Για να μην εκλείψει η ορθοδοξία στην Αμερική

Για να μην εκλείψει η  ορθοδοξία στην Αμερική, και να διασωθεί από την πανσπερμία των αιρέσεων, τον εκπροτεσταντισμό και την εκκοσμίκευση, η Χάρη του Θεού έστειλε έναν μεγάλο σύγχρονο Γέροντα του ‘Αθωνα, εραστή της Μοναχικής ζωής, να ιδρύσει 19 ελληνορθόδοξα μοναστήρια, που τελούν υπό την καθοδήγησή του. Κάστρα της πίστεως, που διασώζουν τη γλώσσα μας, τον βυζαντινό πολιτισμό μας, γίνονται συνεχιστές όχι μόνον της Ορθοδοξίας, αλλά και του Ελληνισμού. Αποτελούν έργο Θρησκευτικό και Εθνικό. “Εργο που θα το γράψει η ιστορία της γης και του ουρανού.” Η ταπεινοφροσύνη του, η αγιότητα του βίου του είναι χαρίσματα που η εκκλησία τον κατέστησε πνευματικό, καθηγούμενο και Γέροντα όλων αυτών των Ιερών Μονών, ανδρώων και γυναικείων. Ο π. Γεώργιος Μεταλληνός μας εξηγεί ότι: «Γέροντας είναι ο Πνευματοφόρος (Πνευματικός) και όχι ο ηθικολογών εξομολόγος. Πνευματικός είναι ο έχων Πνεύμα ‘Αγιον, ‘λαλούν και ενεργούν’ εν εαυτώ και όχι ο ηθικός με την κοσμική έννοια του όρου». Ο Γέροντας αυτός είναι ο Ιερομόναχος π. Εφραίμ, ηγούμενος της Ι. Μ. Φιλοθέου του αγίου Ορους, πνευματικό τέκνο του ησυχαστού Ιωσήφ, ο οποίος ανακαίνισε και επάνδρωσε στην Ελλάδα τις μονές Ξηροποτάμου, Κωσταμονίτου και Καρακάλλου. Το πιό σημαντικό από τα κοινόβια, που ο π. Εφραίμ έχει ως βάση του, είναι η Ιερή Μονή του Αγίου Αντωνίου (αφιερωμένει και στο άγιο Νεκτάριο), μέσα στην καρδιά της ερήμου, μιά ώρα μακριά από το Φοίνιξ, στο Φλώρενς της Αριζόνας. Εκεί, βρισκόμαστε ενώπιον αθωνικού περιβάλλοντος, αυτό το θεόπνευστο και εθνικό Του έργο, το οποίο πρoσφέρει με τόση αγνότητα, παρρησία, βαθειά πίστη προς τον Πανάγαθο Θεό και τον άνθρωπο, και με απόλυτη προσήλωση στις παραδόσεις της Ελληνορθοδόξου χριστιανικής μας πίστεως, που θα αποτελούν πεφωτισμένο φάρο και στους επόμενους διαδόχους, που θα ανέλθουν κάποτε, όταν απέλθει το πλήρωμα του χρόνου, στην Ιερά Μονή του Αγίου Αντωνίου. Ο Γέροντας Εφραίμ στέκετε πάντοτε στο ύψος των περιστάσεων, ως ένας Αγωνιστής πατέρας, αφιερώνοντας ολόκληρη την ζωήν Του, μαχόμενος «διά Χριστού την πίστην την Αγίαν.» Τον γνωρίσαμε και διείδαμε, μέσα στην καρδιά Του και στην σκέψη Του, την αποφασιστικότητά του, αν ποτέ επέπρωτο να μαρτυρήσει για την αγία Εκκλησία. Μάλιστα, ο Αγιος Γέροντας, ήταν ανέκαθεν ένας ακραιφνής Ελληνας πατέρας. Και αυτό Του το αναγνωρίζουν άπαντες, Κλήρος και Λαός. Ιερείς, τέτοιου ηθικού αναστήματος σπανίζουν στην σημερινή κοινωνία, που την μαστίζει μεγάλη ηθική κρίση και κατάπτωση. Και σήμερα η οικουμένη γενικά έχει ανάγκη όσο ποτέ άλλοτε, το φώς του Ορθοδόξου Μοναχισμού. Η ευγένειά Του, η καλοσύνη Του, η προσήνειά Του, η ταπεινοφροσύνη Του, η απλότητά Του, η ευσέβειά Του και η αυστηρή προσήλωσή