Πέμπτη, Απριλίου 25, 2019

Επί του Τάφου - Γέρων Γαβριήλ Κοβιλιάτη.



Επί του Τάφου - προοίμιο στη χαρά της Αναστάσεως
____
Οι πηγές και η εξέλιξη της λατρευτικής διαδικασίας του Επιταφίου
Τα πάθη του Χριστού έσωσαν τον άνθρωπο από τις συνέπειες της αμαρτίας, δηλαδή το θάνατο, τόσο τον πνευματικό όσο και με την ανάσταση κατά τη Δευτέρα Παρουσία, τον σωματικό. Αλλά και ο σωματικός θάνατος έχει ήδη χάσει την τραγικότητά του, το “κεντρί” του, όπως λένε τα τροπάρια της εκκλησίας μας. Ο θάνατος δεν είναι μόνιμος, είναι μια προσωρινή κατάσταση, ένας ύπνος.
Αυτή η εβδομάδα είναι Μεγάλη, διότι γιορτάζουμε πάρα πολύ σπουδαία γεγονότα. Γιορτάζουμε κάτι που οι άνθρωποι από μόνοι μας δεν θα μπορούσαμε να πετύχουμε ούτε στην πιο αισιόδοξη φαντασία μας. Την κατάργηση του θανάτου. Η ιστορία της σωτηρίας που πρόσφερε ο Χριστός, γίνεται προσωπική ιστορία σωτηρίας για τον καθένα και για όλη την εκκλησία. Ο άνθρωπος δεν είναι αυτόνομη ύπαρξη, είναι εξαρτημένο ον. Εξαρτάται πάνω απ' όλα από τον Θεό, επομένως τη σωτηρία, την αιωνιότητα, μπορεί να του την προσφέρει αποκλειστικά και μόνον ο Θεός. Και ο Θεός αυτό ακριβώς έκανε.
Δεχόμαστε λοιπόν τη σωτηρία που σφραγίστηκε με τη σταύρωση και την ανάσταση του Χριστού. Οι χριστιανοί σε κάθε χώρα προσέλαβαν αυτά τα γεγονότα, τα έζησαν και τα ζουν στην καθημερινότητα, δημιουργώντας πολιτισμό. Έτσι λοιπόν αυτά καθεαυτά τα γεγονότα της ζωής του Χριστού, που τα ζούμε πάνω απ' όλα στα μυστήρια, ντύθηκαν με διάφορα έθιμα, τα οποία μας συνοδεύουν ως σήμερα. Αυτά τα έθιμα, και ας το προσέξουμε αυτό, έπονται, ακολουθούν τα ίδια τα γεγονότα. Δεν είναι τα κύρια, είναι δευτερεύοντα και μπορεί κάποτε ν' αλλάξουν ή να αντικατασταθούν, υπηρετώντας με άλλο τρόπο τα ίδια πάντα σωτηριώδη γεγονότα. Εκείνο που δεν αλλάζει και δεν αντικαθίσταται είναι τα ίδια τα γεγονότα της ζωής του Χριστού, τα οποία μπορεί να δημιουργήσουν και κάποια λαϊκά έθιμα. Από την άλλη πλευρά, αν μείνουν μόνο τα έθιμα, τα οποία φαίνεται να προτιμούν οι περισσότεροι σήμερα, είναι αυτονόητο πως αυτά από μόνα τους δεν σώζουν.

Ο συμβολισμός της Αγίας Τράπεζας, η μεγάλη σημασία των λουλουδιών κατά τον στολισμό και η προσφορά των Ελλήνων.
Αξίζει επίσης να προσέξουμε ιδιαίτερα ότι τα έθιμα γενικά δεν είναι ουρανοκατέβατα. Οι χριστιανοί χρησιμοποίησαν διάφορες επιρροές και συνήθειες που ήδη υπήρχαν, δίνοντας όμως σε αυτά τελείως διαφορετικό νόημα. Τα γεγονότα της ζωής του Χριστού υπάρχουν και χωρίς τα έθιμα, προηγούνται των εθίμων και τα καθορίζουν. Κανείς δεν είναι τόσο ανόητος για να νομίσει ότι τα έθιμα δημιουργούν τα γεγονότα ή υπηρετούν μύθους του παρελθόντος. Μην ξεχνάμε ότι ο χριστιανισμός ερχόμενος σε επαφή με τον ελληνισμό, τον μεταμόρφωσε και τον εκχριστιάνισε. Αλλά με ποιον τρόπο; Απέρριψε τα στοιχεία της θρησκείας των αρχαίων Ελλήνων και κράτησε πολλά στοιχεία της αρχαιοελληνικής ζωής και του πολιτισμού των Ελλήνων, προσδίδοντάς τους χριστιανικό περιεχόμενο.
