Τρεῖς Ἱεράρχες καί παιδεία: ἔξοδος στή Ζωή

Θερμός Βασίλειος (Πρωτοπρεσβύτερος, Δρ. Θεολογίας-Παιδοψυχίατρος )

Ζητούμε ἕνα σχολεῖο συνδεδεμένο μέ τή ζωή. Οἱ προστάτες ἅγιοι μᾶς ὑποδεικνύουν ἕνα σχολεῖο συνδεδεμένο μέ τή Ζωή.

Διδάχθηκαν ἀπό τήν πεῖρα τους ὅτι Ζωή εἶναι τό ἄνοιγμα τῆς καρδιᾶς στόν Θεό καί στόν ἄνθρωπο. Καί ἡ παιδεία χρειάζεται νά ἀποβλέπει ἐκεῖ, διαφορετικά γίνεται ἐπικίνδυνη. Σάν ἕνα ὅπλο στά χέρια ἀδέξιου ἤ ἐμπαθοῦς.

Ὅταν ἡ παιδεία ἀντί γιά τή Ζωή συνδέεται μέ τόν θάνατο, τότε ἀρχίζουν τά ἐκφυλιστικά φαινόμενα. Στό περιεχόμενο γίνεται τεχνοκρατική καί διδάσκει ἐγωκεντρική χρήση τοῦ κόσμου. Στή μέθοδο γίνεται ἀφύσικη καί βασανιστική, ταλαιπωρώντας τόν μαθητή. Στή δομή της γίνεται ἀνταγωνιστική καί συντεχνιακή, ἐξωθώντας τόν ἐκπαιδευτικό στήν ἀδιαφορία καί τόν μαθητή στή βίαιη διαμαρτυρία.

Κάτω ἀπό τίς περίπλοκες κατολισθήσεις τίς ὁποῖες συσσώρευσαν οἱ περιπέτειες τῆς σύγχρονης ζωῆς, ἡ μετάβαση πρός μία παιδεία Ζωῆς εἶναι ἐφικτή πλέον μόνο μέ μία Ἔξοδο. Στήν πράξη αὐτό σημαίνει ἔξοδο ὅλων πρός τήν ὑπευθυνότητα καί τήν συνάντηση μέ τόν ἄλλον. Γιά τούς πολιτικούς: ἔξοδο ἀπό τόν κομματισμό. Γιά τούς ἐκπαιδευτικούς: ἔξοδο ἀπό τήν συντεχνία. Γιά τούς μαθητές: ἔξοδο ἀπό τό βόλεμα. Γιά τούς γονεῖς: ἔξοδο ἀπό τήν ἀδιαφορία.

Στή συνέχεια θά ἀφήσω νά μιλήσουν οἱ προστάτες μας, οἱ Τρεῖς Ἱεράρχες. Κατέκτησαν τό κῦρος τους μέ τήν ἀγάπη τους γιά τήν παιδεία, μέ τήν ἀσκητική τους προσπάθεια γιά διαρκῆ ἔξοδο πρός τόν Θεό καί τόν ἄλλον.



Συνέντευξη


-Δ=Τήν εὐχή σας, ἅγιοι τοῦ Θεοῦ. Σκέφθηκα νά ζητήσω τή γνώμη σας στά φλέγοντα θέματα τῆς παιδείας καί τῆς ἀγωγῆς, στά ὁποῖα εἶσθε εἰδικοί.

Β= Χαιρόμαστε πού ἐνδιαφέρεσθε γιά τήν παιδεία. Ἡ πραγματική παιδεία εἶναι ἀγωγή ὠφέλιμη γιά τήν ψυχή, πού τήν καθαρίζει ἀπό ἐλαττώματα, πολλές φορές μέ κόπο καί πόνο.

Γ= Νομίζω ὅτι ὅλοι οἱ φρόνιμοι ἄνθρωποι ὁμολογοῦν πώς ἡ παιδεία εἶναι τό πρῶτο ἀγαθό πού διαθέτουμε. Ὄχι μόνο ἡ Χριστιανική, πού εἶναι καί ἡ εὐγενέστερη καί πού περιφρονεῖ κάθε κομψότητα καί κάθε φιλοδοξία τῶν λόγων γιά νά κρατήσει μόνο τή σωτηρία καί τό κάλλος τῶν νοητῶν πραγμάτων, ἀλλά καί ἡ ἐξωτερική μόρφωση τήν ὁποία κάποιοι Χριστιανοί ἀπό κακή ἐκτίμηση ἀπορρίπτουν διότι τάχα εἶναι ὕπουλη καί ἀπατηλή καί ἀπομακρύνει ἀπό τόν Θεό.

Ι=Ἀπό τήν τέχνη αὐτή δέν ὑπάρχει μεγαλύτερη. Τίποτε δέν συγκρίνεται μέ τό νά διαπαιδαγωγήσεις τήν ψυχή καί νά διαπλάσεις τή διάνοια ἑνός νέου. Χρειάζεται περισσότερη προσοχή καί ἀκρίβεια καί ἀπό ἐκείνη πού ἔχουν οἱ ζωγράφοι καί οἱ γλύπτες.

