Ὁ σεβασμός τῆς ἐλευθερίας τῶν παιδιῶν καί ὁ ρόλος της στήν ἀγωγή. Ἱερομόναχος Σάββας Ἁγιορείτης

ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΚΑΙ ΑΓΩΓΗ

«Ἐκτρέφετε τά παιδιά μέ παιδεία καί νουθεσία Κυρίου». Μέ αὐτά τά λόγια προτρέπει ὁ Ἅγιος Ἀπόστολος Παῦλος τούς γονεῖς νά δώσουν ἀγωγή στά παιδιά τους. Συνάμα τούς καθορίζει καί τό πλαίσιο μέσα στό ὁποῖο θά κινηθοῦν. Ἡ παιδεία πού θά ἀσκήσουν θά πρέπει νά εἶναι θεοπρεπής, θεοειδής μέ νουθεσίες σύμφωνες μέ τό θέλημα τοῦ Κυρίου. Ὁπωσδήποτε μέσα στίς προϋποθέσεις μιᾶς τέτοιας ἀγωγῆς εἶναι καί ὁ σεβασμός τῆς ἐλευθερίας τῶν παιδιῶν.

Ἡ καλή «ἐν Κυρίῳ» ἀγωγή τῶν παιδιῶν ὅταν ἀρχίζει ἀπό τήν πρώτη στιγμή (τῆς συλλήψεως) ἔχει συνήθως τούς ἀναμενόμενους καρπούς. Τά παιδιά ἁγιάζονται καί γίνονται πολίτες τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ. Βεβαίως ὅμως αὐτό δέν γίνεται μαγικά, οὔτε αὐτόματα οὔτε καί πάντα. Δηλαδή τό θρησκευτικό ποιόν τῶν γονέων, τό τί εἶναι οἱ γονεῖς, δέν προσδιορίζει ἀπόλυτα καί τό τί θά γίνουν τά παιδιά.

-Γιατί;

-Διότι ὑπάρχει ὁ παράγοντας, πού λέγεται ἐλευθερία τῶν παιδιῶν. Μπορεῖ μέν νά γίνουν ὅλα αὐτά πού εἴπαμε· νά δοθοῦν σωστές κατευθύνσεις ἀπ΄τούς γονεῖς· νά εἶναι πραγματικά χριστιανοί οἱ γονεῖς. Μπορεῖ νά εἶναι «ζωντανοί» πνευματικά, σύμφωνοι μέ τήν Ἐκκλησία καί τούς κανόνες Της κατά πάντα... Παρ’ ὅλα αὐτά ὅμως τό παιδί ὑπάρχει πιθανότητα νά μήν ἀκολουθήσει τό παράδειγμά τους... Διότι δέν θέλει.

Καί ὁ Θεός τό ἀφήνει, τοῦ ἐπιτρέπει νά μήν θέλει. Δέν ἀναγκάζει ὁ Θεός κανέναν νά Τόν ἀκολουθήσει.

Ἀκόμα καί σ’ αὐτούς τους μαθητές Του εἶπε: «Μήπως θέλετε καί ἐσεῖς νά φύγετε»[1];

Τούς τό εἶπε σ’ ἐκείνη τήν περίπτωση πού φύγανε ὅλοι οἱ ἄλλοι ἀκροατές Του διότι δέν ἄντεξαν τό κήρυγμα περί τῆς Θείας Εὐχαριστίας· τούς φάνηκε πολύ σκληρό...

Δέν ἔχει πρόβλημα ὁ Χριστός μέ τό ἄν Τόν ἀκολουθοῦν πολλοί ἤ λίγοι· δέν ἐπηρεάζεται ἀπό τούς ἀριθμούς καί τά πλήθη. Ὁ Χριστός μᾶς θέλει ὅλους, ἀλλά δέν ἀναγκάζει κανέναν, νά μένει κοντά Του, καταπιέζοντάς τον.

Θά πρέπει καί οἱ γονεῖς νά μήν καταπιέζουν τά παιδιά ἰδίως στό θέμα τῆς Πίστεως.

Μόνο ὅταν τά παιδιά μιμηθοῦν ἐλεύθερα τό ὑπόδειγμα τῶν γονέων τους, μποροῦν νά ὠφεληθοῦν ἀπό τήν ἀρετή τους. Αὐτό εἶναι ἕνα πολύ σημαντικό μήνυμα: νά μήν καταπιέζουμε τά παιδιά.

