Ἑλλαδισμός, τὸ τέλος τοῦ Ἑλληνισμοῦ; Τοῦ Χρήστου Γιανναρᾶ

ἐφημ. «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ», 20.01.13

.          Φίλος Βρετανός, μὲ ἐνδιαφέρον ἐπενδεδυμένο σὲ σοβαρὴ κατάρτιση γιὰ τὸν πολιτισμικὸ χῶρο τῆς Μέσης Ἀνατολῆς, μοῦ ἔθεσε ἕνα ἐρώτημα σχετικὸ μὲ τὴν ἑλληνικὴ διαχείριση τῆς τύχης τοῦ Πατριαρχείου Ἱεροσολύμων. Μοιάζει ἐρώτημα περιθωρίου, ἐρώτημα πολυτελείας τὴν ὥρα ποὺ ἔχει ἐπίσημα καταλυθεῖ ἡ ἐθνική μας κυριαρχία καὶ τὸ ἑλλαδικὸ κράτος βρίσκεται ὑπὸ ἀπηνῆ ἐπιτρόπευση. Ὅμως, χτίζοντας τὴν πληροφόρηση ποὺ ἀπαιτοῦσε τὸ ἐρώτημα ἑνὸς ἀλλοδαποῦ ἐνδιαφερόμενου, τόλμησα νὰ προϋποθέσω τὴ χρησιμότητά της καὶ γιὰ τὸν ἐλλειπτικὰ ἴσως ἐνημερωμένο Ἑλλαδίτη σήμερα, κυρίως αὐτὸν ποὺ θὰ ἤθελε νὰ ὑπολογίσει τὸ προσδόκιμο ἱστορικῆς ἐπιβίωσης τοῦ κρατιδίου μας.
.           Τὸ ἐρώτημα τοῦ φίλου ἔλεγε: «Ἀπὸ τὴν ὀθωμανικὴ ἀκόμα περίοδο, ἡ ἐκλογὴ τοῦ πατριάρχη Ἱεροσολύμων ἐλέγχεται ἀπὸ τὴν Ἁγιοταφικὴ Ἀδελφότητα – ποὺ συγκροτεῖται μόνο ἀπὸ Ἕλληνες. Στὴ διάρκεια τοῦ 20^οῦ αἰώνα, ἡ ἱστορία αὐτοῦ τοῦ πατριαρχείου ἐξελίχθηκε μὲ θλιβερὸ τρόπο: τὰ ἑλληνικὰ συμφέροντα ἔκαναν πολλὲς προσπάθειες νὰ ἀποσοβήσουν τὴν «ἀραβοποίηση» τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας στὰ Ἱεροσόλυμα, παρ᾽ ὅλο ποὺ ἡ συντριπτικὴ πλειοψηφία τῶν πιστῶν εἶναι Ἄραβες. Αὐτὴ ἡ προσπάθεια διατήρησης τοῦ ἑλληνικοῦ ἐλέγχου δὲν ἔχει ἀποβεῖ ἐπιβλαβὴς γιὰ τὴν Ὀρθοδοξία; Ἡ δυνατότητα νὰ εἶναι ὁ πατριάρχης ἀληθινὸς πατέρας (γεννήτορας) τῆς ὀρθόδοξης πίστης, ἔχει σπαταληθεῖ. Βλέπεις νὰ ὑπάρχει ἐλπίδα ἀλλαγῆς νοοτροπίας στὸν 21ο αἰώνα»;
.           Τοῦ ἀπάντησα: Γιὰ νὰ διακρίνουμε λύση στὸ συγκεκριμένο, πολὺ ὀδυνηρὸ πρόβλημα, μᾶλλον πρέπει νὰ ἀπαντήσουμε πρῶτα σὲ ἕνα ἄλλο ἐρώτημα: Πρὶν ἀπὸ τὴν ἵδρυση τοῦ ἑλλαδικοῦ ἐθνικοῦ κράτους, τὸ 1822, ποιά ἦταν τὰ γεωγραφικὰ σύνορα τοῦ Ἑλληνισμοῦ; Τὴν 1η Ἰανουαρίου τοῦ 1822 ἡ πρώτη Ἐθνικὴ Συνέλευση στὴν Ἐπίδαυρο διακήρυξε, «ἐνώπιον Θεοῦ καὶ ἀνθρώπων», «τὴν Πολιτικὴν ὕπαρξιν καὶ ἀνεξαρτησίαν τοῦ Ἑλληνικοῦ ἔθνους, τοῦ ἀποσείσαντος τὸν βαρύτατον καὶ ἀπαραδειγμάτιστον ζυγὸν τῆς τυραννίας ὑπὸ τὴν φρικώδη Ὀθωμανικὴν δυναστείαν». Πρὶν ἀπὸ αὐτὴ τὴ διακήρυξη, ποῦ καὶ πῶς ἐντοπιζόταν ἡ ὕπαρξη καὶ ἡ ταυτότητα τῶν Ἑλλήνων;
