Το κήρυγμα της Κυριακής: Κυριακή της Σαμαρείτιδος“Πνεῦμα ὁ Θεός καί τούς προσκυνοῦντας αὐτόν ἐν πνεύματι καί ἀληθείᾳ δεῖ προσκυνεῖν”.

Του Αρχιμανδρίτου Παϊσίου Λαρεντζάκη

Ιεροκήρυκος της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κρήτης

“Πνεῦμα ὁ Θεός καί τούς προσκυνοῦντας αὐτόν ἐν πνεύματι καί ἀληθείᾳ δεῖ προσκυνεῖν”.

Με αυτά τα λόγια ο Κύριος μάς δίδαξε μια μεγάλη και σπουδαία αλήθεια. Μάς δίδαξε τον ορθό τρόπο με τον οποίο πρέπει να λατρεύουμε και να προσκυνούμε τον Θεό. Το θέμα αυτό είναι από τα πλέον σοβαρά και βασικά για την πνευματική μας ζωή. Για το λόγο αυτό με ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να ακούσουμε και να κατανοήσουμε αυτό που μάς είπε ο Κύριος μας. Ότι ο Θεός είναι πνεύμα. Και έπειτα να δούμε ποια είναι η ευάρεστη λατρεία προς τον Κύριο.

Ο Θεός είναι πνεύμα. Ο Κύριος, ο οποίος όπως ακούσαμε στο ευαγγελικό ανάγνωσμα συνωμιλούσε με την Σαμαρείτιδα, δίπλα στο πηγάδι του Ιακώβ, θέλησε πρώτον να την απαλλάξει από τις λανθασμένες αντιλήψεις που είχε για τον Θεό. Η Σαμαρείτιδα πίστευε, όπως και οι συμπατριώτες της, ότι μόνο στο όρος Γαριζείν έπρεπε να λατρεύεται ο Θεός. Επίσης και οι Ιουδαίοι υποστήριζαν κάτι ανάλογο. Ότι δηλαδή η λατρεία του Θεού μόνο στο Ναό τους, στην Ιερουσαλήμ, έπρεπε να προσφέρεται. Το σφάλμα λοιπόν των Ιουδαίων και των Σαμαρειτών ήταν ότι περιόριζαν τον Θεό σε ένα συγκεκριμένο τόπο. Έρχεται λοιπόν ο Κύριος και διατυπώνει την μεγάλη αλήθεια, ότι ο Θεός είναι πνεύμα και δεν περιορίζεται σε ένα ορισμένο τόπο. Ο Θεός είναι άϋλος, είναι άπειρος, υπεραισθητός, είναι αΐδιος και αιώνιος. Είναι τόσο μεγάλος που βρίσκεται παντού. “Πνεῦμα ὁ Θεός”. Επομένως μπορεί ο άνθρωπος να τον βρει παντού για να τον λατρεύσει  και να τον προσκυνήσει. Και οπουδήποτε κι αν βρίσκεται κανείς, εκεί είναι ο Θεός παρών ολόκληρος, ακούει την προσευχή του ανθρώπου και δέχεται την λατρεία του.

Η αλήθεια είναι ότι ο Θεός, ως πνεύμα που είναι βρίσκεται παντού, δεν ήταν άγνωστος στους Εβραίους, αλλά τον ξεχνούσαν συχνά. Ο Θεός ο ίδιος ρωτάει δια του προφήτου Ιερεμίου τους ανθρώπους. “Μή οὐχί τόν οὐρανόν καί τήν γῆν ἐγώ πληρῶ; λέγει Κύριος”. Δεν γεμίζω δηλαδή με την παρουσία μου τον ουρανό και την γην; Αλλά και ο θεόπνευστος Δαβίδ την ίδια αλήθεια διεκήρυττε, όταν έψαλλε απευθυνόμενος προς τον Θεό· “Ἐάν ἀναβῶ εἰς τόν οὐρανόν σύ ἐκεῖ εἶ, ἐάν καταβῶ εἰς τόν ᾋδην πάρει…”. Οπουδήποτε στο σύμπαν βρίσκεσαι παρών, Θεέ μου.

Βέβαια στην μετά τον Χριστό εποχή, με τη βοήθεια της διδασκαλίας του Κυρίου και των Αποστόλων Του, η αλήθεια είναι ότι ο Θεός είναι πνεύμα κατανοείται καλύτερα. Γι᾽ αυτό και παντού πλέον υψώνονται ιεροί Ναοί, στους οποίους λατρεύεται ο Θεός. Αλλά και πάλι δεν είναι μόνο οι Ναοί, οι μόνοι τόποι στους οποίους μπορούμε να λατρεύσουμε τον Θεό. Η θεία λατρεία στους Ναούς μάς παρέχει τις ιδανικές προϋποθέσεις για μια άνετη πνευματική λατρεία. Όταν όμως για σοβαρούς λόγους δεν μπορούμε να βρισκόμαστε στο Ναό, είναι δυνατόν να λατρεύσουμε τον Θεό και να προσευχόμαστε σ’ Αυτόν, οπουδήποτε κι αν βρισκόμαστε. Διότι “πνεῦμα ὁ Θεός”.

