Μήπως ο Παύλος έκαψε τη Ρώμη;

Πράκτορας των Ρωμαίων και εμπρηστής ο απόστολος Παύλος;

Θ. Ρηγινιώτης

ΟΟΔΕ

Τα αρχαία πρόσωπα και γεγονότα, καθώς και τα αρχαία κείμενα, μπορούν να ερμηνευτούν όπως βολεύει τον καθένα, παίρνοντας ακόμη και τις πιο αντιφατικές ερμηνείες, ανάλογα με τις ιδεολογικές προϋποθέσεις και τις επιδιώξεις κάθε μελετητή. Έτσι, ο απόστολος Παύλος κατά καιρούς έχει συκοφαντηθεί ως πράκτορας των Εβραίων (του Μεγάλου Συνεδρίου της Ιερουσαλήμ) που διέδωσε το χριστιανισμό, ώστε να κυριαρχήσει παγκόσμια το «εβραϊκό πνεύμα» που δήθεν αυτός εκφράζει, ενώ τώρα βλέπουμε να κατηγορείται ως πράκτορας των Ρωμαίων που κατ’ ουσίαν εξαπάτησε και τους Εβραίους (στους οποίους αρχικά προσχώρησε) και τους χριστιανούς.

Επίσης έχει διατυπωθεί η άποψη, σε νεότερη «μελέτη», ότι ο Παύλος …δεν υπήρξε καν, αλλά ήταν ο ίδιος ο Ιησούς, που μεταμφιέστηκε και άλλαξε ταυτότητα για να αποφύγει την «αληθινή εκτέλεσή του», αφού κατά την άποψη αυτή φυσικά η ανάστασή Του ήταν απλά μύθος.

Επειδή η λεπτομερής αναίρεση της ιδέας περί του Παύλου ως …Ρωμαίου πράκτορα και των συνοδευτικών ιδεών απαιτεί πολύ χρόνο και εκτενές κείμενο, θα σχολιάσω ολίγα δίνοντας αφορμή σε ειλικρινείς μελετητές να ερευνήσουν τα υπόλοιπα.

Ο «πατέρας του χριστιανισμού»;

Κατ’ αρχάς, ο Παύλος κατά κανένα τρόπο δεν υπήρξε «πατέρας του χριστιανισμού», όπως αρέσκονται να διατείνονται διάφοροι. Από τις αρχαίες πηγές φαίνεται ότι ο Παύλος δεν επηρέασε καθόλου το χριστιανισμό, εκτός από την ώθηση που έδωσε για την απομάκρυνσή του από τον ιουδαϊσμό, με τη μη τήρηση του Νόμου από τους εξ εθνικών χριστιανούς (που επέφερε την κατάργηση του Νόμου στους χριστιανούς γενικότερα), η οποία και πάλι α) είναι σύμφωνη με τη διδασκαλία του Χριστού, ο οποίος δίνει την «καινήν εντολήν» της αγάπης και αφήνει παραγγελίες για βάπτισμα και θεία Μετάληψη, και όχι για θυσίες και καθαρμούς κ.τ.λ., και β) αποφασίστηκε από την αποστολική σύνοδο και όχι από τον ίδιο τον Παύλο. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι, πριν καν την ανάληψη αποστολικής δράσης από τον Παύλο, ο άγιος διάκονος Φίλιππος είχε βαφτίσει τον Αιθίοπα ευνούχο και ο Πέτρος τον εκατόνταρχο Κορνήλιο, στην περίπτωση του οποίου συνέβη και το περίφημο όραμα, που έδειξε στον Πέτρο ότι ο χριστιανισμός δεν πρέπει να περιοριστεί στους Εβραίους, όραμα που επικαλέστηκε ο Πέτρος ενώπιον των ιουδαιοχριστιανών που αντιδρούσαν (όπως αντέδρασαν αργότερα, εναντίον του Παύλου) αλλά και κατά την αποστολική σύνοδο (βλ. Πράξεις, κεφ. 10, 11 και 15).

Μια ανάγνωση των ευαγγελίων και των επιστολών που έγραψαν άλλοι απόστολοι φανερώνει ότι δεν υπάρχει καμιά διαφωνία ανάμεσα στη διδασκαλία του Χριστού, των λοιπών αποστόλων και του Παύλου. Σύμφωνα με ολόκληρη την Καινή Διαθήκη ο Χριστός είναι ο Υιός του Θεού, ο Μεσσίας που προαναγγέλθηκε από τους προφήτες, σταυρώθηκε για τη σωτηρία του κόσμου, ίδρυσε την Εκκλησία, κάλεσε τους ανθρώπους να ενωθούν με Αυτόν με την ένταξή τους στην Εκκλησία (η οποία γίνεται με το βάπτισμα), άφησε την εντολή της αγάπης, παρέδωσε τη θεία Μετάληψη και θα επανέλθει ως κριτής κατά την «Ημέρα του Κυρίου», που θα είναι η μέρα της ανάστασης των νεκρών. Ένα μικρό δείγμα της χριστιανικής διδασκαλίας όπως την παραδίδει ο απόστολος Πέτρος βλ.εδώ.

Ο Παύλος εξάλλου δε θα μπορούσε να αλλάξει το χριστιανισμό και να τον μετατρέψει σε αυτό που ξέρουμε, γιατί ήταν ένας έναντι όλων των υπόλοιπων (δεκάδων) αποστόλων. Στα μέρη όπου δίδαξε ο ίδιος, δίδαξαν και άλλοι απόστολοι, όπως ο Πέτρος, ο Ανδρέας και ο Ιωάννης (ο Ιωάννης πιθανόν δεν ήταν στην Έφεσο τον ίδιο καιρό με τον Παύλο –δεν ξέρουμε πότε πήγε, αλλά ο Παύλος πήγε αδιαμφισβήτητα, αφού μαρτυρίες σαν των Πράξεων κεφ. 19 αποκλείεται να είναι φανταστικές– γι’ αυτό και δεν αναφέρεται συνάντησή τους εκεί), πώς λοιπόν ο Παύλος, ένας «άσχετος» κατά τους συκοφάντες του, ακύρωσε τους πάντες και «επέβαλε» ως χριστιανισμό «αυτό που ήθελε»;

Απόδειξη ότι κάτι τέτοιο δεν συνέβη είναι ότι δε θ’ αλλάξει καθόλου ο χριστιανισμός, αν αφαιρέσουμε από την Καινή Διαθήκη ολόκληρη τη διδασκαλία του Παύλου, όπως εκφράζεται είτε στις επιστολές του είτε στις Πράξεις των Αποστόλων.

