«Ο ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΣΩΘΗΚΕ στα 400 χρόνια σκλαβιάς, επειδή ανάβανε το καντήλι, ζυμώνανε πρόσφορο, κάνανε αγιασμό και κυρίως πήγαιναν στην Εκκλησιά»

«Ο ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΣΩΘΗΚΕ στὰ 400 χρόνια σκλαβιᾶς, ἐπειδὴ ἀνάβανε τὸ καντήλι, ζυμώνανε πρόσφορο, κάνανε ἁγιασμὸ καὶ κυρίως πήγαιναν στὴν ἐκκλησιά»

Γιανναρᾶς: «Νὰ ξαναβροῦμε τὸν τρόπο τῆς ἑλληνικότητας.Ὄχι γιατί πρέπει, ἀλλὰ γιὰ νὰ δοῦμε ἐὰν μᾶς δίνει πραγματικὴ χαρὰ ζωῆς»

Ὁ Χρῆστος Γιανναρᾶς μιλᾶ γιὰ τὴν ἑλληνικὴ ταυτότητα, τὴ σχέση τοῦ Ἕλληνα μὲ τὸ παρελθὸν καὶ τὸν τόπο, ἀλλὰ καὶ τὶς παθογένειες ποὺ ἐξακολουθοῦν νὰ τὸν κρατοῦν καθηλωμένο. (Συνέντευξη huffingtonpost.gr)
Ἐδῶ καὶ χρόνια γράφετε στὰ ἄρθρα σας ἀλλὰ καὶ στὰ βιβλία σας γιὰ τὴνἑλληνικὴ ταυτότητα, τὴν κρίση ποὺ διέρχεται, τὴν ἀνικανότητα νὰ βροῦμε τὸνἑαυτό μας καὶ νὰ ἐκτιμήσουμε τὸ παρελθόν μας. 

Εἶναι μάλιστα τόσο ἔντονη ἡἀντίδραση, κυρίως ἀπὸ προοδευτικοὺς καὶ ἀκαδημαϊκοὺς κύκλους, ὅταν κάνεις μιλάει γιὰ ἱστορικὴ συνέχεια, Βυζάντιο κτλ, μὲ κίνδυνο μάλιστα νὰκινδυνεύει νὰ χαρακτηριστεῖ ἐθνικιστὴς καὶ ἀκροδεξιός.

.           Ὑπάρχει μία φοβερὴ παρανόηση, εἶναι σύμπτωμα τῆς παρακμῆς, μὲ τὶς ἴδιες λέξεις καταλαβαίνουμε τελείως ἄλλα πράγματα σήμερα. 

Αὐτὸ τώρα ἐὰν ἔχει γίνει μεθοδικὰ ἢ ἔχει γίνει συμπτωματικά, κανεὶς δὲν μπορεῖ νὰ τὸ ξέρει. 

Πάντως ὑπάρχει ἡ παρουσία μίας κοινωνικῆς ὁμάδας ἀνθρώπων, οἱ ὁποῖοι δείχνουν, δὲν μπορεῖ νὰ τὸ βεβαιώσει κανείς, ὅτι δουλεύουν μεθοδικὰ σὲ αὐτὸν τὸν τομέα. Ἔχουν διαστρέψει τὰ νοήματα: λένε Βυζάντιο καὶ ἐννοοῦν σκοταδισμό, αὐτὸ ποὺ ἐννοοῦσε ὁ 19ος αἰώνας μὲ τὸν Βολταῖρο, τὸν Μοντεσκιὲ καὶ τοὺς ἄλλους, λένε ἑλληνισμὸς καὶ ἐννοοῦν ἐθνικισμός, περίπου Χρυσὴ Αὐγή. 

Ἔχουν κάνει τέτοιες παραποιήσεις, οἱ ὁποῖες δυστυχῶς ἁπλώνονται, πῆραν τὴν ἐτικέτα τοῦ προοδευτικοῦ καὶ ἐξαπλώνονται σὰν ἀρρώστια, σὰν ἔκζεμα.

.           Οἱ παραποιήσεις αὐτὲς ὅμως ὑποστηρίζονται ἀπὸ πολλούς, ποὺ δὲν ἔχουν καὶ τὴν κατάλληλη παιδεία καὶ ἱστορικὴ γνώση γιὰ νὰ τὸ ὑποστηρίξουν. Παράλληλα ὑπάρχει μία νέα γενιὰ ποὺ δὲν ἔχει καθόλου ἱστορικὴ γνώση καὶ γιὰ τὴν ὁποία ἡ κα Ἀρβελὲρ σὲ συνάντηση ποὺ εἶχα μαζί της, μοῦ ἐξέφρασε τὴν πεποίθηση ὅτι αὐτὴ ἡ γενιὰ τῶν μορφωμένων νέων ποὺ δὲν ξέρει ἱστορία, εἶναι σὰν τὴ λευκὴ σελίδα καὶ μπορεῖ νὰ ξεκινήσει ἀπὸ τὸ μηδὲν καὶ νὰ μᾶς πάει ἀλλοῦ.

.           Μοῦ κάνει ἐντύπωση αὐτὴ ἡ φράση τῆς κ. Ἀρβελέρ, μίας ἀκαδημαϊκοῦ. Ἀκόμη καὶ ἡ σχολὴ τῶν Annales στὴ Γαλλία, ποὺ ἦταν μία ἀριστερὴ σχολή, ἱστορικοϋλιστικὴ κατὰ κάποιο τρόπο, καὶ αὐτὸς ὁ Le Golf (Jacques Le Golf) λέει πάρα πολὺ ὡραία τὸ ἑξῆς (μοῦ διαβάζει): «Ἡ Εὐρώπη οἰκοδομεῖται. Εἶναι τὸ μεγάλο ὅραμα. Δὲν θὰ πραγματωθεῖ, ἐὰν δὲν λάβουμε ὑπόψη τὴν ἱστορία.

Μία Εὐρώπη χωρὶς ἱστορία θὰ ἦταν μία Εὐρώπη ὀρφανὴ καὶ δυστυχισμένη. 

Γιατί τὸ σήμερα ἔρχεται ἀπὸ τὸ χθές, τὸ μέλλον ἀναδύεται ἀπὸ τὸ παρελθόν…

Στὶς προσπάθειες ἐνοποίησής της ἡ ἤπειρος ἔζησε διενέξεις, συγκρούσεις, διαιρέσεις, ἐσωτερικὲς ἀντιφάσεις.

Στὴν εὐρωπαϊκὴ ὑπόθεση θὰ ἀφοσιωθοῦμε, μόνο ἂν γνωρίζουμε ὁλόκληρο τὸ παρελθὸν καὶ ἀντικρίζουμε τὸ μέλλον». Σοφὲς κουβέντες…

Βάσει αὐτοῦ ποὺ μόλις μοῦ διαβάσατε, δὲν μπορῶ νὰ μὴ σχολιάσω αὐτὸ ποὺ συμβαίνει σήμερα, ὅπου δὲν ξέρουμε τί ἀκριβῶς εἴμαστε καὶ τί θέλουμε. Εἴμαστε Εὐρωπαῖοι; Ἕλληνες; Ἀπὸ τὴ μία μισοῦμε τὴν Εὐρώπη καὶ ἀπὸ τὴν ἄλλη θέλουμε νὰ εἴμαστε μέρος της. Παράλληλα, οὐκ ὀλίγοι στὴν πατρίδα μᾶς νιώθουν ἄβολα μὲ τὸ νὰ δηλώσουν Ἕλληνες, προτιμοῦν νὰ ἀνήκουν, ὅπως λένε, στὴν κατηγορία τῶν ἀνθρώπων γενικὰ καὶ ἀόριστα, ὁ ἐθνικὸς προσδιορισμὸς τοὺς ἀπωθεῖ.

.           Κοιτάξτε, αὐτά, νομίζω, ταπεινὰ φρονῶ, ὅτι εἶναι συμπτώματα μίας φοβερῆς πτώσης τοῦ ἐπιπέδου.

 Οἱ ἄνθρωποι δὲν προβληματίζονται, δὲν σκέπτονται. 

