π. Θεμιστοκλής Μουρτζανός: Θεολογικές προεκτάσεις της ακολουθίας του Μεσονυκτικού

Είναι γνωστόν ότι ο Προφήτης Δαβίδ στους Ψαλμούς του λέει ότι «επτάκις της ημέρας ήνεσά σε, επί τα κρίματα της δικαιοσύνης σου» και ότι αυτή η φράση αποτέλεσε την βάση για να οργανωθεί από τους Πατέρες της Εκκλησίας και τους υπευθύνους των μοναστικών τυπικών το πρόγραμμα εκκλησιαστικής προσευχής και λατρείας του Θεού στα μοναστήρια, αλλά και σε ενοριακό επίπεδο, μολονότι εκεί έχουμε συγκεκομμένο το γεγονός της λατρείας.

            Μια σειρά από ακολουθίες, του Μεσονυκτικού, του Όρθρου, των 4 Ωρών και  του Εσπερινού (η ακολουθία του Αποδείπνου δεν μπαίνει στον ημερήσιο κύκλο προσευχής, διότι και θεωρείται ιδιωτική ακολουθία, ασχέτως αν σήμερα γίνεται στο Καθολικό της Μονής, αλλά και πολλαχού επισυνάπτεται στην ακολουθία του Εσπερινού) καλύπτουν την ημέρα και τη νύκτα του ανθρώπινου χρόνου. Ο άνθρωπος, και ιδίως ο μοναχός,  ζει και τρέφεται με τη λατρεία του Θεού, λατρεία η οποία έχει ως κύριο συστατικό της τη προσευχή. Και είναι ευτύχημα ότι και στον κόσμο, τα τελευταία χρόνια, έχει εγκαταλειφθεί εκείνο το σύστημα των αυτοσχέδιων προσευχών που προήλθε κατ’ επίδραση των μισσιοναρίων προτεσταντών ιεραποστόλων, οι οποίοι κατέκλυσαν τον ελλαδικό χώρο στα ύστερα χρόνια της Τουρκοκρατίας και συνετέλεσαν στην εκκλησιαστική αλλοτρίωση της ορθόδοξης Παράδοσης, αλλοιώνοντας το ορθόδοξο φρόνημα του λαού μας! Και είναι ευτύχημα πάλι ότι ο κόσμος έχει αρχίσει να προσεύχεται με τον τρόπο της Εκκλησίας, κάνοντας Όρθρο και Εσπερινό, αλλά και Απόδειπνο, μπαίνουν ξανά αυτοί οι παραδοσιακοί τρόπο λατρείας που στο κάτω-κάτω έχουν και το αληθινό νόημα της προσευχής μας, αλλά και διασώζουν το ήθος της ελληνορθόδοξης λατρείας!

            Να περάσουμε τώρα στην ακολουθία του Μεσονυκτικού. Οδηγός μας θα είναι ο άγιος Συμεών, επίσκοπος Θεσσαλονίκης, ο οποίος στα Άπαντά του έχει γράψει ένα ολόκληρο πόνημα σχετικά με τον κύκλο της προσευχής και της λατρείας προς το Θεό. Συνοδός ακόμη σ’ αυτή την αναζήτηση θα είναι και ο άγιος Μάρκος Εφέσου, ο οποίος έχει γράψει ένα πολύ ενδιαφέρον πόνημα περί των Ακολουθιών του Νυχθημέρου. Να πούμε προκαταβολικά ότι η ακολουθία του Μεσονυκτικού σήμερα θεωρείται ως μια ακολουθία που διεξάγεται κυρίως στα Μοναστήρια και όχι στις ενορίες του κόσμου, όμως, αν την παρακολουθήσουμε στα βήματά της, θα πεισθούμε ότι πρόκειται για μια ακολουθία που έχει πολύ μεγάλη σπουδαιότητα για την καθ’ όλη ζωή ενός προσευχόμενου ανθρώπου. Σχετικά μ’ αυτό το θέμα, μπορούμε ίσως να κουβεντιάσουμε στο τέλος της εισήγησης.

