Τα Άγραφα Λόγια του Χριστού

 

ΑΝΤΙΑΙΡΕΤΙΚΟΣ

Ο Χριστός διδάσκει τους μαθητές Του, λίγο πριν σταυρωθεί, εξηγώντας το νόημα της πράξης Του, να τους πλύνει τα πόδια (σκηνή από το κατά Ιωάννην, κεφ. 13). Τοιχογραφία του 14ου αιώνα από το Βατοπαίδι. Λεπτομέρειες εδώ.

Με την ελληνική λέξη «Άγραφα» καλούνται διεθνώς τα λόγια που αποδίδονται στον Ιησού – ότι δηλαδή έχουν ειπωθεί από αυτόν – από ορισμένους συγγραφείς των πρώτων αιώνων του Χριστιανισμού, τα οποία όμως δεν συμπεριλαμβάνονται στα τέσσερα ευαγγέλια.

Η επιστημονική έρευνα περί της υπάρξεως των «άγραφων» αυτών λόγων στηρίχτηκε στη μαρτυρία του επιλόγου του Κατά Ιωάννη Ευαγγελίου, σύμφωνα με την οποία «Υπάρχουν και πολλά άλλα που έκανε ο Ιησούς, τα οποία, εάν γραφούν το καθένα, νομίζω πως ούτε αυτός ο κόσμος δεν θα χωρούσε τα βιβλία που θα γράφονταν. Αμήν» Ιω. 21:25... [για τις παραπομπές στην Καινή Διαθήκη, μπορείς να μπεις εδώ].

Η ιστορικοφιλολογική κριτική της Καινής Διαθήκης έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον και επιστημονική ευαισθησία στην αναζήτηση αυτή των «λογίων» του Χριστού για να μπορέσει να προσδιορίσει με σαφήνεια και ακρίβεια τις πρωταρχικές μορφές των λόγων του, που έχουν μεγάλη σπουδαιότητα για την αποκατάσταση του αρχικού πυρήνα του κηρύγματος του Χριστού. «Άγραφα» λόγια διασώθηκαν σε πολλές πηγές του αρχικού Χριστιανισμού, αλλά η γνησιότητα και αυθεντικότητα των περισσοτέρων αμφισβητείται, γιατί πολλά από αυτά δημιουργήθηκαν για να εξυπηρετήσουν ποικίλους σκοπούς των κοινοτήτων του γνωστικισμού.

Έτσι ο Γερμανός ερευνητής A. Resch στο έργο του «Agrapha» που εξέδωσε το 1906 κατέγραψε πρώτος 291 περίπου άγραφα «λόγια», από τα οποία τα 194 προέρχονταν από την εκκλησιαστική γραμματεία και τα 97 από απόκρυφα έργα γνωστικής προέλευσης. Η αυθεντικότητα όμως των «λογίων» αυτών θεωρήθηκε αμφίβολη. Ο Resch δέχτηκε ως αυθεντικά μόνο 36 από αυτά, ενώ ο J. Jeremias στο έργο του Unbekannte Jesusworte έκδοσης 1948 – 51 μόνο 11, ο J. Ropes στο Die Spruche Jesus, 1896 μόνο 10 και άλλοι ερευνητές πολύ λιγότερα.

Ο άγιος ευαγγελιστής Ματθαίος συγγράφει το ευαγγέλιό του

Τα «Άγραφα» λόγια του Χριστού διασώζονται στη Καινή Διαθήκη, δηλαδή σε βιβλία εκτός των ευαγγελίων ή στα περιθώρια ωρισμένων αρχαίων κωδίκων [=χειρόγραφων αντιγράφων] των ευαγγελίων – τα οποία αργότερα εισήλθαν και εις το κείμενο από αβλεψία ή εκ προθέσεως των αντιγραφέων – εις τους εκκλησιαστικούς συγγραφείς των πρώτων αιώνων (Ιουστίνου, Κλήμεντος Αλεξανδρέως, Ωριγένους, Ειρηναίου, Τερτυλιανού κ.λ.π), εις διάφορους σχετικούς παπύρους όπως του Οξύρυγχου, Έγκερτον, Φαγιούμ κ.λ.π., εις τα απόκρυφα βιβλία κυρίως γνωστικής προέλευσης ή και στα λειτουργικά βιβλία της Εκκλησίας [δηλ. σ' αυτά που διαβάζονται στις χριστιανικές τελετές]. Διασώζονται επίσης και στο Εβραϊκό Ταλμούδ και σε μουσουλμανικά κείμενα ακόμη και μέσα στο Κοράνι ["Νεκρός": εκεί φυσικά αποδίδουν στο Χριστό δήθεν λόγια που εξυπηρετούν τις δικές τους διδασκαλίες], όπως π.χ. το εδάφιο 117, από τη σούρα (κεφάλαιο) 5, το οποίο αναφέρουμε ευθύς αμέσως:

"Ποτέ δεν τους είπα τίποτε

παραπάνω από όσα με διέταξες να πω:

"Να λατρεύετε τον ΑΛΛΑΧ, τον Κύριό

μου και τον Κύριό σας", κι ήμουν

μάρτυρας γι' αυτούς εφ' όσον βρισκόμουν

κοντά τους. Όταν όμως συμπλήρωσα την

διαμονή μου στη ζωή, Εσύ τότε ήσουν

πια ο Φύλακάς τους κι Εσύ είσαι ο

Αυτόπτης μάρτυρας για όλα τα πράγματα. 5:117

Ας δούμε τώρα μερικά από τα «Άγραφα» λόγια του Χριστού:

Στις Πράξεις των Αποστόλων 20:35 ο Παύλος κατά τον αποχαιρετιστήριο λόγο του προς τους πρεσβυτέρους της Εκκλησίας της Εφέσου λέγει: «Να θυμάστε τα λόγια του Κυρίου που είπε αυτός ο ίδιος: “Είναι ευτυχέστερο να δίνει κάποιος παρά να παίρνει”». Ο κώδικας του Βέζα (D) στο Κατά Λουκά 6:4 διασώζει επίσης το εξής λόγιο: «Την ίδια μέρα όταν είδε κάποιον να εργάζεται το Σάββατο είπε σ’ αυτόν: “άνθρωπε, εάν μεν γνωρίζεις τι κάνεις, είσαι μακάριος. Εάν δεν γνωρίζεις, είσαι καταραμένος και παραβάτης του νόμου”»

Ο Ιππόλυτος Ρώμης διασώζει το ακόλουθο λόγιο: «Μένοντας έκπληκτος ο Ιούδας από τα λεχθέντα είπε. Και ποιος άραγε θα τα δει αυτά; Ο δε Κύριος είπε. Αυτά θα τα δουν όσοι γίνουν άξιοι». Εις τον Δανιήλ 4:60.

Ομοίως και ο Δίδυμος Αλεξανδρεύς ή Τυφλός διασώζει ένα ακόμη λόγιο του Κυρίου: «Γι’ αυτό είπε ο Σωτήρας. Αυτός που είναι κοντά μου, είναι κοντά στη φωτιά. Και αυτός που είναι μακριά μου, είναι μακριά από την βασιλεία». Εις τον Ψαλμό 88:8. Το λόγιο αυτό διασώζει και ο Ωριγένης, εις Ιερεμία 20:3, και το Γνωστικό Κατά Θωμά Ευαγγέλιο. [Σημ. του blog μας: Το κατά Θωμάν είναι ένα από τα γνωστικά ευαγγέλια. Τα γνωστικά ευαγγέλια δεν αφηγούνται γεγονότα από τη ζωή του Χριστού, είτε αληθινά είτε φανταστικά (αφού οι γνωστικοί δεν Τον πίστευαν για άνθρωπο, αλλά για άσαρκο, καθαρά πνευματικό ον), περιέχουν μόνο κατεβατά από δήθεν "λόγια" Του, που μιλάνε για ουράνιες μυθοπλασίες και πνευματικές οντότητες (και καλά, "απόκρυφες αλήθειες"). Το κατά Θωμάν όμως περιέχει και λόγια του Χριστού που δεν έχουν σχέση με το γνωστικισμό. Αυτά θεωρούνται πιθανώς γνήσια. Το κατά Θωμάν δεν είναι γραμμένο στ' αλήθεια από τον απόστολο Θωμά, γιατί τότε θα βρισκόταν μέσα στην Καινή Διαθήκη.]

Στην ακολουθία του Ευχελαίου, στην ευχή μετά το δεύτερο Ευαγγελικό ανάγνωσμα παραδίδεται η ακόλουθος φράση του Ιησού: «Εσύ είσαι αυτός που είπε. Όσες φορές και αν πέσεις, σήκω και θα σωθείς». Φαίνεται πως ο συγγραφέας της ευχής παραθέτει «άγραφο» λόγιο που του ήταν γνωστό από την παράδοση.

Ο άγιος ευαγγελιστής και ιατρός Λουκάς

Ως προς την αξία των άγραφων «λογίων» παρατηρούμε γενικώς τα εξής: Ι. Πολλά από αυτά αποτελούν διαπλατύνσεις ή παραλλαγές γνωστών σε μας από το Ευαγγέλιο λογίων του Ιησού. ΙΙ. Μεγάλος αριθμός από αυτά προέρχεται από τα απόκρυφα κείμενα και συνεπώς υπόκεινται στην υποψία πως είναι πλαστά. ΙΙΙ. Ενίοτε από σφάλμα της μνήμης διάφορα βιβλικά ή εξωβιβλικά χωρία αποδίδονται στον Ιησού. IV. Άλλα από αυτά αποτελούν δημιουργήματα της ευσεβούς φαντασίας κάποιων πιστών, τα οποία τέθηκαν στο στόμα του Ιησού. V. Τα λόγια αυτά τίποτε καινούργιο δεν προσθέτουν στην γνωστή από τα κανονικά Ευαγγέλια διδασκαλία του Ιησού.

Παρόλα αυτά όμως η σπουδαιότητα των άγραφων «λογίων» είναι πολλαπλή, γιατί τα μεν αυθεντικά διευκολύνουν την κριτική αποκατάσταση των σχετικών στοιχείων του κηρύγματος του Ιησού Χριστού, τα δε νόθα προσφέρουν τεράστιας σημασίας μαρτυρίες για την παράδοση της αρχέγονης Εκκλησίας, καθώς και των διαφόρων γνωστικών συστημάτων που συνδέθηκαν με την πρακτική της έμπνευσης και της προσθήκης άγραφων «λογίων» για να καλύψουν τις σχετικές ανάγκες των κοινοτήτων τους. Αν τα τυχόν αυθεντικά «λόγια» έχουν ιδιαίτερη αξία για την κριτική της Βίβλου, τα νόθα έχουν μεγαλύτερη αξία για την πληρέστερη κατανόηση της ζωής της αρχέγονης Εκκλησίας και των παραδόσεων των διαφόρων γνωστικών συστημάτων.

Ο άγιος ευαγγελιστής Ιωάννης ο Θεολόγος

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρους Λαρούς Μπριτάννικα

Ιωάννου Δ. Καραβιδόπουλου, Εισαγωγή εις την Καινή Διαθήκη

Το Κοράνι, Έκδοση συγκροτήματος του Βασιλιά Φαχντ της Σαουδικής Αραβίας