Αὐτὸ τὸ δίλημμα, τοῦ πόσο εἴμαστε Ἕλληνες ἢ Εὐρωπαῖοι εἶναι ἕνα ψευτοδίλημμα, ποὺ γεννήθηκε τοὺς τελευταίους αἰῶνες, βέβαια ἀρκετὰ ἐγκαίρως ἀπὸ τὸν Κοραή, Αὐτὸς εἶναι ὁ κακὸς δαίμων τοῦ Ἑλληνισμοῦ, ὅπως τὸν χαρακτηρίζει ὁ Ράνσιμαν, διότι ἔφτιαξε μία θεωρία ὅτι τὴν ἀρχαία Ἑλλάδα τὴ διέσωσε ἡ Δύση. Ποιά Δύση; Ἡ Δύση τῶν βαρβάρων, the barbarian west, ποὺ ἔφτασαν σὲ ἕνα πρωτόγονο ἐπίπεδο στὴν Εὐρώπη ἀπὸ τὸν τέταρτο στὸν ἕκτο αἰώνα. Αὐτοὶ λοιπὸν μετὰ τὴν πτώση τῆς Κωνσταντινούπουλης -βέβαια εἶχαν ἀρχίσει ἀπὸ πιὸ νωρὶς καὶ τὸ ψιλοκορτάρανε- ἐμφανίσθηκαν ὅτι διέσωσαν τὴν ἀρχαία Ἑλλάδα. Ἐμεῖς μὲ τὴν Τουρκοκρατία, λέει ὁ Κοραής, χάσαμε κάθε συνέχεια. Ἑπομένως, ἐὰν θέλουμε νὰ γίνουμε Ἕλληνες, πρέπει νὰ γίνουμε πρῶτα Εὐρωπαῖοι, γιὰ νὰ γίνει μετακένωση τῆς ἑλληνικότητας.

Ἀποτέλεσμα ὅλων αὐτῶν ἦταν νὰ φτιάξουμε ἕνα κράτος μιμητικό, ἕνα κράτος μεταπρατικό. Τὰ πάντα εἶναι ἀντιγραφή. Ἐκεῖ εἶναι ὁ πολιτισμός, ἐκεῖ εἶναι τὰ φῶτα. Ὅ,τι ἦταν ἐδῶ ἐθεωρεῖτο καθυστέρηση, βαρβαρισμός. Ὁπότε καταλαβαίνετε ὅτι ἐπάνω σὲ αὐτὴ τὴ σχιζοφρένεια ἔχει οἰκοδομηθεῖ ἕνα κράτος.

Ὑπῆρξαν ὅμως προσωπικότητες στὴν Ἑλλάδα οἱ ὁποῖες ἔζησαν στὴν Εὐρώπη καὶ διέγνωσαν τὴν παθογένεια, ὅπως γιὰ παράδειγμα ἡ γενιὰ τοῦ30.

.           Καὶ πρὶν ἀπὸ τὴ γενιὰ τοῦ 30 ὑπῆρξαν προσωπικότητες ποὺ σήκωσαν ἕνα ἀνάστημα, ὅπως γιὰ παράδειγμα ὁ Σπυρίδωνας Ζαμπέλιος, ὁ Παπαδιαμάντης, ὁ Δραγούμης. Στὴ συνέχεια ἡ γενιὰ τοῦ 30, πλέον ἐπεξεργασμένα, ἔδειξε ὅτι αὐτὸς ὁ λαὸς ἔπαψε νὰ παράγει πολιτισμὸ ἀπὸ τὴ στιγμὴ ποὺ ἔγινε αὐτόνομο κράτος. 

Μέχρι τότε εἶχε ταυτότητα, ἡ λαϊκὴ τέχνη εἶχε ταυτότητα, τὸ ἴδιο καὶ ἡ ἀρχιτεκτονική, ἡ ζωγραφική, ἡ μουσική, οἱ κοινοτικοὶ θεσμοὶ ἔσωζαν τὴν ταυτότητα τοῦ Ἑλληνισμοῦ, τὴν ἰδιαιτερότητα, ὄχι γιὰ νὰ ξεχωρίζουμε, ἀλλὰ διότι μόνο μὲ τὴν ἑτερότητα μετέχεις στὸ ἱστορικὸ γίγνεσθαι, ὅταν δηλαδὴ κομίζεις κάτι.

Ὅταν ἁπλῶς πιθηκίζεις καὶ τρέχεις πίσω ἀπὸ τοὺς ἄλλους, τότε εἶσαι τῆς καρπαζιᾶς, εἶσαι μία ἀστεία ὑπόθεση. 

Λοιπόν, αὐτὸ χάθηκε, κυρίως τὰ τελευταῖα 50 χρόνια μὲ ἕνα τρόπο ποὺ εἶναι σπαραχτικός. Τουλάχιστον ἀκόμη καὶ μέσα σὲ αὐτὴ τὴν ξιπασιὰ τῶν φώτων τῆς Δύσης διατηρεῖτο μέχρι κάποια στιγμὴ ἕνα ἐνδιαφέρον γιὰ τὴ γλῶσσα, πῶς νὰ σωθεῖ ἡ γλώσσα, ὑπῆρχε μία περηφάνια γιὰ τὴ γλῶσσα ἢ γιὰ τοὺς ἀρχαίους, γιὰ τὴ συνέχεια. Ἐπίσης, δὲν μποροῦμε νὰ ἀρνηθοῦμε ὅτι στὸ δεύτερο μισό τοῦ 20οῦ αἰώνα ἔγινε μία ἀνακάλυψη τοῦ Βυζαντίου, τοῦ λεγομένου Βυζαντίου, δηλαδὴ τοῦ Ἑλληνισμοῦ στὰ χρόνια τῆς Ρωμαϊκῆς Αὐτοκρατορίας, τοῦ ἑλληνορωμαϊκοῦ κόσμου ὅπως λέγεται σήμερα στὴν Ἱστορία.

Ὅλα αὐτὰ τὶς τελευταῖες δεκαετίες μετὰ τὴν μεταπολίτευση ἔχουν διαλυθεῖ, ἔχουν συκοφαντηθεῖ, ἔχουν βγεῖ ἀπὸ τὸν τρόπο τῆς ζωῆς μας. Βάλαμε καὶ τὸ μονοτονικό…

Στὰ γραπτά σας, ἀλλὰ καὶ τὸ τελευταῖο σας βιβλίο «Ἡ Εὐρώπη γεννήθηκεἀπὸ τὸ Σχίσμα», δίνετε μεγάλη ἔμφαση σὲ αὐτὸ καὶ παρομοιάζετε τὴν κατάργηση τοῦ πολυτονικοῦ μὲ τὴν Μικρασιατικὴ Καταστροφή.

.           Φυσικά, γιατί στὴν Μικρὰ Ἀσία χάθηκαν κοιτίδες καταγωγῆς, μὲ τὸ μονοτονικὸ χάθηκε ἡ συνέχεια τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας.

 Ἕνας Ἕλληνας σήμερα κάτω τῶν 40 ἐτῶν δὲν καταλαβαίνει τί θὰ πεῖ «Τῇ ὑπερμάχῳ στρατηγῷ τὰ νικητήρια», δὲν καταλαβαίνει τὸν Παπαδιαμάντη, τὸν Ροΐδη.

Δίνετε μεγάλη ἔμφαση στὴ γλῶσσα καὶ τὸ ἀνήκειν.

.           Ἐὰν ὑπάρξει μία πολιτικὴ ἀνάκαμψη, προϋπόθεση καὶ τῆς οἰκονομικῆς καὶ τῆς γενικότερης ἀνάκαμψης, νὰ μὲ θυμάστε, θὰ γίνει ὅταν θὰ βρεθεῖ ὁ πολιτικὸς ποὺ θὰ βάλει τὰ ἀρχαῖα ἑλληνικὰ στὸ δημοτικό. 

Βέβαια, ὄχι μὲ τὶς μεθόδους τοῦ σήμερα ἢ μὲ αὐτὲς ποὺ τόσα χρόνια μᾶς ταλαιπωροῦσαν. Ὑπάρχουν παιδαγωγικὲς μέθοδοι συναρπαστικές, ποὺ μποροῦν νὰ κάνουν τὴν ἐκμάθηση τῆς γλώσσας παιχνίδι. Ἀλλὰ στὰ χίλια χρόνια Ἑλληνισμοῦ, στὸ λεγόμενο Βυζάντιο, ποὺ ξεκινοῦσαν τὰ παιδιὰ ἀπὸ ἕξι ἐτῶν καὶ μάθαιναν τὴν ἀλφάβητο μὲ τὸν Ὅμηρο, κάτι ἤξεραν. Μιλοῦσαν ἕνα νεότερο ἰδίωμα ποὺ εἶχε προκύψει, ὅμως ἡ μήτρα ἦταν ὁ Ὅμηρος.