-Δ=Γιατί εἶναι τόσο μεγάλη ἡ σημασία τῆς παιδείας;

Β=Ἡ δύναμη τῆς παιδείας βασίζεται στό γεγονός ὅτι ἀσκεῖται πάνω σέ ψυχή εὔπλαστη ἀκόμη, ὅπως τό κερί. Ἔτσι, ὅταν θά ἔλθει ἡ ἀνάπτυξη τοῦ λογικοῦ, ἡ δύναμη τῆς συνήθειας θά συμμαχήσει μαζί του πρός τήν σωστή κατεύθυνση. Τά μαθήματα ἀρετῆς πού θά ἐντυπωθοῦν στό παιδί ἀπό τήν παιδική ἡλικία εἶναι ἀνεξάλειπτα.

Ι=Μεγάλος θησαυρός εἶναι τά παιδιά μας καί χρειάζονται πολλή ἐπιμέλεια. Ὅταν πρόκειται νά μάθουν μία τέχνη ψάχνουμε νά βροῦμε τόν πλέον κατάλληλο νά τούς τή διδάξει. Γι' αὐτούς πού θά διαμορφώσουν τήν ψυχή τους, ὅμως, δέ νοιαζόμαστε ἀνάλογα.

-Δ=Πέστε μας κάτι γιά τίς δικές σας σπουδές.

Γ=Ὁ Βασίλειος κι ἐγώ συνδεθήκαμε μέ στενή καί ἱερή φιλία στήν Ἀθήνα ὅπου ἐπήγαμε νά σπουδάσουμε. Δέν γνωρίζαμε δρόμους ἄλλους ἀπό αὐτούς πού ὁδηγοῦσαν στό ναό καί στή σχολή μας. Μάλιστα, μπορῶ νά πῶ ὅτι ἐκεῖ καί τόν Θεό πλησιάσαμε περισσότερο, βλέποντας τά ἀντίθετα παραδείγματα.

-Δ=Μερικές φορές παρατηροῦμε νά μήν ἐπιτυγχάνονται οἱ στόχοι τῆς παιδείας. Τί φταίει πού δέν γίνεται ἀποτελεσματική;

Ι=Τό σκοπό τῆς ἐκπαιδεύσεως τόν καταστρέφουν συνήθως τά ἑξῆς αἴτια: οἱ περιορισμένες δυνατότητες τοῦ παιδιοῦ, ἡ ἀμάθεια καί ἡ ὀκνηρία τῶν δασκάλων, οἱ πολλές ἀπασχολήσεις τοῦ πατέρα, ἡ ἔλλειψη δαπανῶν γιά τήν παιδεία καί μισθῶν γιά τούς δασκάλους, καθώς καί ἡ κακία καί ὁ φθόνος τῶν συμμαθητῶν.

-Δ=Μέ ποιό τρόπο παίζει ρόλο καί ὁ ἐκπαιδευτικός;

Ι= Μέ τήν προσωπικότητά του. Ἄς εἶναι κοινό σχολεῖο σέ ὅλους καί ὑπόδειγμα ἀρετῆς ἡ λαμπρότητα τοῦ βίου σου, ἡ ὁποία πρέπει νά βρίσκεται μπροστά σέ ὅλους σάν ἀρχέτυπη εἰκόνα, ἔχοντας ὅλα τά καλά μέσα της καί δίνοντας μέ μεγάλη εὐκολία τά παραδείγματα σ' ἐκείνους πού θέλουν νά ἀποτυπώσουν μἐσα τους κάποιο ἀπό τά καλά πού ἔχει. Οἱ μαθητές τότε πρό πάντων ἀγαποῦν καί μιμοῦνται τό καλό, ὅταν ἔχουν τέτοια παραδείγματα ἀπό τούς δασκάλους τους... Ἐκεῖνος πού ἐφαρμόζει πρῶτος ἐκεῖνα πού συμβουλεύει στούς ἄλλους, μέ τήν ἔμπρακτη τήρηση τῆς συμβουλῆς πείθει περισσότερο ἀπ' ὅλα τόν ἀκροατή.

Β= Οἱ νέοι δέν πρέπει νά παραδώσουν διά μιᾶς τά πηδάλια τῆς διάνοιάς τους στούς δασκάλους καί στούς λογίους καί νά τούς ἀκολουθοῦν ὅπου αὐτοί τούς ὁδηγοῦν, ἀλλά νά γνωρίζουν τί νά δέχονται ἀπό αὐτούς καί τί νά παραβλέπουν.

