190 έτη από την μεγάλη θυσία του Μάρκου Μπότσαρη - Γεώργιος Κουρκούτας

Αύγουστος 1823-Αύγουστος 2013

190 έτη από την μεγάλη θυσία του Μάρκου Μπότσαρη

Στις 9 Αυγούστου 1823, πριν από 190 χρόνια, στο Κεφαλόβρυσο Καρπενησίου φονεύεται σε πολεμική επιχείρηση εναντίον των Τούρκων ο Μάρκος Μπότσαρης. Είναι μία από τις εμβληματικές μορφές της Ελληνικής επαναστάσεως του 1821. Εκπρόσωπος του Σουλίου στην αγωνιζόμενη Ελλάδα, αναδείχθηκε, με την συμμετοχή και την ηρωική του θυσία σε ηλικία μόλις 33 ετών, σε θρυλική μορφή του Ελληνισμού.

Η ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΑΠΟ ΤΟ ΣΟΥΛΙ

Το Σούλι αποτελούσε πριν το 1821 μία ιδιότυπη μορφή κοινοπολιτείας ελληνικών χωριών στην Ήπειρο από τέσσερα χωριά: τον Αβαρίκο, την Σαμονίβα, το Σούλι και την Κιάφα. Στην συνέχεια, κατά τον 18^ο αιώνα στο τετραχώρι αυτό προσεχώρησαν και άλλα χωριά και διαμορφώθηκε μία αυτόνομη περιοχή στην καρδιά της Ηπείρου, που δεν υπολόγιζε τα Σουλτανικά στρατεύματα. Δείγμα αυτής της ανυπότακτης νοοτροπίας ήταν τόσο οι διαρκείς πολεμικές αντιπαραθέσεις με τους Στρατούς που έστελναν οι Οθωμανοί, αλλά και το πείσμα του Αλή Πασά να καταλάβει το Σούλι (κάτι που το κατάφερε το 1803). Με μία σειρά πολέμων απέναντι στην τουρκική διοίκηση της περιοχής οι Σουλιώτες διατήρησαν το ανυπότακτο φρόνημα τους. Είχαν Ορθόδοξη πίστη, Ελληνική-Ρωμαίικη συνείδηση (αυτό μαρτυρούν όλες οι προσωπικές μαρτυρίες, από τα γράμματα τους ως τα Δημοτικά τους τραγούδια, αλλά και η εν γένει στάση τους στους Εθνικούς Αγώνες του Ελληνισμού), αλλά ομιλούσαν ως δίγλωσσοι και την αρβανίτικη γλώσσα. 

Ο Μάρκος Μπότσαρης ήταν μέλος της σουλιώτικης φάρας, γνωστής με το όνομα Μποτσαραίοι ή Μποτσαράτες. Υπήρξε μέχρι το 1800 η πιο ισχυρή φάρα του Σουλίου. Αντίπαλοι τους ήταν η ισχυρή φάρα των Τζαβελαίων. Το 1790 γεννήθηκε στο Σούλι ο Μάρκος, υιός του Κίτσου Μπότσαρη και 2 χρόνια μετά ο αδελφός του Κώστας. Το 1800 πεθαίνει ο αρχηγός της φάρας των Μποτσαράτων Γιώργης Μπότσαρης και την θέση του παίρνει υιός του Κίτσος (ο πατέρας του Μάρκου). Το Σούλι όμως δεχόταν συνεχώς επιθέσεις και μάλιστα λυσσαλέες από τον Αλή Πασά και τον υιό του Βελή. Τον Δεκέμβριο του 1803 πέφτει το Σούλι και οι περισσότεροι Σουλιώτες καταφεύγουν στην Πάργα.

ΟΙ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΕΣ ΤΩΝ ΣΟΥΛΙΩΤΩΝ ΚΑΙ ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΜΕ ΤΟΝ ΑΛΗ

Στις 7 Απριλίου 1804 γίνεται φονική μάχη στην Μονή Κοιμήσεως Θεοτόκου κοντά στο χωριό Σέλτσο στα Άγραφα, όπου είχαν καταφύγει Σουλιώτες. Ανάμεσα στους ελάχιστους που διασώθηκαν και κατέφυγαν στην Πάργα ήταν και ο Κίτσος Μπότσαρης και ο μικρός Μάρκος. Ο Μάρκος ακολουθεί τον πατέρα του σε Κέρκυρα και Λευκάδα, όπου εντάσσεται σε στρατιωτικά σώματα. Νυμφεύεται δύο φορές, πρώτα την Ελένη Καρακίτσου και μετά την Χρυσούλα Καλογήρου. Οι Σουλιώτες στα Επτάνησα δημιουργούν αξιόλογα στρατιωτικά τμήματα, όπου αναδεικνύουν την πολεμική τους ικανότητα. Παράλληλα έρχονται σε επαφή με τον Ιωάννη Καποδίστρια που βρισκόταν για κάποιο διάστημα εκεί.

