Περί των Ὀγδόης καὶ Ἐνάτης Οἰκουμενικῶν Συνό­δων

Ἡ ἐν Κωνσταντινουπόλει Ὀγδόη Οἰκουμενικὴ Σύνοδος τοῦ 879-880, μὲ κορυφαῖο πατέρα τὸν Μέγα καὶ Ἱερὸ Φώτιο μετὰ τῶν σὺν αὐτῷ θεοπνεύ­στων  ἁγίων Πατέρωνεἶναι οἰκουμενική, διότι ὅπως λέγει ὁ Σεβ. Ναυπά­κτου κ. Ἱερόθεος, «ἡ Σύνοδος αὐτὴ ἔχει ὅλα τὰ στοιχεῖα νὰ χαρακτηρισθῆ οἰκουμενική»: (α) άσχολεῖται «μὲ τὸν καθορισμὸ δογματικῶν θεμάτων, ὅπως τὸ τριαδικό, τὸ χριστολογικὸ καὶ τὰ συναφῆ μὲ αὐτὰ δόγματα», (β) συνεκλήθη «ἀπὸ τὸν αὐτοκράτορα», ὅπως ὅλες οἱ προηγούμενες Οἰκουμενικὲς Σύνοδοι, (γ) «συμμετέχουν ὅλες οἱ Τοπικὲς Ἐκκλησίες». Καὶ ἐπιλέγει ὁ Σεβασμιώτα­τος: «Τὸ γεγονὸς εἶναι ὅτι ἡ Σύνοδος αὐτὴ ἔχει ὅλα τὰ στοιχεῖα νὰ χαρα­κτηρισθῆ οἰκουμενική. Γι’ αὐτὸ καὶ ἔτσι χαρακτηρίσθηκε ἀπὸ πολλοὺς Πατέ­ρας καὶ διδασκάλους, ὅπως τὸν Θεόδωρο Βαλσαμῶνα, τὸν Νεῖλο Θεσσαλονί­κης, τὸν Νικόλαο Καβάσιλα, τὸν Νεῖλο Ρόδου, τὸν Μακάριο Ἀγκύρας, τὸν ἅγιο Συμεὼν τὸν Θεσσαλονίκης, τὸν ἅγιο Μᾶρκο Ἐφέσου τὸν Εὐγενικό, τὸν Ἰωσὴφ Βρυέννιο, τὸν Γεννάδιο Σχολάριο, τὸν Δοσίθεο Ἱεροσολύμων, τὸν Κωνσταντῖνο Οἰκονόμου κ.λπ. Ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τοὺς νεωτέρους, ὅπως τὸν Ἀρχιεπίσκοπο Ἀθηνῶν Χρυσόστομο Παπαδόπουλο καὶ πολλοὺς ἄλλους». Ὡς ὀγδόη Οἰκουμε­νικὴ Σύνοδος χαρακτηρίζεται καὶ ἀπὸ τὴν Σύνοδο τῶν Πατριαρχῶν τῆς Ἀ­νατολῆς τοῦ 1848 (ἄρθρο 5, παρ. 11). Ἡ ἐν λόγῳ Σύνοδος ἀνακή­ρυξε τὴν ἐν Κωνσταντινουπόλει Σύνοδο τοῦ 787 (περὶ τῆς τιμητικῆς προσκυ­νήσεως τῶν Ἁγίων Εἰκόνων) ὡς ἑβδόμη Οἰκουμενικὴ Σύνοδο. 

