πηγή: Ενωμένη Ρωμηοσύνη 
ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΤΗΤΑ: Η ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ ΣΤΟ ΦΟΒΗΤΡΟ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗΣ
ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΤΗΤΑ: Η ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ ΣΤΟ ΦΟΒΗΤΡΟ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗΣ Του Λουμπάση Γεωργίου, Φιλολόγου-Γλωσσολόγου
Σήμερα γίνεται εὐρύτατα λόγος γιὰ ἕνα διεθνὲς περιβάλλον μέσα στὸ ὁποῖο οἱ λαοὶ τῆς γῆς προσεγγίζουν ὁλοένα καὶ περισσότερο ὁ ἕνας τὸν ἄλλο ἀποβάλλοντας συστατικὰ καὶ γνωρίσματα ποὺ κληροδότησε τὸ παρελθὸν γιὰ τὸν καθένα ξεχωριστά. Μέσα ἀπὸ ἀλλαγὲς οἱ ὁποῖες συντελοῦνται σὲ ὅλους τοὺς τομεῖς τῆς ζωῆς, δημόσιας καὶ ἰδιωτικῆς, προκύπτει βαθμηδὸν ἕνα νέο κράμα κοινωνίας: εἶναι κοινωνία ἀπρόσωπη, χωρὶς συγκεκριμένους προσανατολισμοὺς διαχρονικῆς ἀξίας, δίχως τὴ σφραγίδα τοῦ ἀνθρώπου ὡς ὄντος λογικοῦ μὲ συνειδητὲς ἐπιλογὲς οἱ ὁποῖες εἶναι ἀποτέλεσμα καὶ τῆς ἰδιοσυστασίας λαῶν καὶ ἀτόμων. Εἶναι ὅμως ἡ παγκοσμιοποίηση δεδομένο ἢ μήπως ἐνδεχόμενο;...
Στὸ ἐρώτημα αὐτὸ εἶναι δυνατὸν νὰ ἀπαντήσει κάποιος μὲ διάφορους τρόπους χρησιμοποιώντας μάλιστα πειστικὰ ἐπιχειρήματα. Αὐτὴ ἡ δυνατότητα αἴρεται μόνον ὅταν θελήσουμε νὰ εἰσδύσουμε στὴν οὐσία τοῦ προβλήματος. Μποροῦμε π. χ. νὰ περιγράψουμε μὲ τρόπο ἀκριβῆ ὅσο καὶ γλαφυρὸ τὴ σημερινὴ παγκόσμια κοινωνία ἡ ὁποία ἀπολαμβάνει πλῆθος ἀγαθῶν, ἔχει στὴν ὑπηρεσία της ἐπιστημονικὰ καὶ τεχνολογικὰ ἐπιτεύγματα ἀσύλληπτα γιὰ τὸν κοινὸ νοῦ μέχρι καὶ πρὶν ἀπὸ λίγα χρόνια, ὁραματίζεται ἕνα κοντινὸ μέλλον στὸ ὁποῖο τίποτε δὲν θὰ εἶναι ἀκατόρθωτο. Εἴμαστε συγχρόνως σὲ θέση νὰ διαπιστώσουμε πὼς στὶς μέρες μας ἔχουν ἀναπτυχθεῖ καὶ διαμορφωθεῖ πάνω στὸν πλανήτη μας δυνάμεις καὶ σχηματισμοὶ ποὺ μποροῦν νὰ ἐπιβάλλουν μιὰ ἄποψη καὶ νὰ παγιώνουν καταστάσεις, νὰ ἀντιμετωπίζουν ἀπειλὲς καὶ νὰ κονιορτοποιοῦν ἀντιπάλους, νὰ περιφρονοῦν κινδύνους καὶ νὰ ὑψώνουν τρόπαια. Ἔχουμε ὅμως πείρα καὶ τῶν δεινῶν ποὺ σωρεύονται: ἀποξένωση τῶν ἀνθρώπων μὲ παράλληλη διάρρηξη τῶν μεταξύ τους σχέσεων, ἀπομάκρυνση ἀπὸ ἀξίες οἱ ὁποῖες ἦταν ἀνέκαθεν σταθερὸς ὁδοδείκτης τῆς ἀνθρωπότητας, καταστροφὴ τοῦ φυσικοῦ περιβάλλοντος ἐξ αἰτίας τῆς βουλιμίας μὰ καὶ τῆς ἀφροσύνης τῆς ἐποχῆς μας.
Αὐτὰ καὶ πολλὰ ἀκόμη ποὺ θὰ μποροῦσε κάποιος νὰ θυμηθεῖ εἶναι πτυχὲς τῆς σημερινῆς παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας. Ὅμως, ὁ πυρήνας τοῦ θέματος βρίσκεται σὲ ἄλλο σημεῖο: στὸ ὅτι ὁ ἄνθρωπος τείνει νὰ ἐξομοιωθεῖ μὲ τὰ ὑπόλοιπα ὄντα, καθὼς χάνει τὰ γνωρίσματά του ὡς ἄνθρωπος, ὡς ὂν μὲ ἀξία ἀνεκτίμητη. Πρόκειται γιὰ πορεία πτώσης καὶ κατάπτωσης, τὴν ὁποία δὲν ἐπιλέγει αὐτοβούλως καὶ ἀσμένως τὸ ἄτομο – θὰ ἦταν παράδοξο νὰ συνέβαινε αὐτό. Σχεδιάζεται, ἐξυφαίνεται καὶ ἐπιβάλλεται ὡς ὁ μόνος τρόπος μὲ τὸν ὁποῖο ὁ ἄνθρωπος εἶναι δυνατὸν νὰ συνεχίσει τὴν πορεία του πάνω στὴ γῆ. Εἶναι ἔργο ἐκείνων οἱ ὁποῖοι καὶ συμφέρον ἔχουν καὶ τὴν ἀπαιτούμενη δύναμη διαθέτουν γιὰ τὴν ἐπιβολή της. Οἱ ὑπόλοιποι, τὸ μέγα πλῆθος, εἴτε ὡς ἄτομα εἴτε ὡς σύνολα (λαῶν, κοινωνιῶν) πειθαναγκάζονται, ὑποκύπτουν καὶ ἀκολουθοῦν. Παρηγοροῦνται μὲ τὴ σκέψη ἢ μὲ τὴν ἐλπίδα πὼς ἡ νέα κατάσταση ποὺ τὴν ὀνόμασαν παγκοσμιοποίηση θὰ φέρει καλύτερες ἡμέρες στὴ ζωή τους. Νιώθουν νὰ εἶναι ἐγκλωβισμένοι, δεσμῶτες χωρὶς δυνατότητα διαφυγῆς ἢ ἄλλης ἐπιλογῆς.
Μιὰ ἁπλῆ ὅμως ὅσο καὶ εὔκολη κίνηση θὰ ἦταν δυνατὸν νὰ ἀλλάξει τὴν πορεία τῶν πραγμάτων. Ἐπιστροφὴ στὸ παρελθὸν καὶ ἀναδίφησή του διδάσκει ὅτι στὴν ἱστορία τῶν ἀνθρώπων καὶ ἄλλοτε εἶχε διαμορφωθεῖ μιὰ κοινωνία παγκόσμια, μὲ χαρακτηριστικὰ τὰ ὁποῖα, τηρουμένων τῶν ἀναλογιῶν, δὲν διέφεραν πολύ ἀπὸ αὐτὰ τῆς ἐποχῆς μας. Ἦταν τότε ποὺ ἡ Ρώμη εἶχε κυριαρχήσει καὶ εἶχε ἐπιβάλει στοὺς κατακτημένους λαοὺς τὸ πρότυπο τῆς ρωμαϊκῆς ζωῆς. Ἦταν ἡ ἐποχὴ κατὰ τὴν ὁποία ἦλθε τὸ πλήρωμα τοῦ χρόνου καὶ ὁ Θεὸς ἐξαπέστειλε τὸν Υἱὸν αὐτοῦ τὸν Μονογενῆ.
Ἡ Ρώμη τότε εἶχε κυριαρχήσει σὲ ὁλόκληρη σχεδὸν τὴν οἰκουμένη. Η αυτοκρατορία τὴν ὁποία εἶχε συστήσει παρεῖχε στοὺς ὑπηκόυς της τὴν αἴσθηση πλήρους κρατικῆς εὐημερίας. Ἡ ρωμαϊκὴ εἰρήνη (pax romana), ὰποδιδόμενη στὸν αὐτοκράτορα, εἶχε περίπου θεοποιηθεῖ, ἀφοῦ βωμός της στὴν πρωτεύουσα τῆς αὐτοκρατορίας ὑπενθύμιζε σὲ ὅλους τὸ ἱερὸ χρέος ποὺ εἶχαν. Σὲ ἄλλες πόλεις τοῦ ἀχανοῦς κράτους κυρίαρχα στοιχεῖα ἦταν ἡ μεγαλοπρέπεια καὶ ἡ λαμπρότητα, τὰ ἐπιβλητικὰ σὲ ὄγκο κτήρια, ἡ ρυμοτομία καὶ ὁ φωτισμός, τὰ κέντρα διασκεδάσεως, ἡ ἔντονη πνευματικὴ κίνηση. Ἡ εἰκόνα αὺτὴ τῆς συνολικῆς ὑλικῆς εὐημερίας συμπληρωνόταν μὲ τὴν εὐχαρίστηση τὴν ὁποία αἰσθάνονταν ὡς ἄτομα οἱ ὑπήκοοι τῆς Ρώμης λόγω τῆς εἰρήνης ποὺ εἶχε παγιωθεῖ καὶ τῆς ἀρραγοῦς ἑνότητας τῆς αὐτοκρατορίας.