Η αξιοπιστία των Πράξεων – Άρειος Πάγος

Οι Πράξεις των Αποστόλων είναι αδύνατο να περιέχουν φανταστικές διηγήσεις. Ο χρόνος συγγραφής τους πρέπει να τοποθετηθεί πριν το 65 μ.Χ., αφού η αφήγηση διακόπτεται απότομα και δεν κάνει λόγο για το διωγμό του Νέρωνα και τα γεγονότα γύρω απ’ αυτόν. Γράφονται λοιπόν ενώ όλοι οι πρωταγωνιστές των γεγονότων είναι ζωντανοί. Αφηγήσεις επεισοδίων όπου ολόκληρες πόλεις αναστατώνονται, συμμετέχουν Ρωμαίοι, τοπικοί άρχοντες κ.τ.λ., δε μπορεί να είναι φανταστικές, γιατί κανένα δε θα έπειθαν, αφού η καταγραφή είναι σχεδόν σύγχρονη των γεγονότων.

Είναι εξαιρετικά ακραία η σκέψη ότι ολόκληρη η Καινή Διαθήκη περιέχει κατασκευασμένες διηγήσεις, οι οποίες εντούτοις κατόρθωσαν να γίνουν πιστευτές ως αληθινές, να επηρεάσουν τόσο πολύ κόσμο, όλων των κοινωνικών στρωμάτων, να οδηγήσουν χιλιάδες ανθρώπους κάθε ηλικίας, φύλου και κοινωνικής τάξης να προτιμήσουν βασανιστήρια και θάνατο από το να αρνηθούν το Χριστό (ή μήπως ΚΑΙ αυτό είναι «ψέμα»;) και με τον ισχυρισμό φυσικά ότι γίνονται άγιοι και έχουν προσωπική επαφή με το Χριστό και ένωση με αυτόν. Τα πρόσωπα που αναφέρονται στις Πράξεις και είναι γνωστά από την ιερά παράδοση, όπως ο Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης, προφανώς είναι αληθινά. Η αναφορά των Πράξεων δεν έχει γίνει αιώνες μετά, η δε ιερά παράδοση αποτελεί επίσης ιστορική πηγή, άσχετα αν αυτό δεν αρέσει σε ανθρώπους ιδεολογικά προκατειλημμένους ενάντια στο χριστιανισμό.
Για το Διονύσιο τον Αρεοπαγίτη συγκεκριμένα, ο εκκλησιαστικός ιστορικός Ευσέβιος μεταφέρει την πληροφορία: 

«μαρτυρείται επί τούτοις και τον Αρεοπαγίτην εκείνον, Διονύσιος όνομα αυτώ, ον εν ταις Πράξεσι μετά την εν Αρείω Πάγω προς Αθηναίους Παύλου δημηγορίαν πρώτον πιστεύσαι ανέγραψεν ο Λουκάς, της εν Αθήναις εκκλησίας πρώτον επίσκοπον αρχαίων τις έτερος Διονύσιος, της Κορινθίων παροικίας ποιμήν, γεγονέναι ιστορεί» (Εκκλησιαστική Ιστορία, 3, 14, 10).

Οι ομιλίες που περιέχουν οι Πράξεις προφανώς είναι καταγεγραμμένες κατά το νόημα, όχι κατά λέξη, όπως όλες οι ομιλίες στα ιστορικά έργα της αρχαιότητας (γνωστό το φιλολογικό πρόβλημα για τις δημηγορίες στο έργο του Θουκυδίδη). Γι’ αυτό π.χ. στην ομιλία του απ. Παύλου στην Αθήνα δεν αναφέρεται το όνομα του Ιησού Χριστού, ενώ δε μπορεί ο Παύλος να μην το ανέφερε, ούτε είναι δυνατόν να μίλησε τόσο λίγη ώρα, όση διαρκούν τα λόγια που καταγράφει ο Λουκάς. Σημειωτέον ότι, η εικόνα της επίσκεψης του Παύλου στην Αθήνα και γενικά η εικόνα του, όπως δίνεται από τον ευαγγελιστή Λουκά, κάθε άλλο παρά εξιδανικευμένη είναι, πράγμα που συνηγορεί πάρα πολύ υπέρ της αξιοπιστίας της.

Για το θέμα της ιστορικής αξιοπιστίας των Πράξεων και γενικά της Κ. Διαθήκης παραπέμπω τον πραγματικά ενδιαφερόμενο στη μελέτη του Ν. Βασιλειάδη «Αρχαιολογία και Αγία Γραφή», εκδ. Σωτήρ, και στο άρθρο «Η αδιανόητη πίστη» του James Patrick Hoiding, που δημοσιεύεται εδώ.

Για χρονολογικές ενδείξεις της Κ.Δ. βλ. και εδώ.

Για το ζήτημα της ομιλίας του Παύλου στον Άρειο Πάγο παραθέτω τα εξής ενδιαφέροντα από την Ελληνική Βικιπαίδεια: 

«Ο Απόστολος Παύλος οδηγήθηκε στον Άρειο Πάγο, γύρω στο 51 μ.Χ., μετά από διάλογο που είχε με τους Στωικούς και τους Επικουρείους στην αγορά της Αθήνας, έναν από τους τόπους όπου κήρυττε εκτός από την τοπική ιουδαϊκή συναγωγή. Ωστόσο, είναι δύσκολο να διευκρινιστεί αν ο «Άρειος Πάγος» που αναφέρουν οι Πράξεις των Αποστόλων ήταν ο γνωστός λόφος ή το σεβαστό δικαστικό σώμα. Αμφότερες οι εκδοχές έχουν τα επιχειρήματά τους.