Του στην Εκκλησιαστική Τάξη και παράδοση θα αποτελούν παράδειγμα προς μίμηση στους επερχόμενους Πατέρες. Ο αείμνηστος Αντώνιος, επίσκοπος του Σαν Φρανσίσκο, όταν γνώρισε τον π. Εφραίμ, είπε: «ο π. Εφραίμ θα γεμίσει την Αμερική με μοναστήρια. Πόσο τυχεροί είμαστε, που έχουμε γνωρίσει και περπατάμε και μιλάμε και ευλογούμεθα από ένα ζωντανό άγιο.» Πραγματικά, βρίσκεται κανείς μπροστά σ’ένα άγιο Γέροντα, κάτοχο της νοεράς προσευχής, που έχει παιδικό φρόνημα, ως προς την κακία, καθαρότητα της ψυχής, ταπείνωση, υπομονή και όλες τις αρετές. Του έχει χαρίσει ο Θεός την δωρεά της ενέργειας της μνήμης του θανάτου. Με την εμπειρία της μνήμης του θανάτου και κρατώντας τον νου του στον ‘Αδη έχει ξεπεράσει τα σχήματα του κόσμου και τα βλέπει όλα κάτω από το πρίσμα της αιωνιότητας. Ακολουθεί τα βήματα των αγίων Πατέρων και ζει στην αγιοπατερική παράδοση γι αυτό διακρίνεις στο πρόσωπό του τη συνύπαρξη του θανάτου και της ζωής. Μέσω της ασκήσεως, του σωματικού του φρονήματος και της προσευχής, εννοούμε λελογισμένη νηστεία, αγρυπνία, κακοπάθεια σωματική, σιωπή και μετάνεια, έχει φθάσει στο βαθμό να έχει αίσθηση της ψυχής του, να είναι κάτοχος του ακτίστου φωτός, και η Χάρις του Αγίου Πνεύματος που σκηνώνει μέσα του τον οδηγεί. Γνωρίζει την κατάσταση ενός αμαρτωλού. Αυτό συμβαίνει, «γιατί με την ασκητική επιστήμη, ξέρει καλά την νοοτροπία του λογισμού, την πορεία του και την κατάληξή του». Γι αυτό είναι διορατικός όταν κατευθύνει τις ψυχές των ανθρώπων. To μοναστήρι του Αγίου Αντωνίου, που βρίσκεται κάτω από την πνευματική εποπτεία του Γέροντα Εφραίμ, είναι κοινόβιο. Ηγούμενος είναι ο αγιορείτης ιερομόναχος Παίσιος, επίσης, κάτοχος της νοεράς προσευχής και με πνευματικές αρετές, που μαζί με άλλους πέντε αγιορείτες μοναχούς είχαν έρθει απ΄την αρχή για να επανδρώσουν την Μονή. Το μοναστήρι είναι κοινόβιο, στο οποίο εγκαταβιώνουν: μοναχοί από την Ελλάδα και το ‘Αγιον Ορος, αμερικανογεννημένοι ορθόδοξοι ομογενείς, καθώς και προσήλυτοι στην Ορθοδοξία. Οι μοναχοί από την Ελλάδα είναι ελάχιστοι, η πλειονότητα των μοναχών αποτελείται από γηγενείς ορθόδοξους της Αμερικής διαφόρων εθνοτήτων και από προσήλυτους. Έχουν γίνει Ορθόδοξοι: Μορμόνοι, Μουσουλμάνοι, Ινδοί, Εβραίοι, Παπικοί, Προτεστάντες. Ακολουθούν το αυστηρό Αγιορείτικο τυπικό των νηστειών και των ακολουθιών (που τελούνται πάντα στα Ελληνικά), του μοναστικού κανόνα των μετανοιών και της νοεράς προσευχής, της καθημερινής εξαγόρευσης των λογισμών και της συχνής προσέλευσης στη Θεία Κοινωνία. Η γλώσσα των ακολουθιών είναι η ελληνική και οι ακολουθίες στην βυζαντινή μουσική σύμφωνα με το αγιορείτικο τυπικό. Καθημερινά Μεσονυκτικόν, Α’Ωρα Θεία Λειτουργία. Το απόγευμα τελείται η Θ’Ωρα, ο Εσπερινός και το Απόδειπνο με