            Κατά το Μεσονύκτιο ή μετά από λίγο (μεσονύκτιο στα μοναστήρια του Αγίου Όρους δεν είναι η 12 της νύχτας, όπως στον κοσμικό χρόνο, αλλά η μέση της νύχτας κατά τον Αγιορείτικο χρόνο, ο οποίος υπολογίζεται με τη δύση του ήλιου, δηλαδή το χειμώνα συμπίπτει περίπου η ώρα του Μεσονυκτίου με την κοσμική ώρα) κρούεται το ξύλο του σημάντρου, χτυπά το τάλαντο με λίγα λόγια, σαν την τελευταία σάλπιγγα του Αγγέλου πριν τη Δευτέρα Παρουσία και όλοι σηκωνόμαστε από τον ύπνο, σα να σηκωνόμαστε από το θάνατο κατά τη Δευτέρα Παρουσία, άλλωστε τι είναι ο ύπνος παρά κάτι που μοιάζει με έναν μικρό θάνατο του σώματος, αλλά αγρυπνία της ψυχής, οι αρχαίοι μιλούσαν για τους δίδυμους αδελφούς, τον Ύπνο και το Θάνατο, όταν πεθαίνουμε υπνώττει το σώμα αλλά η ψυχή βρίσκεται εν εγρηγόρσει, πηγαίνουμε όλοι στην Εκκλησία και μάλιστα στο μπροστινό τμήμα του Ναού, στο νάρθηκα ή Λιτή, όπου περιμένει ο ιερέας.

Άλλοι θεολογικοί συμβολισμοί της ακολουθίας του Μεσονυκτικού είναι ότι η ακολουθία αυτή συμβολίζει την μετάθεσή μας από το σκότος της πλάνης και του ύπνου στην κατά Χριστόν ελεύθερη και φωτεινή ζωή, ξυπνούμε από τη νύκτα της αμαρτίας και βλέπουμε το φως το αληθινόν και αρχίζουμε να υμνούμε το Θεό κατά το «ο λαός ο καθήμενος εν σκότει είδε φως μέγα» του προφήτου. Επίσης, ο Χριστός ήρθε στη μέση της νύκτας του σκοτεινού κόσμου της αμαρτίας και έκοψε την ιστορία στα δυο, με το φως που έφερε, αλλά και επειδή μέσης νυκτός θα έρθει ο Νυμφίος, γι’ αυτό και τελούμε την ακολουθία αυτή.

 Ο ιερέας συμβολίζει το Χριστό και στέκεται στην κλειστή είσοδο του Νάρθηκα προς το Ναό. Ο νάρθηκας συμβολίζει τη γη, ο ναός τον ουρανό και ο ιερέας το Χριστό που ενώνει τον ουρανό και τη γη. Ο ιερέας ευλογεί το Θεό και μετά λέει το Βασιλεύ ουράνιε, επικαλείται δηλαδή το Πανάγιο Πνεύμα να μας καθοδηγήσει και να μας δώσει τη Χάρη του Θεού. Στη συνέχεια ψάλλουμε τον ύμνο των Αγγέλων, τον Τρισάγιο και μετά το Παναγία Τριάς, ζητούμε το έλεος και δοξολογούμε το Θεό, αυτά είναι άλλωστε που μας λέει και ο άγιος Ιωάννης της Κλίμακας που πρέπει να κάνουμε στην προσευχή μας, και στη συνέχεια λέμε το Πάτερ ημών, την προσευχή που ο ίδιος ο Κύριός μας υπέδειξε να λέμε στο Θεό. Κατόπιν, λέμε τα Δεύτε προσκυνήσωμεν, δείχνοντας ότι δεν είμαστε τίποτε άλλο παρά δούλοι του Θεού και του μοναδικού βασιλιά μας, του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού.       

