Χαρισματική ποιμαντορία

του Μητροπολίτου Αττικής και Μεγαρίδος κυρίου ΝΙΚΟΔΗΜΟΥ

Πρίν λίγο καιρό, στά μέσα τοῦ μήνα Νοέμβρη, συγκλονιστήκαμε καθηλώνοντας τήν προσοχή μας καί τήν προσευχή μας στήν ἀκτινοβόλο φυσιογνωμία τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου καί σέ παράλληλη ἐκκλησιαστική τελετή μνημονεύσαμε ἕνα μεγάλο πατέρα τῆς Ἐκκλησίας μας, δυναμικό λειτουργό καί φωτεινό πατέρα τῆς οἰκουμενικῆς ὀρθοδοξίας, τόν μακαριστό Ἀρχιεπίσκοπο Ἀθηνῶν Ἱερώνυμο Κοτσώνη.

Ἡ ταυτόχρονη ἀναφορά στούς δυό πατέρες μας, πού μέ τήν πιστότητά τους στίς ἀποστολικές παραδόσεις, μέ τήν ἡρωϊκή ἀντιπαράθεσή τους μέ τό σκληρό διωγμό καί μέ τήν ἁγιασμένη καί θυσιαστική ποιμαντική τους φροντίδα ὑπηρέτησαν τό μεγαλεῖο τῆς ὀρθοδοξίας καί ἡ ἐπιμνημόσυνη ἀναφορά στόν ἥρωα τῆς ἐποχῆς μας, τόν ἀείμνηστο Ἀρχιεπίσκοπο Ἱερώνυμο, γεμίζουν τήν ψυχή μας μέ θάμβος καί μᾶς δίδουν ἀφορμές γιά ἀναθεώρηση καί μείζονα ἐμπλουτισμό τῆς πνευματικῆς μας θωράκισης καί τῆς γνησιότερης προσέγγισης στά φωτεινά πατερικά ὑποδείγματα.

Ἐντυπωσιασμένος ἀπό τά προσωπικά μου βιώματα(ὅσα κατόρθωσα νά συλλέξω καί νά ἐγγράψω στό θυλάκιο τῆς ψυχῆς μου κατά τή σκληρή περίοδο τοῦ πολέμου 1940) ἀποφάσισα νά προσφέρω μέ τίς σελίδες τῆς “Ἐλεύθερης Πληροφόρησης” μερικά θησαυρίσματα ἐκείνης τῆς ἐποχῆς καί μερικές ἀναγραφές πού χαράσσουν τό μέγεθος τῆς προσωπικότητος τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Ἱερωνύμου, τίς ἀντοχές του στήν περιπέτεια καί τήν ἀποφασιστικότητά του στό κήρυγμα καί στήν πρακτική διδαχή τῆς ἐλπίδας. Τό κείμενο πού μεταφέρω εἶναι καταχωρημένο στό περιοδικό “ΕΚΚΛΗΣΙΑ” τῆς 21ης Ἰουνίου 1941 καί ἀναδημοσιευμένο στήν ταπεινή ἱστορική δική μου προσφορά στή βιογραφία τοῦ Ἀρχιεπισκόπου τοῦ μόχθου καί τῆς ἀγάπης πού κυκλοφορεῖ μέ τόν τίτλο: “Ἱερώνυμος Κοτσώνης, ὁ Ἀρχιεπίσκοπος τῶν Ἀποστολικῶν ὁραματισμῶν”.

Ἀποτελεῖ ἔκθεση πεπραγμένων τῆς Ὑπηρεσίας Προνοίας Στρατευομένων τῆς Ἀρχιεπισκοπῆς Ἀθηνῶν κατά τό πρῶτο ἑξάμηνο τῆς σκληρῆς πολεμικῆς ἀναμέτρησης τοῦ 1940. Τήν ἔκθεση αὐτή τήν συνέταξε καί τήν παρουσίασε στόν μητροπολιτικό Ναό τῶν Ἀθηνῶν, ὁ τότε ὑπεύθυνος τῆς ἐκκλησιαστικῆς προνοίας ἀρχιμ. Ἱερώνυμος Κοτσώνης σέ συγκέντρωση περισσοτέρων τῶν τριῶν χιλιάδων συνεργατῶν καί συνεργατριῶν, στήν ὁποία προεξῆρχε ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Ἀθηνῶν Χρύσανθος.