τους Χαιρετισμούς. Η περιοχή αυτή, που πρίν υπήρχαν μόνο κάκτοι, από έρημος έχει μεταβληθεί σε μιά όαση από μεταφυτευμένους κάκτους, φοίνικες, λουλούδια, πρασινάδες, πεύκα και ένα πολύ ωραίο σύστημα κήπων. Γύρω από το μοναστήρι φύτεψαν λεμονιές, πορτοκαλιές, ελιές, και σε άλλες περιοχές αμπέλια, φυστικές Αιγίνης και άλλα. Πλακόστρωτα ανάμεσα στους κήπους, σιντριβάνια και κρυφός φωτισμός κάνουν τον χαμένο παράδεισο που ο Χριστός θέλησε να ζήσουν οι πρωτόπλαστοι. Είναι πράγματι, ένα κομμάτι του Ουρανού, της Βασιλείας του Θεού σε αυτό το σημείο της γης. Πράγματι, το μοναστήρι μέσα στην έρημο θυμίζει τον χαμένο παράδεισο, που ο Θεός είχε δημιουργήσει και εγκατέστησε μέσα εκεί τους πρωτοπλάστους. Αυτό το χαμένο παράδεισο, έχοντας σαν στόχο ζωής οι μοναχοί απομακρύνθηκαν από την φθορά του κόσμου για να προσεγγίσουν μέσω της ασκήσεως και της βιωσής τους σε μια κοινωνία που θυμίζει αγγελική πολιτεία. Παράλληλα με τις εσωτερικές πνευματικές αναβάσεις του, το μοναστήρι, δημιουργεί το κατάλληλο περιβάλλον που εμπνέει τόσο τη δική του ψυχή όσο και τις ψυχές των προσκυνητών του ιερού χώρου στον οποίο ζεί. Μ’αυτό το σκεπτικό δημιουργήθηκε αυτή η μοναστική πολιτεία που προσφέρει πλούσια πνευματικά ύδατα στις διψασμένες καρδιές των ανθρώπων. Στον περίγυρο της Ιεράς Μονής, βρίσκεται η κεντρική εκκλησία του αγίου Αντωνίου (αφιερωμένει και στον άγιο Νεκτάριο), και οι εκκλησίες του αγίου Νικολάου, αγίου Γεωργίου, αγίου Δημητρίου, αγίου Παντελεήμονος, του Προφήτη Ηλία και του αγίου Ιωάνου μέσα στο καμπαναριό της μονής. Στο παρεκκλήσι του αγίου Παντελεήμονος εισέρχεσαι να προσκυνήσεις τα ιερά λείψανα. Εκεί είναι η κάρα του αγίου Γέροντος Ιωσήφ που με τόση ευλάβεια τη διατηρούν. Δίπλα είναι το κελλί του Γέροντα. Εκεί εισέρχεσε σαν να είναι χώρος ουράνιος, μυστηρίου, επειδή εκεί ασχολείται με την ησυχία και την προσευχή, έχει μια «αγιαστική δύναμη του Παναγίου Πνεύματος.» Ο ‘Αγιος Αντώνιος δεσπόζει στην πνευματική ζωή της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Η προσήλωση στον Θεό, προσφέρεται στο μοναστήρι ως συγκεκριμένης μορφής ζωής και θεωρήσεως του κόσμου και των προβλημάτων του. Εκεί ανακαλύπτουν οι πιστοί απαντήσεις για τα κοινωνικά τους προβλήματα και πνευματικά εφόδια για την αντιμετώπισή τους. Η επιφάνεια της ηθικής και κοινωνικής ζωής βρίσκει τις πνευματικές της ρίζες, για να καρποφορήσει στο σώμα της Εκκλησίας. Πολλοί άσχετοι προς την Εκκλησία αρχίζουν συνειδητή πνευματική ζωή από την ημέρα που συνδέονται με κάποιο μοναστήρι. Η μονή προσελκύει πλήθος προσκυνητών από όλα τα μέρη του κόσμου που αφιερώνουν τη ζωή τους στη λατρεία του Θεού και θωρακίζονται πνευματικά Επίσης, το μοναστήρι που μας δείχνει το ύψος της χριστιανικής τελειότητας και το