Τά παιδιά καί οἱ νέοι τό λένε πολλές φορές: «δέν θέλω καταπίεση». Καί εἶναι σωστό. Γιατί ὁ ἄνθρωπος εἶναι ὄντως ἄνθρωπος, ὅταν εἶναι ἐλεύθερος. Ἐκεῖνο πού τόν χαρακτηρίζει εἶναι ἡ ἐλευθερία. Ἡ ἐλευθερία καί ὁ νοῦς, εἶναι αὐτά, πού μᾶς ξεχωρίζουν ἀπό τά ζῶα, τά ὁποῖα δέν ἔχουν οὔτε ἐλευθερία (αὐτεξούσιο), οὔτε νοῦ. Ἔχουνε μόνο ἔνστικτο.

Ὁ ἄνθρωπος ἔχει τό αὐτεξούσιο, αὐτό τό μεγάλο δῶρο τοῦ Θεοῦ. Ὅ,τι κάνει πρέπει νά τό κάνει μέ ἐλευθερία. Ἀλλιῶς μετά ἀντιδράει. Μπορεῖ νά μήν ἀντιδράσει ἀμέσως, ἀλλά ἄν τώρα κάνει κάτι ἀναγκαστικά, ἀργότερα θά δημιουργηθεῖ μία ἀντίδραση μέσα του.

Λέει, πολύ χαρακτηριστικά ὁ πατήρ Πορφύριος, ὅτι αὐτό συμβαίνει μέ τά παιδιά, πού προέρχονται ἀπό τίς λεγόμενες «χριστιανικές» οἰκογένειες.

Αὐτοί οἱ γονεῖς δέν ἤξεραν πῶς νά ἀναθρέψουν σωστά τά παιδιά, σεβόμενοι τό αὐτεξούσιο τους, γιαυτό καί τά καταπίεσαν. Ὅταν μεγάλωσαν τά παιδιά αὐτά, τότε τά πέταξαν ὅλα τά «καλά» διδάγματα τῶν γονέων τους. Σταμάτησαν νά πηγαίνουν στήν Ἐκκλησία καί νά κάνουν ὅ,τι ἔκαναν ἀπό τά «θρησκευτικά τους καθήκοντα», διότι μέχρι τότε τά ἔκαναν ὅλα ἐξωτερικά, χωρίς τήν θέλησή τους, ἐξαναγκασμένα ἀπό τούς γονεῖς.

«Δὲν εἶναι ἀρκετὸ νὰ εἶναι οἱ γονεῖς εὐσεβεῖς» παρατηρεῖ ὁ Γέροντας Πορφύριος.«Πρέπει νὰ μὴν καταπιέζουν τὰ παιδιά, γιὰ νὰ τὰ κάνουν καλὰ μὲ τὴ βία. Εἶναι δυνατὸ νὰ διώξομε τὰ παιδιὰ ἀπ’ τὸν Χριστό, ὅταν ἀκολουθοῦμε τὰ τῆς θρησκείας μὲ ἐγωισμό. Τὰ παιδιὰ δὲν θέλουν καταπίεση. Μὴν τὰ ἐξαναγκάζετε νὰ σᾶς ἀκολουθήσουν στὴν ἐκκλησία.

Μπορεῖτε νὰ πεῖτε:

«Ὅποιος θέλει, μπορεῖ νὰ ἔλθει τώρα μαζί μου ἢ ἀργότερα».

Ἀφῆστε νὰ μιλήσει στὶς ψυχὲς τους ὁ Θεός. Ἡ αἰτία ποὺ μερικῶν εὐσεβῶν γονέων τὰ παιδιά, ὅταν μεγαλώσουν, γίνονται ἀτίθασα κι ἀφήνουν καὶ τὴν Ἐκκλησία κι ὅλα καὶ τρέχουν ἀλλοῦ νὰ ἱκανοποιηθοῦν εἶναι αὐτὴ ἡ καταπίεση ποὺ τοὺς ἀσκοῦν οἱ «καλοὶ» γονεῖς.

