Ο Γ' ΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΕΣΤΑΥΡΩΜΕΝΟΥ «Ἰδών δε ὁ Ἰησοῦς τήν μητέρα καί τόν μαθητήν παρεστῶτα ὅν ἠγάπα, λέγει τῇ μητρί αὐτοῦ· γύναι, ἴδε ὁ υἱός σου. Εἶτα λέγει τῷ μαθητή· ἰδού ἡ μήτηρ σου» +του Σεβ. Μητροπολίτου Πατρών κ. Νικοδήμου

πρώην Σεβ. Μητροπολίτου Πατρών κ. Νικοδήμου, Μηνύματα Μεγάλης Εβδομάδος, Εκδ. Αποστολική Διακονία, Αθήνα, 1996, σελ. 239-249 Ο Γ' ΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΕΣΤΑΥΡΩΜΕΝΟΥ «Ἰδών δε ὁ Ἰησοῦς τήν μητέρα καί τόν μαθητήν παρεστῶτα ὅν ἠγάπα, λέγει τῇ μητρί αὐτοῦ· γύναι, ἴδε ὁ υἱός σου. Εἶτα λέγει τῷ μαθητή· ἰδού ἡ μήτηρ σου» (Ἰω. ιθ' 26-27) Οι τελευταίοι λόγοι παντός ανθρώπου, προ του θανάτου αυτού, είναι πάντοτε περισπούδαστοι και ιεροί δια την οικογένειαν αυτού. Εάν τούτο αληθεύη δια πάντα θνητόν, πόσω μάλλον έχει την εφαρμογήν του προκειμένου περί των τελευταίων λόγων όχι ανθρώπου τινός, άλλα του Υιού και Λόγου του Θεού, ο Οποίος απέθανεν επί του Σταυρού. Λόγοι ανεκτίμητου σημασίας εξήλθον από τα χείλη Του καθ' ον χρόνον εκρεματο αιμόφυρτος από του Σταυρού. Πρώτην φοράν εκίνησε τα χείλη Του, ατενίζων προς τον ουρανόν, δια να επικαλεσθή το έλεος του Θεού επί τους φονείς και σταυρωτάς Του· «Πάτερ, ἄφες αὐτοῖς, ο ὐ γάρ ο ἴ δασι τί ποιοῦσιν». Στρέφεται κατόπιν προς τον εκ δεξιών Του κρεμασμένον ληστήν, δια να του μεταδώση ευλογίαν και χάριν ύψιστην, αποδεχόμενος την παράκλησιν του «μνήσθητί μου, Κύριε, ὅ ταν ἔ λθης ἐ ν τή βασιλεία σόν», και διαβεβαιών αυτόν «Ἀμήν λέγω σοί, σήμερον μετ' ἔμον ἔση ἐν τῷ παραδείσῳ». Έπειτα το όμμα Του προσπίπτει επί του πλήθους το οποίον συνωστίζεται πλησίον του Σταυρού, εν μέσ ῳ πλήθους διακρίνει πρόσωπα αγαπητά· την μητέρα Του και τον επιστήθιον μαθητήν. Και έχει ήδη να απευθύνη λόγους προς την μητέρα και τον μαθητήν Του: «Γύναι, ἴδε ὁ υἱός σου» λέγει προς την μητέρα Του. Και προς τον μαθητήν: «ἰδού ἡ μήτηρ σου». Ας επιστήσωμεν, αγαπητοί, την προσοχήν μας, κατά την ώραν ταύτην και την ημέραν την αγίαν, εις το νόημα το βαθύ και εις το δίδαγμα το σπουδαίον, το οποίον προκύπτει από τας βαρυσήμαντους και επιθανάτιους αυτάς λέξεις του Κυρίου. 1. «Γύναι,ἴδε ὁ υἱός σου». Προκαλει, ομολογουμένως, εντύπωσιν το ότι, απευθυνόμενος προς την μητέρα Του, δεν Την ονομάζει μητέρα, αλλά Την προσφωνεί «γύναι», γυναίκα. Διατί άραγε; Ω! η συγκίνησις της μητρός Του ήτο τόση, όταν έβλεπεν επί του Σταυρού αιμάσσοντα τον Υιόν Της, ώστε δεν θα ήθελε να Της πρόσθεση και άλλον πόνον με το να φωνάξη «μητέρα μου». Ένα στοργικό «μανούλα μου», το οποίον θα ηκούετο από τα χείλη Του, θα ήτο σπαραξικάρδιον δια την μητέρα. Αλλ' ακόμη ήτο