Πέρα ἀπὸ τὸ σοσιαλισμὸ καὶ τὸν καπιταλισμὸ

Γιὰ τοὺς Ὀρθόδοξους Χριστιανούς, ἡ μοναστικὴ κοινοβιακὴ ζωὴ εἶναι τὸ πρότυπό της κοινωνικῆς καὶ οἰκονομικῆς τους ζωῆς. 

Στὴν προεκλογικὴ περίοδο ποὺ προηγήθηκε δὲν ὑπῆρξαν σοβαρὲς ἀμφισβητήσεις γιὰ τὴ συμμόρφωσή μας μὲ τὶς οἰκονομικὲς ἐπιταγὲς τῶν ὑπερκρατικῶν κέντρων ἐξουσίας. Τὰ περισσότερα πολιτικὰ κόμματα φάνηκαν νὰ διαφωνοῦν περισσότερο γιὰ τὸ ἂν ἡ οἰκονομική μας πολιτικὴ θὰ ἐξαρτᾶται ἀπὸ τὴ μία ἢ τὴν ἄλλη δύναμη, παρὰ γιὰ τὸ ἂν θὰ πάψει νὰ ἀποτελεῖ τὸ παράσιτό της παγκοσμιοποιημένης οἰκονομίας.Ἡ ἀπόλυτη προτεραιότητα τῆς οἰκονομίας καὶ ὁ ἀνάλγητος ἀνταγωνισμὸς ἀποτελοῦν μία παγερὴ πραγματικότητα, ἡ ὁποία δυναμιτίζει τὸ κοινωνικὸ κράτος καὶ προβάλλει τὸ δίκαιό του οἰκονομικῶς ἰσχυροτέρου ὡς μονόδρομο πρὸς τὴν εὐημερία. Ἡ παγκοσμιοποίηση ἀπειλεῖ νὰ συνθλίψει καὶ νὰ ἐξαφανίσει τὴν ἑτερότητα τῶν προσώπων μέσα στὴν ἀπρόσωπη ἀνωνυμία τοῦ γιγαντισμοῦ τῶν οἰκονομικῶν ἐξελίξεων καὶ μεγεθῶν».

Ὡς Χριστιανοὶ ἴσως νὰ μὴν μποροῦμε νὰ ἀλλάξουμε τὸ παγκόσμιο οἰκονομικὸ σύστημα ποὺ βασίζεται στὴν ἐκμετάλλευση καὶ τὸν ἐγωισμό. Κι αὐτὸ γιατί γνωρίζουμε πολὺ καλὰ πώς, κι ἂν χτυπήσουμε τὸν ἐγωισμὸ μὲ ἐπαναστατικὸ τρόπο στὶς οἰκονομικές του ἐκδηλώσεις, χωρὶς νὰ ἀπαλλαγοῦμε ἀπὸ τὴν ἐσωτερική του κακία, γρήγορα θὰ παρουσιασθεῖ ξανὰ ὕπουλα μεταμφιεσμένος. Μήπως κάτι τέτοιο δὲ συνέβη καὶ μὲ τὸν ὑπαρκτὸ σοσιαλισμό, ὁ ὁποῖος κατέληξε κρατικὸς καπιταλισμός; Μήπως ὁ ὑλισμὸς ὡς βάση τοῦ καπιταλισμοῦ δὲν εἶναι κυρίαρχος καὶ στὸ σοσιαλισμό; Αὐτὴ εἶναι ἡ ψυχολογικὴ πείρα, ποὺ ἔχει ἀποκτήσει ὁ Χριστιανισμὸς ἀπὸ...

 τοὺς εἴκοσι αἰῶνες ζωῆς του. Μὰ κι ἂν δὲν μποροῦμε νὰ τὸ κάνουμε αὐτό, εἶναι, ὡστόσο, στὸ χέρι μας νὰ μεταβάλλουμε τὸν τρόπο ποὺ ἐμεῖς συμμετέχουμε στὸ σύστημα αὐτὸ καὶ πρωτίστως τὸν τρόπο ποὺ διαχειριζόμαστε τὸ εἰσόδημα καὶ τὴν περιουσία μας.