  

            Ο πρώτος Ψαλμός που περιλαμβάνεται στην ακολουθία του Μεσονυκτικού δεν είναι άλλος παρά ο γνωστός μας πεντηκοστός, το «Ελέησόν με ο Θεός», αλλιώς ο ψαλμός της μετανοίας, ο ψαλμός του προφήτη Δαβίδ, ο οποίος είναι εις τύπον του κάθε ανθρώπου, η ικεσία που κάνουμε στον Κύριό μας να μας συγχωρέσει και να μας πάρει το Πνεύμα Του το Άγιον, να μας αφήσει μέλη της εκλεκτής του ποίμνης, παρά το πλήθος των αμαρτιών μας. Στο Γεροντικό υπάρχει η διήγηση για έναν μπαλωματή που δίδαξε τον Μέγα Αντώνιο, όταν στην ερώτησή του τι κάνει καθημερινά, του απάντησε ότι ξεκινά τη μέρα του και την περνά με τη σκέψη ότι όλοι οι άνθρωποι θα σωθούν εκτός από το ίδιο, διότι έχει πάρα πολλές αμαρτίες. Επειδή η Εκκλησία μας θεωρεί πως η ταπείνωση είναι ό,τι χρειάζεται ο άνθρωπος για να σωθεί, βάζει αυτόν ψαλμό που μας μιλά για την συντετριμμένη και τεταπεινωμένη καρδία σχεδόν σε κάθε ακολουθία!

            Κατόπιν, έρχεται η ανάγνωση του 118^ου Ψαλμού, του λεγόμενου Αμώμου (λέγεται έτσι διότι ξεκινά με τη φράση «Μακάριοι οι άμωμοι εν οδώ, οι πορευόμενοι εν νόμω Κυρίου»), ο οποίος φέρνει στη μνήμη μας τη βασιλεία του Θεού, τα κρίματα, τα δικαιώματα, τα μαρτύρια, τα λόγια και τους νόμους του Θεού. Τον ψαλμό αυτό τον διαβάζουμε στις μνήμες των Αγίων και στη μνήμη των αποθανόντων πιστών ή στη νεκρώσιμη ακολουθία διότι αναφέρονται στη μνήμη των Αγίων και  του Σωτήρος, του πρώτου αμώμου, και αποτελούν προτροπή προς όλους εμάς να τον μιμηθούμε! Να κρατήσουμε κάποιους στίχους του Αμώμου, έτσι προς προβληματισμό και υπενθύμιση της σχέσης που πρέπει να έχουμε με το Θεό: «Όφελον κατευθυνθείησαν αι οδοί μου, του φυλάξασθαι τα δικαιώματά σου»-εκεί οφείλουν να κατευθύνονται οι δρόμοι της ζωής μου, στο να φυλάξω τις εντολές σου, «εν τη καρδία μου έκρυψα τα λόγιά σου, όπως μη αμάρτω σοι», «Μεσονύκτιον εξεγειρόμην, του εξομολογήσασθαι επί τα κρίματα της δικαιοσύνης σου»- απ’ όπου και η αφετηρία της ακολουθίας του Μεσονυκτικού, «ως γλυκέα τω λάρυγγί μου τα λόγια σου, υπέρ μέλι τω στόματί μου», «Λύχνος τοις ποσί μου ο νόμος σου και φως ταις τρίβοις μου», «Το στόμα μου ήνοιξα και ήλκυσα πνεύμα, ότι τας εντολάς σου επεπόθουν» -με την προσευχή και τη μελέτη των λόγων του Θεού, αλλά και το να αδολεσχούμε για το Θεό, «Μακράν από αμαρτωλών σωτηρία, ότι τα δικαιώματά σου ουκ εξεζήτησαν», «Επλανήθην ως πρόβατον απολωλός, ζήτησον τον δούλον σου, ότι τας εντολάς σου ουκ επελαθόμην».

            Στη συνέχεια, η ακολουθία περνά στο Σύμβολο της Πίστεώς μας. Η ημέρα ανοίγει και κλείνει με το Πιστεύω. Να μας βρει στην ομολογία της πίστης ο θάνατος όταν έρθει, αυτός είναι ο θεολογικός συμβολισμός της τοποθέτησης του Συμβόλου της Πίστεως στην ακολουθία και του Μεσονυκτικού και του Αποδείπνου. Κατόπιν, μετά το Τρισάγιο, περνάμε στο γνωστό μας τροπάριο «Ιδού ο Νυμφίος έρχεται εν τω μέσω της νυκτός» και αποτελεί και αυτό το τροπάριο μια υπενθύμιση της Δευτέρας Παρουσίας του Κυρίου μας, όπως και όλη η ακολουθία του Μεσονυκτικού, ο ερχομός του Κυρίου μας πρέπει να μας βρει γρηγορούντας και όχι ραθυμούντας.

