Κυριακή Β Λουκά Το νόημα της δικαιοσύνης του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Ναυπάκτου κ.κ. Ιερόθεου

Το νόημα της δικαιοσύνης

«και εάν αγαθοποιείτε τους αγαθοποιούντας υμάς ποία υμίν χάρις εστίν;» (Λουκ. στ’ 33)

Απόδοση στα Νεοελληνικά

«Και αν κάνετε καλό σ’ αυτούς που σας κάνουν καλό, ποια εύνοια περιμένετε από το Θεό;» (Λουκ. στ’ 33)
 

Αν υπάρχει κάτι που χαρακτηρίζει όλους τους ανθρώπους της σημερινής εποχής είναι η αναζήτηση της δικαιοσύνης. Όλοι διψούν και φωνάζουν για την επικράτησή της, γιατί νομίζουν πως έτσι θα επικρατήσει η ειρήνη και η αγάπη πάνω στην γη. Η δικαιοσύνη, που συνδέεται με την ισότητα, είναι η προσδοκία όλων των ανθρώπων, και όλων των συστημάτων. Κάτω όμως από την δικαιοσύνη εννοούν πολλά πράγματα ή μάλλον η δικαιοσύνη ερμηνεύεται ποικιλοτρόπως από κάθε άνθρωπο.

     Γι’ αυτό λαμβάνοντας αφορμή από την σημερινή περικοπή θα τολμήσουμε να διατυπώσουμε με συντομία μερικές σκέψεις γύρω από την δικαιοσύνη και πως την εννοεί ο Χριστιανισμός. Επιδιώκουμε με αυτό να συναντηθούμε λίγο με τον σημερινό άνθρωπο.

Η αγάπη είναι υπέρβαση της δικαιοσύνης

Ο Κύριος είπε: «καθώς θέλετε ίνα ποιώσιν υμίν οι άνθρωποι και υμείς ποιείτε αυτοίς ομοίως». Δηλ. «Καθώς θέλετε να σας φέρωνται οι άνθρωποι έτσι να τους φέρεστε και σεις». Η απόδοση των ίσων είναι η αρχή της δικαιοσύνης. Εάν θέλω να με αγαπούν, πρέπει και εγώ να αγαπώ. Εάν δεν θέλω να με αδικούν, ούτε και εγώ πρέπει να αδικώ. Αυτήν την αρχή την συναντούμε και στην προ Χριστού εποχή.

     Ο Κύριος όμως δεν περιορίζεται σ’ αυτό, αλλά προχωρεί και βαθύτερα, τονίζοντας την μεγάλη σημασία της αγάπης. Δηλ. η αγάπη υπερβαίνει την ανθρώπινη δικαιοσύνη, αφού με την ενέργειά της φθάνουμε στο να αγαπούμε και τους εχθρούς. Το να μισούμε αυτόν που μας αγαπά, είναι παρά φύση κατάσταση. Το να αγαπούμε αυτόν που μας αγαπά είναι φυσική ζωή. Αλλά το να αγαπούμε αυτόν που μας εχθρεύεται και καταδιώκει, αυτό είναι υπέρ φύση ζωή και σ’ αυτήν την ζωή μας οδηγεί ο Χριστός.

     Συγκεκριμένα ο Κύριος λέγει:  «κι αν αγαπάτε εκείνους που σας αγαπούν τι τάχα σπουδαίο κάνετε; Κι οι κακοί το ίδιο κάνουν». Και στην συνέχεια μας τονίζει ότι πρέπει να μοιάζουμε στον Πατέρα μας, τον Θεό, που είναι οικτίρμων και αγαπά όλους τους ανθρώπους: «Αγαπάτε τους εχθρούς υμών και αγαθοποιείτε…»