Ι=Ὁ καλός δάσκαλος εἶναι ἀπαλλαγμένος ἀπό φθόνο καί ἔπαρση. Θέλει οἱ ἀρετές νά γίνουν κοινό κτῆμα τῶν μαθητῶν του, θέλει μόνο νά τούς ἐξισώσει σέ ὅλα μέ τόν ἑαυτό του. Γιατί αὐτό κυρίως εἶναι τό γνώρισμα τοῦ πραγματικοῦ δασκάλου, τό νά συμπάσχει στίς συμφορές τῶν μαθητῶν του, τό νά θρηνεῖ καί νά πενθεῖ γιά τά τραύματα αὐτῶν πού ἔχει στήν εὐθύνη του.

-Δ=Πῶς πρέπει νά γίνεται τό μάθημα ὥστε νά ἐκπληρώνεται τό μορφωτικό ἰδεῶδες;

Β=Τά μαθήματα πρέπει νά γίνονται μέ εὐχάριστο τρόπο καί νά προσφέρονται βραβεῖα στούς μαθητές, ὥστε νά ἐκπληρώνουν τόν σκοπό τους ἄνετα καί χωρίς πίεση καί λύπη. Μάθημα πού ἔγινε μέ βία δέν εἶναι δυνατό νά παραμείνει· ὅσα ὅμως εἰσέρχονται μέσα μας μέ εὐχαρίστηση καί χάρη, κάπως μονιμώτερα ἐγκαθίστανται στήν ψυχή μας.

Ι=Δέν ἀρκεῖ μόνο ἡ ἀνάγνωση ἄν δέν προστεθῆ καί ἡ κατανόηση. Διότι, ὅπως ἀκριβῶς ἄν κάποιος τρέφεται ἀλλά δέν χωνεύει τήν τροφή δέν θά ζήσει ποτέ, ἔτσι καί ἄν κάποιος διαβάζει ἀλλά δέν καταλαβαίνει τίποτε, δέν θά βρεῖ τήν ἀλήθεια.

-Δ=Συμμερίζεσθε καί σεῖς τήν ἄποψη ὅτι δέν πρέπει νά ὑπερφορτώνεται τό παιδί μέ γνώσεις;

Β=Φυσικά. Ὅταν ἡ διάνοια ἀδυνατεῖ νά τά συλλάβει ὅλα μαζί, παθαίνει τό ἴδιο μέ τό στομάχι πού ἀδυνατεῖ νά χωνέψει αὐτά πού ἔφαγε, ἐξ αἰτίας τοῦ ὑπερβολικοῦ κόρου.

-Δ=Φαντάζομαι πόσο κουραστικό θά εἶναι τό λειτούργημα τοῦ δασκάλου.

Ι=Ὁ κόπος εἶναι βαρύς ὅταν εἶναι μάταιος. Ἄν ὁ μαθητής προσέχει καί τό ἀποδεικνύει μέ ἔργα, δέν αἰσθανόμαστε καθόλου τούς κόπους μας.

-Δ=Γιατί οἱ περισσότεροι μαθητές βρίσκουν κουραστική τήν παιδεία καί τήν ἀποστρέφονται;

Β= Ἡ παιδεία στήν ἀρχή φαίνεται νά προξενεῖ δυσφορία καί ὄχι χαρά· ἀργότερα ὅμως ἀποφέρει καρπό εἰρήνης καί σωτηρίας. Δυστυχῶς οἱ περισσότεροι κουράζονται ἀπό τήν δυσκολία τῶν πραγμάτων καί δέν ἀναμένουν τήν ὠφέλεια ἀπό τήν ἔκβαση, ἀλλά μέ τό νά δυσανασχετοῦν μπροστά στήν δυσχέρεια τῆς μαθήσεως παραμένουν στήν ἀρρώστια τῆς ἀμάθειας.

Ι=Ἡ παιδαγωγία εἶναι σκληρή ἀλλά ἔχει καρπούς γλυκεῖς, ὅπως ἀπό τόν τραχύ κορμό τοῦ δένδρου βγαίνει γλυκό φροῦτο.

-Δ=Παρατηροῦμε τό φαινόμενο νά ἐπιδιώκουν σχεδόν ὅλοι ἀνώτατες σπουδές καί νά μήν καταδέχονται τά πρακτικά ἐπαγγέλματα.

Ι=Κανείς ἀπό ὅσους ἀσκοῦν χειρωνακτικό ἐπάγγελμα νά μήν ντρέπεται, ἀλλά νά ντρέπονται ὅσοι τρέφονται ἄδικα καί μένουν ἀργοί καί χρησιμοποιοῦν πολλούς ὑπηρέτες. Τό νά τρέφεται κάποιος πάντοτε ἐργαζόμενος ἀποτελεῖ εἶδος φιλοσοφημένης ζωῆς· οἱ ψυχές τῶν ἀνθρώπων αὐτῶν εἶναι καθαρώτερες καί οἱ διάνοιές τους πιό ρωμαλέες.