μέτρο της αγωνιστικότητας είναι ένα πρότυπο για πολλούς εν τω κόσμω ιερείς για να υιοθετούν τις εκκλησιαστικές και παραδοσιακές μεθόδους, τη σωστή δογματική της ορθοδοξίας και να αντιδράσουν στην εκκοσμίκευση της Εκκλησίας. Χωρίς το μοναχισμό η Εκκλησία χάνει το ορθόδοξο ήθος Της και την ασκητικότητά Της και εκκοσμικεύεται. Θα επιτραπεί στο σημείο αυτό μιά σύντομη παρενθετική διασάφηση. Ο π. Γεώργιος Μεταλληνός μας λέγει: « Όταν και όπου εισχωρεί η εκκοσμίκευση (saecurarisatio) στο εκκλησιαστικό σώμα και νοθεύεται η πίστη και το ήθος του, πληθύνονται τα σκάνδαλα και οι λιποταξίες ». Και επίσης, γράφει ότι «οι κληρικοί που κατηχούν ετεροδόξους ή αλλοθρήσκους, που θέλουν να γίνουν ορθόδοξοι, πρέπει να τους στέλνουν για ένα διάστημα σε κάποιο μοναστήρι για να γνωρίσουν τη ζώσα ορθοδοξία και όχι απλά σχολαστικά σκαριφήματα μιας διανοητικής κατηχήσεως-διδασκαλίας». Η ίδια η πράξη να γίνεται διδασκαλία. Οι εγκαταβιούντες μοναχοί, συνεχιστές των πνευματικών μας πατέρων, με την άσκησή τους, την ταπείνωσή τους, την υπακοή και την προσευχή τους βοηθούν για την σωτηρία όλων μας. Κατ’αρχάς, για να κατανοήσουμε τη σημασία του έργου που επιτελείται στα μοναστήρια του Γέροντα Εφραίμ, πρέπει να πούμε δύο λόγια για το τι σημαίνει Μοναχισμός. Πρώτα-πρώτα ο Μοναχισμός είναι κλήση Θεού. Είναι τόπος ακτημοσύνης, μετανοίας, υπακοής, ταπείνωσης και προσευχής. Η ρίζα, η ουσία του μοναχισμού είναι η καθαρότητα του νοός. Γι αυτό εκεί βρίσκουμε την νοερά προσευχή. Ο μοναχός, κάτοχος της νοεράς προσευχής, που είναι ορθόδοξο βίωμα, έχει μέλημα να αποκτήσει την αρετή. Επίσης, τι είναι τα μοναστήρια και γιατί είναι απαραίτητα στη ζωή της Εκκλησίας: Ο πυρήνας του Ορθόδοξου μοναχισμού είναι η ασκητική αγωγή, η εμπειρική Θεολογία, τα εργαστήρια της ησυχίας, της μετανοίας, της ταπείνωσης, της εγκρατείας, της νηστείας, της προσευχής και της ακτημοσύνης. Ο μακαριστός Γέροντας π. Παίσιος λέγει ότι «οι μοναχοί είναι οι ασυρματιστές της Εκκλησίας....που «με τις προσευχές τους καλούν τη Θεική βοήθεια, για να γλυτώσουμε από τις επιθέσεις του σατανά. Τα μοναστήρια γίνονται πυρήνες γύρω από τους οποίους χιλιάδες πιστοί προστρέχουν για μια πνευματική ξεκούραση, «να εναποθέσουν το πόνο της καρδιάς τους στο πετραχήλι του πνευματικού.» Η προσωπική πνευματική καθοδήγηση, η εξομολόγηση και η προσευχή, η εντονότερη καλλιέργεια της λατρευτικής και ευχαριστιακής ζωής έχουν ως κύρια κέντρα τα μοναστήρια και τους πνευματικούς πατέρες τους. Δεν αρκεί όμως μια φυσική παραμονή σε αυτό τον ιερό χώρο. Ούτε πηγαίνουμε εκεί σαν επισκέπτες απλώς από μια εξωτερική περιέργεια. Να δούμε τον Γέροντα Εφραίμ, ή τον π. Παίσιο και έπειτα να καυχηθούμε ότι τους είδαμε. Πρέπει να πηγαίνουμε για πνευματικά θέματα, με την