Παπά Γιώργης Χιωτάκης, ο ζωντανός βράχος των Λευκών Ορέων!

Σκέφτηκα πως πρέπει να γράψω για τον παπά Γιώργη Χιωτάκη, όταν ετοίμαζα για αναδημοσίευση το αφιέρωμα στον παπά Φώτη. Για λόγους, που ελπίζω να γίνουν φανεροί, ο παπά Φώτης μου θύμισε τον παπά Γιώργη…

Ο παπά Γιώργης Χιωτάκης είναι ένας ηλικιωμένος πια παπάς από κάποιο πολύ ορεινό χωριό των Σφακίων της Κρήτης. Παντρεμένος και πατέρας πολλών παιδιών (νομίζω δέκα), έχει και για ενορία πολλούς οικισμούς, ανθρώπινες αετοφωλιές σφηνωμένες σε δυσπρόσιτα σημεία των Λευκών Ορέων, στις Σφακιανές Μαδάρες, που ο ίδιος τις ανεβοκατεβαίνει δεκαετίες τώρα πεζός, περπατώντας με τα χοντρά κρητικά στιβάνια του (τις παραδοσιακές κρητικές μπότες).

Είναι ηλιοψημένος και θυμίζει ασκητή από τοιχογραφία βυζαντινού εξωκκλησιού. Στα Σφακιά πασίγνωστος, και πέρα απ’ τα Σφακιά. Τον εκτιμούν όχι μόνο οι πιστοί, αλλά κι εκείνοι που αγαπούν την κρητική πολιτισμική παράδοση, γνήσιος εκφραστής της οποίας θεωρείται ο παπά Γιώργης. Τα Σφακιά, ας σημειωθεί, υπάγονται στη μητρόπολη Λάμπης, Συβρίτου και Σφακίων, που περιλαμβάνει το νότιο τμήμα του νομού Ρεθύμνης και την επαρχία Σφακίων. Δεν περιλαμβάνει καμία πόλη, μόνο ταπεινά χωριά, και θεωρείται η πιο φτωχή μητρόπολη μέσα στο ελληνικό κράτος.

Ο παπά Γιώργης είναι φτωχός και απλός. Ευγενής και πιστός, ευφυής, αλλά και σοφός, σχετικά μικρόσωμος, αλλά με μεγαλοπρέπεια που σοκάρει, με τον φαινομενικά απελέκητο τρόπο ενός ιθαγενούς, δηλ. ενός Έλληνα ιθαγενούς, απ’ αυτούς που η Ευρώπη τους θαυμάζει και τους φωτογραφίζουν οι τουρίστες, που απ’ αυτούς τους τουρίστες ζουν σε μεγάλο βαθμό τα παραθαλάσσια κομμάτια των Σφακιών κι όλης της Κρήτης… Τίμιος, ανεπιτήδευτος, ανόθευτος εκφραστής ενός πολιτισμού διαφορετικού απ’ αυτόν, στον οποίο ξημεροβραδιαζόμαστε εμείς οι πολιτισμένοι και δυτικοποιημένοι –εξευρωπαϊσμένοι– αστοί. Η παρουσία αυτού του παπά, το βλέμμα του, η φάτσα του, η κουβέντα του αλλά και η σιωπή του σε φέρνει σε επαφή με μια σοφία και μια πνευματική κληρονομιά υψηλού επιπέδου και αποδεικνύει πως ο "δικός του" πολιτισμός (ο ρωμέικος και ορθόδοξος - και δικός μας θα μπορούσε να είναι και ήταν κάποτε) παραδόξως δεν έχει ανάγκη ετούτον τον πολιτισμό για να διαθέτει ποιότητα ζωής, ομορφιά, αυτάρκεια, ευγένεια και αγάπη. Όλα αυτά τα αγαθά τα έχει και τα εκφράζει η συμπεριφορά του παπά Γιώργη. Σε κάθε περίπτωση, "λέει" να τον έχεις παπά και "λέει" να ταξιδέψεις μέχρι τα Σφακιά για να τον συναντήσεις.

