Η Θεοδώρα Πετραλείφη – Δούκα εγεννήθη είς τήν Θεσσαλονίκην, ( Κ. Τσιλιγιάννη, Ο τόπος γεννήσεως τής Αγίας Θεοδώρας Βασιλίσσης τής Άρτης, Θεσσαλονίκη 20001) καί ήτο θυγάτηρ ενός ικανού άρχοντος, τού Σεβαστοκράτορος τής Θεσσαλονίκης Ιωάννου Πετραλείφη. Από μικρή εγαλουχήθη μέ τά νάματα τής Ορθοδόξου Χριστιανικής Πίστεως καί παραλλήλως εβίωσεν τό πνεύμα τών καλών σχέσεων καί τήν σοφίαν τών συμβιβασμών, παρακολουθούσα τήν διπλωματικήν δραστηριότητα τού πατρός της Σεβαστοκράτορος τής Θεσσαλονίκης. Ύστερον, ότε ευρίσκετο υπό τήν προστασίαν τού μεγαλυτέρου αδελφού της Θεοδώρου Πετραλείφη, τοπικού άρχοντος είς τά Σέρβια τής Μακεδονίας, διέκρινε καί είς αυτόν τό ίδιο πνεύμα τής διατηρήσεως ισορροπιών. Ούτω ή Θεοδώρα ανατραφείσα είς ένα τοιούτον ηγεμονικόν οικογενειακόν περιβάλλον απέκυησεν ορισμένα ανεξίτηλα βιώματα καί ισχυράς πεποιθήσεις διά μίαν συνετήν πολιτικήν διπλωματίαν. Η Θεοδώρα διέθετε λεπτήν ωραιότητα καί γλυκείαν χάριν. Όμως περισσότερον από τά φυσικά ταύτα προσόντα διέθετεν ανεκτιμήτους θησαυρούς μιάς διακεκριμένης προσωπικότητας. Δυνατόν χαρακτήρα φυσικήν καί απλή λογικήν κρίσιν, διακεκριμένην σύνεσιν, ισχυράν θέλησιν καί κυρίως μίαν απόλυτον πίστιν είς τήν Ορθοδοξίαν, διά τήν οποίαν ηγωνίσθη μέ απόλυτον συνέπειαν ώς βασίλισσα καί ώς άνθρωπος καί μετά θεικής χάριτος είς τάς δυσμάς τού βίου της ώς Οσία μοναχή. Κατά αυστηράν ιστορικήν τεκμηρίωσιν τρείς ήσαν οί αναλλοίωτοι πολιτικοί στόχοι τού Μιχαήλ Β’ καί τής Θεοδώρας.

1). Η υπεράσπισις καί ή διατήρησις τών εδαφών τού Δεσποτάτου τής Ηπείρου.

2). Η διαφύλαξις τής Ορθοδόξου Πίστεως.

3). Η επίτευξις τού υπερτάτου σκοπού τής απελευθερώσεως τής Κωνσταντινουπόλεως από τούς Φράγκους. Από τό 1246 μέχρι τό 1267:

Οίαδήποτε επιτυχής ή ανεπιτυχής πολεμική ενέργεια έγινεν, οιαδήποτε συμμαχία μέ δυτικούς ηγέτας εντός ή εκτός τής Ελλάδος ή μέ τόν Βυζαντινό Αυτοκράτορα τής Νικαίας επετεύχθη, οσοιδήποτε πολιτικοί γάμοι έγιναν, οιαδήποτε προνόμια παρεχωρήθησαν μέ χρυσόβουλον είς ειδικάς περοχάς τού Δεσποτάτου, πάντα ταύτα συνετελέσθησαν διά νά υπερασπισθούν οί τρείς προλεχθέντες βασικοί στόχοι.