Οἱ τάχα «εὐσεβεῖς» γονεῖς, ποὺ εἶχαν τὴ φροντίδα νὰ κάνουν τὰ παιδιὰ τους «καλοὺς χριστιανούς», μ’ αὐτὴ τὴν ἀγάπη τους, τὴν ἀνθρώπινη, τὰ καταπίεσαν κι ἔγινε τὸ ἀντίθετο. Πιέζονται, δηλαδή, ὅταν εἶναι μικρὰ τὰ παιδιὰ κι ὅταν γίνουν δεκάξι χρονῶ, δεκαεφτὰ ἢ δεκαοχτώ, φθάνουν στὸ ἀντίθετο ἀποτέλεσμα. Ἀρχίζουν ἀπὸ ἀντίδραση νὰ πηγαίνουν μὲ παλιοπαρέες καὶ νὰ λένε παλιόλογα.

Ἐνῶ, ὅταν ἀναπτύσσονται μέσα στὴν ἐλευθερία, βλέποντας συγχρόνως τὸ καλὸ παράδειγμα τῶν μεγάλων, χαιρόμαστε νὰ τὰ βλέπομε. Αὐτὸ εἶναι τὸ μυστικό, νὰ εἶσαι καλός, νὰ εἶσαι ἅγιος, γιὰ νὰ ἐμπνέεις, νὰ ἀκτινοβολεῖς. Ἡ ζωὴ τῶν παιδιῶν φαίνεται νὰ ἐπηρεάζεται ἀπ’ τὴν ἀκτινοβολία τῶν γονέων. Ἐπιμένουν οἱ γονεῖς:

«Ἄντε νὰ ἐξομολογηθεῖς, ἄντε νὰ μεταλάβεις, ἄντε νὰ κάνεις ἐκεῖνο….».

Τίποτα δὲν γίνεται. Ἐνῶ βλέπει ἐσένανε; Αὐτὸ ποὺ ζεῖς, αὐτὸ καὶ νὰ ἀκτινοβολεῖς»[2].

Ἡ μεγάλη τέχνη τώρα πoιά εἶναι; Νά βοηθήσεις τό παιδί νά πειστεῖ, ὥστε ἐλεύθερα νά κάνει τό καλό. Αὐτο εἶναι τό ζητούμενο.

Ἡ δυσκολία εἶναι στό «πῶς θά πείσεις τό παιδάκι νά πάει στήν ἐκκλησία». Πῶς θά τό θελήσει ἀπό μόνο του νά πάει. Ὄχι νά τό καταπιέζουν οἱ γονεῖς λέγοντάς του: «Ὁπωσδήποτε πρέπει νά πᾶς».

Πρέπει νά τοῦ ἐξηγήσουν τί σημαίνει Ἐκκλησία. Νά τοῦ ποῦν ὅτι ἡ Ἐκκλησία εἶναι ἡ ζωή μας, ἡ τροφή μας, τό φαγητό τῆς ψυχῆ μας. Νά τοῦ δώσουν νά πιστεύσει ὅτι ὁ Χριστός Μας, εἶναι τό πᾶν. Χωρίς Αὐτόν δέν ζοῦμε, δέν ὑπάρχουμε, δέν ἔχουμε χαρά, δέν ἔχουμε ἐλπίδα, δέν ἔχουμε τίποτε καί δέν μποροῦμε νά κάνουμε τίποτε. Πρέπει νά καταλάβει ἡ ψυχούλα του ὅτι δέν εἶναι δυνατόν νά ζήσει χωρίς τόν Χριστό, χωρίς τήν Θεία Χάρη, πού πηγάζει ἀπό τήν Θεία Λειτουργία, ἀπό τή Θεία Εὐχαριστία.

Αὐτά πρέπει νά τά διδάξει, νά τά ἐμπνεύσει ὁ γονιός στό παιδί· καί ἡ διδαχή βεβαίως θέλει χρόνο, θέλει καί ζωτικότητα, θέλει καί πνεῦμα, προπαντός θέλει τό Ἅγιο Πνεῦμα δηλ. τή Θεία Χάρη. Ἡ διδαχή ἀπαιτεῖ νά καταναλώσει ὁ γονιός ἐνέργεια ψυχική καί σωματική ὥστε νά δώσει στό παιδί νά καταλάβει τί σημαίνει Πίστις καί Χριστός, θέλει προπάντων πολύ προσευχή καί φυσικά ἀπαιτεῖ πρῶτα ἀπ΄ ὅλα νά τά ἔχει βιώσει ὁ γονιός αὐτά πού διδάσκει ἔστω σ’ ἕναν βαθμό...

