ΠΡΩΤΟΤΟΚΟΣ Το μυστήριο του Υιού

ΠΡΩΤΟΤΟΚΟΣ

Το μυστήριο του Υιού

του αρχιμ. Δανιήλ Αεράκη

Ευλάβεια και δέος απαιτούνται προκειμένου να μιλήση κανείς για το πρόσωπο του Υιού του Θεού, που πάντοτε υπήρχε και που σε συγκεκριμένο χρόνο έγινε άνθρωπος για μας.

Ευλάβεια και δέος, προκειμένου να διεισδύση, όσο στην πεπερασμένη του διάνοια επιτρέπεται, στο μυστήριο του Ιησού Χριστού, που τελικά είναι το μυστήριο της δικής Του αγάπης για τη δική μας σωτηρία.

Ευλάβεια και δέος, προκειμένου να προσεγγίση όρους όχι απλά θεολογικούς, αλλά σφόδρα υπερβατικούς, όπως «απαύγασμα της δόξης του Πατρός» ή «χαρακτήρ της υποστάσεως αυτού».

Λέει ο ιερός Χρυσόστομος: «Τούτο μετ’ ευλαβείας εκλαμβάνειν δεῖ». (Ε.Π.Ε.24,234). Μετάφρασις:Τέτοιο μυστήριο πρέπει να το αποδεχώμαστε με ευλάβεια.

Δεν εξηγούνται επακριβώς λέξεις, που διατυπώνουν θεϊκό μυστήριο, όπως αυτό της ομοουσιότητας του Υιού προς τον Πατέρα.

Άς αρκούμαστε επομένως σε πατερικές διευκρινίσεις και σε απλές, αλλά περιεκτικές διατυπώσεις.

Ο Υιός είναι ομοούσιος με τον Θεό Πατέρα.

«Θεός αληθινός εκ Θεού αληθινού».

Άς μή πολυπραγμονούμε.

Λέει ο ιερός Χρυσόστομος: «Μη ζήτει τον τρόπον, μή περιεργάζου το γινόμενον, αλλά πίστευε τῷ θαύματι». (Ε.Π.Ε. 33,444). Μετάφρασις: Να μή ζητάς τον τρόπο (του μυστηρίου), να μή περιεργάζεσαι αυτό που έγινε, αλλά να πιστεύης στο θαύμα.

● Νά μια Χρυσοστομική διευκρίνισις για την επισήμανσι του Χριστού: «Χαρακτήρ της υποστάσεως του Πατρός» (Εβρ.α΄3): «Ο χαρακτήρ το απαράλλακτον δηλοῖ, οὗ ἐστι χαρακτήρ, το όμοιον κατά πάντα». Μετάφρασις: Η εικόνα, η λέξις «χαρακτήρ», δηλώνει το απαράλλακτο εκείνου που είναι εικόνα, την καθ’ όλα ομοιότητα.

● Ο Υιός είναι απαράλλακτος ο Πατήρ.

Δεν χρησιμοποιείται το «όμοιος», ως προς την ταυτότητα της ουσίας Πατρός και Υιού και Αγίου Πνεύματος.

Κάτι τέτοιο θα σήμαινε ομοιότητα δύο προσώπων.

Αλλά τα πρόσωπα του Τριαδικού Θεού δεν είναι όμοια.

Είναι της αυτής ουσίας, ομοούσια.

Η υπόστασις της Θεότητας αποκαλύπτεται, «χαράσσεται», στο πρόσωπο του Ιησού Χριστού, που ως Θεάνθρωπος έχει δύο φύσεις, δύο ουσίες.

΄Οταν μιλάη ο Κύριος (ο Γιαχβέ), ο Θεός Πατέρας, στο Χριστό, τον προσφωνεί Υιό. «Υιός μου εἶ σύ, εγώ σήμερον γεγέννηκά σε» (Ψαλμ.β΄7).

Η γέννησις, η σάρκωσις

● Ο Θεός είναι πατέρας όλων των ανθρώπων.

Αυτό φανερώνεται αποκλειστικά στην Καινή Διαθήκη.

Στην Παλαιά ο Θεός, σε σχέσι με τους ανθρώπους, είναι ο Κύριος, ο Δυνατός, ο Σαβαώθ, ο Ών, ο Δημιουργός, ο Κυβερνήτης, ο Παντογνώστης. Δεν χρησιμοποιείται όμως ο τρυφερός προσδιορισμός «Πατέρας».

Ο Θεός είναι Πατέρας όλων μας!

