Η Παναγία στον Παπαδιαμάντη

Του Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου

"Μία των γλυκυτέρων και συμπαθεστέρων εορτών του χριστιανικού κόσμου είναι η Κοίμησις της Υπεραγίας Θεοτόκου, την οποίαν σήμερον εορτάζει η Εκκλησία". Έτσι ξεκινάει το άρθρο του ο μέγας λογοτέχνης μας Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης στην εφημερίδα "Εφημερίς", στις 15 Αυγούστου του 1887. Φαίνεται πως και τότε υπήρχε άγνοια των περισσοτέρων για το μέγεθος και την πνευματική διάσταση της εορτής, γι' αυτό και ο Παπαδιαμάντης περισσότερο ενημερώνει, παρά εκδαπανάται σε υψηλές θεολογικές έννοιες. " Η Κοίμησις αύτη συνέβη, κατά την ευσεβή παράδοσιν, τη 15 Αυγούστου, αλλά προϊόντος του χρόνου, συν τη καλλιεργεία και αναπτύξει του χριστιανικού πνεύματος, ετάχθη η προηγουμένη της ημέρας ταύτης δεκατετραήμερος εγκράτεια, προς τιμήν της υπεράγνου Θεομήτορος και αυτή γινομένη…. Κατά την ημέραν της εορτής τα άσματα και οι ύμνοι είναι εκ των καλλίστων της Εκκλησίας. Ό,τι υψηλόν και ωραίον έγραψέ ποτε ο Κοσμάς και ο Δαμασκηνός Ιωάννης, οι δύο μέγιστοι της Εκκλησίας μελοποιοί, τονίζεται την ημέραν ταύτην επ' εκκλησίαις και η ακολουθία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου αμιλλάται προς τας της Μεγάλης Εβδομάδος και των Χριστουγέννων". Και σε άλλο σημείο σημειώνει: "Μετά την δεκαπενθήμερον προπαρασκευήν και νηστείαν, άρχεται η εορτή και μετ' αυτήν τα μεθέορτα μέχρι της 23ης του μηνός, καθ' ην τελείται η απόδοσις της εορτής, η άλλως λεγομένη και Μετάστασις της Θεοτόκου". 
Ο Παπαδιαμάντης είχε ιδιαίτερη αδυναμία στην Παναγία και στην θαυματουργό εικόνα της  την "Εικονιστρία", που  είναι  ευλογία για την ιδιαίτερη πατρίδα του, τη Σκιάθο. Το 1903, με τα πενιχρά του οικονομικά μέσα, βοήθησε αποφασιστικά στην έκδοση βιβλιαρίου, με τίτλο "Ιστορία της Ιεράς και Σεβασμίας Μονής της Υπεραγίας Θεοτόκου της Εικονιστρίας της εν τη νήσω Σκιάθω και της θαυμαστής ευρέσεως της Αγίας Αυτής Εικόνος, συντεθείσα υπό Επιφανίου Δημητριάδου, Σκιαθίτου, και εκδοθείσα το πρώτον εν έτει 1903 επιστασία Α. Παπαδιαμάντη, μετά σημειώσεων αυτού". Του βιβλιαρίου αυτού υπήρξε δεύτερη έκδοση, με την επιμέλεια του Αλεξ, Μωραϊτίδου, ο οποίος προσέθεσε Παρακλητικό Κανόνα, που ψάλλεται κατά τη Λιτανεία της Αγίας Εικόνος και Πανηγυρική Ακολουθία της ευρέσεως Της. Ο Παπαδιαμάντης στην πρώτη σελίδα του απευθύνεται στους αναγνώστες και τους προτρέπει να βοηθήσουν στην επισκευή του Ναού: " Το μικρόν τούτο τεύχος διανέμεται εις τους φιλευσεβείς χριστιανούς αντί προαιρετικής τινος εισφοράς, μελλούσης να χρησιμεύση προς επισκευήν και ανακαίνισιν μέρους του Ναού της Παναγίας της Κουνιστρίας, ετοιμορρόπου όντος.
Έρρωσθε.
Εν Σκιάθω 1903, κατά Οκτώβριον. 
Α. Παπαδιαμάντης".   