πρόθεση να ωφεληθούμε με την σιωπή. Όσα λέγονται εκεί μέσα είναι βιώματα, είναι τόπος μυστηρίου, σιωπής και αιωνιότητος. Απαιτείται προσπάθεια για την βίωση εσωτερικά του μοναχισμού. Υπάρχει μια αδελφότητα που θυσιάζεται καθημερινά για την αγάπη του Θεού, για να τηρήσουν τις εντολές του Χριστού στην καθημερινή τους ζωή. Το μοναστήρι του αγίου Αντωνίου είναι ένα εργαστήρι ησυχίας,ταπείνωσης, υπομονής, μετανοίας, ασκήσεως, προσευχής, εξομολόγησης, νηστείας, πνευματικής καθοδήγησης, άσκησης, της εμπειρικής θεολογίας. Τ ο μοναστήρι γίνεται πυρήνας γύρω από το οποίο συγκεντρώνονται πιστοί από όλο τον κόσμο για να εξομολογηθούν, που επιθυμούν μια συνεπέστερη χριστιανική ζωή. Γνωρίσαμε τη ζωή των μοναχών στην μονή του αγίου Αντωνίου. Μέσα από το καθαρά ασκητικό και πνευματικό τους περιβάλλον, διακρίνει κανείς την κοινοχρηστία τους, την κοινοκτημοσύνη τους, την ακτημοσύνη τους. Καταλάβαμε την ταπείνωσή τους, την μετάνοιά τους, την εγκράτει, την νηστεία, την αγρυπνία, την ευχή. Επίσης, είδαμε ότι η αδελφότητα έχει αυτογνωσία, που είναι ένα βασικό σημείο της πνευματικής ζωής. Γνωρίζουν τον εαυτόν τους, γνωρίζουν ποιοί είναι, τι είναι, από που έρχονται και που πηγαίνουν, γνωρίζουν ποιός είναι ο σκοπός της υπάρξεώς τους, γιατί ζουν. Η Εκκλησία τους δίνει λύτρωση, σωτηρία και νοηματοδότηση βίου. Οι πατέρες αυτοί, προσπαθούν να φέρουν εμάς κοντά στο Θεό. Αλλά για να μπορέσουμε εμείς να πάμε κοντά στον Θεό πρέπει να έχουμε ταπείνωση, να κάνουμε μελέτη, νηστεία, εγκράτεια και να παίρνουμε συμβουλές των έμπειρων αυτών πνευματικών που θα βοηθηθούμε να ανακαλύψουμε τα ιδιαίτερα χαρίσματα που μας χάρισε ο Θεός. Αυτή η γνώση του εαυτού τους που έχουν οι μοναχοί την απόκτησαν δια της μελέτης των Αγίων Πατέρων, δια της προσευχής, δια της ασκήσεως. ‘Ενα δεύτερο σκαλοπάτι της πνευματικότητάς τους, που διακρίναμε, ήταν η αδελφογνωσία τους προς εμάς τους ανθρώπους. Γνωρίζοντας τον εαυτόν τους με την αυτογνωσία τους, γίνονται επιεικείς με τους άλλους. Με το βιωμένο παράδειγμά τους βοηθούν εμάς. Λόγω του ότι έχουν ταπείνωση, η ζωή τους η ίδια μας μιλάει, μας μιλάει η νηφαλιότητά τους, η καθαρή και ήρεμη ζωή τους, που είναι και το ιδιαίτερο και διδακτικότερο ανοικτό βιβλίο. Και αντιλαμβανόμαστε ότι όλοι μας έχουμε ανάγκη αυτού του βιώματικού παραδείγματος. Οι λόγοι, οι συμβουλές τους έχουν το αντίκρισμα του καθαρού βίου τους. Τελικώς, αισθανθήκαμε ότι η αδελφογνωσία τους είναι αποδοχή του άλλου, αποδέχονται όλους μας. Βλέπουμε ότι δεν κτυπούν τον αμαρτωλό, κτυπούν την αμαρτία, το πάθος. Ο αμαρτωλός, γι’αυτούς είναι σεβαστό πρόσωπο. Πιστεύουν ότι ο άνθρωπος είναι εικόνα Θεού, είναι ιερό, σεβαστό πρόσωπο. Και βλέπουμε ότι δια της μελέτης, της προσευχής, της ευχής, του εκκλησιασμού