            Στη συνέχεια λέμε 40 φορές το «Κύριε ελέησον». Γιατί αυτός ο αριθμός, θα μπορούσε να ρωτήσει κανείς. Διότι αυτός ο αριθμός συμβολίζει την αποδεκάτωση των ημερών και των ωρών της ζωής μας (περίπου το 1/10 του χρόνου των 365 ημερών ή το 1/10 του σεληνιακού έτους που είναι περίπου 400 μέρες) και έτσι ζητούμε το έλεος του Θεού. Αλήθεια, ας αναρωτηθούμε αν προσφέρουμε το 1/10 της ζωής μας στο Θεό, είναι αρκετό για τη σωτηρία μας! Μετά το «Κύριε ελέησον», λέμε το «Την Τιμιωτέραν των Χερουβείμ», απευθυνόμαστε στην Παναγία μας ως μεσίτρια δική μας προς τον φιλάνθρωπον Θεόν και η ακολουθία κλείνει με την ευχή του Αγίου Μαρδαρίου προς την Αγία Τριάδα «Δέσποτα Θεέ, πάτερ παντοκράτορ, Κύριε Υιέ μονογενές Ιησού Χριστέ και Άγιον Πνεύμα, μία θεότης, μία δύναμις ελέησόν με τον αμαρτωλόν και οις επίστασαι κρίμασι, σώσον με τον ανάξιον δούλον σου, ότι ευλογητός ει εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν», προσευχή που ζητά το έλεός του Θεού.

            Από τις 22 Σεπτεμβρίου (μετά την φθινοπωρινή ισημερία) και μέχρι την Κυριακή των Βαΐων λέμε μια θαυμάσια ευχή του Μ. Βασιλείου «Κύριε Παντοκράτορ», όπου αποτυπώνεται κατά τον καλύτερο τρόπο η σημασία της ακολουθίας του Μεσονυκτικού: είναι η προτροπή προς όλους μας με άγρυπνη καρδιά και νήφουσα διάνοια να περάσουμε την νύκτα της παρούσης ζωής και να δεχτούμε την παρουσία της λαμπρής εκείνης ημέρας της Δευτέρας παρουσίας του Κυρίου μας και να μπούμε στο νυμφώνα της δόξης αυτού και στη χαρά του, όπου ο των εορταζόντων ήχος ο ακατάπαυστος και η ανέκφραστος ηδονή των καθορώντων του προσώπου του το άρρητον κάλλος!

            Λέμε μια ακόμη ευχή, ευχή που ζητάμε από το Θεό να μας δώσει την ημέρα του όπως αυτός θέλει, με ανοιχτά τα μάτια από τον βαρύ ύπνο της ραθυμίας και με στόμα πεπληρωμένο της αινέσεώς του και να μπορούμε να ψάλλουμε, να τραγουδούμε και να ομολογούμε τις ευεργεσίες και το όνομα του Τριαδικού Θεού! Στο Μεσώριο του καθ’ ημέρας Μεσονυκτικού γίνεται προσευχή για τους κεκοιμημένους και υπόμνηση για όλους εμάς ότι ο θάνατος είναι το τέρμα της επιγείου ζωής μας και θα πρέπει να πάμε έτοιμοι ζητώντας το όνομα Κυρίου «Εν ταις νυξίν επάρατε τας χείρας ημών εις τα Άγια και ευλογείτε τον Κύριον».

Η όλη ακολουθία θα τελειώσει με τη γνωστή δέηση για όλο τον κόσμο, για την ειρήνη, για τους αδελφούς κληρικούς, τους αρρώστους, τους μισούντας και αγαπώντας, τους κεκοιμημένους και τους ζώντας, τους καρπούς της γης, την θάλασσα και τον αέρα και για όλα όσα δέεται η Εκκλησία μας προς το Θεό. Τελευταία φράση το «Δι’ ευχών των Αγίων», η επίκληση όλης της Εκκλησίας και των Αγίων της για την ημέρα και τη ζωή μας!