Ἐκτὸς τῶν ἄλλων, ὅπως σημειώνει ὁ Σεβ. ἅγιος Ναυπάκτου, ἡ Ὀγδόη Οἰκουμενικὴ Σύνοδος «ἀσχολήθηκε μὲ δύο σοβαρὰ θέματα, ἤτοι τὸ filioque καὶ τὸ πρωτεῖο τοῦ Πάπα», τὰ ὁποῖα καὶ κατεδίκασε. «Πρόκειται γιὰ δύο θέματα τὰ ὁποῖα ἀπασχολοῦν καὶ σήμερα τὴν Ἐκκλησία μας στοὺς θεολογικοὺς διαλόγους. Τὸ πρωτεῖο τοῦ Πάπα εἶχε ἐκδηλωθεῖ ἀπὸ τοὺς προηγουμένους Πάπες, ἐνῶ τὸ filioque εἶχε εἰσαχθῆ ἀπὸ τοὺς Φράγκους μὲ τὴν ἀντίδραση καὶ τοῦ Πάπα Ρώμης ἕως τὸ 1009, ἐνῶ τὸ ἔτος αὐτὸ εἰσήχθη στὴν Ἐκκλησία τῆς Ρώμης. Τὰ δύο αὐτὰ σοβαρὰ θεολογικὰ ζητήματα εἶναι δόγματα τῶν Λατίνων καὶ γιὰ μᾶς εἶναι αἱρέσεις...». Ὁ τονισμὸς καὶ ἡ ἀπαίτηση τοῦ πρωτείου ἐξου­σίας ἐκ μέρους τῶν παπῶν στὶς ἡμέρες μας καὶ ἡ ἀκολουθήσασα πλάνη τοῦ ἀλαθήτου ἀποτελοῦν κατὰ τὸν ἅγιο Ἰουστῖνο Πόποβιτς πτώση παρόμοια μὲ τὴν τοῦ Ἑωσφόρου. Τὴν ἴδια πλάνη διαφαίνεται νὰ διακινδυνεύουν σήμερα καὶ οἱ ἐν τῇ Νέα Ρώμῃ θεολογοῦντες, ζηλώσαντες ἐξουσίαν ἐπὶ τῆς γῆς.

Ἡ ἐν Κωνσταντινουπόλει Ἐνάτη Οἰκουμενικὴ Σύνοδος τοῦ 1341-1351, εἶναι ὡσαύτως οἰκουμενική γιατί, ὅπως λέγει ὁ Σεβ. Γόρτυνος κ. Ἰερεμίας, «(α) εἶχε ὡς ἀντικείμενο ἕνα σπουδαῖο θέμα, στὸ ὁποῖο συγκεφαλαιώνεται ὅλη ἡ ὀρθόδοξη θεολογία καὶ πνευματικότητα καὶ στὸ ὁποῖο θέμα συγκρούονται δύο παραδόσεις, ἡ ὀρθόδοξη καὶ ἡ φραγκολεβαντίνικη. (β) ... ἀσχολήθηκε μὲ σοβαρὸ δογματικὸ θέμα, τὸ ὁποῖο εἶναι συνέχεια τῶν θεμάτων ποὺ ἀπασχόλη­σαν τὴν ἀρχαία Ἐκκλησία. Τὸν 4^ο αἰ. οἱ ἅγιοι Πατέρες ἀντιμετώπισαν τὴν αἵρε­ση τοῦ Ἀρείου, ὁ ὁποῖος ἔλεγε ὅτι ὁ Λόγος τοῦ Θεοῦ εἶναι κτίσμα. Καὶ ἡ Σύνο­δος τοῦ 1351 στὴν Κωνσταντινούπολη, γιὰ τὴν ὁποία μιλᾶμε, ἀντιμετώπισε τὴν αἵρεση τοῦ Βαρλαάμ, ποὺ ἔλεγε ὅτι ἡ ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ εἶναι κτιστή... (γ) ... ἀποδέχθηκε τὶς ἀποφάσεις τῶν προηγουμένων Συνόδων, διότι τεκμηρίωσε ὅλη τὴν διδασκαλία ὅλων τῶν Ἁγίων Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας μας..., διότι στὸ «Συνοδικὸ τῆς Ὀρθοδοξίας», ποὺ ἐκφράζει τὴν συνείδηση τῆς Ἐκκλησίας μας γιὰ τὴν νίκη καὶ τὸν θρίαμβο τῶν Ὀρθοδόξων, οἱ Πατέρες πρόσθεσαν καὶ τὰ «κατὰ Βαρλαὰμ καὶ Ἀκινδύνου κεφάλαια» τῆς Συνόδου αὐτῆς. (δ) ...ἀνέπτυξε τὴν διδασκαλία της ὁ θεούμενος πατὴρ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς. Πραγμα­τικὰ τὴν αὐθεντία τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων, ὅπως καὶ τῶν ἄλλων Συνόδων, προσδίδουν κυρίως οἱ θεούμενοι καὶ θεοφόροι ἅγιοι Πατέρες, οἱ ὁποῖοι τὴν συγκροτοῦν».