Κάτω ἀπὸ αὐτὲς τὶς ἐξαιρετικὰ εὐνοϊκὲς συνθῆκες πλοῦτος πολὺς εἶχε κάμει τὴν ἐμφάνισή του. Ὅμως οἱ φτωχοὶ καὶ πολλοὶ ἦσαν καὶ σὲ μεγάλη δυστυχία ζοῦσαν. Ἡ ἀντίθεση μεταξὺ πλουσίων καὶ φτωχῶν ἦταν μεγάλη. Οἱ πρῶτοι ζοῦσαν σὲ πολυτελεῖς κατοικίες, οἱ δεύτεροι ἀντιμετώπιζαν ὀξύτατο πρόβλημα στέγης. Ἡ ἀφθονία τοῦ πλούτου ὁδήγησε στὴν ἐπικράτηση ὑλιστικῶν τάσεων καὶ στὴν ὲπιδίωξη πλουτισμοῦ μὲ κάθε τρόπο - ἀκόμα καὶ μὲ προσευχές. Τὴν ἴδια στιγμὴ ἡ οἰκογένεια καὶ ὁ οἰκογενειακὸς βίος βρίσκονταν σὲ μεγάλη δοκιμασία. Ὁ γάμος ἦταν κάτι τὸ ἐντελῶς ἀνθρώπινο, χωρὶς ἱερὸ χαρακτήρα, δίχως ἠθικὴ διάσταση. Γιὰ τὴ σύναψή του πρωτεῦον κριτήριο ἦταν τὸ οἰκονομικὸ μέρος καὶ οἱ ἐξ αὐτοῦ ὑπολογισμοί. Ἡ γυναίκα ἦταν σχεδὸν πλήρως χειραφετημένη, εὐρύτατα δὲ κυκλοφοροῦσαν ἑταῖρες. Νομοτελειακὴ συνέπεια εἶχαν ὅλα αὐτὰ τὴν πολυγαμία, τοὺς οἰκογενειακοὺς φόνους, τὴν εὔκολη διάλυση τοῦ γάμου, τὴν ἀνοχὴ πρὸς τὴ μοιχεία, τὴν ἔξαρση τῆς πορνείας, γενικὰ τὴν ἔκλυση τῶν ἠθῶν καὶ τὴ διαφθορά.
Πολλοὶ ἦσαν ἐκεῖνοι ποὺ ἔβλεπαν τὴν κατάσταση καὶ τὴν ἀποδοκίμαζαν. Ἐπεσήμαιναν τοὺς κινδύνους, στηλίτευαν τὴν κατάπτωση, προσπαθοῦσαν νὰ συμβουλεύσουν καὶ νὰ νουθετήσουν. Καὶ ἀξίζει νὰ ἐπισημανθεῖ τὸ ὅτι ἡ ἐξαχρείωση γιὰ τὴν ὁποία μιλοῦσαν ἦταν τὸ ἄλλο πρόσωπο, ἡ ὀδυνηρὴ πραγματικότητα στὴν ὁποία εἶχε ἐγκλωβίσει τοὺς ἀνθρώπους ἡ παγκόσμια κοινωνία τῆς αὐτοκρατορίας. Γιὰ τὸ λόγο αὐτό, παρὰ τὸ ὅτι σημαντικοὶ πνευματικοὶ ἄνθρωποι τῆς ἐποχῆς καὶ ἀξιωματοῦχοι μὲ κορυφαῖες θέσεις ἦσαν μεταξὺ τῶν ἀνησυχούντων καὶ διαμαρτυρομένων, ἡ φωνή τους ἔμενε ἀσθενικὴ καὶ πάντως ἀναποτελεσματική: ἦταν πολὺ δύσκολο νὰ ἀντισταθοῦν στὴν ἰσοπέδωση ποὺ ἐπιβαλλόταν παντοῦ. Ἡ ἐξάπλωση τῆς ἠθικῆς ἀποσύνθεσης ἦταν ἀδύνατον νὰ ἀνακοπεῖ, ἀφοῦ οἱ ἄνθρωποι δὲν εἶχαν νὰ προτείνουν μιὰ πορεία διαφορετική, δὲν μποροῦσαν νὰ ὁραματισθοῦν μιὰ κοινωνία ἀπαλλαγμένη ἀπὸ τὴν ἀπειλὴ ποὺ ἐπέσειε τὸ παγκόσμιο κράτος τῆς Ρώμης. Δυστυχῶς γιὰ τὴν ἐποχὴ καὶ γιὰ τὸν ἄνθρωπο γενικότερα, τὸ παράδειγμα τοῦ ἑλληνισμοῦ δὲν εἶχε ἀξιοποιηθεῖ. Δὲν εἶχαν, δηλαδή, συνειδητοποιήσει ὅτι πρὶν ἀπὸ τὴ ρωμαϊκὴ παγκόσμια κυριαρχία εἶχε λάβει χώρα κυριαρχία τοῦ ἑλληνισμοῦ, ὄχι ὅμως διὰ τοῦ ξίφους, καθὼς ἐπρόκειτο γιὰ πνευματικοῦ περιεχομένου γεγονός: ἡ ἀκτινοβολία ποὺ ἐξέπεμπαν ὁ ἑλληνικὸς πολιτισμὸς καὶ τὸ ἑλληνικὸ πνεῦμα ὑπῆρξε καὶ τὸ ὄργανο μέσω τοῦ ὁποίου κατὰ τὴν ἑλληνιστικὴ ἐποχὴ ἡ κοινωνία εἶχε γίνει παγκόσμια.
Ὁ λόγος, βεβαίως, γιὰ τὸν ὁποῖο ὁ ρωμαϊκὸς κόσμος εἶχε πάρει αὐτὸν τὸ δρόμο δὲν ἦταν τὸ ὅτι οἱ κρατοῦντες τῆς ἐποχῆς ἦσαν ἄλλοι ἀπὸ τοὺς ὁμολόγους των κάποιων ἄλλων ἐποχῶν. Συνοψίζοντας εἶναι δυνατὸν νὰ ἀποδώσουμε τὴν κατάπτωση τῆς κοινωνίας στὴν ἔλλειψη πνευματικότητας, στὴν ἀνυπαρξία ἠθικῶν κανόνων καὶ φραγμῶν, στὴν ἀδυναμία τῶν ἀνθρώπων νὰ ἀρθοῦν πάνω ἀπὸ τὰ γήινα καὶ τὰ πρόσκαιρα, στὴν τύφλωση ποὺ τοὺς ἐμπόδιζε νὰ στρέψουν τὸ βλέμμα πρὸς τὸ ἐπέκεινα καὶ νὰ δοῦν ἐκεῖ τὸ φῶς ποὺ θὰ φώτιζε τὴ ζωή τους καὶ τὴν πορεία τους.
Αὐτὸ τὸ φῶς ἦρθε νὰ φέρει στὸν κόσμο μὲ τὴν ἐνανθρώπησή του ὁ Χριστός. Ἀπὸ τὴν πρώτη στιγμὴ τῆς ἐπὶ γῆς ἐνσάρκου παρουσίας του δηλώθηκε συμβολικῶς ἡ σχέση του μὲ τὸ φῶς, ἀφοῦ ἄστρο φωτεινὸ ἔλαμψε πάνω ἀπὸ τὸν οὐρανὸ τῆς Βηθλεὲμ καὶ κατηύθυνε τὰ βήματα τῶν μάγων. Καὶ ὁ ἴδιος ὁ Χριστὸς ἀργότερα διδάσκοντας τὸ ὑπενθύμισε: φῶς εἰς τὸν κόσμον ἐλήλυθα. Φῶς ὅμως ποὺ προοριζόταν ὄχι μόνο γιὰ τοὺς ἀνθρώπους τῆς χώρας στὴν ὁποία γεννήθηκε ὁ Χριστὸς ἤ, ἔστω, γιὰ τοὺς λαοὺς τῆς ρωμαϊκῆς αὐτοκρατορίας. Προοριζόταν γιὰ κάθε ἄνθρωπο ὅπου γῆς – καὶ κάθε ἐποχῆς. Ἡ ἱστορία ἔκτοτε, ὅπως ὁ ἀνθρώπινος νοῦς τὴν ἀντιλαμβάνεται, ἔχει μερισθεῖ σὲ δύο περιοχές, στὴν πρὸ Χριστοῦ καὶ στὴν μετὰ Χριστόν. Ἐπισημαίνεται ὅμως ὅτι τὸ φῶς τοῦ Κυρίου φωτίζει ὄχι μόνο τὴν μεταχριστιανικὴ ἀλλὰ καὶ τὴν πρὸ Χριστοῦ περίοδο, ἡ ὁποία ἑρμηνεύεται ἀσφαλέστερα ὅταν θεωρηθεῖ μέρος τοῦ σχεδίου τοῦ Θεοῦ.