“Μόλις πρό ἡμερῶν συνεπληρώθη ἑξάμηνον, ἀφ᾿ ἧς ἡμέρας ὁ Μακαριώτατος ἐκάλεσεν εἰς τήν Ἀρχιεπισκοπήν τούς πρώτους συνεργάτας τοῦ ἔργου. Ἐπεθύμει ἵνα δώσῃ εἰς τά εὐσεβῆ τέκνα τῆς Ἐκκλησίας τήν εὐκαιρίαν νά συμμετάσχωσιν ὄχι ἁπλῶς εἰς ἕν οἱονδήποτε φιλανθρωπικόν ἔργον, ἀλλ᾿ εἰς τήν ἐκδήλωσιν μακραίωνος ἐκκλησιαστικῆς παραδόσεως, τῆς ἐξασκήσεως δηλ. τῶν ἔργων τῆς ἀγάπης, ὑπό τό πνεῦμα καί τόν χαρακτῆρα τῆς χριστιανικῆς πίστεως.

Τά προβλήματα, τά ὁποῖα παρουσιάζοντο ἐνώπιον τῶν πρώτων συνεργατῶν, ἦσαν πολλά καί μεγάλα, ἐκεῖνο ὅμως τό ὁποῖο κατεβλήθη προσπάθεια νά ἀντιμετωπισθῇ εὐθύς ἐξ ἀρχῆς ἦτο πῶς οἱ μέν εἰς τό Μέτωπον ἀγωνιζόμενοι ἤ εἰς τά νοσοκομεῖα νοσηλευόμενοι στρατιῶται θά ἀπέκτων τήν Ἐκκλησίαν ὡς σύντροφόν των, αἱ δέ οἰκογένειαί των θά ἐπανεύρισκον ἐν τῷ προσώπῳ τῆς Ἐκκλησίας τόν προστάτιν των, ὁ ὁποῖος ἦτο μακράν των. Ἡ πρόνοια, ἡ φροντίς, ἡ ὁποία ἐμπνέεται ἀπό τήν χριστιανικήν ἀγάπην, ἦτο ὁ σκοπός.

Εἰς τήν ἀρχήν βεβαίως οὐδείς ἠδύνατο νά φαντασθῇ ὅτι τό ἔργον θά ἐλάμβανε τήν σημερινήν του ἔκτασιν, διότι οὐδείς ἠδύνατο νά προΐδῃ ποῖον ἡφαίστειον δραστηριότητος δύναται νά ἀνάψῃ ἡ ὑπό τῆς χριστιανικῆς πίστεως ὁδηγουμένη ἀγάπη πρός τόν πλησίον καί ποῖα ἀποτελέσματα ἔχει ἡ εὐλογία τοῦ Θεοῦ ἐπί ἔργα ἄδολα καί εἰλικρινῆ, σκοπός τῶν ὁποίων εἶναι ἡ ὠφέλεια τοῦ πλησίον καί ἡ δόξα ἡ ἰδική Του.

Τά πράγματα ὅμως ἦλθον νά τό ἀποδείξουν. Χωρίς νά δοθῇ οὐδεμία δημοσιότης εἰς τό ἔργον, εἰς διάστημα ὀλιγώτερον τῶν δύο μηνῶν ἀπό τῆς πρώτης συγκεντρώσεως αἱ ὀλίγαι ἑκατοντάδες τῶν πρώτων συνεργατῶν ἀνέρχονται εἰς χιλιάδας. Περί τάς δύο καί ἡμίσειαν χιλιάδες κυριῶν καί δεσποινίδων ἀνελάμβανον τό σπουδαιότατον ἔργον τῆς ἐπικοινωνίας μετά τῶν οἰκογενειῶν τῶν στρατευθέντων,αἱ ὁποῖαι εἰς τήν περιφέρειαν τῶν Ἀθηνῶν, Πειραιῶς καί Περιχώρων ἀνήρχοντο εἰς ἑξήκοντα περίπου χιλιάδας. Τό μέγεθος καί ἡ σπουδαιότης τοῦ ἔργου δύναται νά ἐκτιμηθῇ, ὅταν σκεφθῇ τις ὅτι αἱ οἰκογένειαι αὗται ἀποτελοῦν τό 1/3 περίπου τοῦ ὅλου πληθυσμοῦ τῆς περιφέρειας ταύτης.