επόμενον να Την εκθέση ενώπιον της μανίας του πλήθους και να εκσπάση η κακία των εχθρών Του κατά της μητρός η Οποία Τον εγέννησε. Δια τούτο αποφεύγει την λέξιν «μητέρα». Υπάρχει όμως και άλλος λόγος βαθύς, βαθύτατος, δια τον οποίον Την αποκαλεί γυναίκα· «Γύναι, ἴδε ὁ υἱός σου». Όταν μέσα εις το περιβάλλον του Παραδείσου είχε συμβή η πρώτη πτώσις, το πρώτον παράπτωμα των πρωτοπλάστων· όταν ο όφις ο αρχέκακος, ο πονηρός διάβολος, παρέσυρε τον άνθρωπον εις την αμαρτίαν, η τιμωρός φωνή του Θεού εξήγγειλε κατ' αυτού μιαν καταδικαστικήν απόφασιν. Αλλά την εξαγγελίαν της αποφάσεως αυτής την συνέδεσεν ο Θεός και προς ένα μήνυμα ελπιδοφόρον ότι θα έλθη κάποτε η χαραυγή της σωτηρίας. Και, απευθυνόμενος προς τον όφιν και τον υπ' αυτόν κρυπτόμενον διάβολον, είπεν ο Θεός· «ἔχθραν θήσω ἀνά μέσον σου καί ἀνά μέσον τῆς γυναικός, καί ἀνά μέσον τοῦ σπέρματος σου καί ἀνά μέσον τοῦ σπέρματος αὐτῆς· αὐτός σου τηρήσει κεφαλήν, καί σύ τηρήσεις αὐτοῦ πτέρναν». Θα δημιουργήσω, λέγει, μίαν έχθραν μεταξύ σου, του διαβόλου, και της γυναικός· και ιδιαιτέρως μεταξύ του σπέρματος του ιδικού σου, του σατανικού, και Κάποιου απογόνου της γυναικός. Και συ μεν θα κατορθώσης απλώς να θίξης την πτέρναν του απογόνου της γυναικός, ενώ εκείνος θα σου συντρίψη την κεφαλήν. Ήχησεν εις τας ακοάς των πρωτοπλάστων η φωνή αύτη του Θεού. Και ήδη ο πρώτος άνθρωπος εγνώρισε την επαγγελίαν του Θεού, ότι μελλοντικώς κάποιος απόγονος της γυναικός θα σύντριψη τον διάβολον· και εις την μάχην αυτήν εναντίον του διαβόλου θα δεχθή ένα πλήγμα, το οποίον θα είναι σαν να ετρώθη απλώς εις την πτέρναν ο απόγονος της γυναικός. Και ιδού τώρα ο Κύριος, ο απόγονος Αυτός της γυναικός, της Παρθένου Μαρίας το τέκνον, ιδού ανυψώθη επί του Σταυρού. Έλαβε το τραύμα, το οποίον η κακία του διαβόλου, με όργανα δυστυχώς ανθρώπους, Τού κατέφερεν. Τραύμα, το οποίον οσονδήποτε και αν είναι αφαντάστως οδυνηρόν δια τον Σταυρωθέντα Κύριον, εξ άλλης απόψεως ήτο απλούν πλήγμα εις την πτέρναν του Χριστού. Διότι τίποτε δεν κατώρθωσεν η λύσσα του διαβόλου κατά του Σωτήρος Χριστού, ο Οποίος ανέστη τριήμερος ως Θεός. Δια της σταυρικής Του όμως θυσίας ο Κύριος συνέτριψε το κράτος του διαβόλου και ελύτρωσε τον άνθρωπον από την εξουσίαν του Σατανά. Είναι λοιπόν βαθυστόχαστον εκείνο το «γύναι», το οποίον απηύθυνεν ο Εσταυρωμένος Κύριος εις την μητέρα Του. Είναι, τόσον τιμητικόν, διότι Την προσεφώνησε με την λέξιν εκείνην η οποία αποκαλύπτει ότι εν τω προσώπω Της έχομεν την γυναικείαν ύπαρξιν, δια του τέκνου της οποίας θα συνετρίβετο ο Σατανάς. Την τιμά λοιπόν με την λέξιν αυτήν και συγχρόνως δίδει εις ημ ᾶ ς να εννοήσωμεν ότι ο Σταυρός Του είναι το έλεος το οποίον ο Θεός υπεσχεθη εις τον άνθρωπον· είναι η σωτηρία του ανθρωπίνου γένους. 