Για τα έθιμα της Μεγάλης Παρασκευής, υπό αυτήν την αυτονόητη για εμάς τους χριστιανούς οπτική, μίλησε στην “Ορθόδοξη αλήθεια” ο Γέροντας Γαβριήλ του Ιερού Καθίσματος Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Άνω Δολών Μεσσηνίας. Ο Γέροντας Γαβριήλ είναι αρχαιολόγος, βυζαντινολόγος, διδάκτωρ Γερμανικού Πανεπιστημίου με θέμα το Βυζαντινό Διδυμότειχο και με πολύ μεγάλη εμπειρία πριν γίνει μοναχός ως ξεναγός υψηλού επιπέδου σε μνημεία αρχαιοελληνικά και βυζαντινά. Στο ερώτημά μας πώς δημιουργήθηκε το έθιμο του επιταφίου, μας απαντά...
Τα οθόνια
«Λέμε ότι επί του Τάφου ευρέθηκαν τα σουδάρια και τα οθόνια. Είναι αυτά τα μόνα κατάλοιπα του ενταφιασμού του σώματος του Χριστού. Θέλω να τονίσω ότι δεν υπάρχει σε άλλες ορθόδοξες χώρες η συνήθεια του Επιταφίου, καθότι οι Έλληνες διακρίνονται από μακραίωνη παράδοση για τη λατρεία των νεκρών και το σεβασμό προς τον εκλιπόντα. Αλλά πώς τον μετέφεραν τον Χριστό στο κενόν μνημείο; Σε σινδόνη καθαράν, το μετέφερε ο Νικόδημος. Βλέπουμε λοιπόν ότι με το ύφασμα που συνήθως είναι λινό, καθαρό ύφασμα, περιτύλιξαν το σώμα του και το εναπόθεσαν. Για τα δε οθόνια μπορούμε να σχηματίσουμε την καλύτερη εικόνα, βλέποντας απεικονίσεις της αναστάσεως του Λαζάρου, που είναι σπαργανωμένος ή μάλλον σαβανωμένος.. Και γιατί είναι τόσο σημαντικό; Ο Ιησούς που γεννήθηκε στο σπήλαιο εσπαργανώθη. Η εικόνα της Γεννήσεως επιβάλλεται να δείχνει το βρέφος σπαργανωμένο. Η δυτική ζωγραφική το απεικονίζει πάμπολλες φορές γυμνό. Δεν το λέμε από ευσεβισμό αλλά διότι αναφέρεται “και εσπαργάνωσε αυτόν”. Έτσι ξεκινάει η ζωή, με τον περιορισμό της ελευθερίας στο σπαργάνωμα και προαναγγέλλει το σαβάνωμα των Εβραίων. Τα οθόνια είναι ακριβώς όπως τα σπάργανα.


Αυτά λοιπόν ευρέθησαν επί του Τάφου και η σινδόνη. Και το μεγάλο ερώτημα είναι εμείς τι εννοούμε σήμερα με τον Επιτάφιο; Λέμε, “Θα πάω στον Επιτάφιο” , ή “αυτά τα λουλούδια τα έχω κόψει απ' τον κήπο μου για τον Επιτάφιο”. Είναι μια γυναικεία ενασχόλησις ο στολισμός των Επιταφίων. Το τονίζω και πάλι, είναι χαρακτηριστικό για την ορθοδοξία στην Ελλάδα. Πού αλλού έχουμε ένα παρόμοιο λατρευτικό αντικείμενο; Στο αντιμήνσιο. Μπορεί να γίνει Θεία Ευχαριστία χωρίς να απλώσει ο ιερέας πρώτα το αντιμήνσιο επί της Αγίας Τραπέζης; Τι σημαίνει αντιμήνσιο; “Αnte mensa”, δηλαδή “αντί της τραπέζης”. Μπαίνει αυτό το ύφασμα και κει επάνω θα τελεστεί η θυσία. Και το ύφασμα αυτό φέρει μέσα του, στο γύρισμα με τη φόδρα του, μικρά κομματάκια από οστά μαρτύρων. Διότι οι μάρτυρες καταθέτουν μαρτυρία της αγάπης τους προς τον Χριστό. Όχι βέβαια με κόκκινα τριαντάφυλλα, αλλά με το μαρτύριό τους, μιμούνται τη θυσία.