Η Γέφυρα της Αράδαινας, στα μυθικά ύψη της Μαδάρας, χωρίζει τον... κανονικό κόσμο από τον Άγιο Ιωάννη Σφακίων, το πιο απομακρυσμένο χωριό της επαρχίας. Αν θυμάμαι καλά, από κει είναι ο παπά Γιώργης (φωτο από εδώ). Έχω πάει, αλλά δεν τόλμησα να την περάσω, γιατί ζαλιζόμουνα - και είναι ξύλινη, ούτε με τ' αμάξι δε μπήκα μέσα. Εν τω μεταξύ, ο τύπος στη φωτο κάνει μπάντζι τζάμπινγκ... Να 'ναι ευλογημένος.

Ο παπά Γιώργης Χιωτάκης ανήκει στο ίδιο είδος ανθρώπων όπου ανήκαν ο Παπαδιαμάντης και ο Κόντογλου. Δεν είναι σαν εμένα π.χ., που μου αρέσει να διαβάζω Παπαδιαμάντη και Κόντογλου, αλλά είμαι ένα "τρυφερό πόδι" της Ενωμένης Ευρώπης – εκείνος είναι ό,τι ήταν οι δυο εκείνοι άνθρωποι της δικής μας παράδοσης. Τι είναι, δηλαδή; Έλληνας του παλιού καιρού, να το πω απλά, όχι Εγγλεζάκι, ούτε Αμερικανάκι. Απ’ αυτούς τους Έλληνες, την καλή εκδοχή, που δεν έχουν ανάγκη το Δ.Ν.Τ. και την Ε.Ε. και που τώρα είναι υπό εξαφάνισιν.

Το γράφει και στο Internet μια ταξιδιώτισσα:

Αν σταθείτε τυχεροί θα συναντήσετε τον παπά-Γιώργη Χιωτάκη που η κουβέντα μαζί του θα σας συνεπάρει... ακόμα κι αν τον βρείτε υπερβολικό...

Ο πόνος του για το συνάνθρωπο τον οδήγησε να γίνει μέλος της Ένωσης Σφακιανών Παπάδων, μιας συντροφιάς ορεσίβιων ιερέων της περιοχής του, που έκανε κάποιες πολιτικές και κοινωνικές παρεμβάσεις, ιδίως τις δεκαετίες του ’80 και ’90.

Το 15αύγουστο 2010 ο Λαογραφικός Όμιλος Χανίων τίμησε τον παπά Γιώργη ως έναν από τους γνήσιους εκφραστές της κρητικής πολιτισμικής κληρονομιάς. Ο παπάς ανέβηκε στο βήμα και, αν και δεν είναι λόγιος, διάβασε ένα κομμάτι από αρχαίο εκκλησιαστικό κείμενο για την Κοίμηση της Θεοτόκου, από το πρωτότυπο.

Εκτός από σοφός και στοχαστικός, είναι επίσης μερακλής και τραγουδιστής, τραγουδώντας μαντινάδες και ριζίτικα. Το λέει και ο ταξιδιώτης: 

Μια καλή ημερομηνία για να επισκεφτείτε το φαράγγι [της Σαμαριάς] (και μάλιστα πριν ανοίξει επίσημα για το κοινό) είναι το πρώτο Σαββατοκύριακο του Απριλίου, όταν γίνεται το διήμερο πανηγύρι στη μικρή βυζαντινή εκκλησία της Οσίας Μαρίας, στο εγκαταλελειμμένο χωριό Σαμαριά στην καρδιά του φαραγγιού. Αυτή είναι επίσης και η μία και μοναδική ευκαιρία σας να διανυκτερεύσετε μέσα στο φαράγγι, αλλά πρέπει προηγουμένως να συνεννοηθείτε με τον ΕΟΣ. Χοροστατεί ο εκπληκτικός παπά Γιώργης Χιωτάκης, ένας αντάρτης σφακιανός παπάς, ένας γλεντζές αλλά ταυτόχρονα άγιος άνθρωπος, και ακολουθεί γλέντι με παραδοσιακούς μεζέδες (γραβιέρα και σαρδέλες) (Στέφανος Ψημένος, από εδώ)