Το ότι ο Παύλος δικάστηκε από τον Άρειο Πάγο είναι κάτι που μαρτυρούν οι Πατέρες της Εκκλησίας. Επιπλέον, έχει σχολιαστεί ότι το πρωτότυπο κείμενο της αφήγησης δίνει την αίσθηση πως ο Άρειος Πάγος ήταν όντως το δικαστικό σώμα («Σταθείς δε ο Παύλος εν μέσω του Αρείου Πάγου έφη [...] Και ούτως ο Παύλος εξήλθεν εκ μέσου αυτών», Πράξεις 17:22, 33). Το γεγονός, επίσης, ότι οι επικριτές του Παύλου υποστήριζαν πως κήρυττε «ξένα δαιμόνια» μπορεί να συσχετιστεί με τις αρμοδιότητες του δικαστικού σώματος του Αρείου Πάγου, μεταξύ των οποίων ήταν η προάσπιση της θρησκείας και των ηθών των Αθηνών. Μάλιστα, η περίπτωση του Παύλου φαίνεται να μοιάζει με αυτήν του Σωκράτη, καθώς ο τελευταίος είχε προσαχθεί στον Άρειο Πάγο με την κατηγορία ότι διέφθειρε τους νέους, αμελούσε τα παραδοσιακά θρησκευτικά καθήκοντα και εισήγε θρησκευτικούς νεωτερισμούς. Αν ωστόσο ο Παύλος όντως δικάστηκε, τότε πιθανότατα αυτό έγινε στη Βασιλική Στοά, που βρισκόταν στην αγορά, διότι θεωρείται ότι εκείνη την εποχή στον χώρο του λόφου γίνονταν δίκες μόνο για ανθρωποκτονίες. Δεδομένης της εκδοχής της δίκης, η υπόθεση του Παύλου θεωρήθηκε ανάξια περαιτέρω εξέτασης λόγω της αναφοράς του στην ανάσταση των νεκρών. 

Στον αντίποδα των επιχειρημάτων επισημαίνεται πως στην ομιλία του Παύλου στον Άρειο Πάγο υπήρχε αρκετός κόσμος, συμπεριλαμβανομένων και γυναικών, γεγονός που ίσως δεν θα συνέβαινε αν γινόταν κανονική δίκη. Επιπλέον, η αφήγηση του συμβάντος στις Πράξεις των Αποστόλων δεν περιέχει κάποια δικαστική διαδικασία. Αν επομένως δεν έγινε δίκη, τότε ο Παύλος οδηγήθηκε στον λόφο του Αρείου Πάγου, με σκοπό να τον ακούσουν οι παριστάμενοι, οι οποίοι ενδιαφέρονταν για φιλοσοφική συζήτηση.—Βλ. Πράξεις 17:21. Σύμφωνα με μια τρίτη άποψη, η οποία προσπαθεί να συνδυάσει τα επιχειρήματα των άλλων δύο, ο Παύλος παρουσιάστηκε ενώπιον του σώματος του Αρείου Πάγου αλλά όχι για δίκη. Επρόκειτο απλώς για μια ακροαματική διαδικασία, προκειμένου οι άρχοντες να κρίνουν αν το κήρυγμα του Παύλου εγκυμονούσε πνευματικούς κινδύνους για τους Αθηναίους.» (Τέλος του παραθέματος).  

Το γεγονός ότι υπάρχει αυτή η ασάφεια δε σημαίνει φυσικά ότι η ιστορία είναι φανταστική, αλλά ότι για τον αναγνώστη της εποχής εκείνης τα πράγματα ήταν σαφή – γι’ αυτό άλλωστε το επεισόδιο με τον Άρειο Πάγο δεν αμφισβητήθηκε στην αρχαιότητα λόγω, υποτίθεται, αναρμοδιότητας του χώρου για τέτοια δραστηριότητα. Ο Λουκάς κατά κοινή ομολογία είναι ένας πολύ προσεκτικός ιστορικός ερευνητής, τα ιστορικά πρόσωπα και τα γεγονότα που αναφέρει επιβεβαιώνονται από τις υπόλοιπες πηγές (βλ. Βασιλειάδη, ό.π.). Τα περαιτέρω αφήνω να τα κρίνει ο αναγνώστης του παρόντος – ας του δείξουμε και λίγη εμπιστοσύνη. 

Παύλος και Εβραίοι

Αν ο Παύλος ήταν όντως Ιουδαίος που μεταστράφηκε, και μάλιστα σημαντικός Ιουδαίος, οι πρώην ομόθρησκοί του επιχείρησαν να τον θανατώσουν;

Φυσικά, αυτό αναφέρεται καθαρά στις Πράξεις των Αποστόλων. Το προσπάθησαν και στη Δαμασκό και αργότερα, όταν ήρθε στην Ιερουσαλήμ και άρχισε να διηγείται τη μεταστροφή του (Πράξεις, 9, 22-30).

Γι’ αυτό οι χριστιανοί τον φυγάδευσαν στην Καισάρεια και κατόπιν στην πατρίδα του, την Ταρσώ (ό.π.). Εκεί, στην Ταρσώ, πήγε και τον βρήκε ο άγιος απόστολος Βαρνάβας και τον έφερε στην Αντιόχεια (Πράξεις 11, 25), πράγμα που επιβεβαιώνει φυσικά την καταγωγή του από εκεί.

Αν δεν τον ξεσήκωνε ο Βαρνάβας, ο Παύλος δε φαίνεται να είχε πρόθεση να αναλάβει αποστολική δράση στο χριστιανισμό. Στην Αντιόχεια, κατά τη διάρκεια λειτουργίας, παρουσία σημαντικών και αγίων χριστιανών (όπως οι «Συμεών ο επικαλούμενος Νίγερ, και Λούκιος ο Κυρηναίος, Μαναήν τε Ηρώδου του τετράρχου σύντροφος»), ο Βαρνάβας και ο Παύλος προσκλήθηκαν από το Άγιο Πνεύμα να αναλάβουν αποστολική δράση και έτσι άρχισαν οι περιοδείες τους (Πράξεις, αρχή κεφ. 13). Η πρόσκληση αυτή δεν ήταν ένα «κόλπο του Παύλου», που «ξεγέλασε τους χριστιανούς», όπως φαίνεται από την αναφορά σ’ αυτές τις σημαντικές προσωπικότητες της Εκκλησίας.