Αφού ο Αλής πασάς είχε εξοντώσει τον κίνδυνο για την εξουσία του που λεγόταν Σούλι, αποφάσισε νε δελεάσει πολλούς από τους παλιούς του εχθρούς, δίνοντας τους αξιώματα. Έτσι το 1813 ο Κίτσος Μπότσαρης επιστρέφει στην Ήπειρο και αναλαμβάνει από τον Αλή το αρματολίκι των Αγράφων, δολοφονείται όμως από τον ανταγωνιστή του Γώγο Μπακόλα (που μετά το 1821 θα φτάσει με τα «καπάκια»του με τους Τούρκους στην προδοσία). Ο Μάρκος (νέος αρχηγός της φάρας) εγκαθίσταται από τον Αλή πασά στον Κακόλακκο Πωγωνίου, όπου και διαμένει ως την αποστασία του Αλή πασά.

Το 1820 ο Αλής πασάς κηρύσσεται από την Υψηλή Πύλη αποστάτης. Ο Μάρκος βρίσκεται σε δίλημμα και αντιμετωπίζει το θέμα διπλωματικά, με απώτερο στόχο την επιστροφή των Σουλιωτών στην περιοχή Σουλίου.

Έτσι, από την μια εντάσσεται αυτός και η οικογένεια του στις σουλτανικές δυνάμεις (που πολιορκούν τα Ιωάννινα και τον Αλή), αλλά από την άλλην διεξάγουν μυστικές διαπραγματεύσεις με τον Αλή για επιστροφή στο Σούλι. Το τελευταίο το κατορθώνουν τον Δεκέμβριο του 1820, αφού εγκατέλειψαν κρυφά το σουλτανικό στρατόπεδο, αλλά τα μέλη της οικογενείας του κρατούνταν στα Ιωάννινα ως όμηροι του Αλή.

Η ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΟΥ ΜΑΡΚΟΥ ΣΤΟΝ ΑΓΩΝΑ ΤΟΥ 1821

Αφού οι υπόλοιποι Έλληνες (με τον συντονισμό της Φιλικής Εταιρίας) εκμεταλλεύτηκαν την ενδοοθωμανική διαμάχη(με την αποστασία του Αλή) και κήρυξαν την επανάσταση στα περισσότερα μέρη, συμμετέχουν σε αυτήν και σουλιώτικα τμήματα. Στα τέλη Απριλίου 1821 Σουλιώτες μαζί με τους συμμάχους τους επιτίθενται στο χωριό Λούρος (μεταξύ Ιωαννίνων και Πρεβέζης) και τους επόμενους μήνες καταλαμβάνουν το φρούριο της Ρινιάσας, τους Βαριάδες, τα Πέντε Πηγάδια και τα Δερβίζιανα, όπου διακρίνεται και η πολεμική ευφυΐα του Μάρκου Μπότσαρη, ενώ τον Νοέμβριο καταλαμβάνει την Άρτα.

Τον Ιανουάριο του 1822 φονεύεται ο Αλής και ο Χουρσίτ μετά από διαπραγματεύσεις απελευθερώνει την οικογένεια του Μάρκου. Οι Σουλιώτες έχουν επιστρέψει στο Σούλι, το οποίο όμως τον Μάιο του 1822 πολιορκείται εκ νέου από τις σουλτανικές δυνάμεις του Χουρσίτ πασά και του Ομέρ Βρυώνη. Στις μάχες συμμετέχει και μανιάτικο σώμα υπό τον Κυριακούλη Μαυρομιχάλη, ο οποίος στην μάχη της Σπλάντζας πέφτει ηρωικά στις 4 Ιουλίου 1822, ενώ μία εβδομάδα πιο πριν, στην μάχη της Πλάκας συγκρούονται οι Σουλιώτες με τους αντιπάλους τους. Το όνειρο της απελευθέρωσης του Σουλίου χάνεται και στις 28 Ιουλίου 1822 υπογράφεται στο αγγλικό προξενείο της Πρέβεζας η συμφωνία παράδοσης του Σουλίου και ένοπλης αποχώρησης των Σουλιωτών, που πραγματοποιήθηκε στις 2 Σεπτεμβρίου (η σύζυγος Χρυσούλα και τα 4 παιδιά του Μάρκου αναχωρούν για την Αγκώνα της Ιταλίας).