Τουρίστες στο πάτο του Φαραγγιού της Σαμαριάς

Ο παπά Γιώργης δεν λέω πως είναι άγιος (ο Θεός ξέρει), αλλά έχει ευλογηθεί με αρκετές ξεχωριστές επισκέψεις της θείας χάριτος. Θα αναφέρω τρεις.

Πριν λίγα χρόνια, σε Θεολογικό Συνέδριο στο Σπήλι (έδρα της μητρόπολης), κατά τη συζήτηση με το κοινό, είπε πως το πρώτο του παιδί πέθανε –ή, μάλλον, κοιμήθηκε–  σε μικρή ηλικία. Ο ίδιος και η παπαδιά του ήταν, φυσικά, συντετριμμένοι, όμως το είδε στον ύπνο του και του είπε: «Μη στενοχωριέσαι, μπαμπά. Τώρα που η μαμά μου θα κάνει άλλο παιδί, θα με αντικαταστήσει στο σπίτι μας». Παπάς και παπαδιά δεν ήξεραν πως η παπαδιά ήταν ήδη έγκυος. «Έτσι» κατέληξε ο παπά Γιώργης «έμαθα για την εγκυμοσύνη στο δεύτερο παιδί μου από την ψυχή του πρώτου παιδιού μου».

Κάποτε, με μια παρέα προσκυνητών, κατέβηκε στο Φαράγγι της Σαμαριάς να λειτουργήσουν σ’ ένα ξωκλήσι. Όταν έφτασαν όμως, διαπίστωσαν πως κανείς δεν είχε φέρει μαζί του πρόσφορο - και ήταν πολύ μακριά από κατοικημένες περιοχές, για να πάνε να αναζητήσουν. Απογοητευμένος, ο παπά Γιώργης μπήκε στο εκκλησάκι και βλέπει στο Ιερό, στην αγία τράπεζα, ακουμπισμένο ένα φρέσκο πρόσφορο… Όχι ολόκληρο, αλλά μόνο το κεντρικό κομμάτι με τη σφραγίδα, δηλ. εκείνο που χρειάζεται ο ιερέας για να τελέσει τη θεία λειτουργία!

Το γεγονός αυτό, έτσι λιτό όπως το διηγήθηκε με δέος ο Κρητικός παπάς, είναι κι ένα τεκμήριο της αυθεντικότητας των αρχαίων διηγήσεων για τους απομονωμένους ασκητές, που τους έφερνε άγγελος ψωμί να φάνε.

Το ξωκλήσι του αγίου Νικολάου, μέσα στο Φαράγγι της Σαμαριάς (από εδώ)

Πριν λίγα χρόνια τελούσε τους Χαιρετισμούς της Παναγίας στη βυζαντινή εκκλησία της Παναγίας στο Λουτρό, το διάσημο τουριστικό θέρετρο των Σφακίων. Κάποια στιγμή, από τα μάτια της Παναγίας, σε μια πολύ παλιά φορητή εικόνα, και από τα μάτια των αγγέλων που είναι ζωγραφισμένοι στην κάτω μεριά, άρχισαν να τρέχουν δάκρυα. Ο παπάς κατέγραψε σ’ ένα χαρτί το περιστατικό με ημερομηνία, το υπέγραψε ο ίδιος και όλο το εκκλησίασμα και το τοιχοκόλλησε στην εκκλησία, όπου βρίσκεται ακόμη, ως μια μαρτυρία για όσους έχουν ανοιχτό μυαλό σε αλήθειες μη εξευρωπαϊσμένες (με το συμπάθειο).