Αί διπλωματικαί δραστηριότητες τής Βασιλίσσης Θεοδώρας αφορούν μόνο τούς δύο πρώτους στόχους ήτοι: α) τήν ύπαρξιν τού Δεσποτάτου καί τήν ηγεμονικήν κυριότητα τών εδαφών τού μόνου τότε επί Φραγκοκρατίας ελευθέρου Ελλαδικού κράτους καί β) τήν διαφύλαξιν τής Ορθοδόξου Πίστεως

Όσον αφορά τήν διατήρησιν τών εδαφών τού Δεσποτάτου τής Ηπείρου ό Μιχαήλ ό Β’ αντιπαλεύων πρός τρείς εχθρούς, έναν ομοεθνή καί δύο αλλοεθνείς καί συγκεκριμένως μέ τήν Βυζαντινήν Νίκαιαν, τήν Φραγκικήν Κωνσταντινούπολιν καί τά δυτικά κράτη Ιταλίας Γαλλίας καί Γερμανίας, ηδυνήθη νά διατηρήση μεγάλας εκτάσεις διά τό Δεσποτάτον τής Ηπείρου. Αί εκτάσεις αύται εντός τού Ελλαδικού χώρου, από τήν Ναύπακτον μέχρι τό Δυρράχειον καί από τήν Κέρκυραν μέχρι τόν Βόλον, περιελάμβανον σημαντικά περάσματα στρατιωτικά καί εμπορικά, από τόν βορράν πρός τόν νότον καί από τήν δύσιν πρός τήν ανατολήν.

Η Βασίλισσα Θεοδώρα διαδραμάτισεν σπουδαίον πολιτικόν καί διπλωματικόν ρόλον πλησίον τού ηγεμόνος συζύγου της καθ’ όλην τήν περίοδον τής ηγεμονίας του, μέχρι τάς δυσμάς τού βίου του. Συγκεκριμένως ή Θεοδώρα είχεν έναν κορυφαίον σκοπόν: τήν ειρηνικήν συμβίωσιν τών ελληνικών κρατών καί τήν αναχαίτισιν τής βουλιμίας τών δυτικών χριστιανικών κρατών.

Τά μέσα, τά οποία διακριτικώς εχρησιμοποίησεν ήσαν:

α) Η συνειδητοποίησις τής κοινής ιστορικής καί πολιτισμικής βυζαντινής καταγωγής τού λαού τού Δεσποτάτου τής Ηπείρου. Η Θεοδώρα έλαβεν τήν βυζαντινήν παρακαταθήκην από τήν μητέρα της, αρχόντισσα τής Κωνσταντινουπόλεως καί όχι από τόν πατέρα της ό οποίος ετύγχανεν νορμανδικής καταγωγής. Δι’ αυτήν τήν παρακαταθήκην επάλεψεν είς ολόκληρον τήν ζωήν της καί κατώρθωσε νά αφυπνισθούν αί διάφοροι τοπικοί άρχοντες καί ομάδες τού Δεσποτάτου διά τήν κοινήν εθνικήν καί πολιτισμικήν καταγωγήν καί διά τό κοινόν μέλλον. Η Θεοδώρα ώς βασίλισσα διεκρίθη διά τάς αξιολόγους πρωτοβουλίας της περί τής εθνικής καί πολιτισμικής αυτοσυνειδήσεως τού Ηπειρωτικού, καί όχι μόνον λαού ώς ομιλούντος τήν ελληνικήν γλώσσαν καί πιστεύοντος είς τήν ορθόδοξον χρισταινικήν πίστιν διά τής εκπαιδεύσεως καί τών κοινωνικών  θεσμών, οί οποίοι ελειτούργον κατά τήν μακραίωνα παράδοσιν τού βυζαντινού πολιτισμού.

β) Η διαφύλαξις τής Ορθοδόξου πίστεως. Η Θεοδώρα προσέφερε τόσα πολλά είς τήν Ορθοδοξίαν όσον ουδεμία άλλη βυζαντινή βασίλισσα, ώστε επαξίως ανεδείχθη μέ τήν χάριν τού Θεού καί τήν ευλάβειαν τού Αρτηνού Λαού Οσία.