Στη συνέχεια ο Παύλος εξακολούθησε να καταδιώκεται από τους Ιουδαίους (βλ. π.χ. Πράξεις κεφ. 17 και κεφ. 20, 3). Και χρόνια αργότερα, όταν επέστρεψε στην Ιερουσαλήμ, έπεσε θύμα νέας απόπειρας των Ιουδαίων εναντίον του, από την οποία και σώθηκε επειδή ο Ρωμαίος χιλίαρχος τον συνέλαβε ως επαναστάτη, σώθηκε δε από τους Ρωμαίους επικαλούμενος την ιδιότητα του Ρωμαίου πολίτη (Πράξ. 21, 27 κ.εξ., και κεφ. 22). Και όταν κάποιοι Ιουδαίοι ορκίστηκαν να τον δολοφονήσουν, οι Ρωμαίοι τον οδήγησαν στην Καισάρεια, προς τον ηγεμόνα, με μεγάλη στρατιωτική δύναμη (Πράξεις 23, 12 κ.εξ.) Γιατί τον προστάτευσαν τόσο; Μήπως ήταν πράκτοράς τους;

Όχι, αλλά γιατί ήταν ένας Ρωμαίος απειλούμενος από τους Ιουδαίους. Αν ήταν αφύσικη η προστασία του δε θα μπορούσε να κρυφτεί το γεγονός. Και, αν ο Λουκάς ήθελε να αποσιωπήσει στοιχεία από την όλη δράση του Παύλου, δε θα έγραφε κάτι τόσο «προδοτικό» της δήθεν μυστικής του ιδιότητας.

Ομοίως, από την παραμονή του Παύλου στη φυλακή και τις συζητήσεις του με τους ηγεμόνες Φήλικα και Φήστο και τον Ηρώδη Αγρίππα (από κεφ. 24 και κάτω) δεν συνάγεται καμιά ιδιότητά του ως πράκτορα. Συνάγεται μόνο ότι ήταν ένας εξαιρετικά μορφωμένος και αξιόπιστος άνθρωπος, όχι δηλαδή ένας «ημιμαθής βάρβαρος», όπως τον χαρακτηρίζει παρακάτω ο συντάκτης του εν λόγω άρθρου.

Τέλος, αν αναφέρουμε ότι ο Παύλος είπε προς το πλήθος των Ιουδαίων: «εγώ μεν ειμί ανήρ Ιουδαίος, γεγεννημένος εν Ταρσώ της Κιλικίας, ανατεθραμμένος δε εν τη πόλει ταύτη παρά τους πόδας Γαμαλιήλ» (Πράξ. 22, 3). Αν δεν ήταν μαθητής του Γαμαλιήλ, όπως κατηγορείται, δε θα μπορούσε να πει ένα τέτοιο ψέμα στο συναγμένο πλήθος των Ιεροσολύμων.

Ωστόσο, αν και η απουσία εξωχριστιανικών μαρτυριών για μαθητεία του Παύλου στο Γαμαλιήλ κάνει κάποιους να το θεωρήσουν ψεύδος, δε φαίνεται να συγκινούνται από την απουσία πηγών που να υποστηρίζουν ότι οι χριστιανοί πυρπόλησαν τη Ρώμη και ότι γενικά ασκούσαν «τρομοκρατία», όπως διατείνονται με ζήλο διάφοροι νεόκοποι «μελετητές»…

Αλλά ξεχάσατε να μας πείτε, αδελφοί, τι κέρδισε ο Παύλος με όλα αυτά. Να σας πω εγώ: απογοητεύσεις, συκοφαντίες (μέχρι την εποχή μας), κινδύνους, ξύλο, φυλακίσεις και τελικά αποκεφαλισμό. Μα θα έπρεπε να είναι το μεγαλύτερο κορόιδο κι όχι «πονηρός πράκτορας». Πλούτο κέρδισε; Πού είναι; Μήπως εξουσία; Πού είναι, όταν συνεχώς γύριζε από τόπο σε τόπο, εισπράττοντας ύβρεις και ραβδισμούς, για να κηρύσσει όχι τον εαυτό του, αλλά ένα διωγμένο, «νικημένο» και σταυρωμένο Μεσσία, «Ιουδαίοις μεν σκάνδαλον, Έλλησι δε μωρίαν» (Α΄ Κορινθ. 1, 23); Αρνήθηκε και να γίνει ηγέτης χριστιανικής μερίδας, όταν του δόθηκε η ευκαιρία, αντιτείνοντας: «Μήπως ο Παύλος σταυρώθηκε για σας; Ή στο όνομα του Παύλου βαφτιστήκατε;» (Α΄ Κορινθ. 1, 10 κ.εξ.).

Θέλεις να δεις ένα πραγματικό ψευδαπόστολο; Δες το Μωάμεθ: ο «Θεός» έδωσε εντολή στους ανθρώπους να υποτάσσονται «στον παντοδύναμο Θεό και στον προφήτη του» (όπως αναφέρεται στο Κοράνι), έγινε ηγέτης μιας αυτοκρατορίας και εξάπλωσε τη διδασκαλία του με το ξίφος, παίρνοντας δούλους, γυναίκες και λάφυρα. Συγκρίνεται με τον Παύλο, που όλη η ζωή του ήταν μόνο ταλαιπωρίες;

Νέρων, χριστιανοί και εμπρησμός της Ρώμης

Η συκοφαντία ότι ο Παύλος έκαψε τη Ρώμη (κατ’ εντολήν, υποτίθεται, του συνωμότη Σενέκα) απαντάται εκτενέστατα εδώ, για όποιον ενδιαφέρεται για την ιστορική αλήθεια. Εδώ ας αναφέρουμε μόνον ότι:

Α) Η υποτιθέμενη «αλληλογραφία Σενέκα και Παύλου» αφορά μόνο σε θεολογικά ζητήματα και καθόλου σε πολιτικά. Δεν ενοχοποιεί τον Παύλο σε τίποτα (και, αν τον ενοχοποιούσε, δε θα γίνονταν αναφορές σ’ αυτήν από Ιερώνυμο και Αυγουστίνο). Εξάλλου, στην επιστολή 11 γίνεται αναφορά στην πυρκαγιά της Ρώμης με έκφραση συμπαράστασης στους χριστιανούς που «τιμωρούνται, ενώ είναι αθώοι», και σαφή υπαινιγμό στην ενοχή του αυτοκράτορα: «Η πηγή των συχνών εμπρησμών που η Ρώμη υφίσταται είναι ολοφάνερη. Αλλά εάν επέτρεπαν στους απλούς ανθρώπους να πουν την αιτία, και εάν ήταν επιτρεπτό να μιλήσει κάποιος ακίνδυνα σε αυτούς τους δύστυχους καιρούς, όλα τώρα θα ήταν ξεκάθαρα για όλους. Χριστιανοί και Εβραίοι, που κατηγορούνται ως εμπρηστές –αλίμονο!– θανατώνονται, όπως συνηθίζεται σε αυτή την περίπτωση…» (βλ. Ιω. Δ. Καραβιδόπουλος, Απόκρυφα χριστιανικά κείμενα,  Β΄, Απόκρυφες Πράξεις, Επιστολές, Αποκαλύψεις, Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 2004, σελ. 383-393). Επιπλέον, η αλληλογραφία αυτή είναι πλαστή («η συγγραφή των επιστολών τοποθετείται στον 4^ο αιώνα», Καραβιδόπουλος, σελ. 384), γι’ αυτό και δεν περιλαμβάνεται στην Καινή Διαθήκη.

Β) Το να υποθέσουμε ότι οι χριστιανοί πυρπόλησαν τη Ρώμη μάς υποχρεώνει να πιστέψουμε ότι ήταν μια οργάνωση εξτρεμιστών, που μπορούσαν να επιδοθούν σε φόνους και εμπρησμούς, αλλά που ΔΕ μιλούσαν ποτέ για τα πραγματικά πιστεύω, τους πολιτικούς σκοπούς και τις πράξεις τους, ούτε στα έγγραφα που προορίζονταν να διαβαστούν μόνον από χριστιανούς, όπως τα ευαγγέλια και οι επιστολές του Παύλου και των λοιπόν αποστόλων! Αλλά, αντίθετα, κηρύσσουν μόνον αγάπη και συγχώρεση των εχθρών, προβάλλοντας τη συμπονετική στάση του Ιησού προς τους αμαρτωλούς, τους αλλόθρησκους (π.χ. Σαμαρείτες) κ.τ.λ., σε τέτοιο απόλυτο βαθμό, ώστε να μην έχουμε καθόλου πηγές που να μαρτυρούν το αντίθετο!...

Ας αναφέρω εδώ ότι οι λόγοι του Ιησού «ήρθα να βάλω φωτιά στη γη…» (Λουκ. 12, 49) και «δεν ήρθα να φέρω ειρήνη, αλλά μαχαίρι» (Ματθ. 10, 34) σημαίνουν ο μεν πρώτος την πυρπόληση των ψυχών, ο δε δεύτερος (όπως φαίνεται σε όλο το κεφάλαιο) τη θανάτωση των χριστιανών από τους δικούς τους ανθρώπους κατά τους διωγμούς. Αλλιώς, εξάλλου, θα υπήρχε αντίφαση με την τόσο εμφατική διδασκαλία του Χριστού περί αγάπης και αυτή η αντίφαση ούτε θα έπειθε τον κόσμο να αποδεχτεί το χριστιανισμό, ούτε θα περνούσε απαρατήρητη.

Επιπλέον, γιατί αυτοί οι «τρομοκράτες» δεν πολέμησαν ποτέ εναντίον των Ρωμαίων κατά τη διάρκεια των διωγμών, αλλά πήγαιναν σαν πρόβατα επί σφαγή; Γιατί η άρνηση της πίστης αυτόματα σήμαινε αθώωση του χριστιανού (άρα κανείς δεν είχε διαπράξει πραγματικά αδικήματα); Και γιατί δεν διώχθηκαν οι χριστιανοί (αν είχαν βρεθεί ένοχοι ανατρεπτικών και εγκληματικών ενεργειών) από τους μετά το Νέρωνα αυτοκράτορες, αλλά ο επόμενος διωγμός έγινε μόνο από το Δομιτιανό;

Αν τέλος ο Παύλος είχε οργανώσει τον εμπρησμό ερήμην της Εκκλησίας, και γι’ αυτό δήθεν γράφει (Β΄ Τιμ. 1, 15-16) ότι όλοι τον εγκατέλειψαν στην Ασία, ενώ η οικογένεια του Ονησιφόρου δε ντράπηκε για τις αλυσίδες του, τότε είναι παράλογο ένας τέτοιος «προδότης» να τιμάται τόσο πολύ από τους χριστιανούς και μάλιστα ΑΜΕΣΩΣ, αφού ήδη οι αποστολικοί Πατέρες (π.χ. Κλήμης Ρώμης, Ιγνάτιος Αντιοχείας, Πολύκαρπος Σμύρνης, όλοι τέλη 1^ου και αρχές 2^ου αι.) τιμούσαν τον ίδιο και γνώριζαν τις επιστολές του, τις θεωρούσαν ιερά κείμενα, ενώ κανείς δεν τον κατηγόρησε για ενέργειες σαν αυτές που συζητάμε εδώ. Βλ.  εδώ.

Μήπως οι μαρτυρίες για τον εμπρησμό της Ρώμης από το Νέρωνα (όχι από τον ίδιο προφανώς, ο οποίος απουσίαζε, όπως επαναλαμβάνουνε συνεχώς οι αντίθετοι προς το χριστιανισμό, αλλά από τους ανθρώπους του) είναι κατασκευασμένες από τους «εχθρούς του»;

Όχι, γιατί αναφέρουν την ενοχή του Νέρωνα ως ΓΝΩΣΤΗ ΣΕ ΟΛΟΥΣ κατά την εποχή τους. Αυτός είναι άλλωστε και ο λόγος που οι χριστιανοί Απολογητές, που απαντούν στις τότε κατηγορίες κατά των χριστιανών, δεν αναφέρονται καθόλου στο θέμα του εμπρησμού της Ρώμης: ότι όλοι γνώριζαν πως οι χριστιανοί ήταν αθώοι για την πράξη αυτή. Ας δούμε τι λένε οι (ειδωλολάτρες και όχι χριστιανοί) Ρωμαίοι ιστορικοί, από το ανωτέρω άρθρο περί Παύλου και Ρώμης:

Πλίνιος ο Πρεσβύτερος (23 ή 24 μ.Χ. – 79 μ.Χ., δηλ. λίγα χρόνια μετά την πυρκαγιά) Historia Naturalis XVII. 1: «Θα πρόσθετα, ότι υπήρχαν εδώ (τα δέντρα) από την περίοδο που ο Αυτοκράτορας Νέρωνας έβαλε φωτιά στην πόλη, εκατόν ογδόντα χρόνια μετά τον καιρό του Κράσσου».