Σήμερα, δύο χιλιάδες χρόνια μετὰ τὴν ἐνανθρώπηση τοῦ Χριστοῦ, γνωρίζουμε καὶ εἴμαστε σὲ θέση νὰ περιγράψουμε τὶς συνέπειες τὶς ὁποῖες εἶχε γιὰ τὴν παγκόσμια ἱστορία τὸ γεγονὸς αὐτό. Τὸ πλαίσιο τὸ εἶχε κατ’ ἀρχὴν ὁρίσει ὁ Συμεών, ὅταν διεμήνυε ὅτι τὸ βρέφος τότε Ἰησοῦς κεῖται … εἰς σημεῖον ἀντιλεγόμενον. Μαζί του ἢ ἐναντίον του συνασπίζονται ἀπὸ τότε οἱ ἄνθρωποι εἴτε γιὰ νὰ τὸν πολεμήσουν, οἱ δεύτεροι, εἴτε γιὰ νὰ ὑπερασπίσουν τὰ ἰδεώδη του οἱ πρῶτοι. Εἶναι τῶν ἀνθρώπων ἡ στάση αὐτὴ καὶ ἀντιστοίχως ἡ πρόσληψη τῆς διδασκαλίας του. Διότι ὁ ἴδιος δὲν ἔκαμε ποτὲ καὶ δὲν κάνει μέσω τῆς Ἐκκλησίας του διαχωρισμοὺς μὲ ἀνθρώπινα κριτήρια. Ὁ λόγος ποὺ εἶπε οἰκοδομήσω μου τὴν Ἐκκλησίαν ὄχι μόνον ἐπαληθεύτηκε πλήρως, ἀλλὰ συντελέσθηκε τάχιστα μὲ τρόπο ποὺ καταπλήσσει, γι’ αὐτὸ καὶ ὁ Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος μὲ δέος παρατηρεῖ: «Σκέψου ὅλα τὰ ἔθνη, Σύρους Κίλικες, Καππαδόκες, Βιθυνούς, ἐκείνους ποὺ κατοικοῦν στὸν Εὔξεινο πόντο, στὴ Θράκη, στὴ Μακεδονία, σ’ ὁλόκληρη τὴν Ἑλλάδα, αὐτοὺς ποὺ μένουν σὲ νησιά, ἐκείνους ποὺ ζοῦν στὴν Ἰταλία, στὶς πρὸς βορρᾶν τοῦ τόπου μας περιοχές, ὅσους βρίσκονται στὰ βρεταννικὰ νησιά, τοὺς Σαυρομάτες, τοὺς Ἰνδούς, ὅσους κατοικοῦν τὴ χώρα τῶν Περσῶν, τὰ ἀμέτρητα ἄλλα γένη καὶ τὶς φυλές, τῶν ὁποίων οὔτε τὰ ὀνόματα γνωρίζουμε. Δὲν εἶναι δυνατὸν ἄνθρωπος σὲ σύντομο χρόνο νὰ περιοδεύσει σὲ τόσο μεγάλο κομμάτι κατοικούμενης γῆς. Καὶ ὅμως μπόρεσε νὰ ἐλευθερώσει ὅλο τὸ γένος τῶν ἀνθρώπων, ὄχι μόνο τοὺς Ρωμαίους ἀλλὰ καὶ τοὺς Πέρσες καὶ γενικὰ τοὺς βαρβαρικοὺς λαούς … καὶ σκέψου πόσο μεγάλο ἔργο εἶναι σὲ βραχὺ χρόνο τὴν ὑπὸ τὸν ἥλιο γῆ νὰ γεμίσει μὲ τόσες Ἐκκλησίες, νὰ μεταθέσει τόσων εθνῶν τὴν πίστη, νὰ μεταπείσει λαούς, νὰ καταλύσει πατροπαράδοτα ἔθιμα, νὰ ξερριζώσει ριζωμένη συνήθεια, τῆς ἡδονῆς τὴν τυραννία καὶ τῆς κακίας τὴ δύναμη σὰν σκόνη νὰ ἀπομακρύνει, καὶ βωμοὺς καὶ ναοὺς καὶ ἀγάλματα καὶ τελετὲς καὶ τὶς ἀσεβεῖς ἑορτὲς καὶ τὴν ἀκάθαρτη κνίσσα σὰν καπνὸ νὰ ἀφανίσει καὶ παντοῦ θυσιαστήρια νὰ ἐγκαθιδρύσει στῶν Ρωμαίων τὴ χώρα καὶ στῶν Περσῶν καὶ στῶν Σκυθῶν, στῶν Μαύρων, στῶν Ἰνδῶν. Ἀλλὰ τί λέγω; Σὲ ὅλες τὶς πρὸς βορρᾶν μας χῶρες, ἀφοῦ τὰ βρεταννικὰ νησιὰ, τὰ νησιὰ μέσα καὶ ἔξω ἀπὸ τὴ Μεσόγειο, ἀκόμα κι αὐτὰ ποὺ βρίσκονται στὸν ὠκεανὸ ἔνιωσαν τὴ δύναμη τοῦ λόγου του, ἀφοῦ ἀκόμη καὶ ἐκεῖ χτίστηκαν θυσιαστήρια».
Αὐτὰ τὰ θαυμαστὰ ἦσαν ἀποτέλεσμα τῆς ἐντολῆς πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τὰ ἔθνη. Ἄλλοτε μὲ εἰρηνικὴ διείσδυση, ἄλλοτε μὲ πολεμικὴ τακτική, ὁ Χριστιανισμὸς ἐξαπλώθηκε πρὸς ὅλα τὰ σημεῖα τοῦ ὁρίζοντα εἰς τρόπον, ὥστε νὰ ἀληθεύει πλήρως ὁ λόγος εἰς πᾶσαν τὴν γῆν ἐξῆλθεν ὁ φθόγγος αὐτῶν καὶ εἰς τὰ πέρατα τῆς οἰκουμένης τὰ ῥήματα αὐτῶν. Ἡ διακήρυξη τοῦ Ἰησοῦ οὐκ ἔνι Ἰουδαῖος καὶ Ἕλλην ἔλαβε σάρκα καὶ ὀστᾶ κατὰ τρόπο πανηγυρικό. Ἀπὸ τότε, ἐξ ἄλλου, εἶχε ἀρχίσει ἡ πορεία πρὸς τὴ δημιουργία μιᾶς παγκόσμιας κοινότητας, μιᾶς οἰκογένειας ἡ ὁποία μὲ ἀρχηγὸ τὸν Ἰησοῦ θὰ περιελάμβανε συνδεδεμένους μὲ δεσμοὺς πνευματικοὺς τοὺς πιστούς του, ἕνα μέγα πλῆθος ἀδελφῶν συνηγμένων ὅλων σὲ μία ποίμνη. Ἔξαιρέσεις δὲν ὑπῆρξαν, ἀφοῦ ὁ Θεὸς θέλει πάντας ἀνθρώπους σωθῆναι καὶ εἰς ἐπίγνωσιν ἀληθείας ἐλθεῖν. Ὁ κόσμος ὅλος εἶναι τοῦ Χριστοῦ, σύμφωνα καὶ μὲ τὴν ἀποστροφὴ τοῦ λόγου του καὶ ἄλλα πρόβατα ἔχω ἃ οὐκ ἔστιν ἐκ τῆς αὐλῆς ταύτης – καὶ τὰ πρόβατα αὐτὰ ἦσαν οἱ ἐξωχριστιανικοὶ λαοί.
Μὲ τὸν τρόπο αὐτὸ ἐκτὸς ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία θεμελιώνεται καὶ ἡ παγκόσμια ἀποστολὴ τοῦ Χριστιανισμοῦ. Δὲν εἶναι τυχαῖο τὸ ὅτι μνημονεύονται σὲ πλῆθος σημείων στὶς Γραφὲς πάντα τὰ ἔθνη καὶ πάντες οἱ λαοὶ. Προδιαγράφεται ἀπὸ τὸν ἴδιο τὸν Ἰησοῦ ἡ παγκοσμιότητα τοῦ Χριστιανισμοῦ: κηρυχθήσεται τοῦτο τὸ εὐαγγέλιον τῆς βασιλείας ἐν ὅλῃ τῇ οἰκουμένῃ εἰς μαρτύριον πᾶσι τοῖς ἔθνεσι. Καὶ ἀπὸ τὸν Ἠσαΐα προσδιορίζεται τὸ μέλλον τῆς ἀνθρωπότητας: ἐπ’ αὐτῷ ἔθνη ἐλπιοῦσιν (10, 11). Καὶ τὴν ἐλπίδα αὐτὴ τῶν ἐθνῶν ὁ Χριστιανισμὸς μετουσίωσε σὲ ὑπαρκτὴ καὶ ζῶσα πραγματικότητα στὸ πλαίσιο τοῦ ἱστορικοῦ χρόνου. Καθὼς δηλαδὴ ἐμφανίστηκε σὲ συγκυρία σὰν αὐτὴ στὴν ὁποία βρισκόταν ἡ ρωμαϊκὴ αὐτοκρατορία, δὲν περιορίσθηκε στὸ κυρίως ἔργο του ποὺ εἶναι ἡ σωτηρία τῆς ψυχῆς, ἀλλὰ ἀφ’ ἑνὸς ἐδήλωσε ρητῶς τὴ διάκριση μεταξὺ ὑλικῶν καὶ πνευματικῶν ἀγαθῶν, προσέδωσε στὸ θεσμὸ τοῦ γάμου κύρος διὰ τῆς εὐλογίας ὑπὸ τῆς Ἐκκλησίας, ἐξύψωσε τὴ θέση τῆς γυναίκας καὶ τοῦ παιδιοῦ, ἔθεσε ἐπὶ ἄλλης βάσεως τὴ δουλεία καὶ τὴν ἐργασία, ἐστηλίτευσε τὴν ἠθικὴ κατάπτωση, ἀφ’ ἑτέρου συνέδεσε τὴν πορεία του μὲ τὸν Ἑλληνισμὸ τόσο διὰ τῆς ἀποδοχῆς στοιχείων ποὺ δὲν ἦσαν ἀντίθετα πρὸς τὴ διδασκαλία του ὅσο καὶ διὰ τῆς χρησιμοποιήσεως τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας, ἡ ὁποία ἦταν ἡ παγκόσμια γλώσσα τῆς ἐποχῆς.