Ὅταν ἔχεις ἕνα τέτοιο γλωσσικὸ ἐπίτευγμα, εἶναι ἔγκλημα νὰ τὸ θυσιάζεις γιὰ χρηστικοὺς λόγους. Ὅταν δημιουργήθηκε τὸ κράτος τοῦ Ἰσραήλ, ἐπέβαλε ὡς ἐπίσημη γλώσσα τὸ παλαιότερο γλωσσικὸ ἰδίωμα, τὸ μασοριτικό. 

Ἐπίσης στὸ Ἰσραήλ, ἐὰν δὲν κάνω λάθος, ἡ ἔννοια τοῦ πολίτη εἶναι συνυφασμένη μὲ τὸ θρήσκευμα. Εἶσαι Ἰουδαῖος, ἄρα μπορεῖς καὶ νὰ εἶσαι καὶ πολίτης τοῦ Ἰσραήλ. Στὴ χώρα μας ὁ Ἑλληνισμὸς καὶ ἡ γλῶσσα εἶναι συνυφασμένα μὲ τὴ θρησκεία, τὴν ὀρθοδοξία.

Ἐὰν ὑπάρξει ἀποκοπὴ ἀπὸ τὴν Ὀρθοδοξία, τότε θὰ μποροῦμε νὰ μιλᾶμε γιὰ Ἑλληνισμό;

.             Νομίζω πὼς δὲν μπορεῖ νὰ ὑπάρξει, ὅμως νομίζω ὅτι εἶναι λάθος νὰ βλέπουμε τὴν Ὀρθοδοξία ὡς θρησκεία. Διότι μὲ τὰ σημερινὰ δεδομένα, ἴσως καὶ γενικότερα, ἡ θρησκεία εἶναι μία ἀτομικὴ ἐπιλογή, ἕνα ψυχολογικὸ γεγονός. Στὸν Ἑλληνισμὸ καὶ σὲ ἄλλες παραδοσιακὲς κοινωνίες, ὑπῆρχε μία νοηματοδότηση τῆς ζωῆς, ὑπῆρχε ἕνα νόημα, μία ἀναφορὰ στὴν αἰτία καὶ στὸν σκοπό, ἄρα καὶ κάποιοι κανόνες ἀληθείας ποὺ προέκυπταν ἀπὸ αὐτὸ τὸ σκοπὸ καὶ τὴν αἰτία. 

Ἡ Ἐκκλησία ἀπαντοῦσε στὸν Ἕλληνα σὲ αὐτὰ τὰ πολὺ βασικὰ καὶ θεμελιώδη ἐρωτήματα, τὰ ὁποῖα ἔδιναν νόημα στὴ ζωὴ καὶ στὸν θάνατο. Ὅταν χάσει ἕνας λαὸς μία τέτοια νοηματοδότηση,τότε ἐπικρατεῖ ἕνας μηδενισμός, ὅπως σήμερα.

Tὰ πάντα εἶναι χρησιμότητα, κατανάλωση, δὲν ὑπάρχει τίποτα ποὺ νὰ δίνει πραγματικὴ χαρὰ ζωῆς. 

Γιατί μόνο ἐὰν ψηλαφεῖς ἕνα νόημα στὴ ζωή σου, μπορεῖς νὰ ἔχεις χαρὰ ζωῆς. Διαφορετικὰ ἡ χαρὰ τῆς ζωῆς εἶναι ἡ κατανάλωση.

Καὶ ὅμως ὁ ἀντίλογος εἶναι ὅτι ἡ ἐκκλησία καθήλωσε τὸν Ἕλληνα, ὁ ὁποῖος πάντα περιμένει μία μαγικὴ λύση γιὰ τὰ προβλήματά του καὶ ὅτι τὸ Βυζάντιο καθυστέρησε τὴν ἀνάπτυξη τοῦ ἀτόμου καὶ χάσαμε, μεταξὺ ἄλλων, τὸν διαφωτισμὸ ποὺ συνέβη στὴν Εὐρώπη.

.           Αὐτὸ ποὺ ξέρω ὅτι τῆς καταλογίζουν, καὶ εἰδικότερα ὁ Ράμφος, ὁ ὁποῖος κάνει ἀγώνα γι’ αὐτό, εἶναι ὅτι ἀκριβῶς ἐγκλώβισε τὸ ἄτομο στὴν κοινότητα. Ὅλα αὐτὰ ἐμπίπτουν μέσα στὴ γενικότερη σύγχυση ποὺ ἔχει δημιουργηθεῖ. Νομίζω πὼς αὐτὰ ποὺ λέει (ὁ Ράμφος) εἶναι στοὺς ἀντίποδες τῆς ἱστορικῆς πραγματικότητας. Ἡ δυναμικὴ τοῦ Ἑλληνισμοῦ ἀπὸ τὴν πρώτη στιγμὴ ἦταν ἡ πόλις. «Τὸ μετέχειν κρίσεως καὶ ἀρχῆς», νὰ εἶσαι πολίτης, ἐνεργός, μέτοχος στὸ γίγνεσθαι. Τὸ νὰ περιπέσουμε στὸν ἀτομοκεντρισμὸ τοῦ δυτικοῦ βαρβαρικοῦ τρόπου βίου, στὸ ἐπίπεδο κυριαρχίας τῶν ἐνστίκτων, ὅπου κυριαρχεῖ τὸ ἄτομο καὶ οἱ ἀνάγκες, οἱ ἀπαιτήσεις, οἱ ὁρμὲς τοῦ ἀτόμου, ἐὰν αὐτὸ τὸ λέμε πρόοδο, τότε ἀντιστρέφουμε τοὺς ρόλους τῆς ἱστορίας, τὸ ἄσπρο μαῦρο. Εἶναι τερατώδη αὐτὰ ποὺ ἰσχυρίζεται ὁ κ. Ράμφος.

Ὅμως, αὐτὴ ἡ ἄποψη καθίσταται κυρίαρχη.

.           Βέβαια, γιατί βολεύει αὐτὴ ἡ ἄποψη. Σκεφτεῖτε, γιατί εἶχε αὐτὴ τὴ δυναμικὴ αὐτὸς ὁ πολιτισμός, ποὺ γεννήθηκε ἀπὸ τὴ βαρβαρικὴ Δύση. Ὁ λόγος εἶναι ὅτι πρόκειται γιὰ ἕναν πολιτισμὸ ποὺ κολακεύει τὰ ἔνστικτα, τὸν ἐγωτισμό, τὸν ναρκισσισμό. Σκεφτεῖτε πῶς μεγαλώνει σήμερα ἕνα παιδί. Ἕνα παιδὶ τῆς ἀγροτικῆς κοινωνίας γιὰ νὰ ἔχει φῶς ἢ γιὰ νὰ ἔχει θερμότητα, ἔπρεπε πρῶτα ἀπ᾽ ὅλα νὰ ἔχει μία προσωπικὴ σχέση μὲ ὑλικὰ πράγματα. Αὐτὴ ἡ σχέση δημιουργοῦσε ἀσυνείδητα μία στάση ζωῆς. Ἔπρεπε νὰ σεβαστεῖς τὸν ἄλλο ὅρο τῆς σχέσης, τὰ ξύλα γιὰ νὰ ἀνάψεις φωτιά, ἔπρεπε νὰ τὰ σεβαστεῖς, δὲν μποροῦσες νὰ τοὺς ἐπιβάλλεις νὰ ἀνάψουν. Αὐτὲς οἱ λεπτομέρειες δημιουργοῦσαν ἕναν ψυχισμό, ὁ ἄνθρωπος ἤξερε νὰ σχετίζεται, ἤξερε νὰ ἀποδέχεται, ἤξερε νὰ ταπεινώνεται, νὰ παραιτεῖται ἀπὸ τὸ ἐγώ.

.            Τὸ σημερινὸ παιδὶ πατάει ἕνα κουμπὶ καὶ ἔχει φῶς, ἕνα ἄλλο κουμπὶ καὶ ἔχει θερμότητα, ἕνα τρίτο κουμπὶ καὶ ἔχει εἰκόνα. Αὐτὸ τὸ παιδὶ μεγαλώνει ἀσυνείδητα μὲ ἕναν ψυχισμὸ παντοδυναμίας. Ὅταν θὰ φτάσει ἡ ὥρα γιὰ νὰ ἐρωτευθεῖ, δὲν θὰ μπορεῖ, γιατί δὲν ξέρει. Καὶ δὲν φταίει γι᾽ αὐτό, δὲν ἔμαθε ποτὲ νὰ μοιράζεται. Ἀντιλαμβάνεστε σὲ τί ἀπανθρωπία ὁδηγοῦν οἱ θεωρίες τοῦ Ράμφου καὶ ὅλη αὐτὴ ἡ κατεστημένη πιὰ στὴν ἑλληνικὴ κοινωνία, ἡ μεταπρατικὴ νοοτροπία τῆς μεταποικιακῆς κοινωνίας. Ὅπως οἱ χῶρες ποὺ βγήκανε ἀπὸ τὴν ἀποικιοκρατία, ἔτσι καὶ ἐμεῖς εἴμαστε ἀκριβῶς τὸ ἴδιο: ζηλεύουμε αὐτὸ ποὺ εἴχανε οἱ ἀποικιοκράτες.