Σουετώνιος (γράφει περί το 110-120 μ.Χ., ενώ δηλ. έχουν γίνει ήδη κι άλλοι διωγμοί και όταν ο άγιος Ιγνάτιος ο Θεοφόρος πηγαίνει για τα λιοντάρια – προς ικανοποίηση φυσικά ορισμένων «μελετητών» της εποχής μας), De Vita Caesarum, Nero XXXVIII: «Αλλά [ο Νέρων] δεν έδειξε περισσότερο οίκτο στους ανθρώπους ή στα τείχη της πόλης του. Όταν κάποιος σε μια γενική συζήτηση είπε: «Όταν θα είμαι νεκρός, ας αναλωθεί η γη από την φωτιά», πρόσθεσε «Όχι, καλύτερα ενώσω ζω», και η πράξη του ήταν πλήρως σύμφωνη. Με το πρόσχημα της δυσαρέσκειας για τα παλαιά κτίρια και τους στενούς, στριφτούς δρόμους, έθεσε φωτιά στην πόλη τόσο φανερά που διάφοροι πρώην-πρόξενοι δεν αποτόλμησαν να βάλουν τα χέρια στους αρχιθαλαμηπόλους του αν και τους έπιασαν στα κτήματά τους με στουπιά και με δαυλούς, ενώ μερικοί σιτοβολώνες κοντά στο «χρυσό σπίτι», του οποίου το χώρο επιθύμησε ιδιαιτέρως, κατεδαφίστηκαν από τις πολιορκητικές μηχανές του πολέμου και κατόπιν τους έθεσαν πυρκαγιά, επειδή οι τοίχοι τους ήταν πέτρινοι. Για έξι ημέρες και επτά νύχτες η καταστροφή οργίασε, ενώ οι άνθρωποι οδηγήθηκαν για καταφύγιο σε μνημεία και τάφους. Εκείνη την περίοδο, εκτός από έναν απέραντο αριθμό κατοικιών, τα σπίτια των παλαιών ηγετών κάηκαν, που ακόμα ήταν στολισμένα με τα τρόπαια της νίκης, και οι ναοί των θεών που ορκίστηκαν και που αφιερώθηκαν από τους βασιλιάδες και αργότερα στους Καρχηδονικούς και γαλλικούς πολέμους, και οτιδήποτε άλλο ενδιαφέρον και αξιοσημείωτο είχε επιζήσει από την αρχαιότητα. Βλέποντας την πυρκαγιά από τον πύργο Μαικήνα, και ενθουσιασμένος, καθώς έλεγε, «με την ομορφιά των φλογών», τραγουδούσε ολάκερη την ώρα τη «λεηλασία της Τροίας», φορώντας το κανονικό θεατρικό κοστούμι του. Επιπλέον, για να κερδίσει από αυτήν την καταστροφή επίσης όλα την λεία και τα λάφυρα, υποσχόμενος την απομάκρυνση των συντριμμιών και των νεκρών σωμάτων χωρίς κόστος, δεν  επέτρεψε σε κανένα για να πλησιάσει τα συντρίμμια της ιδιοκτησίας του· και από τις συνεισφορές που όχι μόνο έλαβε, αλλά ακόμη που απαίτησες, οδήγησε σχεδόν τις επαρχίες σε πτώχευση και εξάντλησε τους πόρους των πολιτών».

Γάιος Κορνήλιος Τάκιτος (50-120 μ.Χ. – γράφει ίδια εποχή με τον προηγούμενο), Χρονικά XV. 44: «Έτσι για να αποφύγει αυτή την φήμη, ο Νέρωνας κατασκεύασε ως ένοχους και τιμώρησε με τον πιο απώτατο ορισμό της σκληρότητας μια κατηγορία ανθρώπων που μισείται για τις απέχθειές τους, που κοινά αποκαλούνται Χριστιανοί. Οι αποδιοπομπαίοι τράγοι του Νέρωνα (οι Χριστιανοί) ήταν η τέλεια επιλογή επειδή ανακούφισε προσωρινά την πίεση των διάφορων φημών που πηγαινοέρχονταν στην Ρώμη. Ο Χριστός, από τον οποίο το όνομά τους προέρχεται, εκτελέσθηκε στα χέρια  του έπαρχου Πόντιου Πιλάτου επί της βασιλείας του Τιβέριου. Ελεγχόμενη για μια στιγμή, αυτή η ολέθρια δεισιδαιμονία ξέσπασε πάλι, όχι μόνο μέσα  στην Ιουδαία, την πηγή του κακού, αλλά ακόμη και στη Ρώμη... Συνεπώς, η σύλληψη έγινε αρχικά με εκείνους που ομολόγησαν· κατόπιν, με δικούς τους ισχυρισμούς, ένα απέραντο πλήθος καταδικάστηκε, όχι τόσο πολύ επί της κατηγορίας του εμπρησμού αλλά εξαιτίας της έχθρας [τους] για την ανθρώπινη φυλή. Εξάλλου η καταδίκη τους σε θάνατο έγινε για να χρησιμεύσουν ως αντικείμενα διασκέδασης· ντύθηκαν παριστάνοντας τα κτήνη και ξεσχίστηκαν στο θάνατο από σκύλους· άλλοι σταυρώθηκαν, άλλοι τέθηκαν σε φωτιά ώστε να χρησιμεύσουν φωτίζοντας τη νύχτα καθώς το φως της ημέρας έπεφτε. Ο Νέρωνας είχε ανοίξει χώρο για την επίδειξη, και έβαλε σε μια παράσταση στην αρένα, όπου ανακατεύτηκε με τους ανθρώπους φορώντας το φόρεμα ενός ηνιόχου ή περίπου οδηγούσε στο άρμα του. Όλο αυτό προκάλεσε ένα συναίσθημα οίκτου, ακόμη και προς τα άτομα των οποίων η ενοχή άξιζε την πιο υποδειγματική τιμωρία· γιατί θεωρήθηκε ότι καταστρέφονταν, όχι για το δημόσιο αγαθό, αλλά για να ικανοποιηθεί η σκληρότητα ενός ατόμου».