Γιατί αγάπη για τους ορθοδόξους είναι πόνος, είναι θυσία. Αυτό είναι η μεγάλη διαφορά μεταξύ αγάπης και έρωτος. Ο έρως έχει την ιδιοτέλεια. Κάποιος π.χ. ερωτεύεται μια γυναίκα για τα μάτια της. Αν αυτή η αυθόρμητη έλξις με αφορμή τα μάτια, δεν μετασχηματισθεί σε αγάπη, μην περιμένετε θυσία.
Επιτάφιος και Αγία Τράπεζα
Η Αγία τράπεζα συμβολίζει τον Τάφο όπου διαδραματίζεται η Ταφή και η Ανάστασις, ακόμα και η Ανάληψις. Όταν ο ιερέας βγαίνει με τον δίσκο και με το Άγιο δισκοπότηρο και το υψώνει, αυτή είναι η Ανάληψις. Αλλά δεν μας έμαθαν να κατηχηθούμε, ώστε να αποκρυπτογραφήσουμε τους κώδικες και να εννοούμε με τον τελετουργό συν αυτώ, να συνεννοούμεθα δηλαδή. Γι' αυτό ο καθένας νομίζει ό,τι νομίζει και έχει και την ανάλογη συμπεριφορά, πιστεύοντας ότι είναι ευσεβής. Εδώ ο ατομικισμός -έτσι το νοιώθω εγώ- δεν υπάρχει. Πρέπει να υπάρχει το καθολικόν, η καθ΄ όλον στάσις, που θα την προσαρμόζουμε, όχι στο συναίσθημά μας, αλλά σε αυτό που είπαν οι Πατέρες, για να δείχνουμε τη στάση μας, ν’ αποδεχόμαστε το γεγονός της σωτηρίας. Ειδαλλιώς ασωτεύω, αν κολακεύω τη δική μου ιδέα και το δικό μου εγώ»


Ποιές όμως είναι οι πηγές της λατρευτικής διαδικασίας του Επιταφίου; Ο Γέροντας διασαφηνίζει ότι:
«Ο Επιτάφιος μας έρχεται από το παρελθόν. Αλλά όχι και τόσο παλαιό όσο πολλοί νομίζουν. Δηλαδή δεν έχουμε υφάσματα που απεικονίζουν το σώμα του Χριστού. Αφήστε δε, όλα αυτά τα μπαρόκ χρυσοκέντητα, που είναι μια επίδειξις τρομερή.
Πολύ σημαντικά είναι τα λουλούδια γιατί μία τελετουργία έχει το τυπικό, το οποίο δεν βγαίνει από το τίποτα, φέρει έναν πολιτισμό. Και πραγματικά θα πρέπει να αναζητήσουμε τις πηγές του Επιταφίου στο απώτερο παρελθόν μας και μάλιστα δεν είναι και αμέτοχη και η συμβολή και του ιουδαϊκού στοιχείου για να επιτευχθεί αυτό που έχουμε σήμερα.