Αυτή η έκφρασις είναι δώρο της Καινής Διαθήκης.

Γινόμαστε παιδιά του Πατέρα και μπορούμε να Τον Προσφωνούμε Πατέρα (Ματθ. στ΄9).

Αυτό, που οι άνθρωποι το αποκτήσαμε στην Καινή Διαθήκη και το αποκτήσαμε «κατά χάριν», ο Ιησούς Χριστός το έχει όχι από την Παλαιά Διαθήκη απλώς, αλλά προαιώνια, και μάλιστα «κατά φύσιν».

● Άλλη η δόξα των αγγέλων, άλλη η δόξα του Χριστού.

Οι άγγελοι κατά χάριν γίνονται μέτοχοι της δόξης του Θεού.

Ο Χριστός έχει δόξα ως μονογενής Υιός του Θεού Πατέρα.

«Εθεασάμεθα την δόξαν αυτού, δόξαν ως μονογενούς παρά πατρός» (Ιωάν.α΄14).

● Εδώ ακριβώς κρύβεται και η άπειρη σοφία, αλλά κυρίως η ανεκδιήγητη αγάπη του Θεού σε μας.

Τόσο πολύ μας αγάπησε, «ώστε τον υιόν αυτού τον μονογενή έδωκεν, ίνα πας ο πιστεύων εις αυτόν μή απόληται, αλλ’ έχη ζωήν αιώνιον» (Ιωάν.γ΄16).

Τόσο πολύ μας αγάπησε και μας αγαπά, ώστε το μονογενή Του Υιό «προσέφερε» για μας (Εβρ.ια΄17).

● Για να Τον δώση και να Τον προσφέρη στους ανθρώπους,

Τον γέννησε! «Εγώ σήμερον γεγέννηκά σε.

Και πάλιν. Εγώ έσομαι αυτῷ εις πατέρα και αυτός έσται μοι εις υιόν».

Φυσικά δεν πρόκειται για το μυστήριο της υπάρξεως του Υιού, για την πρώτη γέννησί Του «προ πάντων των αιώνων», διότι εδώ λέει: «Σήμερον γεγέννηκά σε».

Το «σήμερον» δηλώνει το συγκεκριμένο χρόνο, που γεννήθηκε ο Χριστός.

Και φυσικά δεν γεννήθηκε πνευματικά.

Δεν μιλάει για μια καινούργια γέννησι, που ισοδυναμεί με αναγέννησι, καθ’όν τρόπον μίλησε ο Χριστός στο Νικόδημο (Ιωάν.γ΄4-9).

Ο Υιός του Θεού δεν έχει καμμιά σχέσι με αναγέννησι του εαυτού Του, αφού και ως Θεός και ως άνθρωπος γεννήθηκε τέλειος.

Το «σήμερον» αναφέρεται στην οικονομία της σαρκός, δηλαδή, στην κατά άνθρωπον γέννησι του Χριστού.

Εκείνος που είναι γεννημένος αχρόνως «εκ Πατρός», γεννήθηκε «σήμερον», σε συγκεκριμένο χρόνο, «εκ Μητρός», από την Παρθένο Μαρία.

«Σήμερον γεννάται»

Το «σήμερον» έχει σχέσι με το χρόνο, με την εν χρόνω παρουσία του Υιού, με την ενανθρώπησί Του, με τη σάρκωσί Του, αλλ’ είναι και διαχρονικό.

■ «Σήμερον», τότε, που γεννήθηκε στο σπήλαιο της Βηθλεέμ.

■ «Σήμερον», τότε, που συνελήφθη αφράστως στη μήτρα της Παρθένου, κατά τον Ευαγγελισμό.

■ «Σήμερον», τότε, που γεννήθηκε προτού να γεννηθῆ.

Εντύπωσι μεγάλη κάνει ο παρακείμενος, «Σήμερον γεγέννηκά σε».

Γεννήθηκε Εκείνος, που είχε γεννηθῆ!

Πώς και πού;

Σαν βουλή, σαν σκέψις, σαν σχέδιο, σαν απόφασις αγάπης, στην ευδοκία του Πατρός. Μ’ αυτή την έννοια και η σάρκωσις του Υιού είναι «προαιώνιος βουλή».

Σχεδιάστηκε «προ καταβολής κόσμου». Αλλά πραγματώθηκε «σήμερον», κατά το «Σήμερον γεννάται εκ Παρθένου».

Ο ήλιος υπάρχει. Αλλά κάθε μέρα γεννιέται, ανατέλλει.