Καὶ ποιά εἶναι ἡ ἑλληνικὴ πρόταση σήμερα;

.           Κοιτάξτε, αὐτὸ δὲν μπορεῖ νὰ ὑπάρξει ὡς συνταγή. Ἐὰν τὸ σκεφτοῦμε μὲ αὐτὸν τὸν τρόπο, πέφτουμε πάλι στὸ γήπεδο τῆς Δύσης. Αὐτὸ θέλει μία καλλιέργεια τοῦ τρόπου, μία ἐπανεύρεση τοῦ τρόπου, μία ἄλλη σχολικὴ ἀγωγὴ καὶ μία διαφορετικὴ ἀγωγὴ τῶν μέσων μαζικῆς ἐνημέρωσης, ὥστε προοδευτικὰ καὶ ἀνεπαισθήτως, ποὺ λέει ὁ Καβάφης, νὰ ξαναβροῦμε τὸν τρόπο τῆς ἑλληνικότητας. Νὰ τὸν ξαναβροῦμε, ὄχι γιατί πρέπει, οὔτε ἐπειδὴ εἶναι καλύτερος, ἀλλὰ γιὰ νὰ δοῦμε ἐὰν μᾶς δίνει πραγματικὴ χαρὰ ζωῆς.

Μοῦ λέτε αὐτὰ τὰ πράγματα γιὰ τὴ Δύση ἐνῶ ἔχετε σπουδάσει, ὅπως καὶἄλλοι Ἕλληνες διανοούμενοι καὶ ἐργαστεῖ ἐκεῖ…

.           Αὐτὸ ἀκριβῶς εἶναι τὸ δυναμικότερο στοιχεῖο αὐτῆς τῆς στάσης. Πρὶν ἀπὸ ἐμᾶς, ὅλοι οἱ λεγόμενοι ἑλληνοκεντρικοὶ διανοούμενοι, ὁ Κόντογλου, ὁ Πικιώνης, ὁ Θεοτοκᾶς, ὁ Λορεντζάτος, ὁ Σαραντάρης, ὁ Ἐλύτης, ὅλοι τους φάγανε τὴ Δύση μὲ τὸ κουτάλι. Διότι μόνο ἐὰν ζήσεις στὴ Δύση καὶ τὰ ἀδιέξοδα τῆς Δύσης, ξυπνάει μέσα σου τὸ ἐνδιαφέρον νὰ δεῖς ἐὰν ὑπάρχει κάτι διαφορετικὸ στὴ δική σου παράδοση. Ἕνας ἄνθρωπος ποὺ ἀγνοεῖ τὴ Δύση, δὲν μπορεῖ νὰ εἶναι Ἕλληνας. Γι’ αὐτὸ καὶ ὅλοι μας ἐπιμένουμε, ἐννοῶ ὅσοι ἔχουμε αὐτὴ τὴν ὀπτική, ὅτι ἡ μετοχή μας στὴν Εὐρωπαϊκὴ Ἕνωση (ΕΕ) εἶναι ἀπαραίτητη. Ἐὰν πάψει νὰ μετέχει στὴν ΕΕ ἡ Ἑλλάδα, τότε βγαίνει ἀπὸ τὸ ἱστορικὸ γίγνεσθαι. Ἔχεις ταυτότητα ὅταν ἔχεις ἑτερότητα. Ὅλοι μου οἱ δάσκαλοι ἦταν ὁ Χάιντεγκερ, ὁ Βιτγκεστάιν, ὁ Νίτσε, ὁ Λακᾶν. Καὶ αὐτὸ διότι γεννήθηκα καὶ μεγάλωσα ὡς δυτικός, μὲ δυτικὴ ἐκπαίδευση, μὲ δυτικὴ θρησκευτικότητα, μὲ θαυμασμὸ πρὸς τὴ Δύση. Ὅποτε, κάποια στιγμή, ὅταν γεννήθηκε μέσα μου τὸ ἐρώτημα, εὐτυχῶς ἐγκαίρως, τί ἔχει ὁδηγήσει σήμερα τὴ ζωή μας σὲ ἀδιέξοδα, ἀκολούθησα αὐτοὺς τοὺς μεγάλους πού μου ἔδειξαν μὲ τὴν κριτικὴ τοὺς ποιὸ ἦταν τὸ λάθος στὴ δυτικὴ ἱστορικὴ ἐξέλιξη. Ἡ κριτικὴ τοῦ Χάιντεγκερ σπάζει κόκαλα. Ἐὰν δὲν περάσεις ἀπὸ αὐτὴ τὴ θητεία καὶ μαθητεία, δὲν μπορεῖς νὰ ἀνακαλύψεις τὴ διαφορά.

Ἴσως νὰ ἦταν χρήσιμο νὰ μᾶς βοηθήσετε νὰ καταλάβουμε λίγο τὴν ἱστορικὴπορεία τῆς Δύσης, ὅπως τὴν ἀντιλαμβάνεστε. Ἀπὸ τὰ γραπτά σας βλέπω ὅτι δίνετε ἔμφαση στὸν Αὐγουστίνο, καθὼς λέτε ὅτι αὐτὸς διαμόρφωσε τὴ δυτικὴσκέψη.

.           Ναί, καὶ στὶς συγκυρίες ποὺ ἀνέδειξαν τὸν Αὐγουστίνο ὡς κεφαλάρη, τὸν μεγάλο πατέρα τοῦ δυτικοῦ πολιτισμοῦ. Ὅλοι οἱ ἱστορικοί, καὶ τὰ ἔχουν μελετήσει οἱ δυτικοὶ ἱστορικοὶ αὐτὰ καί, ξέρετε, εἶναι πολὺ τίμιοι, συμπίπτουν σὲ αὐτὴ τὴ διαπίστωση: Αὐτὰ τὰ στίφη τὰ βαρβαρικά, ποὺ ἔφτασαν στὴ Δύση ἀπὸ τὸν 4ο ἕως τὸν 6ο αἰώνα, ξεκινοῦσαν ἀπὸ τὰ ὀροπέδια τῆς Ἀσίας, πέρα ἀπὸ τὰ Οὐράλια. Ζητώντας βοσκοτόπια, ἡ μία φυλὴ πίεζε τὴν ἄλλη καὶ τὴν ἐκτόπιζε. Κάποια στιγμὴ πέρασαν καὶ τὸν Ρῆνο καὶ μπήκανε στὴ Ρωμαϊκὴ Αὐτοκρατορία. Ἡ Ρωμαϊκὴ Αὐτοκρατορία, τότε, ἦταν κάτι ἀντίστοιχο ὅπως ἡ Εὐρώπη, ἦταν, δηλαδή, κάτι ζηλευτό. 

Ὅμως αὐτοὶ οἱ λαοὶ ἦταν πολεμικὰ φύλα. Ἤξεραν μόνο τὸν πόλεμο καὶ τὸ κυνήγι, δὲν ἤξεραν κὰν τί σημαίνει ἀγροτικὴ καλλιέργεια. Μιλᾶμε γιὰ πολὺ χαμηλὸ ἐπίπεδο.

Σὲ ἐπίπεδο κανιβαλισμοῦ, λέτε στὸ βιβλίο σας «Ἡ Εὐρώπη γεννήθηκε ἀπὸ τὸσχίσμα» ἀλλὰ καὶ στὸ «Ὀρθοδοξία καὶ Δύση στὴ Νεώτερη Ἑλλάδα».

.           Ἀκριβῶς, σφάζανε τοὺς ντόπιους, τοὺς ἐκτοπίζανε… Ἀλλά, ὅπως καὶ σήμερα, ἔτσι καὶ τότε, γιὰ νὰ μπεῖς στὸν πολιτισμὸ ἦταν προϋπόθεση νὰ εἶσαι χριστιανός. Τότε λοιπὸν οἱ ἡγέτες αὐτῶν τῶν βαρβαρικῶν φύλων ἀποφάσιζαν νὰ βαπτιστοῦν χριστιανοί. Καὶ πράγματι βαπτίζονταν μαζικὰ στὸ ποτάμι.