.           Αὐτὸ τὸ «πρὶν» περιλαμβάνει τέσσερις σχεδὸν χιλιάδες χρόνια – ἡ ἀρχαιολογικὴ σκαπάνη πιστοποιεῖ ὅτι, ἀπὸ τὸ 1900 π. X., εἴκοσι δύο ἑλληνικὰ φύλα εἶναι ἐγκατεστημένα ἢ περιφερόμενα (νομαδικὰ) στὴ γεωγραφικὴ περιοχὴ ἀπὸ τὴ σημερινὴ Κροατία ὣς τὸ ἀκρωτήριο Ταίναρο, τὴν Κρήτη, τὰ Μικρασιατικὰ παράλια, τὸ ἐνδιάμεσο ἀρχιπέλαγος, τὴν Κύπρο. Μὲ κοινὴ γλώσσα, κοινὴ τέχνη ἐργαλείων, κοσμημάτων, κεραμικῆς. Καὶ αὐτὴ τὴν ἑλληνικὴ ἐνοείδεια, τουλάχιστον τὴ γλωσσική, τὴν πιστοποιεῖ ὁ Ὀδυσσέας Ἐλύτης νὰ σώζεται, σχεδὸν ὣς τὶς μέρες μας. Γράφει: «Ὅσο περίεργο κι ἂν φαίνεται, ὁ πρὶν ἀπὸ τοὺς δύο παγκόσμιους πολέμους ὑπήκοος τοῦ μικροσκοπικοῦ (ἑλλαδικοῦ) κράτους ἀνάσαινε τὸν ἀέρα μιᾶς περίπου αὐτοκρατορίας. Οἱ δυνατότητές του νὰ κινηθεῖ χωρὶς διαβατήριο γλώσσας, καλύπτανε μεγάλα μέρη τῆς Ἰταλίας καὶ τῆς Αὐστρίας, ὁλόκληρη τὴν Αἴγυπτο, τὴ νότια Βουλγαρία, τὴ Ρουμανία, τὴ Ρωσία τοῦ Καυκάσου καί, φυσικά, τὴν Κωνσταντινούπολη μὲ τὴν ἐνδοχώρα της ὣς κάτω, κατὰ μῆκος τοῦ Αἰγαίου, τὴ λεγόμενη στὶς μέρες μας νοτιοδυτικὴ Τουρκία». Θὰ πρόσθετα τὴ Συρία καὶ τὴν Παλαιστίνη.
.           Ὁ Ἑλληνισμὸς μπῆκε δυναμικὰ στὴν Ἱστορία ὡς ἰδιαιτερότητα «τρόπου»:Πάλη γιὰ νὰ φωτιστεῖ ἡ ἐγκυρότητα τῆς γνώσης καὶ ἡ «κατ᾽ ἀλήθειαν» ὕπαρξη, «κοινὸν ἄθλημα» γιὰ νὰ πραγματωθεῖ ἡ «κοινωνία τοῦ ἀληθοῦς» στὴν «πόλιν» μὲ γλώσσα καὶ Τέχνη ὑπηρετικὲς τοῦ «πολιτικοῦ ἀθλήματος». Μὲ τὶς ἐκστρατεῖες τοῦ Μεγάλου Ἀλεξάνδρου ὁ ἑλληνικὸς «τρόπος» διεθνοποιεῖται, ἐνδιαφέρει πανανθρώπινα, γίνεται αὐτονόητα οἰκουμενικός, κοσμοπολίτικος. «Τρόπος» – πολιτισμὸς χωρὶς σύνορα, ἀλλὰ μὲ σαφῆ ταυτότητα καὶ συγκεκριμένη καταγωγή. Καὶ χάρη στὴν πρόσληψη τοῦ Χριστιανισμοῦ ἀπὸ τοὺς πληθυσμοὺς τῆς ἐξελληνισμένης ρωμαϊκῆς οἰκουμένης, σάρκωσε ὁ Ἑλληνισμὸς τὴ δυναμικὴ τῆς παγκοσμιότητας τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ εὐ-αγγελίου.