Ἀφ᾿ ἑτέρου τό ζήτημα τῆς ὑγιεινῆς περιθάλψεως τῶν οἰκογενειῶν σχεδόν ἐλύετο. Τριακόσιοι εἴκοσι πέντε ἰατροί καί μαῖαι ἐκ τῶν ἐγκριτοτέρων, πασῶν τῶν εἰδικοτήτων, ἀνταποκρινόμενοι εἰς ἔκκλησιν τοῦ Μακαριωτάτου, ἀνέλαβον ἄνευ οὐδεμιᾶς ἀμοιβῆς τήν ἰατρικήν περίθαλψιν τῶν οἰκογενειῶν, πραγματοποιήσαντες ὑπέρ τάς 12.000 ἰατρικῶν ἐπισκέψεων δωρεάν.

Ὡσαύτως πολλοί φαρμακοποιοί προσέφεραν δωρεάν φαρμακευτικά παρασκευάσματα ἐκ τῶν φαρμακείων των, ἐνῷ αἱ μεγαλύτεραι τῶν φαρμακευτικῶν Ἑταιρειῶν παρεχώρησαν ἱκανάς ποσότητας σπεσιαλιτέ πρός δωρεάν παροχήν εἰς τάς οἰκογενείας.

Ἐν τῷ μεταξύ διά πολλάς ἐκ τῶν οἰκογενειῶν τῶν ἐφέδρων ἐγενᾶτο ὀξύ τό ζήτημα τῆς στέγης, διότι ἠπειλοῦντο ἀπό τούς ἰδιοκτήτας των δι᾿ ἐξώσεως. Καί τό ζήτημα ὅμως τοῦτο διηυθετήθη, διότι κατ᾿ ἀρχάς μέν, κατόπιν ἐκκλήσεως τοῦ Μακαριωτάτου, ὑπέρ τούς πεντήκοντα δικηγόροι προσέφεραν δωρεάν τάς ὑπηρεσίας των, ἵνα ὑπερασπίζωσι τάς οἰκογενείας τῶν στρατευθέντων ἐνώπιον τῶν δικαστηρίων, πρό τῶν ὁποίων 1.000 περίπου οἰκογένειαι ἐπροστατεύθησαν, εἶτα δέ δι᾿ ἐνεργειῶν τοῦ Μακαριωτάτου καί τῶν μελῶν τοῦ Συμβουλίου τοῦ Δικαστ. Τμήματος τοῦ Κεντρ. Γραφείου ἐπετεύχθη ἵνα ψηφισθῇ νόμος, προστατεύων ἀποτελεσματικότερον τάς οἰκογενείας τῶν ἐφέδρων ἀπό τῶν ἐξώσεων.

Ἐκ παραλλήλου, ἐντός τοῦ αὐτοῦ χρονικοῦ διαστήματος, ἐπετεύχθη ἡ ἵδρυσις 173 Παραρτημάτων τῆς Ὑπηρεσίας Προνοίας Στρατευομένων εἰς τάς διαφόρους ἐνορίας τῆς μνημονευθείσης περιφέρειας, παρέστη δέ ἀνάγκη τῆς δημιουργίας 2 Κεντρικῶν Γραφείων, τά ὁποῖα διά τήν στέγασίν των ἀπήτησαν συντόμως 5 κεντρικά κτίρια.