Ἐξ ἀρχῆς, δηλαδή, ὁ Χριστιανισμός εἶχε τὸ γνώρισμα τῆς παγκοσμιότητας. Οἱ προφῆτες εἶχαν προαναγγείλει τὴν ἔλευση τοῦ Χριστοῦ, ὄχι ὅμως ὡς ἄρχοντος ἐκ τοῦ κόσμου τούτου, ὁ ὁποῖος θὰ κυριαρχήσει κυκλῶν πᾶσαν τὴν γῆν καὶ τὴν ἔρημον(Ζαχαρ. 14, 10). Εἶχαν προεξαγγείλει καὶ τὴν παγκοσμιότητα τοῦ Χριστιανισμοῦ: καὶ ἀποκαλύψει Κύριος τὸν βραχίονα τὸν ἅγιον αὐτοῦ ἐνώπιον πάντων τῶν ἐθνῶν, καὶ ὄψονται πάντα τὰ ἄκρα τῆς γῆς τὴν σωτηρίαν τὴν παρὰ τοῦ Θεοῦ ἡμῶν (Ἠσ. 52, 10). ἔρχομαι συναγαγεῖν πάντα τὰ ἔθνη καὶ τὰς γλώσσας, καὶ ἥξουσι καὶ ὄψονται τὴν δόξαν μου (Ἠσ. 66, 18). Ἡ πολυθεΐα θὰ καταπέσει, εἶχαν γράψει, παραχωρώντας τὴ θέση της στὸν ἕνα ἀληθινὸ Θεό: ἀπὸ ἀνατολῶν ἡλίου ἕως δυσμῶν τὸ ὄνομά μου δεδόξασται ἐν τοῖς ἔθνεσι, καὶ ἐν παντὶ τόπῳ θυμίαμα προσάγεται τῷ ὀνόματί μου καὶ θυσία καθαρά, διότι μέγα τὸ ὄνομά μου ἐν τοῖς ἔθνεσι (Μαλαχ. 1, 11). Ὁ Ἰησοῦς ἐκάλεσε σὲ σωτηρία ὅλους τοὺς ἀνθρώπους: οὕτω γὰρ ἠγάπησεν ὁ Θεὸς τὸν κόσμον, ὥστε τὸν υἱὸν αὐτοῦ τὸν μονογενῆ ἔδωκεν, ἵνα πᾶς ὁ πιστεύων εἰς αὐτὸν μὴ ἀπόληται, ἀλλ’ ἔχῃ ζωὴν αἰώνιον (Ἰωάν. 3, 16). Ὁ Πέτρος ἀπεκάλυψε ὅτι ἡ σωτηρία ὡς προαιώνια βουλὴ τοῦ Θεοῦ θὰ ἐπεκταθεῖ σὲ ὅλα τὰ ἔθνη, ὅτι τὸ περιεχόμενό της εἶναι ὁ λόγος τοῦ Εὐαγγελίου, ὅτι τελικὸς σκοπός της εἶναι ἡ καθολικὴ πίστη καὶ ὅτι ὁ Θεὸς πρὸς τοῦτο παρεσκεύασε τὰ ἔθνη. Ὁ δὲ Ἰωάννης στὴν Ἀποκάλυψη ἐπιτέμνει παρελθὸν καὶ μέλλον λέγοντας: καὶ ἔτεκεν υἱὸν ἄῤῥενα ὃς μέλλει ποιμαίνειν πάντα τὰ ἔθνη ἐν ῥάβδῳ σιδηρᾷ• καὶ ἡρπάσθη τὸ τέκνον αὐτοῦ πρὸς τὸν Θεὸν καὶ πρὸς τὸν θρόνον αὐτοῦ (12, 5).
Ἀπὸ ἐκεῖ, ἀπὸ τὸν θρόνον αὐτοῦ, ὁ ἱδρυτὴς τῆς πίστεώς μας καλεῖ καὶ σήμερα, ὅπως κατὰ τὸ παρελθόν, ὅπως θὰ συμβαίνει καὶ στὸ μέλλον, ὅλους ἀνεξαιρέτως τοὺς ἀνθρώπους. Ὁ Χριστιανισμὸς εἶναι θρησκεία παγκόσμια, ὅπως προκύπτει καὶ ἀπὸ τὴν ἀποστολή του. Ὑπενθυμίζει τὴ φυσικὴ ἑνότητα τοῦ ἀνθρώπινου γένους, τὸ ὁποῖο δημιουργήθηκε ἀπὸ τὸν ἕνα ἀληθινὸ Θεό. Ὑπενθυμίζει τὴ φυσικὴ ἐπικυριαρχία τοῦ δημιουργοῦ Θεοῦ πάνω σὲ ὅλους τοὺς ἀνθρώπους ἀπὸ τὴ δημιουργία μέχρι τὴ συντέλεια τῶν αἰώνων. Ὑπενθυμίζει καὶ τὸ προαιώνιο σχέδιο τοῦ Πατρὸς Δημιουργοῦ γιὰ σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου μετὰ τὴν παρακοὴ καὶ τὴν πτώση. Εἶναι δὲ καὶ ὰπόδειξη τῆς υἱοθεσίας ὑπὸ τοῦ Θεοῦ ὅλων τῶν ἀνθρώπων, οἱ ὁποῖοι κατ’ αὐτὸν τὸν τρόπο ἔγιναν ἀδελφοί, μέλη τοῦ ἴδιου σώματος, ἀνεξαρτήτως φυλῆς, φύλου, θρησκεύματος, κοινωνικῆς καὶ οἰκονομικῆς καταστάσεως.
Κατὰ τὴ διαδρομή του μέσα στὸ χρόνο ὁ Χριστιανισμὸς οὐδέποτε ἀπώλεσε τὸ στοιχεῖο τῆς παγκοσμιότητας. Οἱ ἄνθρωποι εἶναι ἐκεῖνοι ποὺ τὸ παραβλέπουν, ἀκόμη καὶ σήμερα. Ὅσοι ὅμως δὲν ἀρκοῦνται στὰ φαινόμενα ἀλλὰ συνηθίζουν νὰ εἰσδύουν στὴν οὐσία τῶν πραγμάτων γνωρίζουν ὅτι οἱ δεσμοὶ ποὺ παραμένουν ἰσχυροὶ καὶ ἄθραυστοι εἶναι ὅσοι ἔχουν χαρακτήρα πνευματικό. Ἡ παγκοσμιότητα τοῦ Χριστιανισμοῦ εἶναι αὐτῆς τῆς τάξεως ἀγαθό. Ὁ παγκόσμιος ἑορτασμὸς τῆς Γεννήσεως τοῦ Χριστοῦ εἶναι μιὰ εὐκαιρία, ἕνα ἐρέθισμα, γιὰ νὰ κάμουν τὸ πρῶτο βῆμα οἱ δύσπιστοι. Διότι, γιὰ νὰ πεισθοῦν, πρέπει ὁ ἑορτασμὸς αὐτὸς νὰ ἀποκτήσει τὸ βάθος ποὺ τοῦ ἁρμόζει καὶ νὰ ἀπαλλαγεῖ ἀπὸ τὴν κοσμικότητα μὲ τὴν ὁποία τὸν ἔχει περιβάλει ἡ ματαιοδοξία πολλῶν ἀνθρώπων. Τότε, καὶ μόνο τότε, θὰ μπορέσουν ὅλοι νὰ ἀντιληφθοῦν καὶ νὰ ἀποδεχθοῦν ὅτι ἡ παγκοσμιότητα τοῦ Χριστιανισμοῦ ἀποτελεῖ τὴν ἀποκλειστικὴ ἀπάντηση στὴν παγκοσμιοποίηση καὶ τῆς ἐποχῆς μας, σ’ αὐτὸ τὸ τεχνητό, ψευδεπίγραφο καὶ ἑπομένως ἐπικίνδυνο κατασκεύασμα ποὺ μάλιστα προβάλλεται συχνὰ καὶ ὡς κατάκτηση τῆς ἀνθρωπότητας. Νὰ συνειδητοποιήσουν ὅτι δὲν εἶναι μιὰ προγραμματικὴ πολιτικὴ ἡ ὁποία ἀποσκοπεῖ στὴ διαχείριση τῆς ἐπίγειας ζωῆς – κάτι ποὺ ἐπαγγέλλονται ἢ ἐπιδιώκουν ἄλλες παγκόσμιες λεγόμενες θρησκεῖες. Νὰ συνειδητοποιήσουν δηλαδὴ ἐν τέλει ὅτι δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ ὑπάρξει προσέγγιση ἀνθρώπων καὶ λαῶν μέσω τῆς ἐγκαθιδρύσεως ἑνὸς παγκοσμίου οἰκονομικοῦ συστήματος (τὸ ὁποῖο, πέραν τῶν ἄλλων, θὰ ὑπηρετεῖ τὰ συμφέροντα τῶν ὀλίγων) ἢ διὰ τῆς ἰσχύος τῶν ὅπλων. Καὶ ἀκόμη ὅτι ἡ πορεία τῶν πραγμάτων ἐπὶ τῆς γῆς εἶναι προδιαγεγραμμένη, ὅπως ὁ Παῦλος προανήγγειλε: γνωστὸν οὖν ἔστω ὑμῖν ὅτι τοῖς ἔθνεσιν ἀπεστάλη τοῦτο τὸ σωτήριον τοῦ Θεοῦ, αὐτοὶ καὶ ἀκούσονται (Πράξ. 28,28)