Β=Ὁ καθένας πρέπει νά προσέχει τή δική του ἐργασία καί νά τήν φροντίζει μέ ζῆλο καί προθυμία καί ἐπιμέλεια, σά νά τήν ἐποπτεύει ὁ Θεός. Καί νά μήν πηγαίνει ἀπό τή μία δουλειά στήν ἄλλη, διότι εἶναι προτιμώτερο νά ἐκτελοῦμε μία τέχνη σωστά παρά νά καταπιανόμαστε μέ πολλές ἀτελῶς. Αὐτό φανερώνει ἐπιπόλαιο χαρακτῆρα· ἤ, ἄν δέν ὑπάρχει, τόν δημιουργεῖ.

-Δ=Ποιόν θεωρεῖτε ἀληθινά μορφωμένο;

Β= Ἀνθρώπινη σοφία εἶναι ἡ ἐμπειρική γνώση τῶν πραγμάτων τῆς ζωῆς... Σοφία ἀληθινή εἶναι ἡ ἐπιστήμη καί τῶν θείων καί τῶν ἀνθρωπίνων πραγμάτων καί τῶν αἰτιῶν τους. Πολλοί, ἐξ αἰτίας τῆς μελέτης τῶν ἐπιστημῶν, ἔχουν παραμελήσει τή γνώση τοῦ Θεοῦ.

Γ=Γιά μένα δέν εἶναι σοφός ἐκεῖνος πού ἔχει σοφία λόγου, οὔτε ἐκεῖνος πού παρουσιάζει μέν εὐφράδεια ἀλλά ἔχει ἄστατη καί ἀδιαμόρφωτη ψυχή, σάν τούς τάφους οἱ ὁποῖοι ἐξωτερικά μέν εἶναι ἐμφανίσιμοι καί ὡραῖοι ἐνῶ ἐσωτερικά κρύβουν πτώματα καί δυσωδία. Σοφό θεωρῶ ἐκεῖνον πού λέει μέν λίγα περί ἀρετῆς, ἀλλά παρουσιάζει πολλά μέ τή ζωή του καί ἐπιβεβαιώνει μέ τήν πράξη τήν ἀξιοπιστία τοῦ λόγου του. Σοφία εἶναι τό νά γνωρίζει κανείς τόν ἑαυτό του καί νά μήν ὑπερηφανεύεται.

Ι=Θέλετε νά σᾶς πῶ ποιό εἶναι τά γνωρίσματα τοῦ ἀληθινά φιλοσοφημένου καί καλλιεργημένου ἀνθρώπου; Εἶναι ἡ περιφρόνηση τοῦ πλούτου καί τῆς δόξας, καθώς καί τό νά εἶναι ἀνώτερος ἀπό φθόνο καί κάθε πάθος.

-Δ=Τί ἀπαντᾶτε σ' ἐκείνους πού ἰσχυρίζονται πώς ἡ πίστη ἀναιρεῖ τίς δυνατότητες τοῦ ἀνθρώπινου λογικοῦ;

Γ=Ἡ λογική μας εἶναι κατώτερη τῶν θείων πραγματικοτήτων... Ἡ πίστη εἶναι ἡ πλήρωση τοῦ λογικοῦ μας.

-Δ=Πάντως καταλαβαίνω ὅτι δέν θεωρεῖτε περιττή τήν γενικώτερη ἐκπαίδευση.

Β=Νά σᾶς φέρω μιά εἰκόνα. Ἡ ἀλήθεια τοῦ Θεοῦ εἶναι ὁ καρπός τοῦ δένδρου, ἐνῶ οἱ ἐπιστῆμες εἶναι τά φύλλα. Ἄλλωστε καί ὁ μέγας Μωυσῆς καί ὁ σοφός Δανιήλ διδάχθηκαν τήν κοσμική σοφία πρίν ἀπό τά θεῖα διδάγματα... Πρῶτα μαθαίνουμε νά παρατηροῦμε τό εἴδωλο τοῦ ἥλιου στό νερό καί κατόπιν μαθαίνουμε γιά τόν ἥλιο... Τό θέμα εἶναι νά ἔχουμε κριτικό πνεῦμα ὥστε νά παίρνουμε ὅ,τι ἀξίζει καί ὠφελεῖ τήν ψυχή, νά ἀποφεύγουμε δέ ὅ,τι μᾶς βλάπτει πνευματικά, ὅπως ἡ μέλισσα ἐπιλέγει τά ἄνθη, ἤ ὅπως πηγαίνουμε στό τριαντάφυλλο ἀποφεύγοντας τό ἀγκάθι... Καί τοῦτο διότι ἐμεῖς οἱ Χριστιανοί τά πράττουμε ὅλα μέ σκοπό τήν προετοιμασία γιά ἄλλη ζωή.

Γ=Ἄλλωστε δέν βλέπετε ὅτι ὁ σπουδαῖος καί ἅγιος Βασίλειος ὑπῆρξε ὁ ἱκανώτερος ἀπό τούς συμφοιτητές του; Προσπαθοῦμε ἁπλῶς νά ἔχουμε σωστή ἱεράρχηση. Αὐτοί πού κατηγοροῦν τή μόρφωση τό κάνουν γιἀ νά κρύβεται μέσα στή γενική ἀπαιδευσία ἡ δική τους κι ἔτσι νά μήν ἐλέγχονται.