Ὅτε ἤρχιζε ἡ ἐργασία, Ταμεῖον δέν ὑπῆρχε, διότι τό ἔργον ἤρχισε χωρίς νά ὑπάρχῃ πρός τοῦτο οὐδ᾿ ὀβολός. Εἰς τά πρῶτα ἔξοδα τῆς Ὑπηρεσίας(γραφική ὕλη, ἀγορά τῶν πρώτων ἐπίπλων κλπ.) ἐπίκουρος ἦλθεν ἡ Ἀποστολική Διακονία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, τό Δ.Σ. τῆς ὁποίας ἐψήφισεν εἶτα πίστωσιν ἐκ 200 χιλ. δραχμῶν. Αἱ ἀνάγκαι ὅμως ἦσαν πολύ μεγαλύτεραι.

Φάρμακα, γάλα διά τούς ἀσθενεῖς καί τά παιδιά, ἐνδύματα, σκεπάσματα, δικαστικά ἔξοδα ὑπέρ τῶν οἰκογενειῶν, ἀπήτουν πολύ μεγαλύτερα χρηματικά κεφάλαια. Πλήν καί ἐδῶ συνέβη, ἐκεῖνο τό ὁποῖο συμβαίνει εἰς ὅλα τά ἁγνῶς χριστιανικά ἔργα. Ὅτι, δηλαδή, οὐδέποτε ἡ ἐργασία σταματᾷ δι᾿ ἔλλειψιν χρημάτων. Καί πράγματι αἱ κυρίαι καί δεσποινιδες τῶν Παραρτημάτων, αἱ ὁποῖαι διά τῆς ἐπικοινωνίας πρός τάς οἰκογενείας ἤρχοντο εἰς ἄμεσον ἐπαφήν πρός τάς ὑπάρχουσας ἀνάγκας, ἐκίνουν πάντα λίθον διά νά τάς θεραπεύσουν.

Ἔτρεχον πρός τά διάφορα ἱδρύματα Κοινωνικῆς Προνοίας, ἐζήτουν τήν συνδρομήν τῶν γνωστῶν των, τό σπουδαιότερον δέ ἐξ ὅλων, ἔδιδον αἱ ἴδιαι, ἐκ τοῦ ὑστερήματός των, ἵνα ἀνταπεξέλθωσιν εἰς τάς ἀνάγκας, τάς ὁποίας ἔβλεπαν γύρω των. Ὑπῆρξαν πτωχαί ὑπάλληλοι, αἱ ὁποῖαι ἀπό τόν μικρόν μισθόν των διέθετον σημαντικά ποσά χάριν τῶν ἀναγκῶν τοῦ Παραρτήματός των. Τοιουτοτρόπως ἐκ τῶν στατιστικῶν 140 περίπου Παραρτημάτων-δυστυχῶς διά τά ὑπόλοιπα δέν ἔχομεν σχετικά στοιχεῖα-βλέπομεν ὅτι διετέθησαν ἀπό τάς κυρίας περί τά 4 ἑκατομμ. 800 χιλ. δραχμῶν διά γάλα ἀσθενῶν καί παιδιῶν, διά φάρμακα, ἐνδύματα, σκεπάσματα καί ἄλλας ἀνάγκας.

Ἐφ᾿ ὅσον ὅμως τό ἔργον ἐπροχώρει καί ἐκ τῶν ἀποτελεσμάτων ἐγένετο γνωστή ἡ ἀξία του, ἤρχισαν συρρέουσαι εἰς τό Ταμεῖον τῆς Ὑπηρεσίας καί αἱ δωρεαί καί ἐπιχορηγήσεις. Ἰδιαιτέρως ἀξιόλογος, ὡς εἶναι γνωστόν, ἦτο ἡ ἐνίσχυσις ἡ ὁποία ἐδόθη ὑπό τῆς Ἐπιτροπῆς Διαχειρίσεως τοῦ Ἀμερικανικοῦ Ἐράνου Περιθάλψεως καί εἰς χρῆμα καί εἰς εἴδη διά τήν μεταξύ τῶν οἰκογενειῶν τῆς Ὑπηρεσίας ἡμῶν διανομήν. Ἀπό τῆς ἡμέρας μάλιστα τῆς πρώτης ἐκρήξεως εἰς τόν λιμένα Πειραιῶς, ὅτε ἐδημιουργήθη διά τήν Ὑπηρεσίαν ἡμῶν καί ἡ σημαντική τάξις τῶν βομβοπλήκτων, περιλαμβάνουσα, μετά τῶν ἐξ ἄλλων περιφερειῶν τῆς Ἑλλάδος προσφύγων, περί τάς 18 χιλιάδας οἰκογενείας καί παρέστη ἡ ἀνάγκη ταχυτέρας βοηθείας τῶν πολεμοπαθῶν τούτων, ἱδρύθη καί νέον Τμῆμα τῆς Ὑπηρεσίας ἡμῶν, τό Τμῆμα Περιθάλψεως θυμάτων ἀεροεπιδρομῶν. Εἰς ἀμφότερα τά Τμήματα ταῦτα τῆς Ὑπηρεσίας, ἤτοι τῶν οἰκογενειῶν τῶν στρατευθέντων καί τῶν βομβοπλήκτων, διωχετεύθησαν διά τοῦ Κεντρικοῦ Γραφείου ἕτερα 20 ἑκατομμύρια δραχμῶν εἰς χρῆμα καί εἶδος, ἐκτός τῶν ὑπό τῶν κυριῶν διατεθέντων.