Στὸ ἐρώτημα αὐτὸ εἶναι δυνατὸν νὰ ἀπαντήσει κάποιος μὲ διάφορους τρόπους χρησιμοποιώντας μάλιστα πειστικὰ ἐπιχειρήματα. Αὐτὴ ἡ δυνατότητα αἴρεται μόνον ὅταν θελήσουμε νὰ εἰσδύσουμε στὴν οὐσία τοῦ προβλήματος. Μποροῦμε π. χ. νὰ περιγράψουμε μὲ τρόπο ἀκριβῆ ὅσο καὶ γλαφυρὸ τὴ σημερινὴ παγκόσμια κοινωνία ἡ ὁποία ἀπολαμβάνει πλῆθος ἀγαθῶν, ἔχει στὴν ὑπηρεσία της ἐπιστημονικὰ καὶ τεχνολογικὰ ἐπιτεύγματα ἀσύλληπτα γιὰ τὸν κοινὸ νοῦ μέχρι καὶ πρὶν ἀπὸ λίγα χρόνια, ὁραματίζεται ἕνα κοντινὸ μέλλον στὸ ὁποῖο τίποτε δὲν θὰ εἶναι ἀκατόρθωτο. Εἴμαστε συγχρόνως σὲ θέση νὰ διαπιστώσουμε πὼς στὶς μέρες μας ἔχουν ἀναπτυχθεῖ καὶ διαμορφωθεῖ πάνω στὸν πλανήτη μας δυνάμεις καὶ σχηματισμοὶ ποὺ μποροῦν νὰ ἐπιβάλλουν μιὰ ἄποψη καὶ νὰ παγιώνουν καταστάσεις, νὰ ἀντιμετωπίζουν ἀπειλὲς καὶ νὰ κονιορτοποιοῦν ἀντιπάλους, νὰ περιφρονοῦν κινδύνους καὶ νὰ ὑψώνουν τρόπαια. Ἔχουμε ὅμως πείρα καὶ τῶν δεινῶν ποὺ σωρεύονται: ἀποξένωση τῶν ἀνθρώπων μὲ παράλληλη διάρρηξη τῶν μεταξύ τους σχέσεων, ἀπομάκρυνση ἀπὸ ἀξίες οἱ ὁποῖες ἦταν ἀνέκαθεν σταθερὸς ὁδοδείκτης τῆς ἀνθρωπότητας, καταστροφὴ τοῦ φυσικοῦ περιβάλλοντος ἐξ αἰτίας τῆς βουλιμίας μὰ καὶ τῆς ἀφροσύνης τῆς ἐποχῆς μας.
Αὐτὰ καὶ πολλὰ ἀκόμη ποὺ θὰ μποροῦσε κάποιος νὰ θυμηθεῖ εἶναι πτυχὲς τῆς σημερινῆς παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας. Ὅμως, ὁ πυρήνας τοῦ θέματος βρίσκεται σὲ ἄλλο σημεῖο: στὸ ὅτι ὁ ἄνθρωπος τείνει νὰ ἐξομοιωθεῖ μὲ τὰ ὑπόλοιπα ὄντα, καθὼς χάνει τὰ γνωρίσματά του ὡς ἄνθρωπος, ὡς ὂν μὲ ἀξία ἀνεκτίμητη. Πρόκειται γιὰ πορεία πτώσης καὶ κατάπτωσης, τὴν ὁποία δὲν ἐπιλέγει αὐτοβούλως καὶ ἀσμένως τὸ ἄτομο – θὰ ἦταν παράδοξο νὰ συνέβαινε αὐτό. Σχεδιάζεται, ἐξυφαίνεται καὶ ἐπιβάλλεται ὡς ὁ μόνος τρόπος μὲ τὸν ὁποῖο ὁ ἄνθρωπος εἶναι δυνατὸν νὰ συνεχίσει τὴν πορεία του πάνω στὴ γῆ. Εἶναι ἔργο ἐκείνων οἱ ὁποῖοι καὶ συμφέρον ἔχουν καὶ τὴν ἀπαιτούμενη δύναμη διαθέτουν γιὰ τὴν ἐπιβολή της. Οἱ ὑπόλοιποι, τὸ μέγα πλῆθος, εἴτε ὡς ἄτομα εἴτε ὡς σύνολα (λαῶν, κοινωνιῶν) πειθαναγκάζονται, ὑποκύπτουν καὶ ἀκολουθοῦν. Παρηγοροῦνται μὲ τὴ σκέψη ἢ μὲ τὴν ἐλπίδα πὼς ἡ νέα κατάσταση ποὺ τὴν ὀνόμασαν παγκοσμιοποίηση θὰ φέρει καλύτερες ἡμέρες στὴ ζωή τους. Νιώθουν νὰ εἶναι ἐγκλωβισμένοι, δεσμῶτες χωρὶς δυνατότητα διαφυγῆς ἢ ἄλλης ἐπιλογῆς.
Μιὰ ἁπλῆ ὅμως ὅσο καὶ εὔκολη κίνηση θὰ ἦταν δυνατὸν νὰ ἀλλάξει τὴν πορεία τῶν πραγμάτων. Ἐπιστροφὴ στὸ παρελθὸν καὶ ἀναδίφησή του διδάσκει ὅτι στὴν ἱστορία τῶν ἀνθρώπων καὶ ἄλλοτε εἶχε διαμορφωθεῖ μιὰ κοινωνία παγκόσμια, μὲ χαρακτηριστικὰ τὰ ὁποῖα, τηρουμένων τῶν ἀναλογιῶν, δὲν διέφεραν πολύ ἀπὸ αὐτὰ τῆς ἐποχῆς μας. Ἦταν τότε ποὺ ἡ Ρώμη εἶχε κυριαρχήσει καὶ εἶχε ἐπιβάλει στοὺς κατακτημένους λαοὺς τὸ πρότυπο τῆς ρωμαϊκῆς ζωῆς. Ἦταν ἡ ἐποχὴ κατὰ τὴν ὁποία ἦλθε τὸ πλήρωμα τοῦ χρόνου καὶ ὁ Θεὸς ἐξαπέστειλε τὸν Υἱὸν αὐτοῦ τὸν Μονογενῆ.
Ἡ Ρώμη τότε εἶχε κυριαρχήσει σὲ ὁλόκληρη σχεδὸν τὴν οἰκουμένη. Η αυτοκρατορία τὴν ὁποία εἶχε συστήσει παρεῖχε στοὺς ὑπηκόυς της τὴν αἴσθηση πλήρους κρατικῆς εὐημερίας. Ἡ ρωμαϊκὴ εἰρήνη (pax romana), ὰποδιδόμενη στὸν αὐτοκράτορα, εἶχε περίπου θεοποιηθεῖ, ἀφοῦ βωμός της στὴν πρωτεύουσα τῆς αὐτοκρατορίας ὑπενθύμιζε σὲ ὅλους τὸ ἱερὸ χρέος ποὺ εἶχαν. Σὲ ἄλλες πόλεις τοῦ ἀχανοῦς κράτους κυρίαρχα στοιχεῖα ἦταν ἡ μεγαλοπρέπεια καὶ ἡ λαμπρότητα, τὰ ἐπιβλητικὰ σὲ ὄγκο κτήρια, ἡ ρυμοτομία καὶ ὁ φωτισμός, τὰ κέντρα διασκεδάσεως, ἡ ἔντονη πνευματικὴ κίνηση. Ἡ εἰκόνα αὺτὴ τῆς συνολικῆς ὑλικῆς εὐημερίας συμπληρωνόταν μὲ τὴν εὐχαρίστηση τὴν ὁποία αἰσθάνονταν ὡς ἄτομα οἱ ὑπήκοοι τῆς Ρώμης λόγω τῆς εἰρήνης ποὺ εἶχε παγιωθεῖ καὶ τῆς ἀρραγοῦς ἑνότητας τῆς αὐτοκρατορίας.
Κάτω ἀπὸ αὐτὲς τὶς ἐξαιρετικὰ εὐνοϊκὲς συνθῆκες πλοῦτος πολὺς εἶχε κάμει τὴν ἐμφάνισή του. Ὅμως οἱ φτωχοὶ καὶ πολλοὶ ἦσαν καὶ σὲ μεγάλη δυστυχία ζοῦσαν. Ἡ ἀντίθεση μεταξὺ πλουσίων καὶ φτωχῶν ἦταν μεγάλη. Οἱ πρῶτοι ζοῦσαν σὲ πολυτελεῖς κατοικίες, οἱ δεύτεροι ἀντιμετώπιζαν ὀξύτατο πρόβλημα στέγης. Ἡ ἀφθονία τοῦ πλούτου ὁδήγησε στὴν ἐπικράτηση ὑλιστικῶν τάσεων καὶ στὴν ὲπιδίωξη πλουτισμοῦ μὲ κάθε τρόπο - ἀκόμα καὶ μὲ προσευχές. Τὴν ἴδια στιγμὴ ἡ οἰκογένεια καὶ ὁ οἰκογενειακὸς βίος βρίσκονταν σὲ μεγάλη δοκιμασία. Ὁ γάμος ἦταν κάτι τὸ ἐντελῶς ἀνθρώπινο, χωρὶς ἱερὸ χαρακτήρα, δίχως ἠθικὴ διάσταση. Γιὰ τὴ σύναψή του πρωτεῦον κριτήριο ἦταν τὸ οἰκονομικὸ μέρος καὶ οἱ ἐξ αὐτοῦ ὑπολογισμοί. Ἡ γυναίκα ἦταν σχεδὸν πλήρως χειραφετημένη, εὐρύτατα δὲ κυκλοφοροῦσαν ἑταῖρες. Νομοτελειακὴ συνέπεια εἶχαν ὅλα αὐτὰ τὴν πολυγαμία, τοὺς οἰκογενειακοὺς φόνους, τὴν εὔκολη διάλυση τοῦ γάμου, τὴν ἀνοχὴ πρὸς τὴ μοιχεία, τὴν ἔξαρση τῆς πορνείας, γενικὰ τὴν ἔκλυση τῶν ἠθῶν καὶ τὴ διαφθορά.