Αρκετές διαφορές παρατηρούμε στις ακολουθίες του Μεσονυκτικού το Σάββατο και την Κυριακή κι αυτό λόγω της ιδιαιτερότητας των ημερών αυτών στο λειτουργικό χρόνο της Εκκλησίας μας. Το Σάββατο είναι μια μέρα αφιερωμένη στους κεκοιμημένους και ο Άμωμος διαβάζεται στα ψαλτήρια του Όρθρου, ενώ στο Μεσονυκτικό διαβάζονται Ψαλμοί, οι οποίοι αναφέρονται και στη ζωή του ανθρώπου, αλλά και στο θάνατο, μα κυρίως στην Ανάσταση του ανθρώπου κοντά στο Θεό. Ξεχωρίζει ο θριαμβικός εκείνος ψαλμός «Αναστήτω ο Θεός και διασκορπισθήτωσαν οι εχθροί αυτού», κυριαρχεί η αναφορά στα προβλήματα αυτής της ζωής, τους εχθρούς του ανθρώπου, το πώς ο άνθρωπος είναι βυθισμένος στη λάσπη της αμαρτίας, αλλά και την προσευχή στο Θεό να τον γλιτώσει από τους δαίμονες και την αιώνια κόλαση την ώρα της εξόδου από τη ζωή. Κυριαρχεί κι εδώ το στοιχείο της νήψης, της αναμονής, της ενασχόλησης με το θάνατο, ένα στοιχείο μνήμης θανάτου δηλαδή, αλλά η όλη ακολουθία είναι ενταγμένη στο κλίμα της καταπαύσεως και της ηρεμίας, της αυτοκριτικής του ανθρώπου και της προσμονής της Κυριακής!

Τελείως διαφορετική είναι η ακολουθία του Μεσονυκτικού της Κυριακής. Εδώ κυριαρχεί το στοιχείο της ζωής και του Θεού, είναι ένας ύμνος προς τον τριαδικό Θεό, τόσο με τα λεγόμενα Τριαδικά τροπάρια όσο και με τον περίφημο Τριαδικό κανόνα! 

Ο τριαδικός κανόνας που ψέλνεται στο Μεσονυκτικό της Κυριακής είναι διαφορετικός κάθε φορά, ανάλογα με τον ήχο της εβδομάδας. Κάθε ήχος έχει και διαφορετικό κανόνα. Στις ωδές του τριαδικού κανόνα έχουμε καταπληκτικά δογματικά στοιχεία, ίσως η όλη δογματική ακολουθία της Εκκλησίας μας να αποτυπώνεται κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο στους τριαδικούς κανόνες, δογματικά θέματα που αφορούν στις υποστατικές ιδιότητες των προσώπων του Τριαδικού Θεού, ενώ ακόμη δογματικά στοιχεία υπάρχουν και στα θεοτοκία των κανόνων, στοιχεία που αφορούν στα δόγματα αναφορικά με τη σάρκωση του Θεού Λόγου  εν μήτρα της Παρθένου, αλλά και στη δυνατότητα της Παναγίας μας να λειτουργήσει μεσιτικά προς το Θεό. 

Να πούμε ακόμη ότι, όπως σε κάθε κανόνα, κι εδώ υπάρχουν σχετλιαστικές αναφορές στη ζόφωση και στα πάθη του ανθρώπου, επικλήσεις στον Κύριό μας να γλιτώσει την αμαρτωλή μας φύση από την κατάκριση ενώπιόν του, κυριαρχία του τόνου του παρακλητικού η Αγία Τριάς να μας ελεήσει και να μας σώσει, όπως είναι και ο στίχος που προηγείται πριν από κάθε τροπάριο.