2. «Γύναι, ἴδέ ὁ υἱός σου». Εάν δια της λέξεως «γύναι» τόσον τιμητικήν προσφώνησιν ακούη η Παναγία Θεοτόκος από τα χείλη του Υιού Της, αι λέξεις όμως «ἴδε ὁ υἱός σου» πάντως είναι δι' Αυτήν ιδιαιτέρας συναισθηματικής σημασίας. Ποίον υιόν είχε γεννήσει; Και υπό ποίας συνθήκας θαυμαστάς; Με μήνυμα αρχαγγέλου εδέχθη εκ του ουρανού τον Ευαγγελισμόν. Επηκολούθησεν η επέλευσις του Παναγίου Πνεύματος. Εγέννησε τον υιόν Της εν μέσῳ θαυμαστών γεγονότων. ’γγελοι έψαλλον, ποιμένες εδόξαζον, μάγοι προσεκύνουν, προφητείαι εξεπληρώνοντο. Και ένας προφητικός πρεσβύτης Της απηύθυνε λέξεις βαρυσήμαντους· «καί σοῦ δέ αὐτῆς τήν ψυχήν διελεύσεται ρομφαία». Ο δίκαιος Συμεών, κατά την υπαπαντήν του Κυρίου, μετά των άλλων θαυμαστών λόγων του προσέθεσε και τούτους, ατενίζων προς την Παναγίαν Μητέρα· ότι: κάποτε την καρδιά σου θα την διαπεράση δίστομος μάχαιρα. Εμεσολάβησαν τα έτη της εφηβικής ηλικίας του Κυρίου. Επηκολούθησαν εν συνεχεί ᾳ τα έτη της θαυμαστής δράσεώς Του. Και η Παναγία Παρθένος ευρισκετο κοντά εις τον Υιόν Της. Παρηκολούθει τα θαύματά Του τα εκπληκτικά, την διδασκαλίαν Του τήν ουράνιον. Τον έβλεπεν εν μέσ ῳ του πλήθους να επευφημήται και να γίνεται ευεργετικός εις όλους. Και ιδού τώρα, Αυτός ο Υιός, τον Οποίον εγέννησε με τόσον εξαίρετους συνθήκας· Αυτός ο Υιός, τον Οποίον αντίκρυζεν ακτινοβολούντα θείαν δόξαν· Αυτός ο Υιός ευρίσκεται τώρα εις κατάστασιν φοβερού πόνου, επί του ατιμωτικού ικριώματος, εν μέσῳ εσχάτης εξουθενώσεως. Και Εκείνη Τον παρακολουθεί αναβαίνοντα τον Γολγοθάν με το βαρύ φορτίον του Σταυρού επί των ώμων. Βλέπει να Τον καρφώνουν επί του Σταυρού, να Του διαπερνούν τας χείρας και τους πόδας με καρφιά. Τον βλέπει να σπαράσση από τον πόνον. Και η μητρική Της καρδία συμμετέχει εις το άλγος Του. Πως να μη αισθάνεται αφόρητον οδύνην η μητρική καρδία; «Φευ! του Συμεών εκτετέλεσται η προφητεία». Δεινή ρομφαία διασχίζει την καρδίαν Της. Διότι βλέπει τον Υιόν Της, περί του Οποίου ο Αρχάγγελος της είχεν ειπεῖ, ότι θα «βασιλεύσῃ επί τον οἶκον Ἰακώβ εἰς τούς αἰῶνας, καί τῆς βασιλείας αὐτοῡ ο ὐκ ἔσ ται τέλος», να αποθνήσκη ως κακούργος εν μέσῳ δυό ληστών. Βλέπει την αγιάν Του Κεφαλήν, η οποία ήτο αξία να φέρη το στέμμα όλου του κόσμου, να πλαισιώνεται υπό ακανθών και αιμάτων. Βλέπει το θείόν Του πρόσωπον ταλαιπωρημένον από τους εμπτυσμούς και τα ραπίσματα. Τα χείλη Του από τα οποία εκρεμάτο άλλοτε ο λαός, όταν Τον ήκουε διδάσκοντα, τα βλέπει τρέμοντα από τας ωδίνας του Σταυρού. Οι οφθαλμοί