Πολλοὶ ἦσαν ἐκεῖνοι ποὺ ἔβλεπαν τὴν κατάσταση καὶ τὴν ἀποδοκίμαζαν. Ἐπεσήμαιναν τοὺς κινδύνους, στηλίτευαν τὴν κατάπτωση, προσπαθοῦσαν νὰ συμβουλεύσουν καὶ νὰ νουθετήσουν. Καὶ ἀξίζει νὰ ἐπισημανθεῖ τὸ ὅτι ἡ ἐξαχρείωση γιὰ τὴν ὁποία μιλοῦσαν ἦταν τὸ ἄλλο πρόσωπο, ἡ ὀδυνηρὴ πραγματικότητα στὴν ὁποία εἶχε ἐγκλωβίσει τοὺς ἀνθρώπους ἡ παγκόσμια κοινωνία τῆς αὐτοκρατορίας. Γιὰ τὸ λόγο αὐτό, παρὰ τὸ ὅτι σημαντικοὶ πνευματικοὶ ἄνθρωποι τῆς ἐποχῆς καὶ ἀξιωματοῦχοι μὲ κορυφαῖες θέσεις ἦσαν μεταξὺ τῶν ἀνησυχούντων καὶ διαμαρτυρομένων, ἡ φωνή τους ἔμενε ἀσθενικὴ καὶ πάντως ἀναποτελεσματική: ἦταν πολὺ δύσκολο νὰ ἀντισταθοῦν στὴν ἰσοπέδωση ποὺ ἐπιβαλλόταν παντοῦ. Ἡ ἐξάπλωση τῆς ἠθικῆς ἀποσύνθεσης ἦταν ἀδύνατον νὰ ἀνακοπεῖ, ἀφοῦ οἱ ἄνθρωποι δὲν εἶχαν νὰ προτείνουν μιὰ πορεία διαφορετική, δὲν μποροῦσαν νὰ ὁραματισθοῦν μιὰ κοινωνία ἀπαλλαγμένη ἀπὸ τὴν ἀπειλὴ ποὺ ἐπέσειε τὸ παγκόσμιο κράτος τῆς Ρώμης. Δυστυχῶς γιὰ τὴν ἐποχὴ καὶ γιὰ τὸν ἄνθρωπο γενικότερα, τὸ παράδειγμα τοῦ ἑλληνισμοῦ δὲν εἶχε ἀξιοποιηθεῖ. Δὲν εἶχαν, δηλαδή, συνειδητοποιήσει ὅτι πρὶν ἀπὸ τὴ ρωμαϊκὴ παγκόσμια κυριαρχία εἶχε λάβει χώρα κυριαρχία τοῦ ἑλληνισμοῦ, ὄχι ὅμως διὰ τοῦ ξίφους, καθὼς ἐπρόκειτο γιὰ πνευματικοῦ περιεχομένου γεγονός: ἡ ἀκτινοβολία ποὺ ἐξέπεμπαν ὁ ἑλληνικὸς πολιτισμὸς καὶ τὸ ἑλληνικὸ πνεῦμα ὑπῆρξε καὶ τὸ ὄργανο μέσω τοῦ ὁποίου κατὰ τὴν ἑλληνιστικὴ ἐποχὴ ἡ κοινωνία εἶχε γίνει παγκόσμια.
Ὁ λόγος, βεβαίως, γιὰ τὸν ὁποῖο ὁ ρωμαϊκὸς κόσμος εἶχε πάρει αὐτὸν τὸ δρόμο δὲν ἦταν τὸ ὅτι οἱ κρατοῦντες τῆς ἐποχῆς ἦσαν ἄλλοι ἀπὸ τοὺς ὁμολόγους των κάποιων ἄλλων ἐποχῶν. Συνοψίζοντας εἶναι δυνατὸν νὰ ἀποδώσουμε τὴν κατάπτωση τῆς κοινωνίας στὴν ἔλλειψη πνευματικότητας, στὴν ἀνυπαρξία ἠθικῶν κανόνων καὶ φραγμῶν, στὴν ἀδυναμία τῶν ἀνθρώπων νὰ ἀρθοῦν πάνω ἀπὸ τὰ γήινα καὶ τὰ πρόσκαιρα, στὴν τύφλωση ποὺ τοὺς ἐμπόδιζε νὰ στρέψουν τὸ βλέμμα πρὸς τὸ ἐπέκεινα καὶ νὰ δοῦν ἐκεῖ τὸ φῶς ποὺ θὰ φώτιζε τὴ ζωή τους καὶ τὴν πορεία τους.
Αὐτὸ τὸ φῶς ἦρθε νὰ φέρει στὸν κόσμο μὲ τὴν ἐνανθρώπησή του ὁ Χριστός. Ἀπὸ τὴν πρώτη στιγμὴ τῆς ἐπὶ γῆς ἐνσάρκου παρουσίας του δηλώθηκε συμβολικῶς ἡ σχέση του μὲ τὸ φῶς, ἀφοῦ ἄστρο φωτεινὸ ἔλαμψε πάνω ἀπὸ τὸν οὐρανὸ τῆς Βηθλεὲμ καὶ κατηύθυνε τὰ βήματα τῶν μάγων. Καὶ ὁ ἴδιος ὁ Χριστὸς ἀργότερα διδάσκοντας τὸ ὑπενθύμισε: φῶς εἰς τὸν κόσμον ἐλήλυθα. Φῶς ὅμως ποὺ προοριζόταν ὄχι μόνο γιὰ τοὺς ἀνθρώπους τῆς χώρας στὴν ὁποία γεννήθηκε ὁ Χριστὸς ἤ, ἔστω, γιὰ τοὺς λαοὺς τῆς ρωμαϊκῆς αὐτοκρατορίας. Προοριζόταν γιὰ κάθε ἄνθρωπο ὅπου γῆς – καὶ κάθε ἐποχῆς. Ἡ ἱστορία ἔκτοτε, ὅπως ὁ ἀνθρώπινος νοῦς τὴν ἀντιλαμβάνεται, ἔχει μερισθεῖ σὲ δύο περιοχές, στὴν πρὸ Χριστοῦ καὶ στὴν μετὰ Χριστόν. Ἐπισημαίνεται ὅμως ὅτι τὸ φῶς τοῦ Κυρίου φωτίζει ὄχι μόνο τὴν μεταχριστιανικὴ ἀλλὰ καὶ τὴν πρὸ Χριστοῦ περίοδο, ἡ ὁποία ἑρμηνεύεται ἀσφαλέστερα ὅταν θεωρηθεῖ μέρος τοῦ σχεδίου τοῦ Θεοῦ.