γ) Αί συνθήκαι ειρήνης, πρίν καί μετά από τάς πολεμικάς συρράξεις, κυρίως μεταξύ τών δύο αντιζήλων ελληνικών κρατών τού Δεσποτάτου εντός τού Ελλαδικού χώρου καί τής αυτοκρατορίας τής Νικαίας είς τήν Μικράν Ασίαν.

 ΕΙΡΗΝΟΠΟΙΟΣ ΑΓΙΑ

Ο Μιχαήλ Β’ αντίθετος ών μέ τήν διπλωματικήν κίνησιν συμβιβασμού τής συζύγου του, διέλυσεν ακρίτως τήν συνθήκην ειρήνης. Ένεκα τούτου τό 1264 ό αυτοκράτωρ στρέφεται επικεφαλής μεγάλου στρατού κατά τού Μιχαήλ Β’. Τότε παρεμβαίνει αμέσως ή Βασίλισσα Θεοδώρα αποφεύγεται ή μάχη καί υπογράφεται νέα συνθήκη ειρήνης. Η συνθήκη αύτη επεσφραγίσθη τό 1269 μέ τήν μνηστείαν τού πρίγκηπος τής Ηπείρου Νικηφόρου Α’ μετά τής ανεψιάς τού αυτοκράτορος ‘Αννης Παλαιολόγου. Ο Νικηφόρος  επένθησεν ειλικρινώς επί δύο έτη τήν πρώτη του σύζυγο Μαρίαν εγγονή τού Βατάτζη. Ομως ό  τίτλος του καί αί δικαιολογημέναι φιλοδοξία αυτού, τάς οποίας ενίσχυεν ή Βασίλισσα τής ‘Αρτας τόν ηνάγκασαν νά επανυμφευτή τό 1265 μετά εννέα έτη περίπου από τόν πρώτον γάμον καί δή τήν ‘Ανναν τρίτην θυγατέρα τού Ιωάννη Καντακουζηνού καί τής Ειρήνης.

Ο αυτοκράτωρ πεισθείς ούτω από τής Βασιλίσσης Θεοδώρας, αποστέλει είς τάς αρχάς τού 1265 τήν ανεψιά του μέ λαμπράν συνοδείαν είς τήν ‘Αρταν, ένθα ετελέσθησαν αμέσως οί γάμοι τού Νικηφόρου καί τής ‘Αννης Παλαιολόγου μέ περισσή λαμπρότητα είς τήν πρωτεύουσαν τού Δεσποτάτου τής Ηπείρου. Από τόν γάμο του αυτόν απέκτησεν τρία τέκνα: τήν Θαμάρ, τόν διάδοχον Θωμάν καί τήν Μαρίαν. Η Βασίλισσα Θεοδώρα ησθάνετο πανευτυχής διά τήν επίτευξιν τής νέας συνθήκης ειρήνης καί δή πολυετούς, είς τρόπον ώστε ό σύζυγός της Μιχαήλ Β’ νά βασιλεύση εφ’ εξής ειρηνικώς μέχρι τού θανάτου αυτού.

Τοιουτοτρόπως, ή σεμνή πλήν όμως δραστήρια βασίλισσα Θεοδώρα ηνάλωσε μεγάλο μέρος τής ζωής της είς αόκνους καί συνεχείς διπλωματικάς προσπαθείας διά τήν επίτευξιν συνθηκών ειρήνης, διά τήν συμβίωσιν τού Δεσποτάτου μέ τήν Βυζαντινήν αυτοκρατορίαν, ώστε δικαίως ωνομάσθη από τήν Ιστορίαν ώς >

Η ΘΕΟΔΩΡΑ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΤΩΝ ΔΥΟ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ.