Δεν υπάρχει βέβαια πλήρης αντιστοιχία στην περίπτωσι του Χριστού, που ανέτειλε κατά τη Γέννησί Του στη φάτνη.

Απλώς το παράδειγμα δίνει κάποια εξήγησι στον παρακείμενο «γεγέννηκά σε».

● Η γέννησις του Υιού του Θεού στον κόσμο, όπου γίνεται Υιός του ανθρώπου, είναι το μυστήριο της σαρκωμένης αγάπης.

Ο Υιός της Παρθένου έχει Πατέρα.

«Εγώ ἔσομαι αυτῷ εις πατέρα και αυτός έσται μοι εις υιόν».

Το χωρίο αυτό είναι παρμένο από το βιβλίο Β΄Βασιλειῶν της Παλαιάς Διαθήκης (ζ΄14).

● Το καταπληκτικό χωρίο «Υιός μου εἶ σύ, εγώ σήμερον γεγέννηκά σε.

Και πάλιν, Εγώ ἔσομαι αυτῷ εις πατέρα και αυτός ἔσται μοι εις υιόν» (Εβρ.α΄5) μνημονεύεται πολλές φορές στην Καινή Διαθήκη.

Άλλοτε αναφέρεται στην κατά σάρκα Γέννησι του Ιησού.

Άλλοτε αναφέρεται στην Ανάστασί Του.

Άλλωστε η γέννησις είναι ανάστασις και η ανάστασις είναι γέννησις.

Την εκπλήρωσι του προφητικού ψαλμικού χωρίου την βλέπει ο απόστολος Παύλος και στην Ανάστασι του Ιησού.

Στην περίφημη ομιλία του στην Αντιόχεια της Πισιδίας παρουσιάζει ως καταπληκτικό ευαγγελισμό την εκπλήρωσι του χωρίου στο γεγονός της Αναστάσεως: «Ημείς υμάς ευαγγελιζόμεθα την πρός τους πατέρας επαγγελίαν γενομένην, ότι ταύτην ο Θεός εκπεπλήρωκε τοις τέκνοις αυτών, ημίν, αναστήσας Ιησούν, ως και εν τω ψαλμῷ τω δευτέρω γέγραπται∙ Υιός μου εἶ σύ, εγώ σήμερον γεγέννηκά σε» (Πράξ.ιγ΄33).

Επιλέγει τον τόπο και τον τρόπο

● Σήμερα Σε γέννησε ο Πατέρας!

Ευδόκησε ο Θεός Πατέρας να γεννηθῆ ο Υιός ως άνθρωπος.

Σαρκώθηκε.

Έλαβε δούλου μορφή.

Τα Χριστούγεννα έχουν και τούτο το θαυμαστό:

■ Τα παιδιά της γης γεννιούνται ακούσια.

Δεν μπορούν να επιλέξουν τον τρόπο, τον τόπο, το χρόνο, τους γονείς, που θα γεννηθούν.

■ Ο Υιός του Θεού, ως Παντοδύναμος και Πανάγαθος επέλεξε και τον τόπο της γεννήσεως και τη Μητέρα Του και τον τρόπο.

Άφραστο θαύμα!

Η μόνη λέξις, ως προς τον τρόπο, που αρμόζει, είναι η λέξις «ταπείνωσις».

Ταπείνωσε τον εαυτό Του.

«Εκένωσεν εαυτόν μορφήν δούλου λαβών» (Φιλιπ.β΄5).

Πόσο μάλλον εμείς πρέπει να χαμηλώνουμε, να συμπεριφερώμαστε ταπεινά, να έχουμε ταπεινοφροσύνη, να ξέρουμε τα μέτρα μας, αλλά και να σκύβουμε στη διακονία των άλλων!

Λέει σχετικά ο ιερός Χρυσόστομος: «Ει αυτός Θεός ών και Δεσπότης και Θεού Υιός, ου παρητήσατο μορφήν δούλου λαβείν, πολλῷ μάλλον ημάς άπαντα δεῖ ποιείν, κἄν ταπεινά ᾗ.

Πόθεν γάρ, ειπέ μοι, άνθρωπε, μέγα φρονείς;

Από των βιωτικῶν;

Αλλά ταύτα πρίν ή φανῆναι παρατρέχει.

Αλλ’ από των πνευματικῶν;

Αλλ΄έν και τούτο εστι κατόρθωμα πνευματικόν, το μή μέγα φρονεῖν» (Ε.Π.Ε.24,248).