Ἄντε τώρα ἕνας ἄνθρωπος χωρὶς καμία παιδεία, χωρὶς καμία μόρφωση, νὰ καταλάβει τὴ διάκριση οὐσίας καὶ ὑποστάσεως τῆς οὐσίας, νὰ καταλάβει τὴν ἐνανθρώπηση τοῦ Θεοῦ ὡς κορύφωμα ἐλευθερίας τοῦ Θεοῦ ἀπὸ τὴν θεότητά του, ἄρα ὡς αἰτιώδη ἀρχὴ τοῦ ὑπαρκτοῦ, τὴν ἐλευθερία καὶ ὄχι τὴν ἀναγκαιότητα. 

Δὲν καταλάβαιναν τίποτα ἀπὸ αὐτά. Φτιάξανε δηλαδὴ μὲ τὸν χριστιανισμὸ μία παγανιστικὴ ἐκδοχὴ ἀνάλογη μὲ αὐτὴ ποὺ εἶχαν οἱ ἴδιοι προηγουμένως. Καὶ ὅταν πιά, στὸν 9ο αἰώνα, ὁ Καρλομάγνος τοὺς συνένωσε σὲ μία αὐτοκρατορία, πῆρε τοὺς πιὸ σπουδαγμένους στὴν αὐλή του καὶ ἐκεῖ ἔγινε ἀπὸ τὸν Ἀκουίνο ἡ ἀνακάλυψη τοῦ Αὐγουστίνου.

Ἕνας Καρλομάγνος ποὺ δὲν ἤξερε νὰ διαβάζει καὶ νὰ γράφει…

.           Ἀκριβῶς! Καὶ ὁ Αὐγουστίνος ὁ ἴδιος δὲν εἶχε καμία ἑλληνικὴ παιδεία, δυστυχῶς δὲν ἤξερε ἑλληνικὰ καὶ αὐτοσχεδίαζε. 

Καὶ ἔφτιαξε ἀπὸ τὸ χριστιανισμὸ μία θρησκεία ἁπλοϊκή, ἕνας τιμωρὸς Θεός, ἕνας ἄνθρωπος ποὺ ἁμαρτάνει καὶ τιμωρεῖται. Αὐτὰ τὰ σχήματα πέρασαν καὶ κυριαρχοῦν μέχρι σήμερα.

Κυριαρχοῦν καὶ σὲ ἐμᾶς;

.           Πέρασαν φυσικὰ καὶ σὲ ἐμᾶς μὲ τὸν ἐξευρωπαϊσμό μας. Βίαιη μεταστροφὴ στὴν καινούργια θρησκεία ὑπῆρξε καὶ στὸ Βυζάντιο. Ὁ Ἕλληνας ἦταν ὁ ἐθνικός, ὁ Ἰουστινιανὸς κλείνει τὶς φιλοσοφικὲς σχολές, Πότε ἀρχίζει νὰ ὑπάρχει καὶ πάλι συνείδηση τῆς ἑλληνικότητας στὸ Βυζάντιο;

.             Νομίζω ὅτι αὐτὲς εἶναι σχηματικὲς ἑρμηνεῖες, οἱ ὁποῖες δὲν ἔχουν κανένα ἔρεισμα. Γιὰ παράδειγμα, λέμε ὅτι ὁ Ἰουστινιανὸς ἔκλεισε τὶς τελευταῖες φιλοσοφικὲς σχολὲς τῶν Ἀθηνῶν καὶ αὐτὸ εἶναι μύθος.

 Ἐπὶ Ἰουστινιανοῦ ἔκλεισαν οἱ τελευταῖες φιλοσοφικὲς σχολὲς τῶν Ἀθηνῶν, ἐπειδὴ εἶχαν παρακμάσει.

 Οἱ τελευταῖοι ποὺ φοίτησαν ἐκεῖ, ἕναν αἰώνα πρὶν ἀπὸ τὸν Ἰουστινιανό, ἦταν ὁ Μέγας Βασίλειος, ὁ Ἰωάννης Χρυσόστομος καὶ ὁ Γρηγόριος Ναζιανζηνός. Ἀλλά, ἐν συνεχείᾳ, ἐπανέρχεται σὲ χρήση ἡ λέξη Ἕλληνας, αὐτὸ τὸ ἔχει ὑπογραμμίσει ὁ Σβορῶνος, ἀπὸ τὸν 10ο αἰώνα καὶ μετά. Ὅποιος ἦταν Ρωμαῖος πολίτης μὲ ὀρθόδοξο θρήσκευμα, ἐκκλησιαστικὸ θρήσκευμα, ἦταν καὶ Ἕλλην, διότι εἶχε γλῶσσα ἑλληνική, ὅλη αὐτὴ ἡ ἀπέραντη αὐτοκρατορία μιλοῦσε ἑλληνικά. Μάλιστα ὁ Σβορῶνος εἶχε πεῖ τὸ ἐξαιρετικό: «Μὴ μοῦ ζητᾶτε συνέχεια αἵματος, ἐγὼ κάνω ἱστορία, δὲν κάνω ζωολογία».

Λέτε κάπου πὼς οἱ δυτικοὶ σχολίασαν τὴν Ἅλωση τῆς Κωνσταντινούπολης ὡς τὴν ἄρση μίας ἀναπηρίας γιὰ τὴν ἕνωση τῆς Εὐρώπης.

.          Ναί, διότι ἀπὸ τὴ στιγμὴ ποὺ ἡ Εὐρώπη, μετὰ τὸν 12ο αἰώνα, ἄρχισε λίγο νὰ στέκεται στὰ πόδια της, νὰ ἀποκτᾶ μία αὐτονομία καὶ μὲ τὸ σχίσμα κυρίως νὰ θέλει νὰ αὐτονομηθεῖ ὡς πρὸς τὴν ἑλληνικότητα καὶ τὴν ἑλληνικὴ Ἀνατολή, ἄρχισε αὐτὴ ἡ ἀντιπαλότητα, ἡ ὁποία ἐξελίχθηκε σὲ μία ἀντιπαλότητα πρὸς τὸ Βυζάντιο. Τὴ λέξη Βυζάντιο τὴ φέρανε τὸν 16ο αἰώνα. Μέχρι τότε ἦταν ἀντιπαλότητα πρὸς τοὺς Ἕλληνες, Contra Errores Graecorum, κατὰ τῶν πλανῶν τῶν Ἑλλήνων. Ἦταν μία ἀντιπαλότητα, ἡ ὁποία, ὅταν ἔπεσε ἡ Κωνσταντινούπολη στὰ χέρια τῶν Τούρκων ἱκανοποιήθηκε. Ἐπιτέλους ἔλειψε αὐτὴ ἡ μεγάλη ἀπειλή, αὐτὸς ὁ κριτικὸς ἀντίλογος, ἂν θέλετε, καὶ ἀπὸ τότε ἡ Δύση εἶναι μονόδρομος. Κανένας ἄλλος πολιτισμὸς δὲν μπόρεσε νὰ ἀντιταχθεῖ μὲ κοινωνικοκεντρικὸ ὅραμα στὸν κτηνώδη ἀτομοκεντρισμὸ τοῦ δυτικοῦ μοντέλου.

Γίνεται πολὺ συζήτηση γι᾽ αὐτὸ καὶ συγκεκριμένα ὑποστηρίζεται ὅτι ὁ Τοῦρκος ἦταν τελικὰ ἐπιλογή.

.               Δὲν ἦταν ἐπιλογή, ἐὰν θέλουμε ἱστορικὰ νὰ εἴμαστε στοιχειωδῶς συνεπεῖς, δὲν τοὺς φέραμε ἐμεῖς στὴν Μικρὰ Ἀσία τοὺς Τούρκους. Ἁπλῶς, ὅταν ἄρχισε ἡ προσπάθεια στὴν Κωνσταντινούπολη γιὰ νὰ τὰ φτιάξουμε μὲ τὴ Δύση, νὰ ὑποταχθοῦμε στὴ Δύση, προκειμένου νὰ μᾶς βοηθήσει νὰ ἀντικρούσουμε τοὺς Τούρκους, τότε ἐμφανίστηκε μία μερίδα Ἑλλήνων σημαντικὴ ἡ ὁποία ἔλεγε ὅτι εἶναι καλύτερα μὲ τοὺς Τούρκους παρὰ μὲ τὴν τιάρα. Δηλαδή, εἶναι καλύτερα νὰ ὑποταχθεῖς σὲ κάποιον ποὺ σὲ δυναστεύει, παρὰ νὰ δώσεις γῆ καὶ ὕδωρ καὶ νὰ ἀφομοιωθεῖς ἀπὸ κάποιον ὁ ὅποιος εἶναι ἀντίπαλός σου, κάτι ἐντελῶς ξένο πρὸς ἐσένα, ἀλλὰ ἔσπευσες νὰ τὸν δεχτεῖς καὶ νὰ τοῦ προσφέρεις τὴν ταυτότητά σου.