‘Οσον αφορά τάς προσπαθείας τής βασιλίσσης τής ‘Αρτης νά εξασφαλίση συνθήκας ειρήνης καί αρρήκτους σχέσεις μεταξύ τού Δεσποτάτου τής Ηπείρου καί τής Βυζαντινής αυτοκρατορίας τής  Νικαίας, αφ’ ενός μέν διά λόγους εξωτερικής πολιτικής καί αφ’ ετέρου, καί κυρίως διά τό θέμα τής Ορθοδοξίας, ή Θεοδώρα συνεβούλευεν μετά συνέσεως καί θερμής πίστεως τόν ηγεμόνα σύζυγόν της καί τούς Βυζαντινούς αυτοκράτορας νά μήν προσχωρήσουν είς τήν ένωσιν τών δύο εκκλησιών Καθολικισμού καί Ορθοδοξίας. Η προσπάθεια δέ τής Θεοδώρας νά αντισταθή είς τήν ενωτικήν απόφασιν τού αυτοκράτορος ( τής Νικαίας καί έν συνεχεία τής Κωνσταντινουπόλεως ) Μιχαήλ Η’ Παλαιολογου τής εστοίχισεν τόν οικτρόν θάνατον δύο γενναίων τέκνων της, τού Δημητρίου καί τού Ιωάννου, οί οποίοι άλλωστε είχον διακριθή ώς γενναίοι στρατηγοί είς τόν Βυζαντινόν στρατόν.

Η Θεοδώρα παρά ταύτα απτόητος εσυνέχισεν τήν φιλοορθόδοξον πολιτικήν. Επεδίωξεν καί κατώρθωσεν νά επιτύχη γάμον διά τήν θυγατέρα της ‘Αννα μέ τόν Γοδεφρίγον Βιλλεαρδουίνον, ηγεμόνα τής βορείου Πελοποννήσου μέ πρωτεύουσαν τήν Ανδραβίδα. Διά τού γάμου τούτου ή Θεοδώρα εξησφάλισε μιάν ισχυράν συμμαχίαν διά τά συμφέροντα τού Δεσποτάτου τής Ηπείρου. Τούτο απεδείχθη είς τήν μάχην τής Πελαγονίας, είς τήν οποίαν ό Βιλλεαρδου΄ί΄νος, ών καθολικός, παρά ταύτα επολέμησεν υπέρ τού ορθοδόξου συζύγου της Μιχαήλ Β’ κατά τού φιλοπαπικού καί ενωτικού Μιχαήλ Η’ Παλαιολόγου. Παραλλήλως επετεύχθη καί ή ανάπτυξις καί ή κατοχύρωσις τής Ορθοδόξου πίστεως υπό τής βασιλίσσης ‘Αννης Δούκα-Βιλλεαρδου΄ί΄νου από τής Ανδραβίδος μέχρι τού Μυστρά καί κατ’ επέκτασιν είς ολόκληρον τήν ολόκληρον τήν νότιον Ελλάδα.

Η Ορθοδοξία ώς θρησκευτική πίστις καί ώς συνεκτικός εθνικός κρίκος, είς τήν ‘Αρταν ώς καί είς ολόκληρον τόν λαόν τής Ηπείρου, ενισχύθη κυρίως υπό τών θερμών, πεισμόνων καί αόκνων προσπαθειών τής Αγίας Θεοδώρας καί επεκράτησεν καί μετά τόν θάνατον αυτής. Σχετικόν έν προκειμένω είναι τό γεγονός ότι ό Νικόλαος Ορσίνι καί οί έτεροι Ιταλοί διάδοχοι αυτού ενηγκαλίσθησαν εμφατικώς τήν Ορθόδοξον πίστιν, διότι όπως υπεστήριξαν τό πρώτον ό Γ. Φερεντίνος καί αργότερον ό D. Nicol, μόνον κατ’ αυτόν τόν τρόπον, ώς κληρονόμοι δηλαδή τών Χριστιανών Ελλήνων ηγεμόνων τού Δεσποτάτου τής Ηπείρου, ηδύναντο νά καταστούν αποδεκτοί υπό τών Ηπειρωτών.