-Δ=Μπορεῖτε νά γίνετε πιό συγκεκριμένοι γύρω ἀπό τό ποιά πρέπει νά ἀπορρίπτουμε καί ποιά νά κρατοῦμε;

Γ=Ὅ,τι ὁδηγεῖ σέ πλάνη γύρω ἀπό τό Θεό καί τόν κόσμο ἤ ὁδηγεῖ σέ εἴδωλα ἤ ἀστρολογία καί μαντεία, τά πολεμοῦμε καί τά ἀπορρίπτουμε. Κρατοῦμε ὅμως τήν ἔρευνα γύρω ἀπό τόν ἄνθρωπο καί τή φύση, γύρω ἀπό τήν ψυχή καί τίς θεϊκές πραγματικότητες. Δεχόμαστε ὅ,τι ἀφορᾶ στήν ἔρευνα καί στή θεωρία. Ἀπορρίπτουμε ὅ,τι ὁδηγεῖ στούς δαίμονες καί στήν πλάνη καί στόν βυθό τῆς ἀπώλειας.

Β=Ἐπίσης δίνουμε προσοχή στή λογοτεχνία πού ἔχει ἠθική ἐπίδραση πάνω μας ἐπειδή ἐξυμνεῖ τήν ἀρετή καί ἀπορρίπτουμε ἐκείνη πού καλλιεργεῖ πάθη. Φροντίζουμε ἡ ἐπιστήμη νά μήν ὑπηρετεῖ τό ψέμμα. Γενικά, ἀγαποῦμε ὅ,τι εἶναι οἰκεῖο καί συγγενεύει πρός τήν ἀλήθεια.

Ι=Δέν θά γκρεμίσουμε τό σχολεῖο φυσικά, ἀλλά δέν πρέπει νά ἐπιτρέψουμε τό σχολεῖο νά γκρεμίσει τήν ψυχή. Ὅταν ἡ ψυχή σωφρονεῖ δέν προέρχεται καμμία ζημιά ἀπό τήν ἄγνοια τῆς ρητορικῆς τέχνης, ὅταν ὅμως ἡ ψυχή εἶναι διεφθαρμένη, ἡ βλάβη εἶναι πολύ μεγάλη, ἔστω καί ἄν ἡ γλῶσσα εἶναι ἐξασκημένη· καί μάλιστα ἡ βλάβη εἶναι τόσο χειρότερη, ὅσο μεγαλύτερη εἶναι καί ἡ ρητορική δύναμη. Διότι ὅταν ἡ πονηρία συνοδεύεται καί ἀπό εὐφράδεια, κάνει τά πράγματα πολύ χειρότερα ἀπό τήν ἀμάθεια.

Γ=Τήν κοσμική γνώση πρέπει νά τήν ὑποτάξουμε στή θεϊκή, διότι αὐτή κατάγεται ἀπό τόν οὐρανό. Ἡ γήινη παιδεία πρέπει νά τήν ὑπηρετεῖ κόσμια.

-Δ=Ἐκτός ἀπό τό μορφωτικό ἔργο ὁ ἐκπαιδευτικός ἐνεργεῖ γενικώτερη ἀγωγή. Πῶς θά ἔπρεπε νά βοηθήσει τόν νέο ὡς πρός τόν χαρακτῆρα του;

Β=Τώρα θίγετε ἕνα θέμα τόσο σημαντικό ὅσο καί παραμελημένο. Χρειάζεται ὁ νέος νά μάθει νά ἐρωτᾶ χωρίς ἐριστικότητα καί νά ἀπαντᾶ χωρίς ὑπεροψία. Νά μή διακόπτει τόν συνομιλητή του, οὔτε νά παρεμβάλλει τά δικά του λόγια ἐπιδεικτικά. Ἄν ἔχει διδαχθῆ κάτι ἀπό ἄλλον νά μήν τό κρύβει σά νά ἦταν δική του σκέψη, ἀλλά νά φανερώνει τίνος εἶναι. Πρῶτα νά ἐξετάζει μέσα του τί πρόκειται νά πεῖ.

Ι=Πρέπει ὁ δάσκαλος νά εἶναι ἐλεύθερος ἐσωτερικά καί νά ἔχει τό θάρρος τῆς γνώμης του, συγχρόνως δέ νά εἶναι συγκαταβατικός ὅταν αὐτό ὠφελεῖ καί τό ἀπαιτεῖ ἡ περίσταση. Νά εἶναι συγχρόνως καί καλοκάγαθος καί αὐστηρός. Τίποτε δέν συμβάλλει τόσο στό νά πείσει κάποιος τόν ἀκροατή του νά δεχθῆ τίς συμβουλές, ὅσο τό νά γνωρίζει ὅτι αὐτές λέγονται μέ πολλή ἀγάπη. Μᾶλλον, ὅταν ὑπάρχει ἀγάπη δέν χρειάζονται πολλές συμβουλές καί ἐντολές.