Κυκλικός και ευθύγραμμος χρόνος
Ο τρόπος μετρήσεως του χρόνου καθοριζόταν από τις εποχές στους αρχαίους Έλληνες και τα πάντα κινούνταν μέσα σε αυτά τα δεδομένα. Καλά κι αν συνέβαινε κάτι τελείως απρόοπτο; Αυτό ήταν θέμα τύχης. Αυτός είναι και ο λόγος γιατί δεν επιτρέπεται να πιστεύουμε στην τύχη ως ορθόδοξοι Χριστιανοί. Διότι έχουμε υιοθετήσει τον ευθύγραμμο τρόπο μετρήσεως του χρόνου. Από καταβολής κόσμου, από την αμαρτία και την τιμωρία με τον κατακλυσμό, από τη σωτηρία της κτίσεως, μετά και πάλι υπάρχει η πτώσις και πρέπει να μπούνε νόμοι, για να χαλιναγωγηθεί ο άνθρωπος που σώθηκε από τον κατακλυσμό. Και οι νόμοι αυτοί είναι οι εντολές του Κυρίου στον Μωυσή. Κι επειδή ούτε και αυτό έσωσε την ανθρωπότητα, έρχεται η θυσία της αγάπης, Αυτού που τόσο αγάπησε τον άνθρωπο ώστε τον μονάκριβό του Υιό δίνει και ο Υιός δέχεται εκών τη θυσία. Και μάλιστα σε σημείο που όταν τον καρφώνουν στο σταυρό να πει “Πάτερ άφες αυτοίς ου γαρ οίδασι τι ποιούσι”. Βλέπουμε λοιπόν ότι τα πράγματα αλλάζουν κι έτσι δημιουργείται αυτό που δημιουργείται στην Ελλάδα. Διότι η αποκαλυπτική θεολογία, η οποία είναι των προφητών κι εξακολουθεί με τους Πατέρες αργότερα, είναι το ένα σκέλος. Βέβαια οι προφήτες είναι η κατεξοχήν θεολογία που πηγάζει εξ Εβραίων. Μα δεν μπορούμε να αγνοήσουμε και την εξ Ελλήνων προσφορά στην εκκλησία. Και μόνον η λέξη “Εκ-κλησία” με δύο κάππα, προέρχεται από το ελληνικό ρήμα “εκ-καλώ” και είναι προχριστιανική. Είναι η εκκλησία του δήμου που εκκαλούσε τους πολίτες στο δήμο, προκειμένου να έχουν στόχο την ανίχνευση της Α-ληθείας. Αυτό δηλαδή που δεν επιτρέπεται να υποπέσει στην λήθη. Για αυτό και το μεγάλο άλφα στερητικό. Διότι όπως λέει ο Ντοστογιέφσκι, μόνο η αλήθεια θα μας σώσει.
Βλέπουμε λοιπόν ότι πραγματικά στις τελετές των αρχαίων ανιχνεύεται ο θνήσκων θεός της Ανατολής. Μας είναι γνωστός από τις αρχαιολογικές έρευνες. Ο οποίος γεννήθηκε για να πεθάνει και θα ξανααναστηθεί την επόμενη άνοιξη και ούτω καθ εξής. Όχι άπαξ και διά παντός, άλλα επαναλαμβανόμενα. Αυτός είναι η κυκλική αντίληψη του χρόνου που είχαν οι αρχαίοι Έλληνες. Γιατί δεν υπάρχει όμως τύχη. Εμείς οι χριστιανοί δεν πιστεύουμε στην τύχη αλλά στην πρόνοια του Θεού και γι αυτό λέμε η οικονομία του Θεού και όχι η τύχη. Εξαρτάται λοιπόν σε τι πιστεύουμε.


Το τελετουργικό που ήκμαζε σε Ελλάδα και Σικελία
Τότε λοιπόν οι γυναίκες σε συντροφιές πολλές μαζεύονταν για να κάνουν αυτήν τη νεκρική λατρεία του θνήσκοντος θεού. Πού υπάρχει αυτό σήμερα; Ο μόνος που μιλά για το φυσικό κάλλος του Χριστού είναι ο επιτάφιος θρήνος “Ω γλυκύ μου έαρ, γλυτύτατόν μου τέκνο, πού έδυ σου το κάλλος;”. Πουθενά αλλού δεν επιτρέπεται να μιλάμε για το σωματικό κάλλος του Χριστού. Βλέπουμε λοιπόν, ότι ένα τελετουργικό το οποίο ήκμαζε από την Ελλάδα μέχρι τη Σικελία, στηMagna Grecia, δεν μπορούσε να διαγραφεί. Γιατί ο άνθρωπος μέσα από όλα αυτά μαθαίνει να εκφράζει τη λατρεία του. Και όχι μόνο αυτούς τους στολισμούς και τον εξορκισμό, να γυρίσει να αναστηθεί και πάλι, όπως ο κύκλος των εποχών, αλλά εξόρκιζαν τη νέα ζωή, την ανάσταση. Έπαιρναν φιάλες, δηλαδή αγγεία λίγο βαθουλωτά και λίγες μέρες πριν από τη γιορτή έβαζαν μέσα σπόρους, φακές, ρεβίθια, μπιζέλια, για ν’ αρχίσουν να πετάνε φύτρα. Είναι η νέα ζωή. Άρα εξορκίζω αυτόν τον θνήσκοντα θεό να αναστηθεί.