Κάποια στιγμή ο παπά Γιώργης φιλοξένησε και το Γέροντα Πορφύριο, που βρέθηκε για λίγες μέρες στις Σφακιανές Μαδάρες χωρίς κανείς να καταλάβει πώς ήρθε και πώς έφυγε. Επισκέφτηκαν μερικά χωριά και είχαν σημαντικές πνευματικές συζητήσεις.

Μυθικά είναι όλα αυτά άραγε; Ζει ο παπά Γιώργης, απ’ όσο ξέρω (Οχτώβρης 2011), και μπορεί κανείς να τον γνωρίσει –αξίζει να τον γνωρίσει– και να δει αν είναι ψεύτης, παλαβός ή φαντασιόπληκτος, αυτός ο πολύτεκνος, μερακλής φτωχόπαπας, που γυρίζει με τα πόδια στα δυσπρόσιτα χωριά που έχει υπ’ ευθύνη του. Και τι έγινε; Έρχου και ίδε.

Λουτρό Σφακίων. Πας μόνο με καραβάκι από τη Χώρα Σφακίων, όπως οι τουρίστες, ή κατεβαίνοντας σαν αγριοκάτσικο απ' τη Μαδάρα, όπως ο παπά Γιώργης... (από εδώ)

Για τον παπά Γιώργη γράφει ο δημοσιογράφος και συγγραφέας Νίκος Ψιλάκης στο άρθρο του Γέννηση, η ανατολή των πραγμάτων (από κει και η φωτο στην αρχή του post):

Ξένος τοκετός εκ κόρης θεόπαιδος...

Η φωνή που ραγίζει τη σκοτεινή νύχτα του Δεκέμβρη με λάμψεις φωτός, η ετήσια επανάληψη που μοιάζει καταφυγή. Ακούω πάλι το Λόγο καθώς ξεφυλλίζω το συναξάρι της μνήμης. Σε κάθε ναό γεννιέται κι ένας Χριστός. Προαιώνια η ελπίδα που γίνεται σάρκα, σαν την ανθρώπινη. Ταξινομώ και πάλι τις στιγμές και τις εικόνες. Σπήλαιο, φάτνη, ποιμένες· εικόνες – αρχέτυπα. Ένας παπάς ταπεινός, ένα παλιό βιβλίο κι ένα καντήλι. Βλέπω το χέρι του που ακουμπά στο χαρτί για να μη χάσει τις γραμμές στη γλυκιά (και κάποτε νοσταλγική) αρχαΐζουσα· δεν χρειάζεται να ξέρεις γράμματα πολλά για να καταλάβεις, αρκεί να ξέρεις να διαβάζεις τα σημάδια των ημερών, να τα καταφέρνεις στην ανάγνωση του κόσμου. Μου αρέσει που κάποτε οι παπάδες ήταν και ποιμένες μαζί, να, όπως γίνεται τώρα με τις εξαιρέσεις, πως ήξεραν από σπήλια και λέσκες, πως κατηφόριζαν στα χειμαδιά το φθινόπωρο, τυροκομούσαν, έσπερναν, θέριζαν· ήξεραν τι σημαίνει ζεστασιά στις κρύες νύχτες του χειμώνα. Κοιτάζω τον παπά Γιώργη να μετρά τα Γράμματα με το δάκτυλο, να συλλαβίζει τον προαιώνιο Λόγο, Αυτόν που γνωρίζει ως άδηλη γραφή. Κάπου εκεί στην αυγή του κόσμου υπήρξε μια γέννηση. Ο παπά Γιώργης ξέρει την ιστορία όπως την άκουγε από παιδί.

Ναι, μια γέννηση, που άλλοι τη λένε Μεγάλη Έκρηξη, άλλοι βλέπουν το σκότος που διαλύεται. Από μια γέννηση αρχίζει ο κόσμος…