Πρέπει ὁ γονιός νά ἔχει εἰρήνη μέσα του καθώς καί μέ τό «ἕτερον ἥμισυ» γιά νά ἐπιτελέσει σωστά τό λεπτότατο ἔργο τῆς ἀγωγῆς καί νά μιλήσει γιά τήν χαρά καί τήν εἰρήνη τοῦ Χριστοῦ στά παιδιά του. Ὅταν ἔχει τήν Εἰρήνη-Χριστό μαζί του τότε μπορεῖ μέ τή Χάρη τοῦ Θεοῦ νά ἐμφυσήσει στό παιδί τήν Πίστη στό Θεό, πού εἶναι ἡ ὄντως Εἰρήνη καί ἡ ἀληθινή Ἀγάπη.

Ἄν ὁ γονέας ζεῖ ὡς ζωντανό μέλος μέσα στήν Ἐκκλησία, ὅπου τά πάντα εἶναι εἰρηνικά καί εἰρηνοφόρα, τότε πραγματικά νιώθει ὅτι ἐκπληρώνει τήν ἀληθινή ἀνάγκη τῆς ὕπαρξής του...Τότε κάθε στιγμή μέ κάθε κύτταρό του ἀναφωνεῖ: «Χωρίς Χριστό ἡ ζωή δέν ἀντέχεται. Χωρίς Θεία Λειτουργία ἡ ζωή γίνεται πρόγευση τοῦ αἰώνιου θανάτου. Ὁ Ἐκκλησιασμός, ἡ Θεία Εὐχαριστία, ὁ Θεός εἶναι ἡ μόνη ἀληθινή ὑπαρξιακή μας ἀνάγκη. Χωρίς αὐτά παύουμε νά ζοῦμε!».

Αὐτήν τήν ὑπαρξιακή ἀναφώνηση πού μπορεῖ νά εἶναι καί χωρίς κάποιο ἐξωτερικό ἦχο, τό παιδί τήν «ἀκούει» πάρα πολύ καθαρά. Ὅταν τό μύνημα αὐτό τό ἀποδεχθεῖ, ὅταν καταλάβει ὅλα τά ἀνωτέρω ἀπό τήν μικρή του ἡλικία, ὅταν μετέχει ἐλεύθερα στό Μυστήριο τοῦ Χριστοῦ, τότε δέν θά τ’ ἀφήσει ποτέ στήν ζωή του. Ποτέ δέν θά ἀφήσει τήν Ἐκκλησία.

Πολλοί γονεῖς μοῦ λένε:«Πήγαινε τό παιδί μου πάτερ, μέχρι τά δεκαοχτώ, μετά σταμάτησε. Οὔτε Ἐκκλησία, οὔτε ἐξομολόγηση, οὔτε τίποτα».

-Γιατί;

Διότι δέν εἶχε πειστεῖ, γιά τό ἀπαραίτητο τοῦ πράγματος. Πήγαινε ἀναγκαστικά, διότι δέν μποροῦσε νά κάνει διαφορετικά.

Μόνο ὅταν τά παιδιά μιμηθοῦν ἐλεύθερα τό ὑπόδειγμα τῶν γονέων τους, μποροῦν νά ὠφεληθοῦν ἀπό τήν ἀρετή τους.

Πολλές φορές οἱ γονεῖς θέλουν νά κάνουν τά παιδιά φωτο-αντίγραφά τους. Τά πιέζουνε νά μιμηθοῦνε τή δική τους συμπεριφορά. Ἀλλά αὐτό δέν εἶναι σωστό. Θά πρέπει τό παιδί νά βλέπει τήν ἀρετή στό πρόσωπο τοῦ πατέρα καί τῆς μητέρας καί νά τά ἀντιγράφει ἐλεύθερα. Νά μιμηθεῖ ἐλεύθερα τήν ἀρετή, πού βλέπει καί ὄχι ἀναγκαστικά.

Ἔλεγε ὁ πατήρ Πορφύριος, ὅπως ἀναφέρθηκε πιό πάνω, γιά τό πῶς θά πρέπει παρακινήσει ὁ γονιός τά παιδιά γιά νά πᾶνε στήν Ἐκκλησία ὥστε νά μήν τά πιέσει: Θά πεῖ ὁ πατέρας: «Παιδιά ἐγώ πάω στήν Ἐκκλησία. Ὅποτε θέλετε καί ἐσεῖς ἐλᾶτε».

