Η Πατερική «Πνευματική πτωχεία»(Ιωαν. Κορναράκη, Ομοτ. Καθηγητού Παν/μίου Αθηνών)

 

Είναι γνωστό ότι πολλά χωρία της Αγ. Γραφής χρησιμοποιούνται συχνά από πολλούς ανθρώπους με διαφορετική έννοια εκείνης που το συγκεκριμένο ευαγγελικό λόγιο έχει ή και με αντίθετη ακόμη προς αυτήν.
Έτσι και η ρήση του Κυρίου «οι πτωχοί τω πνεύματι» χρησιμοποιείται συχνά, από πολλούς ανθρώπους, για να δηλωθεί ο άνθρωπος, που έχει μικρές διανοητικές ικανότητες ή που τείνει προς την ελαφρότητα, συχνότερα ο «χαζός»! Σε μια καλύτερη ίσως εκδοχή ο πτωχός τω πνεύματι είναι απλώς ο ταπεινός, ο άσημος!
Εντούτοις, είναι άραγε συμπτωματική και τυχαία η πρόταξη του μακαρισμού «μακάριοι οι πτωχοί τω πνεύματι, ότι αυτών έστιν η βασιλεία των ουρανών» (Ματθ. ε΄ 3), από τον Κύριο, κατά την έναρξη της επί του Όρους ομιλίας του και προ της εκφωνήσεως των άλλων μακαρισμών;
Δεν πρέπει να υποθέσουμε ότι ο Κύριος θα πρόταξε των λοιπών μακαρισμών εκείνον, που πρέπει να αναφέρεται στον πιο δύσκολο πνευματικό αγώνα και στην πιο δυσκατόρθωτη πνευματική κατάκτηση;
Και ασφαλώς κάτι τέτοιο πρέπει να συμβαίνει, αφού το να είναι κανείς πτωχός κατά το πνεύμα σημαίνει, κατά τον Κύριο, ότι είναι ήδη, από την επίγεια ζωή του, κάτοχος και κληρονόμος της Βασιλείας των Ουρανών! Ότι δηλαδή βιώνει θεοφιλώς το μυστήριο της ευαγγελικής ζωής και άρα το πλήρωμα της ορθοδόξου πνευματικότητος και γι’ αυτό είναι κατά πάντα άξιος της Βασιλείας των Ουρανών.
Αλλά στην περίπτωση αυτή δημιουργείται μια εύλογη απορία. Πώς δικαιολογείται ο χαρακτηρισμός ενός τέτοιου πλούσιου σε χαρισματικές εμπειρίες και κατακτήσεις χριστιανού ανθρώπου ως «πτωχού τω πνεύματι»; Μπορεί ένας τέτοιος, πλούσιος σε δωρεές της χάριτος του Θεού, άνθρωπος να βιώνει «πνευματική πτωχεία»;
Μια τέτοια ερώτηση τέθηκε στον Όσιο Μακάριο τον Αιγύπτιο.
-«Πώς μπορεί να είναι ένας αγωνιστής χριστιανός πτωχός τω πνεύματι, όταν μάλιστα αισθανθεί μέσα του ότι προόδευσε πνευματικά και απέκτησε πνευματική γνώση και σύνεση, που δεν είχε προηγουμένως, πριν δηλαδή αρχίσει τον πνευματικό του αγώνα»;
Ο Όσιος Μακάριος απάντησε·
«Όσο προσπαθεί κάποιος και αγωνίζεται και προοδεύει στην πνευματική ζωή και γίνεται κάτοχος πλουσίων εμπειριών της χάριτος του Θεού, δεν είναι πτωχός τω πνεύματι αλλά θεωρεί αυτός απλώς τον εαυτό του, από ταπείνωση, ότι είναι πτωχός τω πνεύματι. Όταν όμως κατακτήσει την σύνεση και την προκοπή της πνευματικής ζωής, τότε, όχι αυτός ο ίδιος αλλά πλέον αυτή η Χάρις του Θεού τον διδάσκει να είναι πτωχός τω πνεύματι».
Αλλά τότε λοιπόν τί σημαίνει ακριβέστεροι το να είναι κάποιος πτωχός τω πνεύματι;
Στην ερώτηση αυτή, που ακολούθησε την απάντηση του Οσίου στην πρώτη ερώτηση, εκείνος είπε:
«Πτωχός τω πνεύματι είναι εκείνος, που ενώ είναι δίκαιος και εκλεκτός του Θεού, δεν θεωρεί τον εαυτό του ως σπουδαίο και εκλεκτό, αλλά φρονεί ότι είναι αμαρτωλός και τιποτένιος και μηδαμινός, σε τέτοιο βαθμό, ώστε να μη γνωρίζει τίποτε, σχετικά με την πνευματική ζωή και να μην έχει συνείδηση ότι έχει πνευματικές κατακτήσεις, αν και γνωρίζει τα μυστήρια της Χάριτος του Θεού και έχει πνευματικές κατακτήσεις, εκστατικές θεωρίες και αναβάσεις θεωτικές. Μια τέτοια δε πνευματική κατάσταση γίνεται στο νου του ανθρώπου εντελώς φυσικώς (χαρισματικώς) και με τρόπο αυτονόητο, για την αυτοσυνειδησία του ανθρώπου αυτού. Όπως λ.χ. συνεχίζει ο Όσιος Μακάριος, «ο προπάτωρ ημών Αβραάμ ων εκλεκτός, γην εαυτόν και σποδόν ωνόμαζε».
Η πνευματική λοιπόν πτωχεία είναι χαρισματική πνευματική κατάσταση, κατά την οποία συνυπάρχουν στον ίδιο βαθμό βιωματικής δυναμικής α) η αυτοσυνειδησία της προσωπικής αμαρτωλότητας, μηδαμινότητας και πνευματικής πτώχειας και β) η αναμφισβήτητη πραγματικότητα και εμπειρία της χαρισματικής βιωτής, πλούσιας σε καρπούς του Αγίου Πνεύματος.
Ο αυθεντικός πατερικός άνθρωπος, ο αναλίσκων τον βίο του στην εργασία των ευαγγελικών εντολών, έχει εαυτόν «ως μηδέν ειδότα και έχοντα καίτοι ειδότα και έχοντα». Η φαινομενική αυτή αντιφατική λειτουργία της πνευματικής ζωής είναι πράγματι η ακρότατη κορυφή της αγιότητας. Πολλοί άγιοι διαλάμψαντες πατέρες της Εκκλησίας μας, πλούσιοι σε χαρισματικές εμπειρίες, είχαν μέχρι της εσχάτης τους αναπνοής την αυτοσυνειδησία, την πληροφορία, δηλαδή της αγιασμένης τους συνειδήσεως, ότι «δεν έβαλαν ακόμη αρχήν μετανοίας»!
Η βιωματική δυνατότητα της αντιφάσεως «μηδέν έχω» τη στιγμή που «πάντα κατέχω» αποτελεί πράγματι τον πυρήνα του μυστηρίου της εργασίας των ευαγγελικών εντολών. Πρόκειται για μια «υπαρκτική» όντως αντιφατικότητα, που λειτουργεί ως ασφαλιστική δικλείδα στην αυτοσυνειδησία του αγωνιζομένου πιστού και τον προστατεύει από την πιεστική ροπή προς την κενοδοξία και την υπερηφάνεια, λόγω ακριβώς της κατορθώσεως των πνευματικών αγωνισμάτων, που καρποφορούν τις χαρισματικές και θεωτικές εμπειρίες της θεοφιλούς εργασίας των ευαγγελικών αρετών.
Είναι εύλογο το γεγονός ότι κάθε πνευματική κατάκτηση και πρόοδος είναι πάντοτε υπό την άμεση απειλή μιας ανακλαστικής (ασυνείδητης;) διαφυγής στην κενοδοξία και την υπερηφάνεια. Κάθε τι που κατακτά ο άνθρωπος, με προσπάθεια και έντονο αγώνα ακόμη και στο χώρο της πνευματικής ζωής, ενισχύει την αυτοσυνειδησία της προσωπικής αξίας και υπεροχής. Στην περίπτωση, επομένως, που στερείται, ο αγωνιζόμενος πιστός, της νήψεως και της εγρηγόρσεως, μετακινείται ασυναισθήτως («λεληθότως») στην εγωκεντρική αυτοπεποίθηση και αλαζονεία, που αποτελούν, αμφότερες, τα συμπαγή θεμέλια της φαρισαϊκής συνειδήσεως και νοοτροπίας!
Η χαρισματική εμπειρία και βίωση της πατερικής πτώχειας απογοητεύει τον διάβολο και τον απομακρύνει κατησχυμένο και τον καθιστά ανίκανο να εκτελέσει το ολέθριο έργο του· να καταστρέψει μια ανθρώπινη ψυχή, λόγω της υπερηφάνειας της για τις αρετές της και τις πνευματικές της κατακτήσεις στον αγώνα της ευαγγελικής ζωής.
«Μακάριοι», λοιπόν, «οι πτωχοί τω πνεύματι»! «Οι μηδέν ειδότες και έχοντες» καίτοι «ειδότες και έχοντες»!

(Ιωαν. Κ. Κορναράκη, «Θέματα Ποιμαντικής ψυχολογίας ΙΙΙ», εκδ. οίκος Αφων Κυριακίδη, σ. 243-246)