Και δεν πάω πολύ μακριά. Τη Μ. Πέμπτη σε μας τους ορθοδόξους “προσκυνούμε Σου τα πάθη Χριστέ, δείξον ημίν και την ένδοξόν σου Ανάστασην”. Αυτό λοιπόν που ήτανε μια παρηγοριά, μια παραμυθία τότε, εάν σήμερα είμαι τω όντι ορθόδοξος, δεν θ' αναζητήσω την παραμυθία της ειδωλολατρίας, αλλά το γεγονός της Αναστάσεως του όντως Θεού, του Χριστού. Και δε φοβάμαι τίποτα. Αλλά δεν μπορώ ν’ αποκρύπτω τις ρίζες μου τις πολιτισμικές και να τις αρνούμαι, όταν έχουμε ταυτότητα δεν έχουμε φόβο.
Η Αγία μας παράδοση
Υπάρχουν κατάλοιπα παλαιών εθίμων σήμερα, π.χ. στην περιοχή των Σερρών οι νοικοκυρές για να υποδεχθούν τον Επιτάφιο που περνάει από το σπίτι τους, στα μπαλκόνια τους έχουν αναμένα κεριά και λιβάνι που καίει αλλά και κάτι που θα σας ξενίσει: πιάτα της σούπας βαθιά, που μέσα έχουν βάλει νερό και που μέσα έχουν βάλει μερικές μέρες πριν σπόρους και μουσκεύουν, οι οποίοι έχουν πετάξει φύτρο. Η συνήθεια έρχεται από την αρχαιότητα.
Παραδείγματα
Εμείς είμεθα ένας λαός, ο οποίος ετιμήθη από τον ίδιο τον Χριστό. Όταν του είπαν “Έλληνες έχουν έρθει να σε γνωρίσουν” εγκατέλειψε το τραπέζι λέγοντας “Νυν, ήγγικεν η ώρα να δοξασθεί ο Υιός του ανθρώπου”. Ο Χριστός δίνει αυτήν την εκτίμηση και χαίρεται διότι θα διαθοθεί το Ευαγγέλιό του στην ελληνική γλώσσα. Διότι αν ήταν στην εβραϊκή, όπως του Ματθαίου, δεν θα έβγαινε έξω από τα τείχη της Ιερουσαλήμ. Τώρα λοιπόν εμείς, όχι από ταπεινοφροσύνη, παραβλέπουμε αυτήν την αξία. Εθελοτυφλούμε κι αυτό θέλω να το ξέρουμε, τι δηλαδή εστί ορθοδοξία, το ορθώς δοκείν τε και δοξάζειν. Το δοκώ είναι τι πιστεύω και το δοξάζειν είναι πώς και τι λατρεύω. Δεν μπορείς να πιστεύεις ορθώς και στη λατρεία σου να είσαι δυτικοευρωπαίος ή δεν ξέρω και γω τι. Πραγματικά ανακαλύπτουμε και σε αυτό το σημείο το πόσο δικαιολογείται η λέξις “Ορθοδοξία” να είναι συνυφασμένη με τον Έλληνα λόγο.»
Για την εξέλιξη του λατρευτικού εθίμου του Επιταφίου στις μέρες μας ο Γέροντας Γαβριήλ θα φέρει παραδείγματα που έχουμε παρατηρήσει όλοι.
Η παράδοση και τα έθιμα που κρατούν από την αρχαιότητα, το πένθος, η Ορθοδοξία και η χαρά της Ανάστασης.
«Σε πολλά μέρη της Ελλάδας, σε μικρές πόλεις και χωριά όταν βγαίνει ο Επιτάφιος θα πάει οπωσδήποτε στο κοιμητήριο. Και πόσοι από τους πιστούς πενθούντες δεν παρακαλούν να περάσει ο Επιτάφιος και πάνω από τον τάφο του εκλιπόντος συγγενή τους; Βλέπουμε λοιπόν ότι εξορκίζεται ο νεκρός με τον Επιτάφιο. Είναι σαν να λέμε: “Παρηγορήσου βρε και Αυτός πέθανε αλλά ανέστη και να περιμένεις την Ανάσταση!”. Για αυτό και πηγαίνουμε τον Επιτάφιο πάνω από συγκεκριμένους τάφους, όπου οι συγγενείς παρακαλούν επί τούτου τον ιερέα.