Σήμερα, δύο χιλιάδες χρόνια μετὰ τὴν ἐνανθρώπηση τοῦ Χριστοῦ, γνωρίζουμε καὶ εἴμαστε σὲ θέση νὰ περιγράψουμε τὶς συνέπειες τὶς ὁποῖες εἶχε γιὰ τὴν παγκόσμια ἱστορία τὸ γεγονὸς αὐτό. Τὸ πλαίσιο τὸ εἶχε κατ’ ἀρχὴν ὁρίσει ὁ Συμεών, ὅταν διεμήνυε ὅτι τὸ βρέφος τότε Ἰησοῦς κεῖται … εἰς σημεῖον ἀντιλεγόμενον. Μαζί του ἢ ἐναντίον του συνασπίζονται ἀπὸ τότε οἱ ἄνθρωποι εἴτε γιὰ νὰ τὸν πολεμήσουν, οἱ δεύτεροι, εἴτε γιὰ νὰ ὑπερασπίσουν τὰ ἰδεώδη του οἱ πρῶτοι. Εἶναι τῶν ἀνθρώπων ἡ στάση αὐτὴ καὶ ἀντιστοίχως ἡ πρόσληψη τῆς διδασκαλίας του. Διότι ὁ ἴδιος δὲν ἔκαμε ποτὲ καὶ δὲν κάνει μέσω τῆς Ἐκκλησίας του διαχωρισμοὺς μὲ ἀνθρώπινα κριτήρια. Ὁ λόγος ποὺ εἶπε οἰκοδομήσω μου τὴν Ἐκκλησίαν ὄχι μόνον ἐπαληθεύτηκε πλήρως, ἀλλὰ συντελέσθηκε τάχιστα μὲ τρόπο ποὺ καταπλήσσει, γι’ αὐτὸ καὶ ὁ Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος μὲ δέος παρατηρεῖ: «Σκέψου ὅλα τὰ ἔθνη, Σύρους Κίλικες, Καππαδόκες, Βιθυνούς, ἐκείνους ποὺ κατοικοῦν στὸν Εὔξεινο πόντο, στὴ Θράκη, στὴ Μακεδονία, σ’ ὁλόκληρη τὴν Ἑλλάδα, αὐτοὺς ποὺ μένουν σὲ νησιά, ἐκείνους ποὺ ζοῦν στὴν Ἰταλία, στὶς πρὸς βορρᾶν τοῦ τόπου μας περιοχές, ὅσους βρίσκονται στὰ βρεταννικὰ νησιά, τοὺς Σαυρομάτες, τοὺς Ἰνδούς, ὅσους κατοικοῦν τὴ χώρα τῶν Περσῶν, τὰ ἀμέτρητα ἄλλα γένη καὶ τὶς φυλές, τῶν ὁποίων οὔτε τὰ ὀνόματα γνωρίζουμε. Δὲν εἶναι δυνατὸν ἄνθρωπος σὲ σύντομο χρόνο νὰ περιοδεύσει σὲ τόσο μεγάλο κομμάτι κατοικούμενης γῆς. Καὶ ὅμως μπόρεσε νὰ ἐλευθερώσει ὅλο τὸ γένος τῶν ἀνθρώπων, ὄχι μόνο τοὺς Ρωμαίους ἀλλὰ καὶ τοὺς Πέρσες καὶ γενικὰ τοὺς βαρβαρικοὺς λαούς … καὶ σκέψου πόσο μεγάλο ἔργο εἶναι σὲ βραχὺ χρόνο τὴν ὑπὸ τὸν ἥλιο γῆ νὰ γεμίσει μὲ τόσες Ἐκκλησίες, νὰ μεταθέσει τόσων εθνῶν τὴν πίστη, νὰ μεταπείσει λαούς, νὰ καταλύσει πατροπαράδοτα ἔθιμα, νὰ ξερριζώσει ριζωμένη συνήθεια, τῆς ἡδονῆς τὴν τυραννία καὶ τῆς κακίας τὴ δύναμη σὰν σκόνη νὰ ἀπομακρύνει, καὶ βωμοὺς καὶ ναοὺς καὶ ἀγάλματα καὶ τελετὲς καὶ τὶς ἀσεβεῖς ἑορτὲς καὶ τὴν ἀκάθαρτη κνίσσα σὰν καπνὸ νὰ ἀφανίσει καὶ παντοῦ θυσιαστήρια νὰ ἐγκαθιδρύσει στῶν Ρωμαίων τὴ χώρα καὶ στῶν Περσῶν καὶ στῶν Σκυθῶν, στῶν Μαύρων, στῶν Ἰνδῶν. Ἀλλὰ τί λέγω; Σὲ ὅλες τὶς πρὸς βορρᾶν μας χῶρες, ἀφοῦ τὰ βρεταννικὰ νησιὰ, τὰ νησιὰ μέσα καὶ ἔξω ἀπὸ τὴ Μεσόγειο, ἀκόμα κι αὐτὰ ποὺ βρίσκονται στὸν ὠκεανὸ ἔνιωσαν τὴ δύναμη τοῦ λόγου του, ἀφοῦ ἀκόμη καὶ ἐκεῖ χτίστηκαν θυσιαστήρια».
Αὐτὰ τὰ θαυμαστὰ ἦσαν ἀποτέλεσμα τῆς ἐντολῆς πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τὰ ἔθνη. Ἄλλοτε μὲ εἰρηνικὴ διείσδυση, ἄλλοτε μὲ πολεμικὴ τακτική, ὁ Χριστιανισμὸς ἐξαπλώθηκε πρὸς ὅλα τὰ σημεῖα τοῦ ὁρίζοντα εἰς τρόπον, ὥστε νὰ ἀληθεύει πλήρως ὁ λόγος εἰς πᾶσαν τὴν γῆν ἐξῆλθεν ὁ φθόγγος αὐτῶν καὶ εἰς τὰ πέρατα τῆς οἰκουμένης τὰ ῥήματα αὐτῶν. Ἡ διακήρυξη τοῦ Ἰησοῦ οὐκ ἔνι Ἰουδαῖος καὶ Ἕλλην ἔλαβε σάρκα καὶ ὀστᾶ κατὰ τρόπο πανηγυρικό. Ἀπὸ τότε, ἐξ ἄλλου, εἶχε ἀρχίσει ἡ πορεία πρὸς τὴ δημιουργία μιᾶς παγκόσμιας κοινότητας, μιᾶς οἰκογένειας ἡ ὁποία μὲ ἀρχηγὸ τὸν Ἰησοῦ θὰ περιελάμβανε συνδεδεμένους μὲ δεσμοὺς πνευματικοὺς τοὺς πιστούς του, ἕνα μέγα πλῆθος ἀδελφῶν συνηγμένων ὅλων σὲ μία ποίμνη. Ἔξαιρέσεις δὲν ὑπῆρξαν, ἀφοῦ ὁ Θεὸς θέλει πάντας ἀνθρώπους σωθῆναι καὶ εἰς ἐπίγνωσιν ἀληθείας ἐλθεῖν. Ὁ κόσμος ὅλος εἶναι τοῦ Χριστοῦ, σύμφωνα καὶ μὲ τὴν ἀποστροφὴ τοῦ λόγου του καὶ ἄλλα πρόβατα ἔχω ἃ οὐκ ἔστιν ἐκ τῆς αὐλῆς ταύτης – καὶ τὰ πρόβατα αὐτὰ ἦσαν οἱ ἐξωχριστιανικοὶ λαοί.
Μὲ τὸν τρόπο αὐτὸ ἐκτὸς ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία θεμελιώνεται καὶ ἡ παγκόσμια ἀποστολὴ τοῦ Χριστιανισμοῦ. Δὲν εἶναι τυχαῖο τὸ ὅτι μνημονεύονται σὲ πλῆθος σημείων στὶς Γραφὲς πάντα τὰ ἔθνη καὶ πάντες οἱ λαοὶ. Προδιαγράφεται ἀπὸ τὸν ἴδιο τὸν Ἰησοῦ ἡ παγκοσμιότητα τοῦ Χριστιανισμοῦ: κηρυχθήσεται τοῦτο τὸ εὐαγγέλιον τῆς βασιλείας ἐν ὅλῃ τῇ οἰκουμένῃ εἰς μαρτύριον πᾶσι τοῖς ἔθνεσι. Καὶ ἀπὸ τὸν Ἠσαΐα προσδιορίζεται τὸ μέλλον τῆς ἀνθρωπότητας: ἐπ’ αὐτῷ ἔθνη ἐλπιοῦσιν (10, 11). Καὶ τὴν ἐλπίδα αὐτὴ τῶν ἐθνῶν ὁ Χριστιανισμὸς μετουσίωσε σὲ ὑπαρκτὴ καὶ ζῶσα πραγματικότητα στὸ πλαίσιο τοῦ ἱστορικοῦ χρόνου. Καθὼς δηλαδὴ ἐμφανίστηκε σὲ συγκυρία σὰν αὐτὴ στὴν ὁποία βρισκόταν ἡ ρωμαϊκὴ αὐτοκρατορία, δὲν περιορίσθηκε στὸ κυρίως ἔργο του ποὺ εἶναι ἡ σωτηρία τῆς ψυχῆς, ἀλλὰ ἀφ’ ἑνὸς ἐδήλωσε ρητῶς τὴ διάκριση μεταξὺ ὑλικῶν καὶ πνευματικῶν ἀγαθῶν, προσέδωσε στὸ θεσμὸ τοῦ γάμου κύρος διὰ τῆς εὐλογίας ὑπὸ τῆς Ἐκκλησίας, ἐξύψωσε τὴ θέση τῆς γυναίκας καὶ τοῦ παιδιοῦ, ἔθεσε ἐπὶ ἄλλης βάσεως τὴ δουλεία καὶ τὴν ἐργασία, ἐστηλίτευσε τὴν ἠθικὴ κατάπτωση, ἀφ’ ἑτέρου συνέδεσε τὴν πορεία του μὲ τὸν Ἑλληνισμὸ τόσο διὰ τῆς ἀποδοχῆς στοιχείων ποὺ δὲν ἦσαν ἀντίθετα πρὸς τὴ διδασκαλία του ὅσο καὶ διὰ τῆς χρησιμοποιήσεως τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας, ἡ ὁποία ἦταν ἡ παγκόσμια γλώσσα τῆς ἐποχῆς.