     Έτσι λοιπόν η αγάπη είναι υπέρβαση της ανθρώπινης δικαιοσύνης. Είναι δυνατόν να επικρατήσει η δικαιοσύνη στον κόσμο, όπως συνήθως εμείς την εννοούμε, χωρίς όμως την αγάπη και την ειρήνη. Διότι η απόδοση της δικαιοσύνης είναι απόδοση στον άλλον της ευθύνης της ενοχής του. Η αγάπη όμως μοιράζεται την ενοχή ή ακόμη καλύτερα αναλαμβάνει επάνω της την ενοχή των ανθρώπων. Αυτό έκανε ο Χριστός. Εάν ήθελε να αποδώσει δικαιοσύνη με την νομική αντίληψη, τότε έπρεπε όλοι να πεθάνουμε για τις αμαρτίες μας. Αυτός όμως από αγάπη πήρε επάνω Του την δική μας ενοχή και πέθανε για μας. Έτσι υπερέβη την δικαιοσύνη.

Δικαιοσύνη και φιλανθρωπία

Η προηγούμενη σκέψη μας οδηγεί σε κάτι άλλο πιο βαθύ. Η πραγματική δικαιοσύνη ταυτίζεται με την αγάπη και την φιλανθρωπία και δεν νοείται χωρίς και πέρα από αυτήν. Ο Νικόλαος Καβάσιλας, ένας θεολόγος του 14^ου αιώνος, στα έργα του ταυτίζει την δικαιοσύνη του Θεού με την φιλανθρωπία Του. Οι δυο αυτοί όροι (δικαιοσύνη και φιλανθρωπία) συνδέονται στενά μεταξύ τους. Σε ένα σημείο λέγει χαρακτηριστικά: «δικαιοσύνην λέγοντες (εννοούμεν) την εθεωρουμένην τοις μυστηρίοις σοφίαν του Θεού και φιλανθρωπίαν…». Και αλλού: «η του Θεού περί το γένος εσχάτη φιλανθρωπία και αγαθότης ήτις εστιν η θεία αρετή και δικαιοσύνη».

     Οι άγιοι Πατέρες τονίζουν ότι ο Θεός δεν είναι δίκαιος με την συνηθισμένη έννοια του όρου. Συγκεκριμένα ο άγιος Ισαάκ λέγει: «Μη αποκαλέσης τον Θεό δίκαιο, γιατί η δικαοσύνη Του δεν γνωρίζεται με τα κριτήριά σου. Που βρίσκεται η δικαιοσύνη του Θεού; Στο ότι ήμαστε αμαρτωλοί κι ο Χριστός πέθανε για μας;» Ο Τριαδικός Θεός έπλασε τον κόσμο από αγάπη και φιλανθρωπία. Όταν μετά την παράβαση εισήλθε στον άνθρωπο και στην φύση η φθορά, τότε ο Τριαδικός Θεός με αγάπη ανέπλασε ξανά και αναγέννησε τον άνθρωπο και τον κόσμο. Έτσι η πραγματική έννοια της δικαιοσύνης είναι να είμαστε οικτίρμονες και ελεήμονες, να αναλαμβάνουμε την ευθύνη για κάθε κακό που υπάρχει στον κόσμο, να αγαπούμε τους ανθρώπους και αυτούς ακόμη που μας έκαναν κακό.

Δικαιοσύνη και ελευθερία

Μια άλλη πλευρά του θέματος της δικαιοσύνης είναι ο σύνδεσμός της με την ελευθερία. Ο συνδυασμός δικαιοσύνης και ελευθερίας είναι απαραίτητος για την διαφύλαξη του πραγματικού νοήματος της δικαιοσύνης και της ελευθερίας. Σε όλα τα σύγχρονα πολιτικά και κοινωνικά συστήματα βλέπουμε την διατάραξη αυτής της ισορροπίας και του συνδυασμού. Άλλα συστήματα τονίζουν πολύ την ελευθερία του προσώπου και εν ονόματι αυτού του τονισμού αφήνουν το πρόσωπο ελεύθερο να καταργεί την δικαιοσύνη του συνόλου και άλλα συστήματα εν ονόματι της δικαιοσύνης του συνόλου, του κράτους, καταργούν τελείως την ελευθερία του προσώπου και το μεταβάλλουν σε ένα έμψυχο εργαλείο.

