Πέμπτη, Μαρτίου 03, 2016

ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ : “ ΤΣΟΠΑΝΙΚΕΣ ΔΕΙΣΙΔΑΙΜΟΝΙΕΣ “


ktinotrofia5
Να τι αναφέρει ο αείμνηστος Δωριέας λαογράφος Δημ . Λουκόπουλος  στις τσοπάνικες δεισιδαιμονίες , σε κείμενό του που δημοσιεύτηκε το 1930 , αξίζει να το διαβάσετε :
                                               1
Δεν αφήνει ο τσοπάνης να χιλιάσουν τα πράματα στο κοπάδι του . Σφάζει ένα δυο , μην τύχει και πατήσουν στη χιλιάδα , και τότε χάνεται το βιό . Έτσι θέλουν να πούν . Στα παλιά τα χρόνια όμως τάφηναν και χίλιαζαν , αλλά τα ντιλάλαγαν . Έβαναν και φώνζε ένας στη μέση στο χωριό , στο μεσοχώρι που λένε , κι' έλεγε : ο δείνας τα χίλιασε ! Έτσι έκοβαν τη βοή του κόσμου , και το βιό δεν πάθαινε τίποτα .
                                                2
Την ημέρα τ' Αι - Βασιλειού ταίζουν τα θηλυκά φακή . Έχουνε την ιδέα πως η φακή έχει τη δύναμη να τα κάμει να γεννούνε όλο θηλυκά . Επίσης και τον καιρό στον μαρκάλο τους δίνουν φακή , - κάνα δυό φορές - και λένε πως πετυχαίνουν το σκοπό τους . Η διαλένε τραγί με διχαλωτά λιμπά κι' αφήνουν τη γίδα μ' αυτό να μαρκαληθεί . Κι' αν θέλουν να τους γεννήσουν αρσενικά , τα ταίζουν σκοτωμένο τσίτσικα . Τον τρίβουν , τον ανακατεύουν με πίτουρα και αλάτι . Τα πράματα ξεγελιόνται απ' το πίτουρο και τον τρώνε . Είναι όμως και πολλά που δεν κοιτάνε κατά τα πίτουρα . Τους τα χουμπώνουν λοιπόν με το στανιό στο στόμα . Να τι κάνει η δεισιδαιμονία !
                                       3
Αν ιδούν πως οι γίδες μαρκαλιόνται με νταμάρια άσογα - όχι καλή ράτσα - και πρόκειται να γεννήσουν ζαρικάτσικα , λισβά αρνάκια , τα στρίβουν . Το στρίψιμο γίνεται με τ' αλάτι . Τα ταίζουν δηλαδή αλάτι και παραδέχονται πως ο σπόρος που πήραν πάει στα πουφ. Γιά να ξαναγκαστρωθούν , πρέπει να μαρκαληθούνε και πάλι . Διώχνουν λοιπόν τα ζαρότραγα απ' το κοπάδι κι' αφήνουν τα σοϊλίτικα νταμάρια μ' αυτά να μαρκαλιόνται. Παραδέχονται επίσης πως άμα φάνε τα γκαστρωμένα χλωρόν καπνό , γυρίζουν , αν έχουν αρσενικό , αλλάζει και γίνεται θηλυκό .
                                    4
Γιά την Αστραπή έχουν δικές τους ιδέες οι τσοπάνηδες . Είναι Αέρηδες , λένε . Πολεμάνε αναμεταξύ τους τα θερία . Γιά να ξατμίσουνε , πετάνε τον αστραπόβολο κάτω . Κι' ο αστραπόβολος πάει σαράντα οργυιές μεσ' τη γη , κι' απάνω στις σαράντα θα ξανάβγει πίσω . Μόλις βγαίνει , τον κατουράει η Δαιμονική συνεργία , γιά να μην είναι χρήσιμος . Ο Δαίμονας , λένε πως πάει και τρυπώνει σε έλατο , σε πράμα , σε άνθρωπο , σε ό,τι ανασαίνει μπροστά του . Και γι' αυτό ρίχνουνε τον αστραπόβολο οι Αέρηδες και στα πράματα , γιά να βρει και σκοτώσει το δαιμόνιο, πούναι τρυπωμένο μέσα τους . Αντίς να βαρέσει κείνο όμως , σκοτώνει τα πράματα .
IMG_0003
                                   5
Σφαχτό δεν κάνει να σφάξει η γυναίκα με το χέρι της , γιατί το πράμα πάει θράσιο . Επίσης άμα γυναίκα τύχει και σκοτώσει σκυλί , γάτα , ό,τι ζώο , τα καμωτά τα ρούχα δεν γένονται , αν τα πάει σε μαντάνι , σε ντριστίλα . Λειτουργιά επίσης δεν γένεται ( δεν ζυμούται ) ζυμωμένη απ' τα χέρια της . Μαγαρίζει λοιπόν η γυναίκα από το αίμα , και γι΄αυτό φυλάγεται από τέτοια πράματα .