-Δ=Ὁ ἐκπαιδευτικός ἔρχεται συνεχῶς σέ ἐπαφή μέ τή συμπεριφορά τοῦ νέου, ἡ ὁποία δέν εἶναι πάντοτε ἡ ἐνδεδειγμένη. Μέ ποιό τρόπο πιστεύετε ὅτι πρέπει ὁ δάσκαλος νά προσεγγίζει τά παραπτώματα τῶν νέων;

Β= Νά εἶναι εὐπροσήγορος, ἀκόμη καί ὅταν πρόκειται νά ἐπιτιμήσει, διότι μόνο ἔτσι γίνεται εὐπρόσδεκτος. Τά σφάλματα τῶν νέων πρέπει νά διορθώνονται μέ πατρική εὐσπλαγχνία καί μέ ἐπιστημονικό λόγο.

Δ=Τί ἐννοεῖτε μέ ἐπιστημονικό λόγο;

Β=Δηλαδή κάθε σφᾶλμα χρειάζεται διαφορετική ἀντιμετώπιση. Ἄλλοτε εἶναι καιρός γιά ταπεινοφροσύνη, ἄλλοτε γιά ἐξουσία, ἄλλοτε γιά ἔλεγχο, ἄλλοτε γιά παρηγοριά, πότε γιά καλωσύνη καί πότε γιά ἀποτομία κτλ.

Γ=Ὅπως στά σώματα δέν προσφέρονται ἡ ἴδια τροφή καί τά ἴδια φάρμακα, ἔτσι καί τά ἐλαττώματα τῶν ἀνθρώπων δέν ἀντιμετωπίζονται μέ τόν ἴδιο τρόπο. Ἄλλοι εἶναι ὀκνηροί καί δυσκίνητοι ὁπότε χρειάζεται νά τούς κεντρίζουμε, ἐνῶ ἄλλοι εἶναι θερμόαιμοι καί βιαστικοί ὁπότε χρειάζονται χαλινάρι. Ἄλλους ὠφελεῖ ὁ ἔπαινος καί ἄλλους ἡ ἐπίπληξη, ὅταν καί τά δύο γίνονται τήν κατάλληλη στιγμή. Ἄλλους διορθώνει ἠ παρηγοριά καί ἄλλους ἡ ἐπίπληξη.

Ι=Ἀκόμη, ἄν μιλήσεις μία φορά καί δέν πείσεις, κι ἄν συμβουλέψεις καί δεύτερη καί τρίτη καί πολλές φορές, μήν ἀποκάμεις νά ἐπαναλαμβάνεις τά ἴδια λόγια, χωρίς ὅμως δυσαρέσκεια ἀλλά χαριτολογώντας.

-Δ=Πῶς θά τό ἐπιτύχει αὐτό; Καί ὁ ἐκπαιδευτικός ἄνθρωπος εἶναι καί μπορεῖ νά θυμώσει.

Ι=Βέβαια. Ὅμως ὅσο περισσότερο μπορεῖ ὁ λόγος πρέπει νά εἶναι λόγος ἀνθρώπου πού διδάσκει μᾶλλον παρά πού ἐλέγχει, πού παιδαγωγεῖ παρά πού τιμωρεῖ, πού βάζει τάξη παρά πού διαπομπεύει, πού διορθώνει παρά πού ἐπεμβαίνει στή ζωή τοῦ ἄλλου. Ὁ δάσκαλος πρό πάντων πρέπει νά διδάσκει καί νά παιδαγωγεῖ μέ πραότητα, διότι μία ψυχή πού ἔχει ἀνάγκη νά μάθει, δέν εἶναι δυνατό νά μάθει κάτι ὠφέλιμο ὅταν αὐτό προσφέρεται μέ θρασύτητα καί ἐριστικότητα. Ἀκόμη κι ἄν ἔχει τή διάθεση νά προσέξει θά αἰσθανθῆ δύσκολα καί δέν θά μάθει τίποτε. Ἐκεῖνος πού θέλει νά μάθει κάτι ὠφέλιμο, πρίν ἀπ' ὅλα τ' ἄλλα πρέπει νά διάκειται εὐμενῶς πρός τόν δάσκαλο. Ὅπως εἶναι γνωστό, κανείς δέν αἰσθάνεται εὐχάριστα ἀπέναντι σ' ἐκεῖνον πού βρίζει μέ θράσος.

Β=Νά μήν εἶσαι αὐστηρός στίς ἐπιτιμήσεις καί νά μήν ἐλέγχεις ἀμἐσως καί μέ ἐμπάθεια (διότι αὐτό εἶναι αὐθάδεια), οὔτε νά καταδικάζεις τόν ἄλλο γιά μικρά σφάλματα σάν νά εἶσαι ὁ ἴδιος ἀκριβοδίκαιος.