     Στην πνευματική ζωή βιώνουμε αυτόν τον υπέροχο συνδυασμό. Το ήθος του Ορθοδόξου Χριστιανού είναι Αγιοτριαδικό. Ο τρόπος ζωής της Αγίας Τριάδος γίνεται τρόπος ζωής του κάθε Χριστιανού. Ο άνθρωπος με την χάρη του Θεού ελευθερώνεται από την τυραννία των παθών του (μίσος, φιλοκτημοσύνης, φιλοδοξίας κλπ.) και αμέσως αποδίδει δικαιοσύνη και αγάπη, σέβεται τον άλλο. Ο άγιος είναι πολύ ευαίσθητος στα θέματα της δικαιοσύνης. Δεν παρασύρεται εύκολα από τις γνώμες των άλλων και δεν διατυπώνει αυθαίρετες κρίσεις. Γνωρίζει το λάθος κάθε ανθρώπου και με την αγάπη διορθώνει την κατάσταση.

Η δικαιοσύνη είναι Πρόσωπο

Πρέπει ακόμη να σημειωθεί ότι η δικαιοσύνη, όπως και όλες οι αρετές, δεν είναι αφηρημένες έννοιες και ανυπόστατες αξίες, αλλά ενυπόστατες. Φυσικά όταν λέμε ενυπόστατες δεν εννοούμε αυθύπαρκτες, αλλά ότι συνδέονται με το Πρόσωπο του Χριστού. Πολλά σύγχρονα ανθρώπινα συστήματα σκέπτονται πολύ επιπόλαια για την δικαιοσύνη. Την εννοούν σαν μια ίση κατανομή των αγαθών και ίσως ανάλογα με τις φυσικές ικανότητες του ανθρώπου. Η δικαιοσύνη όμως, όπως και όλες οι άλλες αρετές (αλήθεια, ειρήνη κλπ.) δεν είναι Τι (πράγμα) αλλά Τις (Πρόσωπο). Είναι ο Ίδιος ο Χριστός. Ο Απόστολος Παύλος, ομιλώντας για τον Χριστό λέγει: «ος εγεννήθη σοφία ημίν από Θεού, δικαιοσύνην τε και αγιασμός» (Α’ Κορινθ. α’ 30). Η αναζήτηση της δικαιοσύνης, σαν μιας ανυπόστατης αρχής, είναι αφηρημένη κατάσταση και καθαρά ουτοπία. Έξω από τον Χριστό δεν υπάρχει δικαιοσύνη, ούτε καμμιά άλλη αρετή.

     Συνοπτικά και συμπερασματικά μπορούμε να πούμε ότι η δικαιοσύνη χωρίς την αγάπη είναι η μεγαλύτερη αδικία, το μεγαλύτερο έγκλημα. Μια κοινωνία που έχει δικαιοσύνη, αλλά δεν έχει αγάπη, είναι κόλαση. Επίσης η δικαιοσύνη χωρίς την ελευθερία του προσώπου είναι καθαρά τυραννία. Και η δικαιοσύνη, όταν αποδεσμεύεται από το Πρόσωπο του Χριστού είναι αφηρημένη κατάσταση και είναι πλάνη να μιλούμε γι’ αυτήν. Εάν θέλουμε να είμαστε δίκαιοι, και εάν θέλουμε να επικρατήσει στον κόσμο η δικαιοσύνη πρέπει να εφαρμόσουμε την εντολή του Χριστού «αγαπάτε τους εχθρούς υμών».

    

                                                              «Όσοι Πιστοί»

Εκδόσεις Ι.Μ. Γενεθλίου της Θεοτόκου (Λιβαδειά)