                                    6
Έχουν την ιδέα οι τσοπαναραίοι , πως ο δαίμονας φυλάει τα πράματα από κάθε κακό και τ' αυγαταίνει κιόλας , φτάνει να τα βελονιάσουν . Βελόνιασμα είναι : Σουβλερεύουν σκύλινο κόκκαλο .Το ξυούν , λιαναίνει και γίνεται ίσια με βελόνι . Τρυπούν το μπούτι του κριαριού απ' το πίσω ποδάρι και το μπήγουν βαθειά στο κρέας , να μη φαίνεται . 'Ύστερα παραδίνουν το νταμάρι . Λένε δηλαδή : να σε πάρει ο διάολος  ! Να σου πάρει ο διάολος τον κούτουλα σ' !  τον κόφτη σου ! την καρδάρα ! όλα όσα έχει το βλαχοκόνακο , τα παραδίνουν στο Δαίμονα .
Έρχεται ο καιρός στο μαρκάλο . Το βελονιασμένο περάει τις προβατίνες .Όλα τ' αρνιά που γεννιόνται, βγαίνουν βελονιασμένα στο μπούτι . Έχουν δηλαδή κι' αυτά στο μπούτι το σκυλοκοκκαλάκι , πόχει το κριάρι . Μαγαρισμένα είναι , σου λένε , τα φυλάει ο Δαίμονας .
Όλες οι αστένιες και τ'άλλα κακά τα διώχνει ο Δαίμονας , που φυλάει τα βελονιασμένα .Ένα μονάχα ελάττωμα έχουν αυτά τα πράματα , είναι το κρέας τους άνοστο .
Το παραδέχονται γιά σωστόν αυτόν τον μύθο οι τσοπαναραίοι , ώστε ένας τσοπάνης μου διηγήθηκε , πως καθώς έτρωγε ψητό κρέας , του μπήκε ανάμεσα στα δόντια το κοκκαλάκι . Από μαγαρισμένο πράμα ήταν το κρέας !
                                        7
Οι καθ' αυτό βλάχοι έχουν κι ένα ζακόνι . Φέρνοντας μιά καινούργια νύφη στα τσαρδιά τους , την τυφλοπανιάζουν και της λένε .
- Βλέπεις νύφη ;
- Βλέπω' λέει .
- Του χρόνου να μην ιδείς , η λίπα να μη σου λείψει . Τα μαλλιά να μη σου λείψουνε . Το κλωτσοτύρι να μη σου λείψει .
                                        8
Άμα οι γίδες είναι γκαστρωμένες , σφαχτό δικό τους δεν ψαίνουν οι γιδαραίοι γιά να φάνε . Έχουν την ιδέα , πως αν σφάξουν και ψήσουν , απορίχνουν τα γκαστρωμένα . Κρέας ωμό όμως δεν τόχουν σε κακό , τρώνε .  
                                         9
Κάποτε ο σκαρπιάς τσιμπάει τα πράματα εκεί που βόσκουνε . Πρίσκεται το μέρος και γιά να περάσει ο πόνος , το γητεύουνε .
Το γήτεμα :
                    Πέρα δώ στον αγραπδόκαμπο
                    τρία καρδάρια κρέμουνται,
                    τόνα μέλι τ' άλλο γάλα
                    τ' άλλο του σκαρπιά το αίμα .
boskoi_z1
                                         10
Ποιός ξέρει από τι , βλέπεις καμιά φορά και πρήσκονται των πραματιών τα τσαούλια σαν απ' ανεμικό , σαν από μπλούτισμα . Περνάει με γήτεμα :
                      Το ζωνό το κουτσοκέρατο,
                      η Κυρά  η  Κάλλω ,
                      Η Παναγιά  η Δέσποινα ,
                      κι ο Αι Γιάννης ο Πρόδρομος .
Λέγοντας το σταυρώνει τον πόνο ο τσοπάνης και περνάει .
                                         11
Τη λαμπάδα της Ανάστασης την πάνε αναμμένη ως το σπίτι οι τσοπάνηδες . Εκεί τη σβούνε και την κρύβουν κάπου . Είναι καλά να την ανάβουν , αν τύχει αβασκαμός σε πράμα περνάει . Κι αν δεν πήζει το γάλα , να γίνει τυρί , στάζουν μέσα και πήζει ύστερα .
                                         12
Τη μέρα της Λαμπρής κόκκινα αυγά δεν μαλάζουν , όσοι έχουν πράματα , κι' άσπρα ακόμα δεν κάνει να μαλάξουν . Αν τύχει και το κάμουν , τα πράματα βγάζουν γλίθρες η λιθοβόλια , κάτι σπυράκια στο κορμί τους .   