Εἰς τά 20 ἑκατομμύρια περιλαμβάνονται δύο περίπου ἑκατομμύρια δραχμῶν, αἱ ὁποῖαι διετέθησαν διά παροχήν ἐργασίας κατ᾿ οἶκον. Τό τμῆμα τοῦτο τοῦ ὅλου ἔργου προέκυψε ἐκ τῆς ἀνάγκης τῆς παροχῆς ἐργασίας. Τό Ταμεῖον Ἀνταλλαξίμων κατέβαλε τά πρῶτα ἐργατικά, σύν τῷ χρόνῳ δέ παρεσχέθη ἐργασία εἰς 12 1/2 περίπου χιλιάδας ἄτομα, τά ὁποῖα ἔλαβον τήν χάριν νά κερδίσωσι τό βοήθημά των διά τοῦ κόπου των, νά προσφέρωσι δέ συγχρόνως καί τάς ὑπηρεσίας των εἰς τήν Πατρίδα. Διότι ἡ παροχή ἐργασίας ἐν συνεργασίᾳ πρός τό Ἵδρυμα “Φανέλλα τοῦ Στρατιώτου” εἶχε συνδυασθῆ πρός τό πλέξιμον μαλλίνων εἰδῶν διά τόν μαχόμενον Στρατόν, διά τόν ὁποῖον ἑτοιμάσθησαν διά τοῦ τρόπου τούτου, 53.984 ζεύγη καλτσῶν, 14.509 ζεύγη γαντιῶν, 7.803 περιλαίμια καί 1046 πουλόβερ.

Ἀλλά τό ἔργον τῶν κυριῶν, ἔχον κυρίως πνευματικόν χαρακτῆρα καί ἀποσκοποῦν νά ἐκδηλώσῃ ὅλην τήν στοργήν τῆς Ἐκκλησίας ἔναντι τῶν ὑπό τήν πρόνοιάν Της οἰκογενειῶν, δέν τελειώνει διά τῆς χορηγήσεως χρηματικοῦ τινος βοηθήματος ἤ ἑνός σκεπάσματος ἤ ὀλίγου γάλακτος κλπ. Ὁ ψυχικός σύνδεσμος, τόν ὁποῖον δημιουργεῖ ἡ συχνή ἐπαφή τῆς οἰκογένειας μετά τῆς ἐπισκεπτρίας κυρίας, συντελεῖ ὥστε πάντα τά προβλήματα τῆς οἰκογενείας νά ἀποτελέσωσιν ἀτομικά προβλήματα δι᾿ αὐτήν τήν ἐπισκέπτριαν.