Ο ΗΡΩΙΣΜΟΣ ΣΤΟ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙ

Στην κυρίως επαναστατημένη Ελλάδα έχει σχηματιστεί Κυβέρνηση (Εκτελεστικό και Βουλευτικό).Το Βουλευτικό στις 11 Οκτωβρίου 1822 εγκρίνει τον διορισμό του 32χρονου Μάρκου σε Στρατηγό της Δυτικής Στερεάς, περιοχής όπου κυριαρχούσε πολιτικά ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος. Οι δύο άνδρες πρωταγωνιστούν στον άθλο της απόκρουσης της Α’ πολιορκίας του Μεσολογγίου (από τον Οκτώβριο ως τα Χριστούγεννα του 1822). Μετά την νίκη όμως αρχίζουν οι διχόνοιες που θα εξελιχθούν στον καταστροφικό Εμφύλιο.

Αποτέλεσμα αυτών των διαμαχών στην Στερεά ήταν η αντιπαράθεση Σουλιωτών οπλαρχηγών με τους Στερεοελλαδίτες, κάτι που οδήγησε τον Μάρκο να σχίσει (αφού πρώτα το φίλησε!) το δίπλωμα της Στρατηγίας. Μία μαρτυρία μιλά για την αντιπαλότητα (που συνεχιζόταν )με την νεοαφιχθείσα σ το Μεσολόγγι φάρα των Τζαβελαίων (από τους τρεις αρχηγούς στην Έξοδο του 1826 οι δύο ήταν από τις δύο φάρες του Σουλίου : ο Νότης Μπότσαρης και ο Κίτσος Τζαβέλας). Όμως όποια και αν είναι η αλήθεια, η φράση του Μάρκου όταν έσκιζε το δίπλωμα είναι ένδειξη της ανδρείας του : «όποιος είναι άξιος, λαμβάνει δίπλωμα μεθαύριον έμπροσθεν του εχθρού» (μαρτυρία Σπ. Τρικούπη) (ή κατά άλλους, όπως τον Νικ. Κασομούλη, «Ιδού το δίπλωμα, το οποίον σας ενοχλεί (και το εξέσχισεν), και όποιος είναι παλληκάρι εις τον Σκόδραν [τον Τούρκο πασά που ήλθε εναντίον της Επανάστασης] φαίνεται».

Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΚΑΙ Η ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΤΟΥ ΗΡΩΑ

Από τις αρχές Ιουνίου 1823 έφθασαν ειδήσεις στο Μεσολόγγι ότι ο Μουσταφά πασάς της Σκόδρας ξεκίνησε από τον Αυλώνα με 10.000 στρατιώτες και κατεύθυνση την Λάρισα. Σκοπός της νέας αυτή τουρκικής εκστρατείας ήταν η υποταγή της Δυτικής Στερεάς. Ο πασάς της Σκόδρας φθάνοντας στην Θεσσαλία θα προχωρούσε μέσω Καρπενησίου προς το Αγρίνιο, όπου θα ενωνόταν με τον Ομέρ πασά Βρυώνη (ο οποίος θα κατέβαινε από την Ήπειρο).

Η προφυλακή του Μουσταφά πασά έφθασε στο Καρπενήσι στις 5 Αυγούστου, αποτελούμενη από 5.000 πεζούς και ιππείς υπό τον Τζελαλεντίν μπέη, ο οποίος στρατοπέδευσε στο Κεφαλόβρυσο. Μία εβδομάδα πιο πριν είχε ξεκινήσει ελληνικό σώμα 1.200 ανδρών υπό την ηγεσία Στερεοελλαδιτών και Σουλιωτών οπλαρχηγών. Η αριθμητική υπεροχή των Τούρκων έπεισε τον Μάρκο (έναν από τους αρχηγούς του ελληνικού σώματος) να αξιοποιήσει την σουλιώτικη πολεμική εμπειρία (που ενεργούσαν με συχνές καταδρομές και χτυπούσαν καίρια τον εχθρό).