                                         13
Επίσης γάλα δεν τρώνε τη Λαμπρή οι πραματαραίοι . Λένε , πως , αν φας μυιγοχέζει στο στόμα τ' ανθρώπου η σκουληκόμυιγα . Και τότε πρήσκεται και υποφέρεις όσο να ειπείς .
                                          14
Παραδέχονται πως η προβατίνα έχει στην κοιλιά της άτεκνο , κάτι σαν κοκκαλάκι . Γίνεται αυτό , όντας γκαστρωμένη χωνέψει τ' αρνί . Τοβρίσκουν λοιπόν , άμα σφάξουν το πράμα και το φυλάνε . Τρίβοντας απ' αυτό σε λίγο νερό και πίνοντας γυναίκα , κόβει τα παιδιά , δεν ξαναγεννάει .
ΑΓΝΩΣΤΕΣ..ΛΕΞΕΙΣ .
Ζακόνι = έθιμο
Λίπα  =   Λίπος γουρουνιού .
Τσαούλια  =  σαγόνια .
1956 Κ.Χούμα
15
Την Πρωτομαγιά γυναίκες αναποδες κάνουν στραπάτσες . Παίρνουν μιά τσαντήλα , πάνε μπροστά απο κει που βόσκουν τα πράματα , σφογγίζουνε τα χορτάρια , τους παίρνουν τη δροσιά και δεν προκόβουν .
16
Σε πολλά χωριά παραδέχονται πως το κλαρί όπου κρέμαγαν ζωοκλέφτες κλεμένο σφαχτό γιά να το γδάρουν , ξηραίνεται .
17
Όταν αρχίσει ο γέννος , καλό είναι να μην πρωτογεννηθεί λάγιο αρνί . Πολλές δυσκολίες γίνονται τότε στο κοπάδι .
18
Την Πρωτομαγιά τα κορίτσια απ' τ' Άγραφα πάνε στη βρύση νύχτα , την αλείφουν με βούτυρο . Παίρνουν νερό και το φέρνουν στο σπίτι . Μ' αυτό βρέχουν τις καρδάρες μ τα μποτινέλια , ( όπως λένε τις βούρσες ) , και τα πράματα στο μαντρί . Αλλά τα κορίτσια που κάνουν τέτοιο πρ'άμα , πρέπει να είναι μικρά , να μην έχουν διαβολιές μέσα τους .
19
Τ' Αι - Βασιλειού το πρωί ο αφέντης των πραματιών έρχεται στο μαντρί . Φέρνει τη βασιλόκλουρα του πιστικού η τ' μεσιακάρη .Αυτή γιά το γούρι έχει ένα αυγό μπηγμένο στη μέση και κάτι νόμισμα . Επίσης σπάζει ένα ρόιδο στην πόρτα απ' το μαντρί πετώντας το με δύναμη. Τόχει γιά καλό .
SOURLAS KOSTAS 3
20
Όταν θα πρωτοβάλουν τα γαλάρια στο γαλαρομάντρι , βάνουν τσεκούρι στην πόρτα γιά ν' αδρακελήσουν τα πρόβατα και στεριωθούνε .
21
Από κρέας μαρμάρας προβατίνας η γίδας δεν κάνει να τρώνε τα κορίτσια γιατί τον καιρό που θα παντρευτούν , θα μείνουν άτεκνα .
22
Καλό είναι , λεν οι τσοπάνηδες , άμα τ' αρνιά γεννιόνταν ν'υχτα . Γιά τα κατσίκια παραδέχονται το αντίθευο , γούρικο είναι να γεννιώνται τη μέρα .
23
Ταίζουν τα πράματα ψάρι , πέστροφα , γιατί έχουν την ιδέα , πως δε θα στέκονται τότε να τα ζυγώσει ξένος , και να τα κλέψει .
24
Παραδέχονται πως η προβατίνα έχει στη σφαζιά της ένα κοκκαλάκι . Στο σφάξιμο το βρίσκουν όσοι ξέρουν την αξία του το παίρνουν και το σέρνουν πάνω τους . Αυτό τους κάνει να αγαπιόνται απ' τον κόσμο , λένε .
25
Αν ιδεί κακό μάτι κριάρι να μαρκαλάει προβατίνα , λένε πως σταματάει η ορμή του , κακό πράμα γιά τον τσοπάνη .
26
Παχουλό κι' όμορφο αρνί η κατσίκι , αν ιδεί κακό μάτι , την ώρα που [παίζει , σκιάζει , πάει στον τόπο . " Του την έδωκε με το μονόβολο ο κιαρατάς η η στρίγγλα ( αν είναι γυναίκα ) ! ", λέει ο τσοπάνης .