.           Μὲ τὴν ἱστορικὴ αὐτὴ ἀναδρομὴ θέλω νὰ πῶ ὅτι ἡ ἑλληνικότητα (ἂν ἀκόμα ὑπῆρχε) θὰ ἦταν ἡ μοναδικὴ δυνατότητα γιὰ νὰ παραμείνει καὶ τὸ παλαίφατο Πατριαρχεῖο Ἱεροσολύμων (ἀλλὰ καὶ τὸ Πατριαρχεῖο Ἀλεξανδρείας) ὑπερεθνικό, δηλαδὴ πραγματικὰ ἐκκλησιαστικό. Νὰ μείνει ἀνυπότακτο στὸν ἐπαρχιωτισμό, στὴ μιζέρια καὶ στὶς ἰδιοτέλειες τῶν ἐθνικισμῶν – νὰ σαρκώνει τὴν ἐκκλησιαστικὴ καθολικότητα. Ἀλλὰ πῶς νὰ γίνει αὐτό, ὅταν οἱ κάποτε ἀνθοῦσες ἑλληνικὲς κοινότητες τῆς Παλαιστίνης καὶ τῆς Συρίας ἔχουν ἐκλείψει καὶ τὸ Πατριαρχεῖο Ἱεροσολύμων ἐπανδρώνεται κυρίως ἀπὸ Ἑλλαδίτες, ποὺ μᾶλλον γιὰ «καλύτερη τύχη», δηλαδὴ γιὰ βιοπορισμό, καταφεύγουν ἐκεῖ, ὄχι ἀπὸ ζῆλο διακονίας τῆς ἐκκλησιαστικῆς οἰκουμενικότητας;
.           Ὁ ἐθνικιστικὸς ἑλλαδισμὸς φοβᾶται τὸν ἀραβικὸ πληθυσμὸ ποὺ ἀποτελεῖ τὸ λαϊκὸ σῶμα (τὴ σημερινὴ ἱστορικὴ σάρκα) τοῦ Πατριαρχείου Ἱεροσολύμων. Ἂν καταλαβαίναμε οἱ Ἑλλαδίτες ὅτι ἡ ἑλληνικότητα δὲν ἐντοπίζεται στὸ αἷμα, στὴ βιολογικὴ διαδοχή, ἀλλὰ στὴ διαδοχὴ τοῦ «τρόπου» ποὺ ἀφορᾶ πανανθρώπινα, εἶναι ἐξ ὁρισμοῦ οἰκουμενικὸς (καὶ μόνο ὑπηρετεῖται αὐτὸς ὁ «τρόπος», δὲν ἐξουσιάζει), τότε θὰ εἴχαμε πείσει τοὺς Ἄραβες γιὰ τὸ προφανὲς καὶ αὐτονόητο: Ὅτι ἂν τὸ Πατριαρχεῖο γίνει ἀραβικὸ ἢ ἑλλαδικό, θὰ σβήσει ἀναπότρεπτα μέσα στὴ μιζέρια τοῦ ἐπαρχιωτικοῦ ἐθνικισμοῦ καὶ στὴν πλημμυρίδα τῆς μουσουλμανικῆς θρησκοληψίας. Θὰ μποροῦσε νὰ ξαναγίνει ζωντανὸς ἄξονας τῆς ἐκκλησιαστικῆς «κατὰ τὴν οἰκουμένην» καθολικότητας, μόνο ἂν γινόταν νὰ ξαναβρεῖ τὴν ἑλληνικότητά του, τὸν ἑλληνικὸ κοσμοπολιτισμό του.
.           Ἀλλὰ αὐτὰ ὅλα εἶναι μία σκέτη οὐτοπία, ἀφοῦ τὸ ἴδιο τὸ ἑλληνώνυμοἐθνικὸ κράτος ἔχει πιὰ ἀφελληνιστεῖ. Πασχίζει, 190 χρόνια τώρα, νὰ ἀποβάλει, μὲ κάθε τρόπο, τὴν εὐθύνη καὶ τὴν προνομία τῆς ἑλληνικῆς οἰκουμενικότητας, νὰ ὑποταχθεῖ, ἀπὸ ἐπαρχιώτικη ξιπασιὰ καὶ μόνο, στὸν μιμητισμό, στὸν μεταπρατισμό. Δύο αἰῶνες τώρα παλεύουμε νὰ ἀποδείξουμε ὅτι «ἀνήκομεν εἰς τὴν Δύσιν»: ἐπιλέξαμε νὰ εἴμαστε μία καθυστερημένη στὸ διηνεκές, ὡς πρὸς τὸ εὐρω-ἀμερικανικὸ ἴνδαλμά μας, βαλκανικὴ ἐπαρχία.
.           Μὲ ποιὸν νὰ συζητήσεις στὸ σημερινὸ Ἑλλαδιστὰν ἔστω καὶ τὸθεωρητικὸ ἐνδεχόμενο ρεαλιστικῆς ἐπανίδρυσης τοῦ ἐθνικοῦ κράτους τῶνἙλλήνων μὲ στόχο νὰ ὑπηρετεῖ ὁ πολιτειακὸς – κρατικὸς ὀργανισμὸς (μὲ τὴν κάθε παραμικρὴ θεσμικὴ πτυχὴ καὶ λειτουργία του) τὴν πανανθρώπινη ἐμβέλεια τῆς ἑλληνικῆς ἰδιαιτερότητας; Ἰδιαιτερότητας τῆς πολιτικῆς, τῆς γλώσσας, τῆς μεταφυσικῆς ἀναζήτησης. Τὸ λεξιλόγιο τῶν διαχειριστῶν ἢ διεκδικητῶν τῆς ἐξουσίας στὸ ἐθνικό μας κράτος δὲν ἐπαρκεῖ γιὰ νὰ ἀντιληφθοῦν τὴ διαφορὰ τοῦ ἐθνικιστικοῦ ἐπαρχιωτισμοῦ ἀπὸ τὴν πολιτισμικὴ οἰκουμενικότητα – ἔχουν «ἄγνωστες λέξεις», σχεδὸν ὅλες, καὶ μόνο στὴ διατύπωση τοῦ προβληματισμοῦ.

.           Ὁ Βρετανὸς νομίζω θὰ μὲ καταλάβει. Γιατί «μετέχει ἑλληνικῆς παιδεύσεως».