Να πούμε κάτι γλωσσικό. Η γλώσσα που είναι γραμμένοι οι τριαδικοί κανόνες μπορούμε να πούμε ότι είναι από τα κορυφαία επιτεύγματα της εκκλησιαστικής γλώσσας. Οι ποιητές των κανόνων έχουν πετύχει να αποτυπώνονται μέσα από σύντομες ποιητικές φράσεις, συμπυκνωμένα τα δόγματα της Εκκλησίας, φράσεις από την Αγία Γραφή και εικόνες από την παράδοση της Εκκλησίας. Να αναφέρουμε χαρακτηριστικά ένα-δυο τροπάρια από την χθεσινή ακολουθία του Μεσονυκτικού σε ήχο πλάγιο β’: «Νυμφοστολίσας ο Παύλος την εξ εθνών Εκκλησίαν, ένα σε, τρισυπόστατον Θεόν προσκυνείν εδίδαξεν, εξ ου και δι’ ου περ, και εν ω τα πάντα γέγονε» και «Δέσποινα αγνή επίβλεψον ουρανόθεν. Ίδε των ημών τραυμάτων τας αλγηδόνας και σπλαχνίσθητι Πανάχραντε, και ίασαι του συνειδότος τον καύσωνα, τω σω ελέει δροσίζουσα και βοώσα τοις δούλοις σου, Εγώ ειμί μεθ’ ημών και ουδείς καθ’ ημών», «Φως το αδιαίρετον, κατ’ ουσίαν τριλαμπές, παντοκρατές απρόσιτον, τας καρδίας καταύγασον, των πιστώς αινούντων το κράτος σου, και προς θείαν αγάπην αναπτέρωσον». Γλώσσα με τολμηρές μεταφορές, λεπτότητα στην έκφραση, πλούτος νοημάτων υψηλών, δόγματα, ηθική, τα πάντα περνούνε μέσα από τη λάμψη του θείου φωτός που κυριαρχεί στους τριαδικούς κανόνες του Μεσονυκτικού. 

 

Όσον αφορά στα τριαδικά τροπάρια ξεκινούν με τη γνωστή μας φράση «Άξιόν εστιν ως αληθώς» και αναφέρονται το πρώτο στην Αγία Τριάδα, ενώ το δεύτερο στον Κύριό μας, το τρίτο ξεκινά με τη φράση «Υμνήσωμεν πάντες θεοπρεπώς» και το τέταρτο είναι ύμνος προς την Παναγία μας και έχει αναστάσιμο χαρακτήρα, όπως και το δεύτερο.

Συνοψίζοντας τα σχετικά με το Μεσονυκτικό της Κυριακής να πούμε ότι κυριαρχούν βασικά δύο στοιχεία: το στοιχείο της αναφοράς στον Τριαδικό Θεό και το υπερουράνιο φως, το φως του προσώπου του Κυρίου, ένα φως που τονίζεται και με τη φυσική αναφορά στο ηλιακό φως, αλλά και το αναστάσιμο στοιχείο, το στοιχείο της πανηγύρεως. Αυτό άλλωστε είναι και το νόημα της ανάγνωσης της Υπακοής, του τροπαρίου δηλαδή που διαβάζουμε και στον Κυριακάτικο Όρθρο, και αναφέρεται στις Μυροφόρες γυναίκες που, υπακούοντας στην αγάπη προς τον Κύριο, πήγαν στο μνήμα για να βρουν τον Άγγελο και να ακούσουν το χαρμόσυνο μήνυμα της Αναστάσεως! 

Συμπερασματικά, το Μεσονυκτικό το καθημερινό είναι μια ακολουθία που θυμίζει την αρχή της Δευτέρας Παρουσίας, με τον ερχομό του Κυρίου, την ανάσταση των νεκρών και την κρίση μας από το Θεό, ενώ το Μεσονυκτικό της Κυριακής θυμίζει τη ζωή που θα έχουν οι αγαπώντες το Θεό και ζήσαντες κατά το θέλημά του, μια ζωή ανάστασης, ουράνιας χαράς και γεύσης τους ακτίστου φωτός κοντά στο κάλλος της Θεότητας! 