Ανάμεσα στις μεθόδους που χρησιμοποιήθηκαν ήταν η χρήση ίδιας γλώσσας και ενδυμασίας από τους αρβανιτόφωνους Σουλιώτες, για να προκαλέσουν σύγχυση στον αντίπαλο (κάτι που σήμερα θεωρείται παραβίαση πολεμικών κανόνων και τιμωρείται με θάνατο στις πολεμικές επιχειρήσεις). Το είχε ξαναεφαρμόσει ο Μάρκος και στα Δερβίζιανα δύο χρόνια πιο πριν.

Παρότι δεν είχε την στήριξη των άλλων οπλαρχηγών, ο Μάρκος Μπότσαρης με σώμα 350 Σουλιωτών διείσδυσε στο εχθρικό στρατόπεδο την νύχτα της 8^ης προς 9^η Αυγούστου (μόνο ο Κίτσος Τζαβέλας από τους οπλαρχηγούς έδωσε το παρών στην μάχη).

Η επίθεση είχε επιτυχία, αλλά ο Μάρκος Μπότσαρης τραυματίζεται θανάσιμα. Τον θάνατο του απέκρυψαν οι συμπολεμιστές του, για να μην δειλιάσουν οι λοιποί, και τον μετέφεραν κρυφά εκτός του πεδίου της μάχης. Οι τούρκοι υπέστησαν μεγάλη ήττα : έπεσαν στα χέρια των Ελλήνων 690 τυφέκια, 1000 πιστόλες, δύο σημαίες, πολλοί ίπποι και ημίονοι. Από τους έλληνες φονεύθηκαν περίπου 36 και πληγώθηκαν 20. Ο Σπυρίδων Τρικούπης αναφέρει για τον θάνατο του: «Την δε 10 Αυγούστου μετεκομίσθη ο νεκρός του Μάρκου εις Μεσολόγγι όπου εκηδεύθη λαμπρώς. Μέγα δε πένθος καθ’ όλην την Ελλάδα διήγειρεν ο θάνατος του, θεωρηθείς δικαίως εθνικόν δυστύχημα».

Ήταν μόλις 33 ετών. Την δράση του θα συνεχίσει ο αδελφός του Κώστας.

Τόσο η θρυλική του ζωή όσο και ο ηρωικός του θάνατος μετέτρεψαν τον Μάρκο σε σύμβολο θάρρους και τιμιότητας. Υπηρέτησε την πατρίδα όπου χρειάστηκε κει συνέβαλε στην ανάδειξη του ηρωισμού των Σουλιωτών. Ο τάφος του στο Μεσολόγγι (το πρωτότυπο είναι στο Ιστορικό Μουσείο-Παλαιά Βουλή) και τα έργα τέχνης που πρόβαλαν την προσφορά του μέχρι σήμερα μιλούν για μία ευγενική και θαρραλέα ψυχή, που έφυγε νέος για την Αθανασία.

Κλείνουμε το αφιέρωμα αυτό με μένα επίγραμμα του Γεωργίου Γαζή στην «Βιογραφία των Ηρώων Μάρκου Μπότσαρη και Καραϊσκάκη» που εξεδόθη στην Αίγινα μόλις το 1828 :

Πύρρος κατά Ρωμαίων απεδείχθη θαυμαστός

Και Σκενδέρμπεης δε πάλιν κατά Τούρκων τρομερός.

Μαρκομπότζιαρης δ’ ωσαύτος ανεφάνη ο αυτός,

Εις το Μεσολόγγι κείται, στήσας τρόπαιον λαμπρόν

Ενδεικτική βιβλιογραφία

1. Βάσω Ψιμούλη-Μάρκος Μπότσαρης-εκδόσεις Τα Νέα

2. Σπυρ. Τρικούπης-Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, Αθήνα 1888

3. Γιώργος Καραμπελιάς –Συνωστισμένες στο Ζάλογγο-Εναλλακτικές εκδ.

4.Χριστόφορος Περραιβός-Ιστορία Σουλίου και Πάργας-Βενετία 1815

5. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους-τόμος ΙΒ’- Εκδοτική Αθηνών

Γεώργιος Διον. Κουρκούτας