Ἀφοῦ ἡ ταυτότητά μας ἦταν τόσο ἰσχυρή, δὲν θὰ μπορούσαμε νὰ συνθηκολογήσουμε καὶ νὰ τοὺς ἀφομοιώσουμε ἐμεῖς; Ἄλλωστε καὶ ἡ Ρωμαϊκὴ Αὐτοκρατορία ἐπηρεάστηκε σφόδρα ἀπὸ τὸν ἑλληνικὸ πολιτισμό.

.           Αὐτὸ τὸ προσπάθησαν. Εἶχε βγάλει ὁ Ὀκτάβιος Μερλιὲ στὸ Γαλλικὸ Ἰνστιτοῦτο μερικὲς μελέτες γιὰ τὴ μικρασιατικὴ ἑλληνικὴ πραγματικότητα, γιὰ τὸ πὼς οἱ Ἕλληνες συνυπῆρχαν μὲ τοὺς Τούρκους. Σὲ πολλὲς περιπτώσεις μάλιστα τοὺς ἐπηρέαζαν. Μέχρι σήμερα οἱ Τοῦρκοι σέβονται τὸν Ἀη-Γιώργη ἢ τὴν Παναγιά, ἀλλὰ μὴ ξεχνᾶτε ὅτι ἦταν ἄλλο πράγμα τὸ Ἰσλὰμ καὶ ἄλλο ὁ ρωμαϊκὸς κόσμος μὲ τὸ δωδεκάθεο, τὸ ὁποῖο σαφῶς ἔμπαζε πιὰ ἂπ΄ ὅλες τὶς μεριές, καὶ οἱ πληθυσμοὶ ζητοῦσαν πλέον κάτι ἄλλο, κάτι πληρέστερο. Τὸ Ἰσλὰμ εἶναι μία θρησκεία χωρὶς μεταφυσική, μία θρησκεία τυφλή, ἡ ὁποία ἀνταποκρίνεται στὴν ἐνστικτώδη ἀνάγκη τοῦ ἀνθρώπου γιὰ θρησκεία. Αὐτὸ τὸ πράγμα δὲν μποροῦσε νὰ ἀφομοιωθεῖ ἀπὸ τὸν ἑλληνισμό, ἐδῶ βλέπετε ὅτι δὲν μπορεῖ καν νὰ ἀφομοιωθεῖ ἀπὸ τὸ δυτικὸ παράδειγμα. Στὴ Γαλλία γιὰ παράδειγμα ἡ τρίτη, ἡ τέταρτη γενιὰ Μουσουλμανικῶν μειονοτήτων, καὶ δὲν ὑπάρχει αὐτὸ πουθενὰ στὸν κόσμο ἐκτὸς ἀπὸ τοὺς Ἑβραίους, δὲν ἀφομοιώνεται.

Ἐκτὸς ἀπὸ αὐτὸ ποὺ λέτε, διαπιστώνεται καὶ μία τάση δυτικῶν, ἀπὸ Ἀγγλία, Γαλλία, πάρα πολλοὶ ἀπὸ τὸ Βέλγιο, νὰ προσχωροῦν στὸ ριζοσπαστικὸ Ἰσλάμ. Ποῦ τὸ ἀποδίδετε αὐτό; (*Ἡ συνέντευξη ἔγινε περίπου ἕνα μήνα πρὶν τὶς αἱματηρὲς ἐπιθέσεις τῶν τζιχαντιστῶν στὸ Παρίσι)

.           Αὐτὸ εἶναι ἕνα πολὺ σπουδαῖο θέμα, τὸ ὁποῖο πρέπει ἐπειγόντως νὰ μελετήσουμε. Πῶς ἐξηγεῖτε τὸ γεγονὸς ὅτι σὲ αὐτὲς τὶς ὑπὲρ ἀνεπτυγμένες κοινωνίες ἐμφανίζεται ἕνα τέτοιο ρεῦμα στροφῆς πρὸς τὸ Ἰσλάμ; Προσωπική μου ἄποψη, γιατί πρόκειται γιὰ ἕνα ζήτημα τὸ ὁποῖο ἀπαιτεῖ ἔρευνα, εἶναι ὅτι ἡ τάση αὐτὴ ὀφείλεται στὸ γεγονὸς ὅτι ὁ μηδενισμὸς τῆς Δύσης δὲν ἀντέχεται. Ἡ ψυχὴ τοῦ ἀνθρώπου θέλει κάπου νὰ καταφύγει καὶ ὅταν ξεκινᾶς γιὰ νὰ ἀπορρίψεις τὸν μηδενισμό, θὰ πᾶς στὴν ἄλλη ἄκρη, σὲ μία θρησκεία τυφλή, χωρὶς μεταφυσικὴ καὶ θὰ κόβεις κεφάλια. Ἐκεῖνο ποὺ συνέβη μὲ τὸ περιοδικὸ Charlie Hebdo στὴ Γαλλία ἦταν μία ἀποκάλυψη. Μία ὁλόκληρη κοινωνία, 1,5 ἑκατ. Γάλλοι, βγῆκαν στὸ Παρίσι μὲ ἕνα στυλὸ στὸ χέρι γιὰ νὰ ὑπερασπισθοῦν τὸ ἀπόλυτο μηδέν. Δηλαδὴ ὅτι ἐγὼ ἐπιλέγω αὐτὸ εἶμαι, τὸ ἐγώ μου ἐπιλέγει τὰ πάντα, δὲν ὑπάρχει τίποτα ποὺ νὰ ξεπερνάει τὸ ἐγώ μου.

Μὰ δὲν τίθεται ζήτημα ἐλευθερίας τῆς ἔκφρασης; Ἄλλωστε, αὐτὸ ποὺ ὑποστηρίζουν καὶ τὸ συγκεκριμένο περιοδικὸ εἶναι ὅτι ἡ θρησκεία ὁδηγεῖ σὲ μαχαίρι καὶ οἱ χριστιανοὶ ἔσφαξαν…Εἶναι ἐπικίνδυνο πράγμα ἡ θρησκεία.

.             Αὐτὸς σήμερα εἶναι ὁ τρόπος τῆς ζωῆς μας, ὁ ἀτομοκεντρισμός μας, στὸ ἀπόλυτο. Ἀλλά, νομίζω, γιὰ ἕναν Ἕλληνα πρέπει τουλάχιστον νὰ τίθεται ὡς ἐρώτημα, ὡς ἀπορία, γιατί ἡ ἔννοια τοῦ ἀτομικοῦ δικαιώματος ἦταν ἄγνωστη στὴν ἀρχαία Ἑλλάδα, ἦταν ἄγνωστη στὸ ρωμαϊκὸ δίκαιο. Γιατί; Διότι αὐτὸ ποὺ ἐπιδιώκει ἡ νεότερη Δύση μὲ τὰ ἀτομικὰ δικαιώματα ὑπερκαλυπτόταν ἀπὸ τὸ γεγονὸς ὅτι ἤσουν πολίτης, μετεῖχες κρίσεως καὶ ἀρχή. Τὸ σῶμα τοῦ πολίτη ἦταν ἱερό. Δὲν ὑπῆρχε στὴν ἀρχαία Ἑλλάδα σωματικὴ βάσανος, μαστίγωση, φραγγέλωση, οὔτε καν δήμιος. Ὁ Σωκράτης καταδικάζεται σὲ θάνατο καὶ δὲν ὑπάρχει δήμιος νὰ ἐκτελέσει τὴν ποινή. Ἢ θὰ πάρει μόνος του κώνειο νὰ τὸ πιεῖ πειθόμενος τῆς γνώμης, γιατί καὶ ἡ δημοκρατία κάνει λάθη, ἢ θὰ φύγει, θὰ πάψει νὰ εἶναι πολίτης, θὰ πάει κάπου ἀλλοῦ, μέτοικος.