Του, οι προσβλέποντες με τόσην καλωσύνην τους πάντας, σβύνουν. Αι χείρές Του αι ευεργετικαί και θαυματουργοί προσηλώνονται επί του ξύλου του Σταυρού... «Ἴδε ὁ υἱός σου». Ω! δεν είναι ξένη Εκείνη προς τον επί του Σταυρού κρεμάμενον. Ανθρωπίνως θα ηδύνατο να θεωρή Αυτόν ως προστάτην· και ανθρωπίνως πάλιν θα ηδύνατο να σκέπτεται ότι θα έμενε πλέον άνευ της προστασίας του Υιού Της. Και τι είχεν, από υλικῆς απόψεως, να αφήση εις Αυτήν; Τα ιμάτιά Του; Αλλά μόλις προ ολίγου ενώπιον Της τά διεμερίσθησαν οι στρατιώται και έβαλον κλήρον ποίος θα πάρη τον χιτώνα, τον οποίον ίσως μόνη Της είχε υφανει. Το «γλωσσόκομον»; Εξηφανίσθη μετά του Ιούδα. Καμμία άλλη υλική κληρονομιά δεν ηδύνατο να περιέλθη εις Αυτήν. Αλλ' Εκείνη υπερνικά τας τοιαύτας ανθρωπίνας σκέψεις· συγκρατεί και αυτήν την λύπην Της· και μένει παράδειγμα αιώνιον αυτοκυριαρχίας εις κάθε πονεμένην ύπαρξιν. Διατί; Διότι γνωρίζει ότι ο επί του Σταυρού κρεμάμενος είναι μεν ο Υιός Της, αλλά συγχρόνως είναι και ο Υιός του Θεού. Ξέρει πως Τον εγέννησε. Γνωρίζει τας θείας ενεργείας αι οποίαι συνώδευσαν την γέννησίν Του και την όλην έπειτα δράσιν του Υιού της. Η πίστις ότι ο Υιός Της είναι ο Υιός του Θεού και ο Σωτήρ του κόσμου Την παρηγορεί. 3. Την παρηγορεί όμως και η συμπαράστασις προσώπων αγαπητών. Ιδού· δεν είναι μόνη παρά τον Σταυρόν. Δεν είναι το μόνον φίλον πρόσωπον εν μέσ ῳ τόσων άλλων εχθρών και πολεμίων του Υιού Της. Είναι εκεί και η Μαρία η του Κλωπά, και η Μαρία η Μαγδαληνή, και ο μαθητής ο αφωσιωμένος εις τον Υιόν Της, ο Ιωάννης. Προς αυτόν δε ο Κύριος ιδιαιτέρως απευθύνεται, δια να του είπη «Ἰδού ἡ μήτηρ σου». Έχει βέβαια συγγενείς και άλλους, εις τους οποίους θα ηδύνατο να εμπιστευθή την μητέρα Του ο Κύριος. Μαζί Του, υπό την ιδίαν στέγην, είχαν ανατραφή τα τέκνα του Ιωσήφ από τον πρώτον του γάμον, οι λεγόμενοι «αδελφοί του Κυρίου». Θα ηδύνατο εις αυτούς να εμπιστευθή την μητέρα Του, αφού μάλιστα ως μητέρα περίπου την εγνώρισαν και εμεγάλωσαν υπό την σκέπην Της και την στοργήν Της. Αλλ' όμως, μολονότι αργοτέρον θα προσετίθεντο και αυτοί εις τους μαθητάς Του, την στιγμήν εκείνην δεν είχαν πιστεύσει εις Αυτόν. Τον έβλεπαν απλώς ως νεώτερον αδελφόν των. Δεν είχαν αποδεχθή την θεότητά Του. Και ο Κύριος δεν θα ήθελε την μητέρα Του να Την εμπιστευθή εις πρόσωπον που δεν συνδέεται μαζί Του με πνευματικούς δεσμούς. Απευθύνεται λοιπόν προς τον Ιωάννην, διότι έχει μετ' αυτού συγγένειαν πνευματικήν, στενωτάτην και αδιάσπαστον. Είναι πιστός εις τον Χριστόν ο Ιωάννης. Είναι αφωσιωμένος εις τον Κύριον έως την τελευταίαν στιγμήν. Είναι αποφασισμένος, χάριν του Κυρίου, τα