Περί Φωτισμού

Η Χριστιανική πίστη δεν είναι ένα ξερό γράμμα. Δεν είναι απλά ένας κατάλογος εντολών. Είναι πνεύμα και ζωή. Είναι ο αγώνας καθαρισμού του κρυπτού ανθρώπου εν τη καρδία. Ο καθαρισμός του «εντός του ποτηρίου και του πινακίου», όπως είπε ο Κύριος. Είναι εμπειρία εν Αγίω Πνεύματι. Είναι πορεία προς το «καθ’ ομοίωση». Σε αυτήν την πορεία, ο πιστός λαμβάνει την χάρη μέσα από τα ιερά Μυστήρια της Εκκλησίας που παραδόθηκαν από τον ίδιο τον Κύριο, έχοντας το ευχάριστο προνόμιο να κατέχει όλη την προηγούμενη ανά τους αιώνες πείρα των αγίων, κατατεθειμένη στην Ορθόδοξη Εκκλησία του Χριστού, είτε γραπτώς είτε αγράφως. 

Κατά τον άγιο Μακάριο, «[…] ο Χριστιανισμός είναι βρώση και πόση, και όσο κάποιος τρώει από αυτόν, περισσότερο διεγείρεται ο νους από την γλυκήτητα […]»(Ομιλία ΙΖ, 13). 

Παρακάτω, μια τέτοια εμπειρία φωτισμού θα διαβάσουμε, από τον άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά. 

Ο απόστολος Παύλος σε αυτό αναφέρεται όταν γράφει: «Σηκώθητι ο κοιμώμενος, και ανάστηθι εκ των νεκρών, και θέλει σε φωτίσει ο Χριστός» (Εφεσίους, ε 14). 

«Καταλάμπει με απόρρητο φως τα εσωτερικά και τελειοποιεί τον μέσα άνθρωπο...» 

«Όταν πράγματι ο νους απομακρυνθεί από κάθε αισθητό και ανασηκωθεί από τον κατακλυσμό της αναταραχής γύρω από αυτά και κατοπτεύσει τον εσωτερικό άνθρωπο, αφού πρώτα δει το ειδεχθές προσωπείο που διαμορφώθηκε μέσα από την περιπλάνηση κάτω, σπεύδει να το νίψει με το πένθος. Έπειτα, όταν αφαιρέσει το δύσμορφο αυτό κάλυμμα, τότε, καθώς η ψυχή δεν θα περισπάται κατά τρόπο ευτελή από ποικίλες κοσμικές σχέσεις, προχωρεί ατάραχα μέσα στα αληθινά ταμεία και "εν τω κρυπτώ Πατρί προσεύχεται", σύμφωνα με την εντολή, ο οποίος από την αρχή του χορηγεί και το χωρητικό δώρο των χαρισμάτων, την ειρήνη των λογισμών. Με αυτήν την ειρήνη τελειοποιεί και την ταπείνωση που είναι γεννητική και συνεκτική όλων των αρετών, όχι εκείνη που επιτελείται εύκολα από εκείνον που επιθυμεί με κατορθωτά λόγια και σχήματα, αλλά εκείνη που μαρτυρείται από το αγαθό και θείο Πνεύμα, την οποία κτίζει το ίδιο Πνεύμα εγκαθιστάμενο στα εσώτερα. Μέσα σε αυτές, σαν μέσα σε ασφαλισμένο τείχος, στον αληθινό παράδεισο του νου, φυτρώνουν τα παντός είδους δέντρα της αληθινής αρετής, στη μέση ανεγείρονται τα ιερά ανάκτορα της αγάπης, ενώ στα πρόθυρά τους ανθίζει το προοίμιο του μέλλοντος αιώνος, η ανέκφραστη και αναφαίρετη χαρά.

Κάτω από την φωτοειδή σκιά αυτής της χαράς αναπηδά ποσιμώτατη πηγή, που ποτίζει επάνω στη γη την γη των πράων. Αυτός που έχει δοκιμάσει, γνωρίζει τι λέω, γνωρίζει ότι η πηγαία δροσιά έρχεται από επάνω· υπάρχει όμως ακόμη και γι’ αυτόν μεγάλος φόβος, και πρέπει να περιφράσσεται δυνατά από παντού, ώστε ο αρχικός διδάσκαλος της κακίας να μη εύρη από πουθενά δίοδο, διότι αν παρεισδύσει κρυφά, υπάρχει φόβος μήπως παραμείνει μαζί με τους οπαδούς του και καταστήσει την ψυχή στρατόπεδο πονηρής φάλαγγας και γίνου τα τελευταία χειρότερα από τα πρώτα.

Αλλά αυτό βέβαια έχει απομακρυνθεί, και μάλιστα από όλους όσοι σπεύδουν ανυπόκριτα και έχουν από εδώ τον ανύσταχτο φύλακα. Από σένα εγώ βέβαια τώρα αξιώνω να θυμάσαι τι είπα στην αρχή, ότι διδάχτηκα από τους έμπειρους πατέρες, και ότι ελάλησα αφού επίστευσα. Προς εσένα όμως, κινούμενος από την αγάπη που σου έχω και επιθυμώντας να σε καταστήσω εραστή του πραγματικά επιθυμητού, θα παρουσιάσω κατά το δυνατόν το κάλλος.