Τι γίνεται μ’ αυτήν την πολύ όμορφη ακολουθία στον κόσμο; Αποτελεί μονάχα προνόμιο ή υποχρέωση των μοναχών να αναγινώσκουν αυτή την ακολουθία στα μοναστήρια τους ή θα μπορούσε να περάσει και στις «κοσμικές» ενορίες; Σίγουρα, ο χρόνος εδώ στον κόσμο είναι χρόνος που ξοδεύεται σε πολλές δραστηριότητες και για τους κληρικούς και για τους λαϊκούς. Το να τελεί κανείς καθημερινά το Μεσονυκτικό ως ιδιωτική ακολουθία είναι κάτι που αφορά στον ίδιο. Όμως, τουλάχιστον το Μεσονυκτικό της Κυριακής θα ήταν ευχής έργον αν καθιερωνόταν και στις ενορίες του κόσμου. Η Κυριακή είναι η ημέρα του Κυρίου, η πρώτη ημέρα της εβδομάδας και ταυτόχρονα η γέφυρα που μας περνά στον όγδοο αιώνα, τον ατελεύτητο! Είναι γνωστό με πόσα καθήκοντα είναι επιφορτισμένοι οι κληρικοί, με το πρόσθετο βάρος των οικογενειακών τους υποχρεώσεων. Όμως, αν το να τελούν το Μεσονυκτικό καθημερινά είναι δύσκολο εδώ στον κόσμο, τουλάχιστον η Κυριακή και το Μεσονυκτικό της ας αποτελεί μια παρηγοριά προσευχής και για τους ενορίτες και για τους ίδιους. Άλλωστε, στο τυπικό της Εκκλησίας της Ελλάδος, ενώ για τις άλλες ημέρες Δε γίνεται αναφορά στο Μεσονυκτικό, για την ημέρα της Κυριακής υπάρχει πάντοτε η τάξη, σημάδι ότι πρέπει να ξαναμπορέσει αυτή η ακολουθία να βρει τη θέση που της ταιριάζει!

Ένα δεύτερο θέμα προκύπτει. Είναι η διαφορά του χρόνου του κόσμου από το χρόνο της Εκκλησίας. Εμείς οι άνθρωποι ζούμε διαρκώς κοιτώντας ένα ρολόι, προσπαθώντας να προλάβουμε τις υποχρεώσεις μας, που είναι πολλές και τις περισσότερες φορές αναπόφευκτες και αδύνατον να προσπεράσουμε. Έτσι, ακόμη και στο χρόνο της λατρείας απαιτούμε από την Εκκλησία να είναι σύντομη. Κουραζόμαστε από τις μεγάλες ακολουθίες ή  θεωρούμε πως δεν προλαβαίνουμε να τις παρακολουθήσουμε! Μέσα λοιπόν σ’ αυτόν τον χρόνο του κόσμου έρχεται η Εκκλησία να μας μιλήσει για έναν άλλο χρόνο, το χρόνο της αιωνιότητας, όπου όλα κινούνται με τους δικούς τους ρυθμούς, τους ρυθμούς της μεγαλοπρέπειας, της πανηγύρεως, της ομορφιάς της λατρείας και όλα έχουν τους δικούς τους συμβολισμούς. Ίσως είναι καιρός, τουλάχιστον για τη λατρεία της Εκκλησίας να αφιερώσουμε περισσότερο χρόνο, κι εμείς οι κληρικοί κι εσείς οι λαϊκοί, αλλιώς κινδυνεύουμε να μείνουμε διαρκώς προσκολλημένοι στο χρόνο του αιώνος τούτου του απατεώνος και να μην κατοπτεύσωμεν το απρόσιτον φως της αιωνιότητας!

Ένα τρίτο σημείο που αξίζει να σταθούμε είναι η σημασία της προσευχής για τη ζωή μας. Σ’ έναν κόσμο καθαρά ακτιβιστικό, που μας θέλει διαρκώς να πράττουμε, έρχεται το ήθος της Εκκλησίας να μας προτείνει όχι την παθητική αντιμετώπιση της ζωής, αλλά την καλύτερη πράξη που μπορούμε να κάνουμε: την εμπιστοσύνη μας στον πάντων κτίστη, μέσα από τις ακολουθίες αλλά και την προσωπική μας προσευχή. Σας θυμίζω δύο φράσεις: τη μία από τη Θεία Λειτουργία, αλλά και από κάθε ακολουθία της Εκκλησίας, «εαυτούς και αλλήλους και πάσαν την ζωήν ημών Χριστώ τω Θεώ παραθώμεθα» και την άλλη από τον σήμερον εορταζόμενο Άγιο Μακάριο τον Αιγύπτιο, ο οποίος συνήθιζε να προσεύχεται με την εξής τόσο απλή μα και τόσο σπουδαία και καταπληκτική φράση που δηλώνει βίωμα Θεού: «Κύριε, όπως ξέρεις και όπως θέλεις, ελέησέ με»!

π. Θεμιστοκλής Μουρτζανός