Γ=Στόν φόβο ἀνάμιξε τήν ἠπιότητα. Μετρίασε τήν ἀπειλή μέ τήν ἐλπίδα. Γνωρίζω πώς ἡ καλωσύνη ἐπιτυγχάνει πολλά καί παρακινεῖ στήν ἀνάλογη ἀνταπόδοση.

Ι=Κι ἄν ἀκόμη οἱ ἔπαινοι δέν εἶναι ἀπολύτως δίκαιοι, χρησιμοποιοῦνται κατ' οἰκονομίαν, διότι προετοιμάζουν τό ἔδαφος γιά ν' ἀκολουθήσουν τά λόγια μας. Διότι ἐκεῖνος πού ἀπό τήν ἀρχή ἀπευθύνει ἀμέσως συστάσεις πού δυσαρεστοῦν, ἔχει ὡς ἀποτέλεσμα νά μήν τόν ἀκοῦν οἱ ἀδύνατοι κατά τήν θέληση. Γενικά, τίς προτροπές πρός τό καλό νά τίς κάνετε μαζί μέ ἐπαίνους, διότι ἔτσι γίνονται καί εὐπρόσδεκτες, ὅταν δηλαδή ὑποκινοῦμε τόν ζῆλο αὐτῶν τῶν ἴδιων πού συμβουλεύουμε.

-Δ=Καταλαβαίνω ὅτι δίνετε πολλή σημασία στήν ἐνθάρρυνση.

Ι=Ὁπωσδήποτε. Ἐκεῖνος πού δέν κατόρθωσε ἀπολύτως τίποτε γίνεται ὀκνηρός καί χάνει γρήγορα τό θάρρος του. Ἐκεῖνος ὅμως πού συνειδητοποίησε ὅτι ἐκτέλεσε μέ ἐπιτυχία ἔστω μία ἐντολή, παίρνοντας ἀπ' αὐτή θάρρος, θά προχωρήσει μέ μεγαλύτερο ζῆλο πρός τήν πραγματοποίηση καί τῶν ὑπολοίπων.

-Δ=Σχετικά μέ τίς τιμωρίες τί θά εἴχατε νά πῆτε;

Ι=Πρέπει νά ἐξετάζουμε μέ μεγάλη ἀκρίβεια καί νά μήν καταδικάζουμε αὐτούς πού σφάλλουν μόνο ἀπό ὅσα ἀκούσαμε, οὔτε νά βγάζουμε ἀποφάσεις χωρίς ἀποδείξεις. Δέν εἶναι μικρή παρηγοριά... τό νά γνωρίζεις καί νά συναισθάνεσαι ὅτι τιμωρεῖσαι δίκαια.

Β=Κυρίως δέν πρέπει νά ὀργιζὀμαστε ἐναντίον ἐκείνων πού σφάλλουν, διότι αὐτό δείχνει ἐμπάθεια. Ἰδιαίτερα νά προσέχουμε νά μή γινόμαστε πιό αὐστηροί ὅταν ἔχουν προσβάλει ἐμᾶς τούς ἴδιους.

-Δ=Φαντάζομαι θά συνιστᾶτε καί φειδώ στίς τιμωρίες.

Ι=Ἄν τό παιδί συνηθίσει νά παιδαγωγεῖται μόνο μέ τήν τιμωρία, θά μάθει καί νά περιφρονεῖ τίς τιμωρίες. Καί ἄν μάθει νά περιφρονεῖ τίς τιμωρίες τότε πᾶνε ὅλα χαμένα... Ἐπίσης ἡ ἀπειλή τότε εἶναι ἀποτελεσματική ὅταν τό παιδί πιστεύει ὅτι θά πραγματοποιηθῆ... Ὅταν δεῖς ὅμως ὅτι ὁ φόβος τόν ὠφέλησε, χαλάρωσε τήν αὐστηρότητα, διότι ἡ ἀνθρώπινη φύση ἔχει ἀνάγκη καί ἀπό ἐπιείκεια.

-Δ=Ἀπορρίπτουμε δηλαδή τήν παιδαγωγική τοῦ φόβου.

Ι=Δέν εἶναι δυνατό νά γίνει κάποιος καλός διά τῆς βίας. Διότι μόλις ἀπαλλαγῆ ἀπό τήν βία θά ἐπιστρέψει στήν κακία του. Ἐκεῖνος, ὅμως, πού θά γίνει καλός μέ τήν προαίρεσή του θά παραμείνει σταθερός στήν ἀρετή.

-Δ=Βγάζω τό συμπέρασμα ὅτι δέν σᾶς ἐνδιαφέρει ἁπλῶς καί μόνο νά ἐξαλειφθῆ πάσῃ θυσίᾳ ἡ κακή συμπεριφορά, ἀλλά δίνετε πολλή σημασία στό σεβασμό τῆς προσωπικότητος τοῦ παιδιοῦ.