Όταν δηλαδή απελαθεί κάθε αισχρό πάθος ένοικο και ο νους, όπως πριν από λίγο εδήλωσε ο λόγος, επιστρέφοντας τον εαυτό του και τις άλλες δυνάμεις της ψυχής πλήρως προς τον εαυτό του, στολίσει την ψυχή με την καλλιέργεια των αρετών, προχωρώντας προς το τελειότερο και ορίζοντας ακόμη πρακτικές αναβάσεις και με την επί πλέον ενίσχυση του Θεού πλύνοντας τον εαυτό του, τότε σκουπίζει μόνο τα στοιχεία του πονηρού κόμματος, αλλά απομακρύνει από τη μέση κάθε επίκτητο στοιχείο, έστω και αν ανήκει στη καλύτερη μοίρα και διάνοια. Όταν λοιπόν αφού όχι μόνο διαβεί την υλική δυάδα (την επιθυμία και τον θυμό), αλλά και υπεραναβεί τα νοητά και τα μη αφάνταστα νοήματα γύρω από αυτό και αποθέσει όλα τα πράγματα με τρόπο θεοφιλή και φιλόθεο μαζί, και παρουσιασθεί μπροστά στο Θεό, σύμφωνα με τη Γραφή, κωφός και άλαλος, τότε περιορίζει το λόγο της ύλης και πλάττει την ανώτατη πλάση με κάθε ασφάλεια, διότι κανείς απ’ έξω δεν θυροκοπεί, εφ’ όσον η μέσα ευρισκόμενη χάρις μεταρρυθμίζει προς το καλύτερο και, το παραδοξότερο, καταλάμπει με απόρρητο φως τα εσωτερικά και τελειοποιεί τον μέσα άνθρωπο.

Όταν χαράξει η αυτή κι ανατείλει ο Ήλιος στις καρδιές μας, σύμφωνα με τον κορυφαίο απόστολο, εξέρχεται, κατά το προφητικό εκείνο λόγιο, ο πραγματικός άνθρωπος προς την πραγματική εργασία του, και χρησιμοποιώντας το φως ανεβαίνει την οδό η οποία ανυψώνεται προς τα αιώνια όρη, και με αυτό το φως καθίσταται , ω του θαύματος, επόπτης των υπερκόσμιων πραγμάτων, χωρίς να αποχωρίζεται από την ύλη που στην αρχή παράχθηκε μαζί του ή αποχωριζόμενος έτσι όπως γνωρίζει η οδός· διότι δεν ανεβαίνει με τα φανταστικά φτερά της διανοίας, η οποία περιπολεί τα πάντα σαν τυφλή, χωρίς να αντιλαμβάνεται την ακριβή και ανενδοίαστη κατανόηση ούτε των απόντων αισθητών ούτε των υπερβατικών νοημάτων, αλλά ανεβαίνει πραγματικά με άρρητη δύναμη πνεύματος και με πνευματική και άρρητη βοήθεια, ακούει τα άρρητα ρήματα και βλέπει τα αθέατα, και από τότε παραδίδεται και γίνεται ολόκληρος του θαύματος, κι αν ακόμη απουσιάζει από εκεί, και αμιλλάται με τους ακούραστους υμνωδούς, έχοντας γίνει αληθινά άγγελος του Θεού επί της γης και πρόσφερε σ’ αυτόν μόνος του κάθε είδος κτίσεως, επειδή κι αυτός, μετέχοντας στα πάντα, αποκτά τώρα και μετοχή στον επάνω από τα πάντα, ώστε και η εικών να καταστεί ακριβής.

Διότι δεν είναι μόνο αισθητός, αισθητικός, λογικός, νοερός, πράγματα στα οποία κατά τη γνώμη μερικών είναι το παν, αλλά και πνευματικός. Και είναι πνευματικός όχι κατά την τωρινή χάρη, σύμφωνα με τον θεολογικότατο ευαγγελιστή, δηλαδή την δεύτερη ανάπλαση αντί της προηγούμενης πλάσεως, αλλά και κατά το έμφυτο μέσα μας πνεύμα, το πνεύμα της ζωής, που εμπνεύστηκε στην αρχή και, αλλοίμονο, αχρειώθηκε και τώρα αχρειώνεται πάλι από εμάς, και γι’ αυτό στους περισσότερους είναι εντελώς άφαντο, αλλά όχι στον αξιωμένο από τον ανώτατο Πατέρα της τέλειας και ειλικρινούς ανακαινίσεως του νου. Διότι αυτός ελλαμπόμενος άνωθεν βλέπει με γνώση καθαρά αυτόν και τα από αυτόν μέσα σε αυτόν δι’ εαυτού τεκμήρια του θείου κάλλους και τα διαπορθμεύει πλούσια προς το συνημμένο σώμα, για να μεσιτεύουν ανάμεσα στη θεία χάρη και στην παχύτητα της σαρκός και να εμβάλλουν δύναμη στους αδυνάτους».

(Απόσπασμα από την "Επιστολική πραγματεία προς Ιωάννη και Θεόδωρο τους φιλοσόφους", Έργα αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, ΕΠΕ 8, σελ. 449- 455).

πηγή το είδαμε εδώ