.              Εἶναι τεράστιες οἱ παρανοήσεις ποὺ ἔχουν γίνει μὲ ἕνα τρόπο καὶ ἕνα ἐπίπεδο ἀφελέστατο, παιδαριῶδες. Τὸ ἀτομικὸ δικαίωμα εἶναι τὸ μεγαλύτερο ἀδιέξοδο τῶν εὐρωπαϊκῶν κοινωνιῶν. Δὲν μπορεῖ ὁ νόμος νὰ καθορίζει τὰ πάντα στὴ ζωή. Ὅταν ὁ Κάντ, τὸ λέω αὐτὸ συχνά, ὁρίζει γάμο ὡς σύμβαση δύο ἑτερόφυλων ἀτόμων γιὰ ἀμοιβαία χρήση τῆς σεξουαλικῆς ἰδιαιτερότητας τοῦ ἄλλου, ἐκεῖ εἶναι ὅλη εἰκόνα τῆς ἀπανθρωπίας τοῦ δικαιώματος…ἀπανθρωπία σκέτη!

Εἶναι καὶ αὐτό, ὅπως καὶ οἱ ὑπερασπιστὲς τοῦ Charlie Hebdo, μία συνέπεια τῆς Αὐγουστίνιας σκέψης;

.             Ἢ ἀντίδραση ἢ συνέπεια. Γιατί ἔχουν δίκιο, ὅταν λένε ὅτι ἡ θρησκεία σφάζει, μαχαιρώνει κάνει Ἱερὴ Ἐξέταση, ἔχουν δίκιο, ὅλα αὐτὰ ταυτίζονται μὲ τὸ νόμο. Ἡ θρησκεία εἶναι ἕνα ἐνστικτῶδες καὶ πρωτογενὲς μόρφωμα καὶ ἀνάγκη τοῦ ἀνθρώπου. 

Ὁ Χριστιανισμὸς δὲν εἶναι θρησκεία, εἶναι Ἐκκλησία…

Τὸ ἔχετε συσχετίσει μὲ τὴν ἐκκλησία τοῦ δήμου…

.            Ναί, ἐκκλησία τοῦ δήμου καὶ Ἐκκλησία τῶν πιστῶν. Εἶναι ἕνα συλλογικὸ ἄθλημα γιὰ τὴν πραγμάτωση τοῦ ἀληθοῦς, ὅπως κάθε ἄθλημα ἔχει τὸ ρίσκο τῆς ἀποτυχίας. Ἡ διαφορὰ τῆς Ἐκκλησίας στὴν Ἀνατολή, στὸν Ἑλληνισμό, ἀπ᾽ ὅ,τι στὴ Δύση εἶναι ὅτι οἱ ἀποτυχίες στὴν ἑλληνικὴ παράδοση δὲν θεσμοποιήθηκαν ποτέ, δὲν εἴχαμε ποτὲ Ἱερὴ Ἐξέταση ἢ πίνακα ἀπαγορευμένων βιβλίων. Ὅλα αὐτὰ ὅπου γίνανε, καὶ ἐὰν γίνανε, ἦταν ἀτομικὲς παρεκτροπές, συνήθως μὲ ἀπομίμηση τῆς Δύσης. Ἀλλά, τουλάχιστον μέχρι σήμερα, δὲν ἔχουν θεσμοποιηθεῖ.

Ὑπάρχει ἕνα ἀντεπιχείρημα ὅσον ἀφορᾶ στὴν ἐκκλησία τοῦ δήμου, τὸ ὁποῖο προϋποθέτει τὴν ὕπαρξη πολιτῶν, σὲ ἀντιπαράθεση μὲ τὴν ἐκκλησία τῶν πιστῶν καὶ αὐτὸ εἶναι ὅτι στὸ ὀρθόδοξο Βυζάντιο δὲν ὑπῆρχαν πολίτες, ὅπως στὴ Δύση ἀπὸ ἕνα σημεῖο καὶ μετά, ἀλλὰ ὑπήκοοι.

.                Ἀπορῶ, ἀπορῶ, ἔστω ἂν εἶχαν διαβάσει ἔστω καὶ τὰ σχολικὰ ἐγχειρίδια, ἂν θὰ ἔλεγαν τέτοια πράγματα. Τὸ κύριο γνώρισμα τῆς Ρωμαϊκῆς αὐτοκρατορίας ἦταν τὸ νὰ εἶσαι Ρωμαῖος πολίτης. Αὐτὸ τὸ πῆραν ἀπὸ τὴν ἀρχαία Ἑλλάδα, ἀλλὰ δὲν ἔχει σημασία ἀπὸ ποὺ τὸ πῆραν. Τὸν Ἀπόστολο Παῦλο, ὅταν τὸν πῆραν γιὰ νὰ τὸν μαστιγώσουν, τοὺς λέει ὅτι εἶναι Ρωμαῖος Πολίτης καὶ ἀμέσως σταματοῦν. Εἶναι ἀπίστευτα αὐτὰ τὰ πράγματα. Ὑπήκοοι οἱ κάτοικοι τοῦ Βυζαντίου ποὺ ἡ μονάδα λειτουργίας αὐτῆς τῆς συγκεντρωτικῆς αὐτοκρατορίας ἦταν ἡ κοινότητα, ὄχι τὸ ἄτομο, ὑποκείμενο φορολογικῆς ὑποχρέωσης ἦταν ἡ κοινότητα, ποὺ σημαίνει ὅτι κάθε ἀνάγκη κοινωνεῖτο. Δὲν ἦταν ὅπως σήμερα τὸ ἀπρόσωπο ἄτομο ποὺ χαρακτηρίζεται ἀπὸ ἕναν ἀριθμὸ δελτίου ταυτότητας καὶ ἕναν ἀριθμὸ φορολογικοῦ μητρώου. Εἶναι τερατώδεις οἱ παρανοήσεις καὶ οἱ παρεξηγήσεις!

Μοῦ ἔχουν περιγράψει τὴν ἔννοια καὶ τὸ δέσιμο τῆς κοινότητας καὶ τῆς ἀλληλοβοήθειας στὰ χωριά, ἄνθρωποι οἱ ὁποῖοι τὸ ἔζησαν τὶς περασμένες δεκαετίες . Τουλάχιστον μέχρι τὴ δεκαετία τοῦ 50 αὐτὸ ἴσχυε σὲ πολλὰ μέρη τῆς πατρίδας μας.

.            Βέβαια, ὑπῆρχε ἡ βοήθεια ἀπ᾽ ὅλο τὸ χωριὸ στὴν καλλιέργεια τοῦ χωραφιοῦ τῆς χήρας ἢ τοῦ ἀδύναμου καὶ μάλιστα ἐθελοντικά. Τώρα κρεμόμαστε ἀπὸ τὸ κράτος. Κάποτε ἔλεγε ὁ Ἕλληνας, στὸ χωριὸ χτίσαμε σχολειό, φτιάξαμε πλατεία, τώρα χιόνι ρίχνει καὶ λέμε ποῦ εἶναι τὸ κράτος.

Ἄρα πῶς συνοψίζουμε, πῶς ὁρίζουμε τί εἶναι Ἕλληνας;

.            Ἐγὼ θὰ ἔλεγα ὅτι ὁ ὁρισμὸς τοῦ Ἕλληνα εἶναι τὸ πολιτικὸν ζῶον. Ὁ ἄνθρωπος εἶναι ζῶον πολιτικόν, ὁ Ἕλληνας εἶναι ζῶον πολιτικόν. Μετέχει στὸ ἀγώνισμα τῆς πόλεως, τῆς συνύπαρξης.