Πάντα ταύτα τά ιδιαίτερα ιστορικά ντοκουμέντα περί τών διπλωματικών δραστηριοτήτων τής Αγίας Θεοδώρας ήτο επάναγκες επιτέλους νά τονισθούν αναλυτικώς καί τεκμηριωμένως διά τήν δοξαστικήν μνημόνευσιν τής εναρέτου καί εφυούς βασιλίσσης Θεοδώρας Πετραλείφη-Δούκα, Αγίας καί Πολιούχου τής ‘Αρτης, τής πάλαι ποτέ πρωτεούσης τού Δεσποτάτου τής Ηπείρου.

Η ΔΙΑΦΥΛΑΞΙΣ ΤΗΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΠΙΣΤΗΣ

Η διαφύλαξις τής χριστιανικής πίστεως ήτο διά τό Δεσποτάτον τής Ηπείρου απόλυτος καί διηνεκής καί κατέστη ούτω καθ΄όλον τόν ιστορικόν βίον τούτου επιτυχής.

Ο ύψιστος ούτος σκοπός τών ηγεμόνων τού Δεσποτάτου τής Ηπείρου επετεύχθη διά τών εξής διακεκριμένων διπλωματικών δραστηριοτήτων:

α) Μετά προσωπικού πάθους καί εμπνευσμένων καί πεισμόνων δραστηριοτήτων, μετά συγκεκριμένων πυκνών καί αδιαλείπτων προσπαθειών, δι’ έργων καί επιμόνου διαφωτίσεως, διά τής οργανώσεως τού κλήρου καί διά τής ανεγέρσεως περιφήμων βυζαντινών ναών καί μοναστηριών επέτυχεν εμπνευσμένως ή Βασίλισσα Θεοδώρα, καί κυρίως μέ τήν συναίνεσιν καί συμπαράστασιν τού συζύγου της Μιχαήλ Β’, τήν ενδυνάμωσιν τής χριστιανικής πίστεως δι’ ολόκληρον τόν λαόν τού Δεσποτάτου τής Ηπείρου.