Δίων ο Κάσσιος (Περ. 155-235 μ.Χ.), συγγραφέας της Ιστορίας της Ρώμης (LXII. 16 - 18): «Ο Νέρωνας είχε την επιθυμία, ή καλύτερα είχε μόνιμο σκοπό του, να βάλει ένα τέλος στην πόλη κατά την διάρκεια της ζωής του. Ο Πρίαμος θεωρούταν εξαιρετικά ευτυχής που είχε δει την Τροία να χάνεται κατά την στιγμή που η αρχή επί αυτής χάνονταν. Ομοίως, ο Νέρωνας έστειλε έξω άνδρες σε διαφορετικά σημεία να προσποιούνται τους μεθυσμένους, και σαν αρχή ξεκίνησε λίγες φωτιές ήσυχα και σε διαφορετικές συνοικίες· οι άνθρωποι, ασφαλώς, βρέθηκαν σε εξαιρετική σύγχυση, μη μπορώντας να βρουν είτε το αίτιο ή το πρόβλημα ή να το τερματίσουν· στο μεταξύ συνάντησαν πολλές παράξενες εικόνες και ήχους. Έτρεχαν σαν αποπροσανατολισμένοι, και μερικοί έτρεχαν προς ένα μέρος, άλλοι σε άλλο. Κατά την διάρκεια που βοηθούσαν τους γείτονές τους, άνθρωποι μάθαινα ότι τα δικά τους σπίτια φλέγονταν. Άλλοι μάθαιναν, για πρώτη φορά, ότι η περιουσία τους είχε πιάσει φωτιά, με την είδηση ότι αυτή κάηκε ολοσχερώς. Οι άνθρωποι έτρεχαν από τα σπίτια τους στα μονοπάτια, με την ελπίδα να βοηθήσουν από έξω, ή άλλοτε έτρεχαν μέσα στα σπίτια από τον δρόμο, νομίζοντας πως μπορούσαν να κάνουν κάτι από μέσα. Οι φωνές και τα ουρλιαχτά των παιδιών, γυναικών και ανδρών, και γέρων ανακατεύονταν μαζί ακατάπαυστα· και μεταξύ του καπνού και των κραυγών κανείς δεν μπορούσε να κάνει κάτι. […]

»Η καταστροφή εις την οποία η πόλη υποβλήθηκε, δεν είχε παράλληλο εκτός της εισβολής των Γαλατών. Ολάκερος ο λόφος του Παλατίνου, το θέατρο του Ταύρου, και σχεδόν τα 2/3 της πόλης κάηκαν. Αναρίθμητος κόσμος χάθηκε. Ο λαός επικαλέστηκε τις πληγές επάνω στο Νέρωνα χωρίς διακοπή, χωρίς να αναφέρουν το όνομά του, αλλά απλά δίνοντας κατάρες σε «εκείνους που έβαλαν φωτιά»· και όλα αυτά ακόμη περισσότερο επειδή ενοχλήθηκαν από την ανάμνηση του χρησμού που ανάγεται στα χρόνια του Τιβέριου, για αυτό το γεγονός: «Μετά από τρεις φορές τριακόσια έτη σε αστική σύγκρουση η ρώμη εξαφανίζεται».

»Και όταν ο Νέρωνας για να τους εμψυχώσει δήλωσε πως αυτοί οι στίχοι δεν υπάρχουν πουθενά, άλλαξαν και άρχισαν να επαναλαμβάνουν ένα άλλο χρησμό -που λέγονταν πως ήταν αυθεντικός της Σίβυλλας: «Όταν η μητροκτονία βασιλέψει στην Ρώμη τότε τελειώνει και η φυλή του Αινεία».

» Και έτσι έγινε πραγματικότητα, είτε διότι το αποκάλυψε νωρίτερα κάποια θεότητα, είτε γιατί ο πληθυσμός τώρα για πρώτη φορά του έδωσε μια μορφή μιας ιερής φράσης που προσαρμόστηκε στις καταστάσεις. Για τον Νέρωνα ήταν πράγματι το τέλος της Ιουλιανής γραμμής, που κατάγονταν από τον Αινεία.

»Ο Νέρωνας άρχισε να συλλέγει τεράστια ποσά τόσο από ιδιώτες και έθνη, πολλές φορές χρησιμοποιώντας  ευθύ εξαναγκασμό, με την πυρκαγιά ως δικαιολογία, πολλές φορές επιτυγχάνοντας πηγές από «εθελοντικές» προσφορές. Όσο αφορά τις μάζες της Ρώμης, τους αποσύρθηκε το κεφάλαιο των εφοδίων για την τροφή τους».

Μια εκτενή ανάλυση των αντιρρήσεων για την αξιοπιστία του Τάκιτου βλ. στη μελέτη του Απ. Γλαβίνα «Οι διωγμοί κατά της Εκκλησίας στην προκωνσταντίνεια εποχή», και συγκεκριμένα εδώ. Από εκεί αρκούμαι να παραθέσω ένα απόσπασμα:

«Η τέταρτη παράγραφος του 44 κεφαλαίου των «Χρονικών» αρχίζει με το igiturprimum correpti qui fatebantur (έτσι λοιπόν συνέλαβε πρώτα αυτούς που ομολόγησαν). Εδώ πρέπει να διακριβωθεί τι σημαίνει το correpti, εάν δηλαδή ο Τάκιτος το χρησιμοποιεί με τη σημασία του συλλαμβάνω, φυλακίζω ή με τη σημασία του κατηγορώ, εγκαλώ. Οπωσδήποτε η πρώτη έννοια είναι η πιο πιθανή. Ο Τάκιτος δέχεται ότι η σύλληψη γινόταν σε δυο στάδια· στην αρχή συνελήφθησαν όσοι ομολόγησαν και ύστερα, με βάση τις δηλώσεις τους, συνελήφθησαν πλήθος Χριστιανών. Κατά τη διαδικασία υποδείχτηκαν, από τους πρώτους συλληφθέντες, ως εμπρηστές οι Χριστιανοί· αυτό δηλώνει η φράση του Τακίτου indicio eorum (με τις πληροφορίες τους, τις δηλώσεις τους). Οι πρώτοι, λοιπόν, συλληφθέντες ως εμπρηστές, που ήταν πιθανώς Ιουδαίοι (και Ιουδαιο-Χριστιανοί;) υπέδειξαν τους Χριστιανούς ως ενόχους. Κατά τη διάρκεια της ανάκρισης των Χριστιανών αποδείχτηκε ότι ανήκουν σε μη επιτρεπόμενη θρησκεία. 
»Ο πόλεμος των Ιουδαίων εναντίον των Χριστιανών από καιρό είχε μεταφερθεί και έξω από τα στενά όρια της Παλαιστίνης. Αυτή ήταν, όπως είπαμε, η αιτία να διώξει ο Κλαύδιος τους Ιουδαίους από τη Ρώμη το 49. Τώρα, την εποχή του Νέρωνα, η ευκαιρία για τους Ιουδαίους να τροφοδοτήσουν την πολιτική εξουσία με υλικό εύφλεκτο εναντίον των Χριστιανών είναι μεγάλη και ο Νέρωνας είναι όχι μόνο έτοιμος αλλά και ζητάει να εύρει τη δικαιολογία που θα τον οδηγήσει να απαλλαγεί από τη φήμη που περιέτρεχε τη Ρώμη ότι αυτός ευθυνόταν για την πυρκαϊά.
»Ισχυρό μέσο διαβολής ήταν η προσήλυτη στον Ιουδαϊσμό Ποππαία, που ήταν σύζυγος του Νέρωνα και αποτελούσε τον απόλυτο κυρίαρχο του έκφυλου αυτοκράτορα. Οι Ιουδαίοι δεν ολιγόρησαν να εκμεταλλευτούν την ευκαιρία αυτή και να δώσουν στο Νέρωνα την ευκαιρία να στραφεί εναντίον των Χριστιανών.

»Η μετάφραση του fateri (fatebantur = ομολόγησαν) με την έννοια της ομολογίας, μας επιτρέπει διάφορες μεταφράσεις: ή ότι οι κατηγορούμενοι ομολόγησαν τη Χριστιανική τους πίστη ή δεν απέκρουσαν την κατηγορία ότι αυτοί ήταν υπεύθυνοι της πυρκαϊάς ή ότι ο Τάκιτος αφήνει στον αναγνώστη να βγάλει μόνος του το συμπέρασμα. Η πρώτη άποψη είναι η πιο αποδεκτή από τους ερευνητές. Η δεύτερη άποψη δεν μπορεί να ευσταθήσει γιατί ο ίδιος ο Τάκιτος είναι βέβαιος για την ανευθυνότητα των Χριστιανών. Έτσι, αφού ο Τάκιτος αναφέρει στην αρχή τη φήμη που κυκλοφόρησε, ότι δηλαδή οι Χριστιανοί είναι υπεύθυνοι για την πυρκαϊά, και η οποία αποτέλεσε την αφορμή για τις συλλήψεις, στη συνέχεια αναφέρει την πραγματική αιτία του διωγμού, ότι δηλαδή οι Χριστιανοί διώχτηκαν όχι για την πυρκαϊά αλλά επειδή ομολόγησαν ότι είναι Χριστιανοί· με βάση αυτή την ομολογία θεωρήθηκαν μισάνθρωποι και σαν τέτοιοι έπρεπε να τιμωρηθούν».

Από το άρθρο Ποιος έκαψε τη Ρώμη;

Παύλος, αγάπη, δουλεία κ.τ.λ.

Για το χαρακτήρα και την ηθική διδασκαλία του αποστόλου Παύλου, καθώς και τις θέσεις του περί δουλείας, παραπέμπω απλώς σε σχετικό άρθρο μου.

Η ιδέα ότι οι χριστιανοί «υποκρινόμαστε» μιλώντας περί αγάπης και ότι έχει διαστρεβλωθεί ολόκληρη η ιστορία της αρχαιότητας – ήδη στα αρχαία χρόνια – για να κρυφτεί ότι ήταν στην πραγματικότητα εξτρεμιστές και τρομοκράτες, και μάλιστα ότι αυτή η διαστρέβλωση και η υποκρισία συνεχίστηκε και μετά το Μ. Κωνσταντίνο, όταν η Εκκλησία αφέθηκε ελεύθερη (και αμέσως μετά, όταν οι διάδοχοι του Κων/νου, αν και χριστιανοί, δίωξαν απηνώς τους ομοθρήσκους τους χριστιανούς για να επιβάλουν τον αρειανισμό, κι όμως ούτε τότε δεν αναφέρθηκε ότι ο χριστιανισμός είναι μια διδασκαλία εξτρεμιστική), και μάλιστα ότι κοροϊδευόμασταν και μεταξύ μας μιλώντας για αγάπη, αγάπη, αγάπη (βλ. σχετικά εδώ), η ιδέα λοιπόν αυτή δεν είναι μόνον αυθαίρετη αλλά και παράλογη.

Ομοίως παράλογο είναι ότι οι πραγματικά καλοί, έντιμοι και ειλικρινείς άνθρωποι που έζησαν και έδρασαν στον αρχαίο και βυζαντινό χριστιανισμό (που ακόμη και οι άθεοι κατ’ ανάγκην παραδέχονται ότι «υπήρξαν κάποιοι») «εξαπατήθηκαν» όλοι και ΚΑΝΕΙΣ δε είδε την «αλήθεια» πίσω από την «υποκρισία».

Φυσικά, επαναλαμβάνω ότι την αρχαιότητα μπορεί κανείς να τη διαβάσει και να την ερμηνεύσει όσο αυθαίρετα θέλει, γι’ αυτό και γράφονται τόσο αντιφατικές θεωρίες από τους ευφάνταστους σεναρίστες όλων των παρατάξεων.