Σήμερα συνάδει αὐτό, μπορεῖ νὰ λειτουργήσει μὲ τὴ στενὴ σχέση ποὺ ὑπάρχει μεταξὺ κράτους καὶ ἐκκλησίας; Ὁ διαχωρισμὸς αὐτῶν τῶν δύο πῶς θὰ μποροῦσε νὰ ἐπηρεάσει τὸν Ἕλληνα;

.           Ἐπειδὴ εἴμαστε ἕνα κράτος μιμητικὸ τῶν δυτικῶν προτύπων, νομίζω ὅτι σὲ διοικητικὰ θέματα πρέπει νὰ γίνει ἕνας σαφὴς διαχωρισμός. Νὰ μὴν ἔχει ἡ Ἐκκλησία κανένα ρόλο συμβολαιογραφικό. Ὅπως τὸ νὰ ὑπάρχει μία συνύπαρξη σὲ ἕνα πεδίο ποὺ ἔχει καταντήσει λίγο κωμικό, ὅπως δηλαδὴ νὰ ἀποδίδονται σὲ ἐπισκόπους τιμὲς στρατηγοῦ καὶ κάτι τέτοια καλαμπούρια, νὰ εἶναι στὶς παρελάσεις ὁ δεσπότης, δὲν ἔχει καμία θέση ἐκεῖ ὁ ἐπίσκοπος τῆς Ἐκκλησίας. Ὁ ἐπίσκοπος τῆς Ἐκκλησίας εἶναι ὁ πατέρας τῆς κοινότητας. (ΣΧ. «ΧΡ. ΒΙΒΛ.»: Ναί, ἀλλὰ ἡ «Κοινότητα» δὲν ἔχει καὶ τὴν ἐθνική της ὑπόσταση; Ἡ «Κοινότητα» ἆραγε δὲν ἔχει καὶ τὴν ἱστορική της διαδρομή, ἡ ὁποία συμβολίζεται στὴν Παρέλαση;)

Αὐτὰ προέκυψαν ἀπὸ τὸ Ὄθωνα καὶ μετά;

.              Ἀπὸ τὴν αὐτοκεφαλία καὶ ἔπειτα…

Ἔχετε πεῖ καὶ ἔχετε γράψει ὅτι μὲ τὴν ἵδρυση τοῦ ἑλληνικοῦ κράτους τελείωσε ὁ ἑλληνισμός. Ἐπίσης σὲ μία ἀπὸ τὶς ἐπιφυλλίδες σᾶς γράφετε ὅτι ἡ παρακμὴ λαῶν καὶ ἡ ἱστορική τους ἐξαφάνιση εἶναι τὸ ἀποτέλεσμα τῆς μεταλλαγῆς τῆς παθολογίας σὲ φυσιολογία.

.              Ἔτσι μοιάζει…Ὅταν τὸ διάστροφο καὶ τὸ ἀλλοιωμένο θεωρεῖται φυσιολογικὸ καὶ νόμιμο. Βέβαια στὴν περίπτωση τοῦ ἑλληνικοῦ κράτους ἔχουμε παραλλάξει, ἐπειδὴ ἀκριβῶς δὲν ἦταν γέννημα τῶν δικῶν μᾶς ἀναγκῶν, καὶ τὸ δυτικὸ ποὺ προσλάβαμε. 

Δηλαδὴ αὐτὸ τὸ Κοινοβούλιο δὲν ἔχει καμία σχέση μὲ τὸν εὐρωπαϊκὸ κοινοβουλευτισμό, εἶναι μία ἀρλούμπα. Ἐπίσης καὶ ὁ τρόπος λειτουργίας τῶν κομμάτων, ἂν καὶ σήμερα παντοῦ ἔχει εἰσχωρήσει αὐτὸ τὸ στοιχεῖο τῆς διαφήμισης καὶ ἐμπορευματοποίησης τῆς πολιτικῆς, ἀλλὰ στὴν Ἑλλάδα εἶναι σὲ τριτοκοσμικὸ ἐπίπεδο.

Ποῦ βασίζετε τὶς ὅποιες ἐλπίδες σας δεδομένου ὅτι ἔχετε γράψει πὼς ὁ ἑλληνικὸς τρόπος ἴσως νὰ μπορέσει νὰ σωθεῖ καὶ νὰ ἐπικοινωνηθεῖ ἀπὸ ἄλλους λαούς, Λάπωνες, Ἀργεντινούς…

.              Τὸ λέω σὰν συλλογισμὸ ὅτι αὐτὸ ποὺ πρότειναν οἱ Ἕλληνες μέσα στὴν ἱστορία, βίωσαν καὶ παρουσίασαν ὡς πρόταση, νομίζω ὅτι εἶναι τόσο ἐνδιαφέρον καὶ πολύτιμο γιὰ τὴν ἀνθρώπινη ἱστορία ποὺ δὲν μπορεῖ, κάπου θὰ διασωθεῖ, κάποιοι θὰ τὸ καταλάβουν. Θὰ εἶναι στοὺς Λάπωνες; Θὰ εἶναι στὴ Νιγηρία; Δὲν ξέρω, ἀλλὰ ὁ συλλογισμός μου λέει ὅτι κάπου θὰ διασωθεῖ.

Ἴσως νὰ τὸ καταφέρουν οἱ Εὐρωπαῖοι ἑταῖροι μας ἐὰν τὸ ἐπεξεργαστοῦν καλύτερα.

.           Δὲν ξέρω, γιατί οἱ Εὐρωπαῖοι πλέον ἔχουν παγιωμένους ἐθισμοὺς στὸν ἀτομοκεντρισμό. Ὑπάρχει μεγάλο καὶ σημαντικὸ ρεῦμα conversion, καθολικῶν ἢ προτεσταντῶν ποὺ στρέφονται στὴν Ὀρθοδοξία. Ἀλλὰ βλέπετε σὲ αὐτοὺς τοὺς μετεστραμμένους, χωρὶς νὰ θέλω νὰ τὸ κάνω ἀπόλυτο, βλέπετε ὅτι κάτι παραμένει γιατί ἡ Ἐκκλησία δὲν μεταδίδεται ὡς ἰδεολογία, ποὺ τὴν ἐπιλέγω, τὰ δόγματα, ποὺ λένε σήμερα.

Ἡ ἐκκλησία μεταγγίζεται μὲ τὸ γάλα τῆς μάνας. Εἶναι ἕνας τρόπος στὸν ὁποῖο ἐντάσσεσαι. 

Ἔχω καὶ λέω πάντοτε, γιατί μοῦ ἀρέσει αὐτό, τὴν ἑξῆς ἱστορία: Μετὰ τὴν χούντα συζητοῦσαν στὴ Βουλὴ τὸν καταστατικὸ χάρτη τῆς Ἐκκλησίας καὶ πῆρε τὸ λόγο ὁ Ἠλίας Ἠλιοῦ, τῆς Ἀριστερᾶς καὶ εἶπε: «Κοιτάξτε, ἐγὼ εἶμαι ἄθεος, ἀλλὰ νομίζω ὅτι γι’ αὐτὸ τὸ θέμα ἔχω τὴν τάδε γνώμη».

Ἔπειτα ἀπὸ μερικὲς ἡμέρες συζητοῦσαν καὶ πάλι στὴ Βουλὴ τὴν ἀπόφαση τοῦ Καραμανλῆ νὰ βγάλει τὴ χώρα ἀπὸ τὸ ΝΑΤΟ. Παίρνει καὶ πάλι τὸ λόγο ὁ Ἠλιοῦ καὶ λέει: 

«Ἐμεῖς τῆς Ἀριστερᾶς σᾶς λέγαμε πάντα ὅτι ἡ Ἑλλάδα ἔπρεπε νὰ βγεῖ ἀπὸ τὸ ΝΑΤΟ καὶ νὰ τώρα ποὺ ἔρχεται ἡ Δεξιὰ νὰ τὸ κάνει αὐτὸ καὶ ὅπως λέει ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος αὐτὸς ποὺ ἔρχεται τὴ δωδέκατη ὥρα εἶναι δεκτός». Λοιπὸν ἡ πρώτη φορὰ ποὺ στὴ Βουλὴ τῶν Ἑλλήνων παραπέμψανε στὸν ἅγιο Ἰωάννη τὸν Χρυσόστομο ἦταν ἀπὸ ἕναν ἄθεο.

 Μὲ αὐτὸ τὸ παράδειγμα θέλω νὰ σᾶς πῶ ὅτι στὴν Ἑλλάδα δὲν ὑπάρχουν ἄθεοι καὶ ἔνθεοι. Ὑπάρχει μία παράδοση βιωματική, στὴν ὁποία ἐντάσσεται τὸ παιδὶ καὶ ἀργότερα τὴν ἀπορρίπτει, τὸ παίζει ἄθεος, ἀλλὰ ἔχει μυηθεῖ, ἔχει μπεῖ σ΄ ἕναν τρόπο σχέσης καὶ ὁ τρόπος αὐτὸς εἶναι ἁπτός.

 Ὁ Ἑλληνισμὸς σώθηκε στὰ 400 χρόνια σκλαβιᾶς, ὄχι ἐπειδὴ κάναμε κατήχηση, ἀλλὰ γιατί ἀναβανε τὸ καντήλι, ζυμώνανε πρόσφορο, κάνανε ἁγιασμὸ καὶ κυρίως πήγαιναν στὴν ἐκκλησιά, ἦταν τὸ κεντρικὸ κοινωνικὸ γεγονός, ἦταν γιορτή, πανήγυρις.