Μετάφρασις: Αν αυτός, που είναι Θεός και Κύριος και Υιός του Θεού, δεν αρνήθηκε να πάρη μορφή δούλου, πολύ περισσότερο πρέπει εμείς να κάνουμε τα πάντα, έστω κι αν αυτά είναι ταπεινά. Γιατί, λοιπόν, πές μου άνθρωπε, υπερηφανεύεσαι; Για τα υλικά; Αλλ’ αυτά πριν κάν φανούνε, φεύγουν. Μήπως για τα πνευματικά; Αλλ’ ένα και μοναδικό πνευματικό κατόρθωμα υπάρχει, το να μήν υπερηφανευώμαστε.

Τα εισόδιά Του

Ο Χριστός είναι ο απεσταλμένος του Θεού Πατέρα στην οικουμένη.

Όλοι έχουμε τα εισόδιά μας στον κόσμο, την εισαγωγή μας στο σχολείο της ζωής.

Του Χριστού η γέννησις έχει κάτι το υπέροχο και μοναδικό.

● Τον εισάγει ο Πατέρας στην Οικουμένη, για να σώση τον κόσμο.

● Τον εισάγει, για να εισαγάγη τον άνθρωπο στον παράδεισο.

● Τον εισάγει κατά τέτοιο καταπληκτικό τρόπο, ώστε οι άγγελοι εκπλήσσονται και Τον προσκυνούν.

Μιλάει ο Παύλος γι’ αυτήν την είσοδο, την εισαγωγή του Υιού: «Όταν δε πάλιν εισαγάγη τον πρωτότοκον εις την οικουμένην, λέγει∙ Και προσκυνησάτωσαν αυτῷ πάντες άγγελοι Θεού» (Εβρ.α΄6).

Ο Υιός εισάγεται από τον Πατέρα στην οικουμένη.

■ Ο Υιός είναι για όλο τον ουρανό ως Θεός Λόγος.

■ Είναι και για όλη την οικουμένη (όχι μόνο για τους Εβραίους), ως Θεάνθρωπος.

Ο Δημιουργός του σύμπαντος κόσμου, έρχεται για όλους τους ανθρώπους.

● Ο ερχομός του Χριστού στον κόσμο είναι και έξοδος και είσοδος.

«Εξήλθον εκ του πατρός και ελήλυθα εις τον κόσμον», λέει ο Ίδιος (Ιωάν.ιστ΄28).

Εξήλθε για να σπείρη το σπόρο του λόγου και του αίματός Του.

Βγήκε από τον ουρανό, χωρίς να παύση να είναι και στον ουρανό ως Θεός.

Και μπήκε στον κόσμο, στο χρόνο, στο χώρο, στην ιστορία, στη ζωή μας.

Ευλογημένη η είσοδος του Χριστού στην οικουμένη!

Ευλογημένος και ο Πατέρας, που με απόφασί Του έγινε η εισαγωγή (έλευσις) του Πρωτοτόκου στην ανθρωπότητα.

Είναι η εισαγωγή του Χριστού στην ανωτάτη εκπαίδευσι!

Η εισαγωγή Του στο πανεπιστήμιο της Αγάπης.

Πολύ πρίν είχε μελετήσει ο Πατέρας την εισαγωγή αυτή.

Και ο Υιός με σπουδή και πόνο πραγματοποίησε την είσοδο στα ανθρώπινα πράγματα.

Οδυνηρή η είσοδός Του (άνοδος) στον πόνο του Σταυρού.

Ακολούθησε η είσοδός Του στα «Άγια των αγίων» του Ουρανού, «των αγίων λειτουργός και της σκηνής της αληθινής» (Εβρ.η΄2).

■ Ένας εισάγεται, και μαζί Του εισάγονται όλοι οι πιστοί και ενάρετοι.

● Εισάγεται ο Υιός του Θεού στην οικουμένη! Σημαίνει:

Ο κόσμος γίνεται δικός Του.

Και τον χρίει ο Θεός Πατέρας Σωτήρα και Λυτρωτή.

Και αυτό πάλι σημαίνει: Εισάγεται ο πιστός «εις τον παράδεισον».