Ἐξ ἀρχῆς, δηλαδή, ὁ Χριστιανισμός εἶχε τὸ γνώρισμα τῆς παγκοσμιότητας. Οἱ προφῆτες εἶχαν προαναγγείλει τὴν ἔλευση τοῦ Χριστοῦ, ὄχι ὅμως ὡς ἄρχοντος ἐκ τοῦ κόσμου τούτου, ὁ ὁποῖος θὰ κυριαρχήσει κυκλῶν πᾶσαν τὴν γῆν καὶ τὴν ἔρημον(Ζαχαρ. 14, 10). Εἶχαν προεξαγγείλει καὶ τὴν παγκοσμιότητα τοῦ Χριστιανισμοῦ: καὶ ἀποκαλύψει Κύριος τὸν βραχίονα τὸν ἅγιον αὐτοῦ ἐνώπιον πάντων τῶν ἐθνῶν, καὶ ὄψονται πάντα τὰ ἄκρα τῆς γῆς τὴν σωτηρίαν τὴν παρὰ τοῦ Θεοῦ ἡμῶν (Ἠσ. 52, 10). ἔρχομαι συναγαγεῖν πάντα τὰ ἔθνη καὶ τὰς γλώσσας, καὶ ἥξουσι καὶ ὄψονται τὴν δόξαν μου (Ἠσ. 66, 18). Ἡ πολυθεΐα θὰ καταπέσει, εἶχαν γράψει, παραχωρώντας τὴ θέση της στὸν ἕνα ἀληθινὸ Θεό: ἀπὸ ἀνατολῶν ἡλίου ἕως δυσμῶν τὸ ὄνομά μου δεδόξασται ἐν τοῖς ἔθνεσι, καὶ ἐν παντὶ τόπῳ θυμίαμα προσάγεται τῷ ὀνόματί μου καὶ θυσία καθαρά, διότι μέγα τὸ ὄνομά μου ἐν τοῖς ἔθνεσι (Μαλαχ. 1, 11). Ὁ Ἰησοῦς ἐκάλεσε σὲ σωτηρία ὅλους τοὺς ἀνθρώπους: οὕτω γὰρ ἠγάπησεν ὁ Θεὸς τὸν κόσμον, ὥστε τὸν υἱὸν αὐτοῦ τὸν μονογενῆ ἔδωκεν, ἵνα πᾶς ὁ πιστεύων εἰς αὐτὸν μὴ ἀπόληται, ἀλλ’ ἔχῃ ζωὴν αἰώνιον (Ἰωάν. 3, 16). Ὁ Πέτρος ἀπεκάλυψε ὅτι ἡ σωτηρία ὡς προαιώνια βουλὴ τοῦ Θεοῦ θὰ ἐπεκταθεῖ σὲ ὅλα τὰ ἔθνη, ὅτι τὸ περιεχόμενό της εἶναι ὁ λόγος τοῦ Εὐαγγελίου, ὅτι τελικὸς σκοπός της εἶναι ἡ καθολικὴ πίστη καὶ ὅτι ὁ Θεὸς πρὸς τοῦτο παρεσκεύασε τὰ ἔθνη. Ὁ δὲ Ἰωάννης στὴν Ἀποκάλυψη ἐπιτέμνει παρελθὸν καὶ μέλλον λέγοντας: καὶ ἔτεκεν υἱὸν ἄῤῥενα ὃς μέλλει ποιμαίνειν πάντα τὰ ἔθνη ἐν ῥάβδῳ σιδηρᾷ• καὶ ἡρπάσθη τὸ τέκνον αὐτοῦ πρὸς τὸν Θεὸν καὶ πρὸς τὸν θρόνον αὐτοῦ (12, 5).
Ἀπὸ ἐκεῖ, ἀπὸ τὸν θρόνον αὐτοῦ, ὁ ἱδρυτὴς τῆς πίστεώς μας καλεῖ καὶ σήμερα, ὅπως κατὰ τὸ παρελθόν, ὅπως θὰ συμβαίνει καὶ στὸ μέλλον, ὅλους ἀνεξαιρέτως τοὺς ἀνθρώπους. Ὁ Χριστιανισμὸς εἶναι θρησκεία παγκόσμια, ὅπως προκύπτει καὶ ἀπὸ τὴν ἀποστολή του. Ὑπενθυμίζει τὴ φυσικὴ ἑνότητα τοῦ ἀνθρώπινου γένους, τὸ ὁποῖο δημιουργήθηκε ἀπὸ τὸν ἕνα ἀληθινὸ Θεό. Ὑπενθυμίζει τὴ φυσικὴ ἐπικυριαρχία τοῦ δημιουργοῦ Θεοῦ πάνω σὲ ὅλους τοὺς ἀνθρώπους ἀπὸ τὴ δημιουργία μέχρι τὴ συντέλεια τῶν αἰώνων. Ὑπενθυμίζει καὶ τὸ προαιώνιο σχέδιο τοῦ Πατρὸς Δημιουργοῦ γιὰ σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου μετὰ τὴν παρακοὴ καὶ τὴν πτώση. Εἶναι δὲ καὶ ὰπόδειξη τῆς υἱοθεσίας ὑπὸ τοῦ Θεοῦ ὅλων τῶν ἀνθρώπων, οἱ ὁποῖοι κατ’ αὐτὸν τὸν τρόπο ἔγιναν ἀδελφοί, μέλη τοῦ ἴδιου σώματος, ἀνεξαρτήτως φυλῆς, φύλου, θρησκεύματος, κοινωνικῆς καὶ οἰκονομικῆς καταστάσεως.
Κατὰ τὴ διαδρομή του μέσα στὸ χρόνο ὁ Χριστιανισμὸς οὐδέποτε ἀπώλεσε τὸ στοιχεῖο τῆς παγκοσμιότητας. Οἱ ἄνθρωποι εἶναι ἐκεῖνοι ποὺ τὸ παραβλέπουν, ἀκόμη καὶ σήμερα. Ὅσοι ὅμως δὲν ἀρκοῦνται στὰ φαινόμενα ἀλλὰ συνηθίζουν νὰ εἰσδύουν στὴν οὐσία τῶν πραγμάτων γνωρίζουν ὅτι οἱ δεσμοὶ ποὺ παραμένουν ἰσχυροὶ καὶ ἄθραυστοι εἶναι ὅσοι ἔχουν χαρακτήρα πνευματικό. Ἡ παγκοσμιότητα τοῦ Χριστιανισμοῦ εἶναι αὐτῆς τῆς τάξεως ἀγαθό. Ὁ παγκόσμιος ἑορτασμὸς τῆς Γεννήσεως τοῦ Χριστοῦ εἶναι μιὰ εὐκαιρία, ἕνα ἐρέθισμα, γιὰ νὰ κάμουν τὸ πρῶτο βῆμα οἱ δύσπιστοι. Διότι, γιὰ νὰ πεισθοῦν, πρέπει ὁ ἑορτασμὸς αὐτὸς νὰ ἀποκτήσει τὸ βάθος ποὺ τοῦ ἁρμόζει καὶ νὰ ἀπαλλαγεῖ ἀπὸ τὴν κοσμικότητα μὲ τὴν ὁποία τὸν ἔχει περιβάλει ἡ ματαιοδοξία πολλῶν ἀνθρώπων. Τότε, καὶ μόνο τότε, θὰ μπορέσουν ὅλοι νὰ ἀντιληφθοῦν καὶ νὰ ἀποδεχθοῦν ὅτι ἡ παγκοσμιότητα τοῦ Χριστιανισμοῦ ἀποτελεῖ τὴν ἀποκλειστικὴ ἀπάντηση στὴν παγκοσμιοποίηση καὶ τῆς ἐποχῆς μας, σ’ αὐτὸ τὸ τεχνητό, ψευδεπίγραφο καὶ ἑπομένως ἐπικίνδυνο κατασκεύασμα ποὺ μάλιστα προβάλλεται συχνὰ καὶ ὡς κατάκτηση τῆς ἀνθρωπότητας. Νὰ συνειδητοποιήσουν ὅτι δὲν εἶναι μιὰ προγραμματικὴ πολιτικὴ ἡ ὁποία ἀποσκοπεῖ στὴ διαχείριση τῆς ἐπίγειας ζωῆς – κάτι ποὺ ἐπαγγέλλονται ἢ ἐπιδιώκουν ἄλλες παγκόσμιες λεγόμενες θρησκεῖες. Νὰ συνειδητοποιήσουν δηλαδὴ ἐν τέλει ὅτι δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ ὑπάρξει προσέγγιση ἀνθρώπων καὶ λαῶν μέσω τῆς ἐγκαθιδρύσεως ἑνὸς παγκοσμίου οἰκονομικοῦ συστήματος (τὸ ὁποῖο, πέραν τῶν ἄλλων, θὰ ὑπηρετεῖ τὰ συμφέροντα τῶν ὀλίγων) ἢ διὰ τῆς ἰσχύος τῶν ὅπλων. Καὶ ἀκόμη ὅτι ἡ πορεία τῶν πραγμάτων ἐπὶ τῆς γῆς εἶναι προδιαγεγραμμένη, ὅπως ὁ Παῦλος προανήγγειλε: γνωστὸν οὖν ἔστω ὑμῖν ὅτι τοῖς ἔθνεσιν ἀπεστάλη τοῦτο τὸ σωτήριον τοῦ Θεοῦ, αὐτοὶ καὶ ἀκούσονται (Πράξ. 28,28)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Το «Ελληνικά και Ορθόδοξα» απεχθάνεται τις γκρίνιες τις ύβρεις και τα φραγγολεβέντικα (greeklish).
Παρακαλούμε, πριν δημοσιεύσετε το σχόλιό σας, έχετε υπόψη σας τα ακόλουθα:
1) Ο σχολιασμός και οι απόψεις είναι ελεύθερες πλην όμως να είναι κόσμιες .
2) Προτιμούμε τα ελληνικά αλλά μπορείτε να χρησιμοποιήσετε και ότι γλώσσα θέλετε αρκεί το γραπτό σας να είναι τεκμηριωμένο.
3) Ο κάθε σχολιαστής οφείλει να διατηρεί ένα μόνο όνομα ή ψευδώνυμο, το οποίο αποτελεί και την ταυτότητά του σε κάθε συζήτηση.
4) Κανένα σχόλιο δεν διαγράφεται εκτός από τα spam και τα υβριστικά