Εκείνο τώρα που πρέπει ιδιαιτέρως να προσέξουμε, είναι αυτό που μάς συνέστησε στη συνέχεια ο Κύριος, για τον ορθό τρόπο της λατρείας μας.

Ποια είναι η ευάρεστη λατρεία στον Θεό; “Ἐν πνεύματι καί ἀληθείᾳ δεῖ προσκυνεῖν”, είπε ο Κύριος, όπως ακούσαμε στο ευαγγελικό ανάγνωσμα. Κι αυτό είναι το αποτέλεσμα όσων είπαμε παραπάνω. Εφ᾽ όσον δηλαδή ο Θεός είναι πνεύμα, πνευματική πρέπει να είναι και η λατρεία μας προς Αυτόν. “Ἐν πνεύματι καί ἀληθείᾳ”. Ο άνθρωπος οφείλει να λατρεύει τον Θεό με την ψυχή και την καρδιά του, με τις πνευματικές του δυνάμεις, με τον φωτισμένο από τη θεία χάρη νου του. Η ψυχή του δηλαδή να λατρεύει τον Κύριο, να αισθάνεται και να ζει κατά το δυνατόν την παρουσία, το μεγαλείο, την δύναμη και την αγιότητα Εκείνου. Αλλά επειδή ο άνθρωπος έχει και σώμα, δεν είναι δυνατόν παρά αυτό που νιώθει η ψυχή του να το εξωτερικεύει με το σώμα του. Τα εσωτερικά δηλαδή πνευματικά του βιώματα και η ευλάβειά του απέναντι του Θεού, δεν μπορεί παρά να φανερωθούν με ορισμένες κινήσεις και στάσεις του σώματος, το οποίο είναι όργανο της ψυχής. Όταν λοιπόν λέει ο Κύριος ότι “ἐν πνεύματι καί ἀληθείᾳ δεῖ προσκυνεῖν”, δεν καταργεί τις εξωτερικές πράξεις της λατρείας, όπως υποστηρίζουν ορισμένοι αιρετικοί. Αλλά θέτει αυτές να είναι έκφραση των εσωτερικών συναισθημάτων του ανθρώπου και εκδηλώσεις της πνευματικής συγκίνησης της ψυχής του.

Άλλωστε όταν και ο Κύριος παρέδωσε κατά τον Μυστικό Δείπνο το μέγα μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας, το έκανε κατά ένα ανάλογο τρόπο. Έλαβε στα χέρια Του τον άρτο και τον οίνο, ευχαρίστησε τον ουράνιο Πατέρα Του, τα ευλόγησε, τα αγιάσε, έκοψε έπειτα τον καθαγιασμένο Άρτο σε τεμάχια και κάλεσε τους Μαθητές Του να κοινωνήσουν. Την ίδια λειτουργία επαναλαμβάνει από τότε μέχρι σήμερα η Εκκλησία όταν τελεί αυτό το μυστήριο, το οποίο αποτελεί την πλέον πνευματική μορφή λατρείας προς τον Θεό και το κέντρο και την καρδιά της θείας λατρείας της Εκκλησίας μας. Επομένως εκείνο που πρέπει να προσέχουμε είναι να μη γίνεται η εξωτερική τελετουργία και λατρεία κατά τρόπο μηχανικό, ξηρό και τυπικό, λόγω της συνήθειας και της συχνής επανάληψης. Αλλά να έχει πραγματικό εσωτερικό αντίκρυσμα και να πηγάζει από ψυχές που ζουν σε ατμόσφαιρα πλούσιας πνευματικότητας, ευσέβειας, ταπεινοφροσύνης, αληθινής πίστης και θερμής αγάπης προς τον Θεό. Αυτό σημαίνει “ἐν πνεύματι καί ἀληθείᾳ δεῖ προσυνεῖν”.

Ο Θεός θέλει και επιθυμεί να μάς ανεβάσει και υψώσει στη τάξη των Αγγέλων, οι οποίοι τον λατρεύουν στον ουρανό με τον πλέον ευάρεστο τρόπο. Αλλά για να γίνεια αυτό πραγματικότητα, πρέπει να βοηθήσουμε και εμείς με τον εξαγιασμό μας και με την πνευματική μας καλλιέργεια. Με το να λατρεύουμε τον Κύριο “ἐν πνεύματι καί ἀληθείᾳ”, με αληθινή επίγνωση και πνευματικότητα. Τότε θα έλθει και για μας η ευλογημένη ώρα κατά την οποία ο Κύριος θα μάς καλέσει κοντά του και θα μάς κατατάξει μαζί με τα μακάρια πνεύματα των Αγίων και των Αγγέλων, οι οποίοι στον ουρανό “ἐνώπιον τοῦ θρόνου τοῦ Θεοῦ λατρεύουσιν αὐτῷ ἡμέρας καί νυκτός”. Αμήν.