Σύμφωνα μὲ τὶς Παροιμίες, ὁ εὐσεβὴς ἄνθρωπος παρακαλεῖ τὸ Θεό: «πλοῦτον δὲ καὶ πενίαν μὴ μοὶ δῶς, συνταξὸν δὲ μοὶ τὰ δέοντα καὶ τὰ αὐτάρκη» (κέφ. ΚΔ΄). Ὁ Ἱερὸς Συγγραφέας ζητάει ἀπὸ τὸ Θεὸ τὴν αὐτάρκεια, τὰ ἀγαθὰ ἐκεῖνα ποὺ εἶναι ἀπαραίτητα γιὰ τὴν ἐπιβίωσή του καὶ ὄχι ἄλλα. Στὴν Καινὴ Διαθήκη, τὸ ἰδεῶδες σύστημα τῆς ἰδιοκτησίας ἀποκρυσταλλώνεται στὴν πρακτικὴ τῶν πρώτων χριστιανικῶν κοινοτήτων. «Πάντες δὲ οἱ πιστεύοντες ἤσαν ἐπὶ τὸ αὐτὸ καὶ εἶχον ἅπαντα κοινὰ» (Πράξ. β΄ 44). Ἡ κοινοκτημοσύνη ἐν ἀγάπη ἐντάσσεται στὸ θαῦμα τῆς πρωτοχριστιανικῆς ζωῆς καὶ διὰ τῆς Ἁγίας Γραφῆς κηρύσσεται σ’ ὅλη τὴν Οἰκουμένη. Μὲ τὴν ἐμφάνιση τοῦ κοινοβιακοῦ μοναχισμοῦ, ἡ κοινοκτημοσύνη θὰ ἐφαρμοστεῖ γιὰ περισσότερα ἀπὸ 1700 χρόνια. Καὶ ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος προβάλλοντας σὰν πρότυπο ὀρθόδοξης ζωῆς τὸ μοναστικὸ κοινόβιο ἔλεγε σ’ ἕνα λόγο του πῶς θέλει, ὀνειρεύεται νὰ φτιάξει τὴ χριστιανικὴ κοινωνία: «Σ’ ὅσα λέγαμε μέχρι τώρα, ἂς τονίσουμε καὶ τοῦτο: Καὶ ὅλοι νὰ πουλήσουν ὅλα τὰ ὑπάρχοντά τους, καὶ νὰ φέρουν ἐδῶ τὶς εἰσπράξεις, μπροστά μας. Μὲ τὰ λόγια τὸ λέω. Μὴν ταραζόσαστε. Κανείς, οὔτε πλούσιος, οὔτε φτωχός… Ἔτσι καὶ στὰ μοναστήρια τώρα ζοῦν, ὅπως ἄλλοτε οἱ πρῶτοι πιστοὶ Χριστιανοὶ στὰ Ἱεροσόλυμα… Ἂν ὅμως εἴχαμε τὴν πείρα τῆς κοινοβιακῆς ζωῆς, τότε θὰ ‘χατε κι ἐσεῖς ὅλο τὸ θάρρος νὰ τὴν πραγματοποιήσετε. Καὶ πόση χάρη ἔχει αὐτὸς ὁ τρόπος ζωῆς… Ἂν προχωροῦμε ἔτσι, σ’ αὐτὸ τὸν τρόπο ζωῆς, πιστεύω στὸ Θεό, ὅτι κι αὐτὸ θὰ γίνει. Μόνο νὰ ‘χετε ἐμπιστοσύνη σ’ ἐμένα, καὶ μὲ τὴν τάξη θὰ κατορθώσουμε νὰ τὸ πραγματοποιήσουμε. Κι ἂν δώσει ὁ Θεὸς ζωή, πιστεύω, πὼς γρήγορα θὰ σᾶς ὁδηγήσω σ’ αὐτὸ τὸν τρόπο ζωῆς, στὴν κοινοκτημοσύνη.» (Εἰς τὰς πράξεις, 11, 3)

Ἡ πατερικὴ γραμματεία ἔχει ἀσχοληθεῖ ἐκτενῶς μὲ τὸ σύστημα τῆς χριστιανικῆς κοινοκτημοσύνης ὡς τὸ ἰδανικὸ σύστημα ἰδιοκτησίας. Συνοπτικὰ μποροῦμε νὰ παρατηρήσουμε:

Γιὰ τοὺς Ὀρθόδοξους Χριστιανούς, ἡ μοναστικὴ κοινοβιακὴ ζωὴ εἶναι τὸ πρότυπό της κοινωνικῆς καὶ οἰκονομικῆς τους ζωῆς. Ἀντίστοιχα, ἡ κοινοκτημοσύνη, ὅπως τὴ βρίσκουμε στὰ ἔργα τοῦ ἁγίου Ἰωάννη τοῦ Χρυσοστόμου, τοῦ Μεγάλου Βασιλείου καὶ τοῦ ἁγίου Ἰωάννη τῆς Κλίμακος, εἶναι τὸ ψηλότερο σκαλοπάτι τῆς φυσικῆς κατάστασης τοῦ ἀνθρώπου στὴν κλίμακα τῆς ἰδιοκτησίας. Ἀνώτερη ἀπὸ αὐτὴν καὶ πάνω ἀπὸ τὶς φυσικὲς δυνάμεις τοῦ ἀνθρώπου εἶναι μόνο ἡ ἀκτημοσύνη.

Ἡ κοινοκτημοσύνη ἐφαρμόζεται μὲ ἐπιτυχία σὲ μικρὲς κοινότητες, ποὺ τὰ μέλη τοὺς συνδέονται μὲ τὴ χριστιανικὴ ἀγάπη, γιατί ἡ ἰδιοκτησία «τοῦ Κυρίου» εἶναι γιὰ ὅλους τους «δούλους» του. Εἶναι ἡ συνέπεια τῆς τέλειας ἀγάπης, γιατί ὁ ἄνθρωπος μαθαίνει νὰ ἀγαπάει ἐξίσου ὅλους τους ἀνθρώπους, ὅπως ὁ Θεός. «Ἐκεῖνος ποὺ ἔχει τὸν πλησίον του σὰν τὸν ἑαυτό του, δὲν ἀνέχεται νὰ ἔχει ὁ ἴδιος τίποτα περισσότερο ἀπ’ τὸν πλησίον του», παρατηρεῖ ὁ ἅγιος Συμεὼν ὁ Νέος Θεολόγος. Μὲ τὴν χριστιανικὴ κοινοκτημοσύνη καταργεῖται ἢ περιορίζεται ἡ ἀτομικὴ ἰδιοκτησία καὶ ἐξαλείφεται τὸ ἀτομιστικοῦ (εἰδωλολατρικὸ-ρωμαϊκὸ-σύγχρονο εὐρωπαϊκὸ) πνεῦμα, ποὺ εἶναι καὶ ἡ αἰτία γένεσης γιὰ τὶς ζήλειες, τὶς φιλονικίες, τοὺς χωρισμούς, τὶς ἔχθρες καὶ τοὺς πολέμους. «Τὸ σὸν καὶ τὸ ἐμὸν ἐξώρισται», λέει ὁ Ἱερὸς Χρυσόστομος. Μὲ τὴν κοινοκτημοσύνη ἐπέρχεται ἡ οὐσιαστικὴ ἰσότητα καὶ ἑνότητα τῶν ἀνθρώπων καὶ στὰ ὑλικὰ ἀγαθά. Χωρὶς αὐτές, ὁλόκληρη ἡ οὐμανιστικὴ φιλολογία περὶ ἀνθρωπίνων δικαιωμάτων παραμένει κουτσή. Γι’ αὐτό, καὶ ὅποιος ἔχει ἀτομικὴ ἰδιοκτησία μέσα στὸ κοινόβιο θεωρεῖται προδότης σὰν τὸν Ἰούδα. Ὅπως λέει ὁ Μ. Βασίλειος, ἡ “ἰδιάζουσα κτήσις” εἶναι κλοπή.