Ζητήματα ἐνώπιον δημοσίων ἀρχῶν, εἰσαγωγή εἰς νοσοκομεῖα κ.τ.τ. τά ὁποῖα ἀπαιτοῦσι καί γνώσεις ἀναλόγους καί κόπους πολλούς, ἀνελαμβάνοντο ἀπό τάς ἐπισκεπτρίας. Οὕτω, κατά τάς ὑπαρχούσας πάντοτε στατιστικάς, δι᾿ ἐνεργειῶν τῆς Ὑπηρεσίας, εἰς 2418 οἰκογενείας ἐξησφαλίσθη τό ἐφεδρικό ἐπίδομα, δι᾿ ἑτέρας 6655 οἰκογενείας ἐπετεύχθη ἡ ἐγγραφή εἰς τά λαϊκά συσσίτια καί 560 ἄτομα εἰσήχθησαν εἰς Νοσοκομεῖα, ἐνῷ εἰς πολλάς χιλιάδας ἀνέρχονται τά ἄτομα τά ὁποῖα διά τῆς Ὑπηρεσίας ἡμῶν ὡδηγήθηκαν εἰς ἰατρεῖα, ἐπέτυχον ἐργαστηριακάς ἐξετάσεις δωρεάν κλπ.

Ὁ ψυχικός ὅμως σύνδεσμος μεταξύ οἰκογενείας καί ἐπισκεπτρίας κατώρθωσε νά δημιουργήσῃ ἔτι βαθύτερα ἀποτελέσματα. Κατώρθωσε νά ἐπιτρέψῃ καί εἰς τήν ἐπισκέπτριαν νά εἰσέλθῃ βαθύτερον εἰς τήν ψυχήν τῆς γυναικός, τήν ὁποίαν ἐπεσκέπτετο, καί νά θεραπεύσῃ πληγάς, αἱ ὁποῖαι τίς οἶδε ἐπί πόσον ἀκόμη θά ἔμενον ἀνοικταί. Τοιουτοτρόπως κατωρθώθη ἡ διευθέτησις 181 παρανόμων συμβιώσεων, τινές τῶν ὁποίων ὑφίσταντο ὑπέρ τήν δεκαετίαν, ἡ τέλεσις ἑτέρων 121 γάμων καί ἡ ἐπίτευξις νομιμοποιήσεως ὑφισταμένων ἐξωγάμων σχέσεων.

Εἰς ταῦτα δέον νά προστεθῇ ἡ βάπτισις ἑκατοντάδων τέκνων ἀβαπτίστων, ἡ διά πρώτην φοράν προσέλευσις πολλῶν εἰς τά μυστήρια τῆς ἱ. ἐξομολογήσεως καί τῆς Θ. Εὐχαριστίας κ.ἄ. Ἡ ἐξιστόρησις δέ τῶν περιπτώσεων βαθείας ψυχικῆς ἐπαφῆς, ἡ ὁποία μόνον μεταξύ δύο γυναικείων ψυχῶν εἶναι δυνατόν νά ἐπιτευχθῆ, ὑπό τήν σκέπην τῆς ἀγάπης τοῦ Κυρίου, θά ἀπήτει χρόνον μακρόν, διότι θά ἔφθανεν εἰς τήν ἀντιμετώπισιν ἔτι σοβαρωτέρων ἠθικῶν δεινῶν.

Θά προσθέσωμεν μόνον ὀλίγα τινά διά τήν μετά τῶν στρατιωτῶν ἐπικοινωνίαν. Αὕτη ἐν τῇ περιφερείᾳ μέν τῆς Πρωτευούσης ἐπετυγχάνετο ἀφ᾿ ἑνός μέν διά τῶν μελῶν τῶν ὁμάδων ἐπισκέψεως τραυματιῶν, ἀφ᾿ ἑτέρου δέ διά καταλλήλων βιβλίων καί ἐντύπων.

Δι᾿ ἕκαστον Νοσοκομεῖον ὑπῆρχε ὁμάς ἐπισκέψεως, εἰς τήν ὁποίαν μετεῖχον μόνον κύριοι, σκοπός τῆς ὁποίας ἦτο νά ἔλθῃ εἰς στενήν ψυχικήν ἐπαφήν πρός τούς τραυματίας, ἵνα ἐμπεδώσῃ τό ἤδη ζωηρόν εἰς τάς ψυχάς των θρησκευτικόν αἴσθημα. Κατά τάς ἐπισκέψεις ταύτας, παρετηρεῖτο ἀληθής θρησκευτική δίψα. Κατά χιλιάδας ἀριθμοῦνται οἱ προσελθόντες εἰς τά μυστήρια τῆς ἱ. ἐξομολογήσεως καί Θ. Εὐχαριστίας, εἰς δεκάδας δέ χιλιάδων ἀνέρχονται τά μεταξύ αὐτῶν διανεμηθέντα θρησκευτικά καί ἠθοπλαστικά βιβλία, τά ὁποῖα, εἰς ὁσονδήποτε μεγάλον ἀριθμόν καί ἄν διανέμοντο, ἀπεδεικνύοντο πάντοτε ἀνεπαρκῆ, ἔναντι τῆς ὑφισταμένης ζητήσεως.