β) Τήν προστασίαν καί τήν διατήρησιν τής Ορθοδόξου Χριστιανικής πίστεως έν σχέσει μέ άλλους ομοεθνείς ή αλλοεθνείς λαούς τής Βαλκανικής καί τής Ιταλικής χερσονήσου ώς καί τής Μικράς Ασίας. Ειδικώς ή Θεοδώρα μέ γενναίας καί θαυμασίας διπλωματικάς πρωτοβουλίας προσεπάθησε νά μεταλαμπαδεύση τήν Ορθοδοξίαν είς τήν Καθολικήν Ιταλίαν. Η προσπάθεια αύτη θά είχεν βεβαίως πετύχει εάν ό γαμβρός αυτής Μανφρέδος, βασιλεύς τών δύο Σικελιών, ό οποίος είχε νυμφευθή τήν θυγατέρα της Ελένην, δέν είχεν ηττηθή από τόν Κάρολον τόν Β’ είς τήν μάχην τού Μπενεβέντο. Η Θεοδώρα ευφυώςείχεν επιδιώξει καί επέτυχεν τόν γάμον τούτον χάριν τής Ορθοδοξίας, διότι ό βασιλεύς τής Νοτίου Ιταλίας Μανφρέδος ήδη είχεν στραφή κατά τού Πάπα καί τού Καθολικισμού καί εάν ενίκα, ή Ορθοδοξία θά είχεν επεκταθή είς ολόκληρον τήν Ιταλίαν. Μάλιστα ή Θεοδώρα συνεβούλευσεν τήν θυγατέρα της Ελένη, νεωτάτη χήρα τού Μανφρέδου, νά μήν ασπασθή τόν καθολικισμόν καί υπανδρευθή πρίγκηπα φιλοπαπικόν. Γνωστά  έν προκειμένω είναι τά βασανιστήρια τής βασιλίσσης Ελένης καί των τέκνων της υπό τών καθολικών ηγεμόνων διά τήν πίστιν των είς τήν Ορθοδοξίαν.Ο μελετητής τής ζωής τής Ελένης Μιχαήλ Δένδιας διετύπωσεν δι’ αυτήν τήν εξής ενδιαφέρουσα άποψιν: >. Παραπομπή : (βλ. Δημητρίου Γιαννούλη .. Η ΑΓΙΑ ΘΕΟΔΩΡΑ Η ΒΑΣΙΛΙΣΣΑ ΤΗΣ ΑΡΤΑΣ σελίς 30 ).  Στό σημείο αυτό νά σημειώσουμε ότι ή Ελένη μετά τόν θάνατο τού συζύγου της τό 1266 δέχτηκε όλο τό  μίσος τού Πάπα Κλήμη Δ’. Φυλακίζεται αυτή καί τά παιδιά της γιά αρκετά χρόνια στό υγροσκότεινο καί απομονωμένο φρούριο τής Βουκερίας. Οί προσπάθειες πού έγιναν γιά τήν απελευθέρωσή της από τούς γονείς της Μιχαήλ Β’ καί Θεοδώρα απέτυχαν. Μιά τελευταία προσπάθεια πού επιχειρήθηκε, νά δοθεί δηλ. ώς σύζυγος στό γιό τού Φερδινάνδου τής Ισπανίας, τόν Ερρίκο, βρήκε τήν Ελένη αντίθετη μή θέλοντας νά προδώσει τή μνήμη τού συζύγου της παίρνοντας σύζυγο κάποιον από τούς αντιπάλους του, ούτε μέ τήν συγκατάθεσή της σέ τέτοιο γάμο νά ενισχύσει τά μεγαλεπίβολα σχέδια τού ανίερου συνασπισμού Πάπα καί Καρόλου τού Ανδεγαυού εναντίον τών ελληνικών χωρών καί τής Ορθοδοξίας. >, όπως χαρακτηριστικά σημειώνει ό Μιχαήλ Δένδιας. Τό τραγικόν τέλος τής μαρτυρησάσης έν Ιταλία βασιλίσσης Ελένης Δούκαινας- Χοεστάουφεν καί τών επίσης μαρτυρησάντων τέκνων αυτής Ερρίκου, Φρειδερίκου καί Ατζολίνου οφείλεται σαφώς είς πολιτικάς καί θρησκευτικάς σκοπιμότητας.

‘Εν προκειμένω γίνεται μνεία ότι ό Μητροπολίτης Αργολίδος κ.κ. Ιάκωβος είς τήν εορτήν τής Οσίας Θεοδώρας, ομιλήσας είς τόν έν ‘Αρτη ομώνυμον ναόν κατά τόν εσπερινόν τής 10ης Μαρτίου τού 1997, υπεστήριξεν μετά πάθους τήν οσιότητα τής Ελένης, θυγατρός τής Οσίας καί πολιούχου τής ‘Αρτης καί συνετάχθη ασμένως μέ τήν άποψιν τού Μιχαήλ Δένδια, όπως υπό τής Ιεράς Συνόδου τής Εκκλησίας τής Ελλάδος εγγραφή καί αύτη μεταξύ τών Οσίων τής Ορθοδοξίας.

Κ.ΤΣΙΛΙΓΙΑΝΝΗ . ΑΙ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΑΙ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΘΕΟΔΩΡΑΣ ΒΑΣΙΛΙΣΣΗΣ ΤΗΣ ΑΡΤΗΣ ΕΚΔΟΣΕΩΣ Μ/Φ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΑΡΤΗΣ >.πηγή