Αἰτία καὶ βάση τῆς κοινοκτημοσύνης ἀποτελεῖ ἡ ἀγάπη, γι’ αὐτὸ καὶ μᾶς χαρίζει τὴν εὐλογία τοῦ Θεοῦ. Μὲ αὐτὴν δημιουργεῖται ἡ ὑποδειγματικὴ ἀνθρώπινη κοινωνία, μὲ ἀποτέλεσμα ἀκόμη καὶ οἱ ἄπιστοι νὰ γίνονται Χριστιανοὶ ἀπὸ τὸ θαυμασμό τους γιὰ τὴν ἀγαπητικὴ ὀργάνωση τῶν Χριστιανῶν, νὰ ἑνώνεται ὅλος ὁ κόσμος κι ἔτσι νὰ δοξάζεται ὁ Θεὸς στὴ γῆ. Ἡ κοινοκτημοσύνη εἶναι ἱκανὴ «τὴν οἰκουμένην ἐπιστρέψαι ἅπασαν», ὅπως λέει ὁ Ἄγ. Ἰω. Χρυσόστομος. Ἀντίστοιχα, ἡ χριστιανικὴ κοινοβιακὴ ζωὴ βοηθάει ἠθικὰ καὶ πνευματικὰ τὸν ἄνθρωπο, γιατί τὸν ἀπαλλάσσει ἀπὸ τὶς πολλὲς φροντίδες γιὰ τὰ ὑλικὰ ἀγαθὰ κι ἔτσι τὸν βοηθάει χρονικὰ καὶ ἠθικὰ γιὰ ν’ ἀσχοληθεῖ μὲ τὰ πνευματικά. Καταργεῖ τὴν ὑπερηφάνεια τοῦ πλουσίου καὶ δίνει ἀξιοπρεπῆ ἀλλὰ χωρὶς ἐγωισμὸ ζωὴ στὸ φτωχό. Ἀναπτύσσει τὴ συνεργασία, τὴν ἑνότητα καὶ τὴ συναισθηματικότητα τῶν ἀνθρώπων, τὴν ἐμπιστοσύνη στὸ Θεὸ καὶ στὸν κάθε ἀδελφό, καὶ τελικὰ τὴν ἀγάπη στὸν ἄνθρωπο καὶ στὸ Θεό, κι ἔτσι ὁ ἄνθρωπος καὶ σ’ αὐτὴ τὴ γῆ ζεῖ εὐτυχισμένος.

Ὅλα αὐτὰ ἴσως ἠχοῦν παράξενα στὰ ἀφτιά μας, γιατί εἴμαστε μία γενιὰ ποὺ μεγάλωσε μέσα στὴν ἀφθονία καὶ τὴν ἀπόλαυση. Τὰ οἰκονομικὰ ἀδιέξοδα ὅμως καὶ ἡ πίεση ποὺ δέχονται σήμερα οἱ πανεπιστημιακοὶ πτυχιοῦχοι στὴν ἀγορὰ ἐργασίας ἀργὰ ἢ γρήγορα θὰ μᾶς ἀναγκάσουν νὰ τὰ σκεφτοῦμε. Ἴσως εἶναι ὁ καιρὸς νὰ γυρίσουμε στὴν ἁπλὴ ζωὴ τῆς κοινότητας. Τὰ ὀφέλη θὰ εἶναι τεράστια γιὰ τὴν πνευματική μας ζωή, ἀλλὰ θὰ βοηθήσουν καὶ στὴν ἀπήχηση τοῦ χριστιανικοῦ μηνύματος στὴ σύγχρονη κοινωνία. Γιατί ὁ Χριστιανισμὸς «εἶναι στὴν οὐσία τῆς ἀποστολῆς τοῦ προοδευτικός. Δὲν ἔρχεται νὰ μᾶς πεῖ ὅτι τὰ ἀνθρώπινα ἔχουν “εὖ καὶ καλώς”, ἴσα-ἴσα ζητάει τὸ νέο, ποὺ θὰ εἶναι συγχρόνως καὶ καλύτερο. Τοὺς “καινοὺς οὐρανοὺς καὶ τὴν καινὴν γην”, ἐν οἶς δικαιοσύνη κατοικεῖ» (Ἀλέξανδρος Τσιριντάνης).

(Τὸ κείμενο εἶναι βασισμένο στὸ βιβλίο «Τὸ πρόβλημα τοῦ θεσμοῦ τῆς ἰδιοκτησίας» τοῦ Ν. Θ. Μπουγάτσου τῶν ἐκδόσεων «Κοράλι»)