Ἐκεῖ ὅμως ὅπου καί διά τάς ὑφισταμένας ταχυδρομικάς δυσκολίας ἦτο ἀδύνατον νά ἀνταποκριθῶμεν πρός τάς ὑφισταμένας ἀνάγκας, ἦτο τό Μέτωπον. Ὑπῆρχον ἐν τῷ Μετώπῳ περί τά 400 πρόσωπα, τά ὁποῖα εἶχον ἀναλάβει τήν μεταξύ τῶν συναδέλφων των διανομήν καταλλήλων βιβλίων καί ἐντύπων, διανεμηθέντων οὕτω περί τάς 100.000 ἀντιτύπων. Ὁ ἀριθμός ὅμως οὗτος ἦτο ἀνεπαρκέστατος, διότι καθ᾿ ἑκάστην κατέφθανον εἰς τό Κεντρ. Γραφεῖον αἰτήσεις πρός ἀποστολήν καί ἄλλων βιβλίων.

Τά ἀνωτέρω ἐπετεύχθησαν δι᾿ ἐθελοντικῆς ἐργασίας, διά μισθούς δαπανηθέντων μέχρι τέλος Ἀπριλίου μόνον 15 χιλ. δραχμῶν.
Πάντα τά ἀνωτέρω ἀφορῶσι εἰς τό ἔργον τῆς Ὑπηρεσίας Προνοίας Στρατευομένων, τῆς ὁποίας ἡ ἀποστολή ἔληξεν ἀπό τοῦ τέλους Ἀπριλίου. Πλήν τό ἀρξάμενον ἔργον θά ἐξακολουθήσῃ. Ἡ ἀποκτηθεῖσα πεῖρα θά χρησιμοποιηθῇ. Καί τά μέν Παραρτήματα τῶν ἐνοριῶν ἤρχισαν νά χρησιμοποιῶνται διά τήν περίθαλψιν τῶν πολεμοπαθῶν, ἡ δέ “Συντροφιά τοῦ Ἀγωνιστοῦ” θά ἐξακολουθήσῃ νά παρέχῃ τάς ὑπηρεσίας της ὡς “Γραφεῖον ἐξυπηρετήσεως ἀναπήρων καί τραυματιῶν πολέμου”, διά τήν διεκπεραίωσιν τῶν ὑποθέσεων τῶν προσφιλῶν ἡμῶν ἡρώων. Τά ὑλικά μέσα ἐλπίζομε ὅτι δέν θά λείψουν. Ἀλλά καί ἡ προθυμία καί ἡ ἀνάγκη πρός ἐργασίαν ἀφθονοῦν. Ἡ Ἐκκλησία ἑπομένως δέν δύναται παρά νά ἐργασθῇ. Αὐτό ἀπαιτεῖ ἡ ἱστορία της, αὐτό ἀπαιτεῖ ὁ προορισμός της, αὐτό ὁ Θεάνθρωπος ἱδρυτής Της. Ἡμεῖς δέν ἔχομεν παρά νά τήν ἀκολουθήσωμεν πιστῶς. Εἶμαι δέ βέβαιος ὅτι διερμηνεύω τά αἰσθήματα πάντων ὑμῶν, ἐάν ἐκφράσω πρός τόν Μακαριώτατον τήν βαθυτάτην πάντων ἡμῶν εὐγνωμοσύνην, διότι ἐκάλεσεν ἡμᾶς ὡς συνεργάτας Του εἰς μίαν τοιαύτην ὑψηλήν τῆς Ἐκκλησίας ἀποστολήν”.