Ἡ ἁγία Ἐνάτη Οἰκουμενικὴ Σύνοδος ἀπεφάνθη περί: (α) Τῆς διακρίσεως μεταξύ θείας οὐσίας καί θείας ἐνεργείας, οἱ ὁποῖες διαφέρουν μεταξύ τους εἰς τὸ ὅτι ἡ μέν θεία ἐνέργεια μετέχεται καί διαμερίζεται στούς ἀξίους πι­στούς, ἐνῶ ἡ θεία οὐσία εἶναι ἀμέθεκτος καί ἀμέριστος καί ἀνώνυμος, δη­λαδή ἐντελῶς ὑπερώνυμος καί ἀκατάληπτος. (β) Περὶ τῆς θείας ἐνεργείας ὅτι εἶναι ἄκτιστη καὶ ὅτι αὐτὸ οὐδεμία σύνθεση προκαλεῖ στόν Θεό. (δ) Περὶ τῆς θείας καί ἀκτίστου ἐνεργείας ὅτι ὀνομάζεται ἀπό τούς ἁγίους καί Θεό­της. (ε) Περὶ τῆς θείας οὐσίας καί τῆς θείας φυσικῆς ἐνεργείας ὅτι εἶναι ἀ­χώριστες. στ) Περὶ τοῦ Φωτὸς τῆς Μεταμορφώσεως τοῦ Κυρίου ὅτι εἶναι ἄκτιστο.

Ἐν συνόψει, ἡ Ἐνάτη Οἰκουμενική Σύνοδος (1341-1351) ἀπέκρουσε θριαμβευτικά τίς αἱρετικές δοξασίες τοῦ οὐνιτίζοντος φιλοσόφου Βαρλαάμ τοῦ Καλαβροῦ (καί τῶν ὁμοφρόνων αὐτοῦ Ἀκινδύνου καί Νικηφόρου Γρηγορᾶ), ὁ ὁποῖος διεκήρυττε ὅτι μέ τόν φιλοσοφικό στοχασμό προχωρεῖ ἡ διάνοια στήν θεογνωσία καί στήν ἀνάπτυξη τῶν δογμάτων, καί ὄχι μέ τήν νοερά προσευχή καί τόν ἡσυχασμὸ ἐν πνεύματι ταπεινώσεως καί μετα­νοίας, πού ἦταν ἡ βάση τῆς διδασκαλίας τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ καί τῶν ὁμοφρόνων του νηπτικῶν συνασκητῶν. Ὁ κυριώτερος σκοπός τοῦ ἡσυχασμοῦ εἶναι ἡ μυστική ἕνωση τοῦ ἀνθρώπου μέ τόν Θεό, ἡ θέωση, διά τῆς προσευχῆς, τῆς νηστείας, τῆς μετανοίας καί τῆς θείας χάριτος. Ὁ ἁρμο­διώτερος τρόπος τοῦ ζῆν, γιά τήν πραγμάτωση τοῦ ὑψηλοῦ αὐτοῦ προορι­σμοῦ εἶναι ἡ ἄσκηση τῆς ἡσυχίας. Ἐπειδή μέ τόν ἡσυχαστικό βίο ὁ ἄνθρω­πος διατελεῖ ἐν «διηνεκεῖ κοινωνίᾳ πρός τόν Θεό διά τῆς ἀδιαλείπτου προσευ­χῆς, καθαίρων ἑαυτόν τῶν παθῶν». Κατ’ αὐτόν τόν τρόπο προσευχόμενος ὁ ἡσυχαστής ἀφικνεῖται εἰς τήν ἀνωτέραν βαθμίδα τῆς ἡσυχίας, ποὺ εἶναι ἡ θεωρία, καὶ ἡ ὁποία συνεπάγεται τήν θεία ἔλλαμψη, τήν θέα τοῦ ἀκτίστου Φωτός. Τό Φῶς αὐτό φανερώνεται καί μεταδίδεται παρά τοῦ ἀϊδίου Θεοῦ τοῖς ἀξίοις, τῇ συνεργίᾳ πάντοτε τῆς θείας Χάριτος.

Ὁ χριστοφόρος πατήρ Γρηγόριος Παλαμᾶς ὑπεράσπισε ἐν Συνόδῳ τό βίωμα τῶν ἱερῶς ἡσυχαζόντων ὡς τήν ἐμπειρία τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ, συμπλήρωσε δέ καί ὁλοκλήρωσε τήν διδασκαλία περί ἡσυχασμοῦ τοῦ ὁσίου Γρηγορίου τοῦ Σι­να­ΐ­τη (1255/56-1337). Ἡ  διδασκαλία του περί Ἀκτίστου Φωτός καί Ἡσυχασμοῦ«ἀνυψώθηκε εἰς δόγμα».