Β=Ναί, διότι πρόκειται γιά εἰκόνα Θεοῦ. Γιά παράδειγμα, ὅταν μᾶς ρωτᾶ κάτι δέν πρέπει νά ἀπαντοῦμε ἀπρόθυμα, διότι αὐτό δείχνει περιφρόνηση πρός τόν ἀδελφό μας καί ἔτσι προσβολή πρός τόν Θεό.

Ι=Ἄλλο παράδειγμα σεβασμοῦ τῆς προσωπικότητος τοῦ μαθητῆ: Εἶναι πολύ καλό νά κάμεις τή συμβουλή χωρίς νά γίνει γνωστή στούς ἄλλους... Μήν προσθέτεις πληγή πάνω στίς ὑπάρχουσες πληγές.

-Δ=Πολλοί μαθητές παραπονοῦνται πώς οἱ δάσκαλοί τους φέρονται μέ τρόπο πού τούς κάνει ἀνάξιους σεβασμοῦ.

Ι=Οἱ ἀρχόμενοι συνηθίζουν νά προσβλέπουν στή συμπεριφορά ἐκείνων πού τούς διοικοῦν σάν σέ ἀρχέτυπη εἰκόνα, καί νά ἐξομοιώνουν τή συμπεριφορά τους μέ ἐκείνων.

Β=Πράγματι, εἶναι καθοριστική ἡ δύναμη τοῦ παραδείγματος. Ἡ ἀξιοπιστία τοῦ δασκάλου καθιστᾶ εὐπρόσδεκτο τόν λόγο του καί προετοιμάζει τούς μαθητές νά προσέξουν περισσότερο.

Ι=Ἐκεῖνος πού διδάσκει ἄλλους, ἄν δέν ὠφελεῖται τίποτε ἄλλο, τουλάχιστον λέγοντας συγκινεῖται βαθιά, καί μάλιστα ὅταν βλέπει ὅτι εἶναι ὑπεύθυνος γι' αὐτά γιά τά ὁποῖα ἐπικρίνει τούς ἄλλους. Ποιό εἶναι λοιπόν τό ὄφελος τῆς διδασκαλίας ὅταν δέν διδάσκουμε καί δέν διορθώνουμε τούς ἑαυτούς μας; Ὁ δάσκαλος πρέπει πρῶτα νά εἶναι δάσκαλος τοῦ ἑαυτοῦ του. Ὅπως ἀκριβῶς ὁ στρατηγός, ἄν δέν γίνει προηγουμένως ἄριστος στρατιώτης, δέν θά μπορέσει ποτέ νά γίνει στρατηγός, ἔτσι καί ὁ δάσκαλος.

-Δ=Τί θά εἴχατε νά προσθέσετε πρίν κλείσουμε;

Ι=Κάτι πρός τούς ἐκπαιδευτικούς: Κι ἄν ἀκόμη εἴμαστε δάσκαλοι, ἄς μήν ἀπορρίπτουμε ὡς ἀνάξιες λόγου τίς συμβουλές τῶν ἀνωτέρων μας.

Β=Ἐγώ κάτι πρός τούς μαθητές: Κάθε ἄνθρωπος νά πολλαπλασιάσει τό χάρισμα πού θά ἀποδειχῆ κατόπιν δοκιμῆς ὅτι ἔχει ἀπό τόν Θεό, χρησιμοποιώντας το γιά τό καλό καί τό ὄφελος τῶν πολλῶν. Διότι οὐδείς εἶναι ἀμέτοχος τῆς χρηστότητος τοῦ Θεοῦ, κανείς δέν ἔμεινε χωρίς χαρίσματα.

Γ=Κι ἐγώ κάτι πρός ὅλους: Ἡ παιδεία εἶναι ἀγαθό πού πρέπει νά μεταδίδεται. Ὁ ἀδελφός μου ὁ Καισάριος, ἀφοῦ ἐσπούδασε στήν Ἀλεξάνδρεια κάθε ἐπιστήμη καί ἀρίστευσε, ἐπέστρεψε στήν πατρίδα μας γιά νά μεταδώσει καί σέ ἄλλους ὅσα εἶχε πάρει.

Ι=Μοῦ ἐπιτρέπετε καί μία σύντομη δευτερολογία;

-Δ=Βεβαίως, παρακαλῶ.

Ι=Μία ἔκκληση πρός τούς ὑπεύθυνους: Στούς δασκάλους πρέπει νά χορηγοῦμε μέ ἀφθονία τά ἀναγκαῖα ὑλικά ἀγαθά γιά νά μήν ἀποκάμνουν οὔτε νά ἀπογοητεύονται.

-Δ=Σᾶς εὐχαριστῶ θερμά.

Ὅλοι=Κι ἐμεῖς. Ἄς ἔχουν ὅλοι οἱ ἐμπλεκόμενοι στήν παιδεία τήν εὐλογία τοῦ Θεοῦ.