αποκτούν ταπεινό φρόνημα, εκκλησιαστικό φρόνημα και πορεύονται προς την θεογνωσία. Αυτά τα τρία, σημαντικής σημασίας, σκαλιά της ορθοδόξου πνευματικότητας αντιλαμβάνεται κανείς όταν γνωρίσει τη ζωή του μοναχού στο μοναστήρι του αγίου Αντωνίου στην Αριζόνα. ‘Εχουν αφήσει την ετεροπαρατήρηση και έχουν πάει στην αυτοπαρατήρηση, στον αυτοέλεγχο, στην αυτομεμψία. ‘Ετσι, έχουν οδηγηθεί στην μετάνοια, στην ταπείνωση που είναι η αρχή, το μέσο και το τέλος της πνευματικής ζωής που τους οδηγεί στον Χριστό. Η ελληνορθόδοξος Ιερά Μονή του αγίου Αντωνίου ρίζωσε τόσο βαθειά, που θ’αποφέρει πνευματικούς καρπούς, προς όφελος του Γένους μας και της Ορθοδόξου Ανατολικής Εκκλησίας, για ένα βασικό λόγο. Διότι είναι απόλυτα προσυωμένη στον Θεό, στους Αγίους Πατέρες και στην παράδοσή μας. Στην απόλυτη ησυχία της νύκτας, περπατώντας μέσα στους κήπους και γύρω από την εκκλησία του αγίου Αντωνίου, στο σεληνόφως , αισθανθήκαμε ώρες γαλήνης, που τα πάντα ηρεμούν, που μόνον η κατανυκτική ψαλμωδία των μοναχών, που έκαναν το Μικρό Απόδειπνο, άρχιζε να μας συνεπαίρνει, και να ανεβάζει τον νου μας στον ουρανό. Αυτός ο τόπος, αυτός ο επίγειος παράδεισος είναι ένας τόπος μυστηρίου που μας μιλάει έντονα η ησυχία και η σιωπή της φύσης που, εάν το αισθάνεσαι, τότε όλα σου μιλούν. Περπατούσαμε, σταματούσαμε να μιλάμε. Άκρα σιγή βασίλευε παντού. Κάπου- κάπου ακουγόταν η φωνή ενός υποτακτικού που έλεγε την ευχή με τα χείλη του. Πέρα στον ορίζοντα ο δίσκος του ήλιου είχε μπεί στη άμμο και ο ορίζοντας ήταν χρυσωμένος. Βγήκαμε αργότερα έξω και καθίσαμε σε ένα πεζούλι. Είχε πια βραδιάσει αρκετά. ¨Ολη η γλύκα της αιωνιότητας ήλθε στην ψυχή μας. Γαλήνη απέραντη. Αισθάνεσαι αισθητά την παρουσία του Θεού. Η νύκτα είναι ζωοποιός για τους μοναχούς γιατί βιώνουν την «αγγελική ζωή» κάνοντας την ευχή και την νοερά εργασία. Λίγο αργότερα, εκείνη την νύκτα, το σκοτάδι άρχισε να διαλύεται από την πανσέληνο. Το έδιωχναν, θα έλεγε κανείς, οι προσευχές των μοναχών που αναφλεγόντουσαν μέσα από τα κελιά τους, και απλωνόταν στη φύση που έκαναν τα άγρια της ερήμου να ηρεμούν και να γαληνεύουν. Η ησυχία συντελεί πολύ, και κινεί την ψυχή σε τέτοιο μέρος που μας κάνει να σκεπτόμαστε ότι οι αρετές κι όλα τα γεννήματα του νου μένουν αθάνατα, γιατί κλείνουν μέσα τους στοιχεία, που ζουν για πάντα. Το Μοναστήρι είναι ένας τόπος μυστηρίου, που μιλάει πολύ έντονα η σιωπή, δηλαδή, «η ίδια η αιωνιότης, αφού η σιωπή είναι η γλώσσα του μέλλοντος αιώνος.» Εκεί οι μοναχοί βιώνουν την αποφατική εμπειρία της Ορθοδόξου Θεολογίας. «Με την σιωπή ακούν την φωνή του Θεού και αποκτούν την αρετή. Ο μοναχός ζεί την εσχατολογική πραγματικότητα. Η παρούσα ζωή γίνεται αιωνιότης, χρονικό άχρονο.»

 Νικολαος Λ. Μωραίτης. Ph.D

πηγή