Βέβαια ἐδῶ θέλει μία διάκριση:

-Σέ ποιά ἡλικία θά τό πεῖ αὐτό ὁ πατέρας;

-Στά μωρά καί στά πολύ μικρά παιδιά βεβαίως, δέν μπορεῖ νά τό πεῖ. Ἐκεῖνα θά τά πάρει μαζί του.

Ἀπό κάποια ἡλικία καί μετά, στούς ἐφήβους γιά παράδειγμα καί στούς μεγαλύτερους θά πρέπει νά ὀμιλήσει ἔτσι. Τότε πού ἀρχίζει καί ξυπνάει τό αἴτημα γιά ἐλευθερία καί αὐτονόμηση, θά πρέπει νά μιλήσουμε μέ τόν τρόπο πού διδάσκει ὁ π. Πορφύριος.

Πρίν ἀπό αὐτή τήν ἡλικία θά πρέπει ὁ γονιός νά «ἐπιβάλλει», πάλι μέ τόν γλυκό τρόπο καί τήν πειθώ, τόν Ἐκκλησιασμό καί τά τῆς Χριστιανικῆς ζωῆς. Γιατί τό μικρό παιδάκι εἶναι ἀκόμα σάν τό δεντράκι τό νεοφύτευτο, τό ὁποῖο χρειάζεται ἕνα στήριγμα, ἀπαιτεῖ καί λίγο δέσιμο, καί λίγο περιορισμό, γιά νά μήν τό σπάσει ὁ ἀέρας. Μετά ὅμως θά πρέπει νά τό ἐλευθερώσεις, νά τό ἀφήσεις νά προχωρήσει ἄνετα, ἐλεύθερα, πρός τά πάνω, πρός τόν Θεό.

Ἡ ἀγωγή εἶναι ἀπαραίτητη ἰδίως στά πρῶτα χρόνια τῆς ζωῆς τοῦ ἀνθρώπου. Ἄν δέν ὑπάρξει σωστή ἀγωγή ὁ ἄνθρωπος δέν θά μπορέσει εὔκολα νά ὁμοιάσει στόν Θεό, νά θεωθεῖ, νά ἐκπληρώσει τόν προορισμό του.

Ἡ συγγένεια τοῦ αἵματος δέν συνεπάγεται καί ταυτότητα συμπεριφορᾶς . Τό γεγονός ὅτι ἔχουνε τό ἴδιο αἷμα, τά παιδιά μέ τους γονεῖς, αὐτό δέν σημαίνει ὅτι θά ἔχουν καί τήν ἴδια συμπεριφορά. Ὑπάρχει ἐκτός ἀπό τό σῶμα καί ὁ παράγοντας ψυχή, προσωπική βούληση, αὐτεξούσιο, προσωπική ἐλευθερία. Θά πρέπει αὐτή ἡ ψυχή, ὁ ὅλος ἄνθρωπος νά καλλιεργηθεῖ, νά «παιδαγωγηθεῖ εἰς Χριστόν».

Ἄν ὁ ἄνθρωπος δέν παιδαγωγηθεῖ ἀπό πολύ νωρίς, θά βλαστήσει τήν κακία καί θά ὑποταχθεῖ στίς κακές ροπές καί κλίσεις, πού κληρονομεῖ λόγῳ τῆς προπατορικῆς καί τῶν πολλῶν μεταπατορικῶν ἁμαρτιῶν τῶν προγόνων του.

Ἡ ὅλη τέχνη στήν ἀγωγή εἶναι τό πῶς θά κατευθύνει ὁ πατέρας καί ἡ μητέρα τήν θέληση τοῦ παιδιοῦ στό καλό. Πῶς θά πείσουν τό παιδί νά θελήσει καί νά ἀναζητήσει τό ἀγαθό ἤ σωστότερα τόν μόνο Ἀγαθό, τόν Κύριο ὥστε νά πραγματώσει τόν ἔμφυτο ἀπό τόν Θεό προορισμό του: τήν ὁμοίωσή του μέ τόν Θεό, τήν θέωσή του.

---

[1] Ἰω. 6, 67.

[2] Περὶ τῆς ἀγωγῆς τῶν παιδιῶν (Γέροντος Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου)

Ἀπόσπασμα ἀπὸ τὸ βιβλίο «Γέροντος Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου Βίος καὶ Λόγοι» Ἔκδ. Ι.Μ. Χρυσοπηγῆς, Χανιά, Κρήτη, 2003.


Ἱερομόναχος Σάββας Ἁγιορείτης
http://HristosPanagia3.blogspot.com