Περιηγητής στις εικόνες μιας παλιάς Ελλάδας

Του ΒΑΣΙΛΗ Κ. ΚΑΛΑΜΑΡΑ

Στο χειροποίητο σπίτι του στην Καρδαμύλη της Μάνης -το σχεδίασε και το έκτισε ο ίδιος-, ο μισός Αγγλος και μισός Ιρλανδός, 95χρονος Πατρικ Λι Φέρμορ συνεχίζει να δίνει το εκδοτικό «παρών», λες και δεν έχει περάσει από πάνω του ο χρόνος -τέτοιο κουράγιο.

Εικόνα χωρικού της Βόρειας Ελλάδας από το ταξιδιωτικό βιβλίο «Ρούμελη» Ο «Μιχαλάκης», όπως τον προσφωνούν οι φίλοι του Κρητικοί, οι οποίοι τού παραπονιούνται γιατί ακόμη δεν έχει γράψει ένα βιβλίο για το νησί τους, επανεκδίδει το θρυλικό ταξιδιωτικό του «Ρούμελη. Οδοιπορικό στη Βόρεια Ελλάδα», το οποίο πρωτοκυκλοφόρησε στ' αγγλικά το 1966. Τη μετάφραση υπογράφει η ποιήτρια Λίνα Κάσδαγλη (1921-2009) και το τυπώνει ο «Κέδρος». Είναι μια περιπέτεια προς τα μέσα, ως συνειδητοποίηση ενός ξένου μπροστά στο πρωτόγνωρο ελληνικό θαύμα. Αλλά και προς τα έξω, ως μια απόλαυση του ελληνικού τοπίου και των ανθρώπων του, όταν η Ελλάδα δεν είχε χαραχθεί ακόμη από ασφαλτοστρωμένους δρόμους.
Οσο κι αν όλα αυτά μπορεί σήμερα να ακούγονται σαν άσκοπη επίκληση σ' ένα παρελθόν το οποίο δεν επιστρέφει πλέον ακέραιο -ούτε καν σαν μνήμη-, εξακολουθούν να βρίσκονται τυπωμένα στις φωτεινές σελίδες ορισμένων βιβλίων, όπως τα ταξιδιωτικά του Πάτρικ Λι Φέρμορ, αυτού του κάποτε δεκαοκτάχρονου, ο οποίος είχε την τόλμη και το κουράγιο να διασχίσει με τα πόδια την Ευρώπη με προορισμό την Κωνσταντινούπολη.
Τον είχαμε απολαύσει αυτό τον τελευταίο ουμανιστή και φίλο του Γιώργου Σεφέρη στις ταξιδιωτικές σελίδες της «Εποχής της δωρεάς», βγαλμένες από το 1933: Ηθελε, όπως περιγράφει την εμπειρία του, «ν' αλλάξω σκηνικό, να εγκαταλείψω το Λονδίνο και την Αγγλία και να σεργιανίσω την Ευρώπη σαν απλός αλήτης ή σαν φτωχός προσκυνητής ή περιπλανώμενος καλόγερος, ένας περιηγητής φιλόσοφος, ένας μοναχικός ιππότης».
Εν προκειμένω, η Ρούμελη δεν είναι η γεωγραφική περιοχή που γνωρίζουμε από τον επίσημο γεωφυσικό χάρτη, η οποία απλώνεται από την Αττική ώς και την Αιτωλοακαρνανία. Κάποτε αυτό το εξωτικό για τον ξένο φίλο μας όνομα περιελάμβανε όλη σχεδόν τη Βόρεια Ελλάδα. Ο «Μιχαλάκης» αναπολεί την πιο ζεστή ζωή στην πιο καθημερινή της απόλαυση, όπως είναι ένα γεύμα, το οποίο αποτελείται από κατσίκι μούρλια, ούζο Τυρνάβου σούπερ και για επιδόρπιο μήλα βουτηγμένα σε κρασί.
«Το χρονικό», όπως το χαρακτηρίζει ο Πάτρικ Λι Φέρμορ, «αυτών των ταξιδιών, που έγιναν εδώ και αρκετά χρόνια και ξεκίνησαν όλα από ενδόμυχα κίνητρα, θα ήταν ένας απατηλός οδηγός». Γιατί η Ελλάδα έχει αλλάξει, με κατεύθυνση όχι τη δημιουργία, αλλά την υπεράσπιση του κέρδους με όρους κατανάλωσης: «Ανετα πούλμαν έχουν αντικαταστήσει τώρα τα σαραβαλιασμένα επαρχιακά λεωφορεία, μεγάλοι δημόσιοι δρόμοι διασχίζουν την καρδιά μακρινών χωριών και πλήθος ξενοδοχεία έχουν φυτρώσει», διαπιστώνει, όχι βεβαίως με χαρμόσυνη διάθεση.
Τοπία, μνημεία και οι άνθρωποι, οι οποίοι κάποτε δεν διέφεραν από αυτά, έχουν παραδοθεί ως θέαμα στον τουρισμό: «Μοναστήρια και αρχαίοι ναοί όπου, χθες σχεδόν, έφτανες μόνον ύστερα από μια ασυντρόφευτη κουραστική αναρρίχηση, είναι τώρα σύντομοι σταθμοί ενός ιδιαίτερα οργανωμένου και άκοπου μαζικού τουρισμού. Για πρώτη φορά από τον καιρό του Ιουλιανού του Παραβάτη πλανιώνται ανάμεσα στους κίονες καπνοί και ο ταξιδιώτης πρέπει ν' αποσυρθεί βαθιά στην ενδοχώρα για να μη φτάνει στ' αυτιά του το ραδιόφωνο. Ολα αυτά είναι πηγή ενός φοβερά αναγκαίου εισοδήματος και χαρά για τους πολλούς· ο σπάνιος Ελληνας ή ξένος που διαφωνεί, μπορεί πάντοτε ν' απομακρυνθεί μαζί με τα νεύρα του και ν' αποσυρθεί στην ερημιά, εκτός βολής. Αλλωστε, σ' αυτές ακριβώς τις ερημιές, που όλο και λιγοστεύουν, οδηγούν τις περισσότερες φορές τούτες τις σελίδες», γράφει, φέροντας σε αντίστιξη το τότε με το τώρα.
Ο Πάτρικ Λι Φέρμορ ζει τα τελευταία χρόνια όπως όταν ήταν νέος. Στη γλυκιά μανιάτικη ερημιά, που δεν έχει κοπεί από τον πολιτισμό της τεχνολογίας και που δεν έχει αγγιχτεί από το «κακό μάτι» του (νεο)πλουτισμού. Ενας αμετανόητος προσκυνητής, πιστός στις παλαιές εικόνες της ελληνικής φύσης, πριν από τη φυσιολατρεία και τους ομίλους αναψυχής. *