Για την έξοδο και την είσοδο του Χριστού λέει ο ιερός Χρυσόστομος:

«Εξελθών προς ημάς, τουτέστι, σάρκα αναλαβών, και διαλεχθείς τα παρά του βασιλέως, ούτως ημάς εισήγαγε, και καθαρίσας των αμαρτημάτων και καταλλάξας. Δια τούτο έξοδον αυτήν καλεί. Ο δε Παῦλος είσοδον αυτήν ονομάζει, από μεταφοράς των κληρονομούντων και νομήν των παραλαμβανόντων και κτῆσίν τινα… Τούτό εστι δηλοῦντος, ὅταν εγχειρίσῃ αυτῷ την οικουμένην» (Ε.Π.Ε.24,258-260).

Μετάφρασις: Εξήλθε ο Χριστός προς εμάς, έλαβε δηλαδή σάρκα. Κι αφού μας είπε τα σχετικά με το Βασιλιά, τότε μας εισήγαγε. Αφού μας καθάρισε τα αμαρτήματα και μας συμφιλίωσε. Γι’ αυτό και ονομάζει την σάρκωσι έξοδο. Ο Παύλος όμως την ονομάζει είσοδο, από μεταφορά εκείνων που κληρονομούν και παραλαμβάνουν κάποια περιουσία… Αυτό δηλώνει, ότι ο Θεός αναθέτει στο Χριστό όλη την οικουμένη.

Πρωτότοκος

Ο Χριστός δέν είναι κτίσμα.

Είναι τόκος.

Είναι γέννημα πρό αιώνων εκ της ουσίας του Πατρός.

Είναι «πρωτότοκος».

Ο υπέροχος αυτός προσδιορισμός δέν καταργεί τον προσδιορισμό «μονογενής». Ο Χριστός «πρωτότοκος» και «μονογενής» Υιός της Παρθένου (Λουκ.β΄7, Ιωάν.γ΄16).

● Είναι πρωτότοκος όχι με την έννοια, ότι τη γέννησί Του, είτε την πρώτη εκ Θεού Πατρός, είτε τη δεύτερη εξ ανθρώπου (της Παρθένου), ακολουθούν άλλες παρόμοιες γεννήσεις.

Και η μια και η άλλη είναι μοναδικές και ανεπανάληπτες.

Το πρωτότοκος έχει σχέσι με την υπεροχή.

Όταν αλλού ο Παύλος Τον ονομάζει «πρωτότοκον πάσης κτίσεως» (Κολοσ.α΄15), δεν εννοεί φυσικά, ότι η κτίσις είναι παιδιά του Θεού, όπως μάλιστα ο μονογενής Του Υιός.

Εννοεί, ότι υπάρχει πρό πάσης κτίσεως, ότι είναι ο πρώτος και αξεπέραστος.

● Είναι πρωτότοκος και με την έννοια, που ονομάζονται οι άγιοι «πρωτότοκοι».

Έχουμε την «εκκλησίαν των πρωτοτόκων εν ουρανοίς» (Εβρ.ιβ΄23).

Είναι οι τιμημένοι με παρρησία και δικαιώματα πολύ περισσότερα και ανώτερα από τα συνήθη πρωτοτόκια!

Πολύ περισσότερο είναι τιμημένος με τα πρωτοτόκια της Θεότητας ο μονογενής Υιός του Θεού.

● Πάντως ο Χριστός είναι ο τόκος, το γέννημα, που για μας έγινε και γεγονός (Λουκ.β΄15).

Ο τόκος του Πατρός ως Θεός Λόγος.

Ο τόκος της Μητρός ως άνθρωπος, ενωμένος με την Θεότητα.

Όλοι προσκυνούν το Χριστό.

Όλες οι ουράνιες δυνάμεις Τον υμνούν ακατάπαυστα.

Μόνο ο εγωιστής άνθρωπος δεν σκύβει το κεφάλι στη Μεγαλωσύνη Του.

Μακάρι, προτού να το σκύψη ακούσια, άρα και ανώφελα (Φιλιπ.β΄10), να το σκύψη εκούσια.

Με ευλάβεια, με τιμή, με προσκύνησι.

Μπροστά στο Χριστό όλοι είναι μικροί.

Μαζί με το Χριστό αποκτάμε ουράνια και αιώνια αξία.

Εκείνος, ο Θεός, έσκυψε με ταπείνωσι στη φάτνη. Έκανε τη γη ουρανό.

Άς σκύψουμε και μεις με ταπεινοφροσύνη μπροστά στον Σαρκωθέντα Θεό.

Η καρδιά μας θα γίνη ουρανός.

Ο κόσμος θα γίνη κοινωνία Θεού.

Άν ο Ιησούς Χριστός γίνη και δικός μας πρωτότοκος, όλοι οι άνθρωποι θα γίνουν αδελφοί μας