Ο Παπαδιαμάντης την αγάπη του προς την Παναγία την εξέφρασε και με ποιήματα, όπως είναι "Στην Παναγία την Κουνίστρα", "Στην Παναγία του Ντομάν", "Στην Παναγίτσα στο Πυργί", " Στην  Παναγία την Κεχριά" και "Στην Παναγία τη Σαλονικιά". 
Έγραψε και "ικετήριο" Κανόνα " Εις την Υπεραγίαν Θεοτόκον την Γοργοεπήκοον", που αρχίζει με το τροπάριο: "Νεκρώσαι τον έξω επιποθών και ζωοποιήσαι νεκρωθέν το πνευματικόν, προς σε μόνην, Άχραντε, προστρέχω, την αρωγόν την εμήν και προστάτιδα". 
Ο Παπαδιαμάντης έγραψε για την Παναγία και το εκλεκτό διήγημά του "Η Γλυκοφιλούσα", το οποίο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα "Ακρόπολις" τα Χριστούγεννα του 1894. Γράφει σχετικά ο Χρήστος Μαλεβίτσης:

Η Εικόνα της Παναγίας Κουνίστρας

" Στη Γλυκοφιλούσα διανοίγονται όλοι οι δρόμοι που οδηγούν στη μεταποίηση του κακού. Ωστόσο, το κακό και ο χειμασμός του βίου υπάρχουν και θα υπάρχουν. Σ' αυτό δεν έχει ψευδαισθήσεις ο Παπαδιαμάντης. Γι' αυτό και στην ουσία ο δρόμος της πίστεώς του αποβλέπει στη στερέωση της ψυχής, ώστε τούτη να καταστεί άτρωτη από την ιστορική καταφορά!…Σωτηρία είναι η τήρηση της ακεραιότητας της ψυχής, έστω κι αν γύρω τα πάντα καταρρέουν. Κι αυτό το κατορθώνει μόνον η πίστη σε ακατάρρευστες αρχές, που είναι οι θρησκευτικές. Στον Παπαδιαμάντη η πίστη δεν ανταμοίβει. Η ίδια είναι ανταμοιβή. Θα είναι μικρόνους όποιος ισχυριστεί πως μια τέτοια πίστη επέχει θέση αναλγητικού. Τα αναλγητικά δεν ανυψώνουν την αξιοπρέπεια του ανθρώπου, δεν ανορθώνουν το φρόνημα, δεν ευγενίζουν την ψυχή, όπως κάνει η γ ν ή σ ι α θρησκευτική πίστη. Η γνήσια πίστη ανορθώνει τον άνθρωπο έναντι της απειλής του κόσμου τούτου, χωρίς όρους". ( Σημ. Τα κείμενα είναι από το άρθρο  του Χρ. Μαλεβίτση στο αφιέρωμα της "Ευθύνης", με τίτλο "Μνημόσυνο του Παπαδιαμάντη" και στις σελίδες 67 - 92, που εκδόθηκε τον Δεκέμβριο του 1981). 

Ο Παπαδιαμάντης δεν είναι μόνον ένας πνευματικός άνθρωπος, που αγαπά με όλο του το είναι τον Χριστό, την Παναγία, τους Αγίους, τη Σκιάθο και την Ελλάδα. Είναι ένας μέγας συγγραφέας, που ξεχωρίζει από τους ομοτέχνους του λογοτέχνες, όπως και ο Σαραντάρης, γιατί δεν είναι "εστέτ", γιατί δεν υπηρετεί δια της αισθητικής την ηθική και την πνευματική παρακμή, ούτε νάρκισσος που περιφέρει το καλλιεπές, αλλά θνησιγενές άνθος της ματαιοδοξίας του. Ο Παπαδιαμάντης δεν  διχάζει τον εαυτό του ανάμεσα στη ζωή του, στην Τέχνη και στην πίστη του, σ' αυτή τη σχιζοφρένεια ή την κενότητα που μαστίζει την εποχή μας. Είναι αγνός και καθαρός στην ψυχή και με την πίστη του δίνει  με το έργο του αισιοδοξία για τη ζωή, που δεν μπορούν να προσφέρουν οι χοϊκοί λογοτέχνες, όσο μεγάλοι κι αν θεωρούνται. Η αισθητική έχει οροφή, μπορεί όμορφη, μπορεί πολυτελή, αλλά οροφή. Ο Παπαδιαμάντης μας διδάσκει να ξεπεράσουμε την οροφή και να δούμε τον ουρανό, με την βοήθεια της Παναγίας. Γι' αυτό και μένει πάντα ένα σταθερό πνευματικό ορόσημο για εμάς, τους Έλληνες.- 
 πηγή