27
Την Πρωτομαγιά βγάνοντας τα πράγματα απ' τα μαντριά οι τσοπαναραίοι τα χτυπούν με φύλλα καρυδιάς , γιά να φέρουν πολύ γάλα .
28
Τα Φώτα αγιάζουν τα πράματα μ' αγιασμό απ' την εκκλησιά φερμένον .
29
Όταν σημαδεύουν τα πράματα στ' αυτιά γιά να γνωρίζονται , παίρνουν τ' αποκόματα και τα ρίχνουν όπου τρέχει νερό ( βρύση , ρέμα ) και λένε : όπως τρέχει το νερό , να τρέχουν και τα πράματα .
30
Όταν αρχίσει ο μαρκάλος γιά να μην κοπεί πρέπει να πράματα ν' ακολουθούν το ίσιο σύρμα ( διεύθυνση ) στη βοσκή .
31
Την ημέρα της Ανάληψης ταίζουν τα πράματα αλάτι . Το ξετάζουν .
32
Άν ιδούν οι τσοπάνηδες μικρά παιδιά τους , πως ξεχωρίζουν τη σπρούχνη ( ανθρακιά ) , και κάνει το καθένα δική του φωτιά , τόχουν γιά κακό . Κόβονται τα μπουλούκια , ξεχωρίζουν και δεν συμμαζεύονται , σου λένε .
33
Νύχτα δε δανείζουν οι τσοπάνηδες αλάτι . Είναι κακό γιά τα πράματα το δάνεισμα , αυτό παραδέχονται .
34
Την ημέρα των Χριστουγέννων γυρίζοντας απ' την εκκλησιά οι τσοπάνηδες στ΄Άγραφα , παίρνουν μιά μπάτσα η κλωνάρι από κέδρο η πουρνάρι και τα βάζουν στη φωτιά . Ανάβουν και τριτσοβολούν . Τότε λένε : " Όπως πηδάει το κλαρί να πηδάνε τ' αρνάκια και τα κατσίκια " .
35
Αν τύχει και ψοφήσει πράμα γύρω στο μαντρί η κοντά στη στρούγκα , λένε , πως κάνει να το φάνε , εννοείται βέβαια πως πρέπει να προφτάσουν να το σφάξουν , γιά να μην πάει θράσιο . Το γδέρνουν λοιπόν και μαγερεύουν το κρέας του. Δεν κάνει να φάνε από κείνα που ψοφάνε μακρυά απ' τα κατοικειά . Αυτά τα πετάνε .
( Το  κείμενο  έχει  μεταφερθεί όπως  ακριβώς  ήταν γραμμένο  απ’ τον  συγγραφέα , πολυτονικό κλπ  )
Αυτές ήταν οι τσοπάνικες δεισιδαιμονίες όπως τις είδε , τις άκουσε και τις κατέγραψε ο Δημ .Λουκόπουλος , και όπως προαναφέραμε , δημοσιεύτηκαν το 1930 .
  Πάνω  στο  θέμα  όμως  αυτό , “ Δεισιδαιμονίες και  Προλήψεις “, έχουμε  πολλά  να  πούμε για  όσα  ακούγαμε  και  μάθαμε  από  παιδιά , για..” χαροπούλια “ που  έσκουζαν  προμηνύοντας θάνατο , για  τομ “ Ντβέτσ’κα “ , που  μεταμορφωνόταν και  πολλά  άλλα , αλλά  άλλο βράδυ …
      Καλό  Σαββατόβραδο  και  καλή Κυριακή
    Απ’το  “Λιδωρίκι “ με  αγάπη ….Κ.Κ.-
    Καλό σας βράδυ , με αγάπη .......Κ.-

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Το «Ελληνικά και Ορθόδοξα» απεχθάνεται τις γκρίνιες τις ύβρεις και τα φραγγολεβέντικα (greeklish).
Παρακαλούμε, πριν δημοσιεύσετε το σχόλιό σας, έχετε υπόψη σας τα ακόλουθα:
1) Ο σχολιασμός και οι απόψεις είναι ελεύθερες πλην όμως να είναι κόσμιες .
2) Προτιμούμε τα ελληνικά αλλά μπορείτε να χρησιμοποιήσετε και ότι γλώσσα θέλετε αρκεί το γραπτό σας να είναι τεκμηριωμένο.
3) Ο κάθε σχολιαστής οφείλει να διατηρεί ένα μόνο όνομα ή ψευδώνυμο, το οποίο αποτελεί και την ταυτότητά του σε κάθε συζήτηση.
4) Κανένα σχόλιο δεν διαγράφεται εκτός από τα spam και τα υβριστικά