Σταυρική πορεία
Η ζωή του μοναχού είναι μια καθημερινή σταυρική πορεία. Όσο απομονωμένος κι αν είναι και ερημίτης, θα προσπαθήσει να πάει στο μοναστήρι στο οποίο ανήκει, την Κυριακή, την ημέρα του Κυρίου, την ημέρα της Αναστάσεως, για να συμμετέχει στην αναστάσιμη χαρά. Γιατί η ζωή του ορθοδόξου είναι σταυραναστάσιμη ζωή. Κακώς πολλοί ιερείς βγαίνουν στους Επιταφίους με μαύρες στολές. Λαμπριάτικη στολή πρέπει να φορούν, διότι ο Κύριος αναπαύεται μέχρι το Μεγάλο Σάββατο ως νικητής επί του θανάτου. Έχει λεηλατήσει τον Άδη, του έχει αφαιρέσει τη δύναμή του. Γιατί με τη δύναμη του θανάτου φοβούμεθα τον θάνατο, με την αγάπη του Χριστού λεηλατείται το άνδρο του φόβου του θανάτου.
Το έθιμο του κώμου στην Κάρπαθο
Σημαντικό είναι να αναφερθώ σε ένα έθιμο που πραγματικά αντικατοπτρίζει τον πόνο και το πένθος. Στην Κάρπαθο, κάθε Μεγάλη Πέμπτη μπροστά στον Εσταυρωμένο, ο πιστός ταυτίζει το προσφιλές του πρόσωπο που μόλις έχει χάσει, με τον Χριστό. Ο θάνατος του Χριστού γίνεται πηγή δακρύων για το ίδιο το πρόσωπο του εκλιπόντος. Πολλές γυναίκες ξετυλίγουν τα μαλλιά τους, τα λύνουν, και γίνεται ο λεγόμενος “κώμος”. Τραβούν τα μαλλιά τους, διότι βιώνουν στο πρόσωπο του Εσταυρωμένου τον δικό τους ανθρώπινο πόνο για το χαμό του αγαπημένου τους.
Ακόμη και στο μεγαλύτερο πένθος, όπως στην Κάρπαθο, που γίνεται αυτομάτως μια ταύτιση με τις Μυροφόρες και την Παναγία που πενθούν τον Εσταυρωμένο Χριστό, το καλύτερο αντίδοτο είναι να μην μείνουμε στη Μ. Πέμπτη, αλλά να προχωρήσουμε στην Ανάσταση. Και πραγματικά η ωραιότερη ευχή είναι αυτή: Όχι το πένθος της απελπισίας αλλά η πρόγευσις εν τη αναμονή της Αναστάσεως. Διότι η άπελπις κατάστασις είναι το μεγαλύτερο αμάρτημα που υπάρχει. “Κράτα το νου σου στον Άδη”, λέει στον Άγιο Σιλουανό ο Χριστός “και μη απελπίζου”. Και η ελπίδα μας είναι η Ανάσταση.», κατέληξε ο μοναχός Γαβριήλ Κοβιλιάτης.

Αν η ζωή μας δεν έχει σχέση με τη ζωή του Χριστού, αν δεν είναι -όσο μπορούμε- μια ζωή αγάπης και θυσίας, τότε όλα όσα έκανε ο Θεός για τον άνθρωπο παραμένουν ξένα γι’ αυτόν. Τότε η προσωπική ιστορία του ανθρώπου δεν γίνεται ιστορία σωτηρίας για τον ίδιο, παραμένει κάτι το ατομικό που το εκμηδενίζει ο θάνατος.
Καλὸ και χαρούμενο Πάσχα εύχομαι σε όλους!
____________
Σοφία Χατζή
δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα
ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΑΛΗΘΕΙΑ, 04.04.2018

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Το «Ελληνικά και Ορθόδοξα» απεχθάνεται τις γκρίνιες τις ύβρεις και τα φραγγολεβέντικα (greeklish).
Παρακαλούμε, πριν δημοσιεύσετε το σχόλιό σας, έχετε υπόψη σας τα ακόλουθα:
1) Ο σχολιασμός και οι απόψεις είναι ελεύθερες πλην όμως να είναι κόσμιες .
2) Προτιμούμε τα ελληνικά αλλά μπορείτε να χρησιμοποιήσετε και ότι γλώσσα θέλετε αρκεί το γραπτό σας να είναι τεκμηριωμένο.
3) Ο κάθε σχολιαστής οφείλει να διατηρεί ένα μόνο όνομα ή ψευδώνυμο, το οποίο αποτελεί και την ταυτότητά του σε κάθε συζήτηση.
4) Κανένα σχόλιο δεν διαγράφεται εκτός από τα spam και τα υβριστικά