πάντα να θυσιάση, και την ζωήν του ακόμη, δια να μείνη πιστός εις το θέλημά Του. Δια τούτο ο Κύριος τον θεωρεί εξαίρετον συγγενή Του και, λόγω αυτού του πνευματικού δεσμού, τον κρίνει ως το μάλλον άξιον πρόσωπον, δια να εμπιστευθή· εις αυτόν την Παναγίαν Μητέρα Του. Όταν κάποτε, ενώ ο Κύριος ήτο απησχολημένος εις το έργον της διδασκαλίας, Τον ειδοποίησαν ότι Τον αναζητούν η Μήτηρ Του και οι αδελφοί Του, είπε χαρακτηριστικά: «ὅστις ἄν ποιήση τό θέλημα τοῦ πατρός μου τοῦ ἐν οὔρανοϊς, αὐτός μου ἀδελφός καί ἀδελφή καί μήτηρ ἐστι». Αυτή, λέγει, είναι δι' εμέ η υψίστη συγγένεια που έχει σημασίαν· και όποιος θέλει να έχη στενώτατον σύνδεσμον μαζί μου, θα το αποδείξη, αν εκτελή το θέλημα του Πατρός μου του εν ουρανοίς. Ω, αγαπητοί! Μεταφέρατε το πράγμα εις τον εαυτόν μας. Ας διερωτηθώμεν κατά την αγίαν ταύτην ημέραν: ημείς έχομεν, μετά του Κυρίου, του υπέρ ημών σταυρωθέντος, τον σύνδεσμον αυτόν, ώστε να λέγη δια τον κάθε ένα εξ ημών «αὐτός μου ἀδελφός καί ἀδελφή καί μήτηρ ἐστι»; Εκείνος απεθανεν υπέρ ημών και, παρ' όλην την αναξιότητά μας, παρ' όλον ότι είμεθα αμαρτωλοί, «οὐκ ἐπαισχύνεται ἀδελφούς ἠ μᾶς καλεῖν». Δεν εντρέπεται να μας ονομάζη αδελφούς, παρ' όλον ότι πολλές φορές Τον ντροπιάζομεν ως ανάξιοι αδελφοί Του, παρουσιαζόμενοι με το όνομα το χριστιανικόν, χωρίς δυστυχώς να είμεθα πάντοτε εις το ύψος εις το οποίον οφείλει να ίσταται κάθε χριστιανός. Αλλ' ο Κύριος απεθανεν υπέρ ημῶν, δια την αγάπην την ύψιστην, την οποίαν έχει προς ημάς. Και αν θα ήθελεν, από του ύψους του Σταυρού, όπως απηυθύνθη προς τον μαθητήν Του τον ηγαπημένον, να απευθυνθή και προς ημάς, άραγε πόσους και ποίους θα εύρισκεν αξίους του χριστιανικού ονόματος, δια να τους απονείμη τον τίτλον της μετ' Αυτού συγγενείας και να τους ονομάση αδελφούς Του; Α γαπητοί, ας στραφώμεν με τα μάτια της πίστεως προς τον Εσταυρωμένον Σωτήρα μας. Ας μας συνέχη η σκέψις ότι Εκείνος μας τιμά, ονομάζων ημάς αδελφούς Του, και είναι ανάγκη και ημείς να τιμήσωμεν το όνομα με το οποίον μας περιβάλλει. Η αγία αύτη ημέρα καλεί όλους τους χριστιανούς να λάβουν αποφάσεις σταθεράς, αι οποίαι πέραν της σημερινής συγκινήσεως, της φευγαλέας συνήθως, θα έχουν συνέχειαν και συνέπειαν εις τον βίον μας, ώστε να μένωμεν πάντοτε πιστοί και αφωσιωμενοι εις Εκείνον, ο Οποίος χάριν ημών εθυσιάσθη. Ω, Κύριε, Συ, ο Οποιος δια του Σταυρού Σου μας προσέφερες τόσην αγάπην και έλεος, αξίωσέ μας να ἀνταποκριθώμεν εις την αγάπην Σου και να μείνωμεν πιστοί εις Σε μέχρι θανάτου, δια να αναγνωρίζης και εν τω προσώπῳ ημών πρόσωπα αγαπητά Σου, ως την Μητέρα Σου και τον επιστήθιον μαθητήν Σου. Αμήν.