Ο στοργικός πατέρας Του Πρωτ. Γεωργίου Σούλου

Η σημερινή, η δεύτερη Κυριακή του Τριωδίου, η Κυριακή του Ασώτου, κατά την οποία ακούγεται η πασίγνωστη παραβολή του αποστάτη νέου, που προσπάθησε εγωιστικά να ανεξαρτητοποιηθεί και να αποτινάξει από πάνω του την πατρική φροντίδα, μας καταγράφει παραστατικά και με τον πλέον πρακτικό τρόπο τη διαδρομή της Μετανοίας. Τονίζουμε και πάλι ότι "Μετανοώ", σημαίνει αλλάζω μυαλά.  Μετανοώ σημαίνει, αλλάζω πορεία.  Ευρισκόμενοι, αγαπητοί Χριστιανοί, στην ευλογημένη περίοδο του Τριωδίου, στην περίοδο όπου μας δίνεται η εύκαιρα για πιο έντονη και πιο συχνή επικοινωνία με το Θεό, για πνευματική ανανέωση και επαναπροσδιορισμό της ζωής, μιλάμε και πάλι για τη "Μετάνοια".

Ένας άνθρωπος έχει δύο γιούς. Ο νεώτερος γιός ζητάει χωρίς περιστροφές από τον πατέρα του το μερίδιό του από την κληρονομιά.

Απ’ εδώ αρχίζει η αφροσύνη του ανθρώπου, που φεύγει «εις χώραν μακράν» όπου ανοήτως κατασπαταλά τις θείες δωρεές και καταρρακώνει τη ψυχή του στην αυτοεξορία και στην απομάκρυνση από την πατρική στοργή, με ερέθισμα την αναζήτηση της ευτυχίας .

Όμως, ο «ατίθασος», ο «απερίσκεπτος», όπως  αρκετοί θα τον χαρακτήριζαν, «έρχεται εις εαυτόν» και  συμμαζεύει τα συντρίμμια μέσα στη ψυχή του, παίρνει την οριστική  απόφαση για επιστροφή στην πατρική θαλπωρή και αγάπη.  Επιστρέφει εκεί που τον περιμένει υπομονετικά ο στοργικός του πατέρας, τον οποίον  δέχεται και συγχωρεί, αφού γύρισε πραγματικά μετανοημένος.

Ποιο άραγε ήταν το ενθαρρυντικό στον νέον αυτόν, που του έδωσε τη δυνατότητα της επιστροφής; Ήταν η στάση που κράτησε ο συγκεκριμένος πατέρας της παραβολής, καθώς  και ο τρόπος που χειρίστηκε το θέμα. Ο πατέρας του δίνει το κομμάτι, το επιβάλλον μέρος της περιουσίας, που ζητάει.

Δεν τον ενδιαφέρει τι θα πη ο κόσμος, όπως ενδιαφέρει τόσο πολύ εμάς, για το πώς θα χαρακτηρίσουν το παιδί μας για τις αστοχίες του, δεν τον ενδιαφέρει αν θα χάσει η το κύρος του, αν παρουσιαστεί ως πατέρας αποτυχημένος, που μεγάλωσε ένα  παιδί, που ζητάει να φύγει από το σπίτι και το αφήνει να φεύγει μακριά του.

Ο πατέρας, όμως, ενεργοποιώντας το πατρικό φίλτρο της  αγάπης και της στοργικότητας,  αδιαφορεί για την κρίση του κόσμου στην ανταρσία του γιου του.

Αυτό το πατρικό φίλτρο ήταν που δεν του έκανε ούτε  διδασκαλία, ούτε υποδείξεις, για τις δυσκολίες που θα συναντούσε, με λόγια,  πίστευε ότι πρέπει να  τον αφήσει να περιπλανηθεί, να πάθει, να μάθει, να βιώσει προσωπικά το αίσχος, την απάτη και το ψεύδος της αμαρτίας.

Παράλληλα, ο πατέρας, γνωρίζει, ότι ο δρόμος της φυγής  είναι επικίνδυνος, αλλά δεν θέλει να επιβάλει διαφορετική αντιμετώπιση στο αίτημα του παιδιού του, όσο πόνο και θλίψη του προκαλεί. Το μόνο που κάνει είναι να τον κρατήσει βαθειά στην αγάπη του, κρατώντας  το σταυρό της υπομονής και της αναμονής.

Πράγματι, ο πατέρας κρίνει ότι δεν έχει νόημα  να κρατήσει δια της βίας τον γιό του κοντά του,  αλλά να του δώσει τη δυνατότητα, να δημιουργήσει εκείνες τις προϋποθέσεις, ώστε μόνος του να έλθει προς εαυτόν. Αυτή η συμπεριφορά του πατέρα είναι η  καθοριστική   κίνηση του υιού, για την επιστροφής του,   όταν μετανόησε «ελθών εις εαυτόν».

Αυτή η  συμπεριφορά του πατέρα με τα έως τώρα δεδομένα της παιδαγωγικής και των συναφών επιστημών, θα τον κατέτασσαν στην κατηγορία των δημοκρατικών γονέων. Οι γονείς αυτοί συνδυάζουν την αγάπη με την ελευθερία. Αναγνωρίζουν στα παιδιά τους το δικαίωμα  ελευθερίας τους, ώστε να ικανοποιούν μόνα τους τις ανάγκες τους και να οδηγούνται τελικά στην αυτάρκεια, στην αυτοτέλεια και στην αυτονομία. Οι γονείς αυτοί, ισχυρίζονται έγκριτοι επιστήμονες, αντιμετωπίζουν τα παιδιά τους με δημοκρατική διάθεση, συνεργάζονται με αυτά, προσφεύγουν συχνά στο διάλογο και στην ενθάρρυνση, τα επαινούν σε περίπτωση επιτυχίας και τα ενθαρρύνουν σε περίπτωση αποτυχίας.

"Μόνο αν το καταλάβουμε, μας λέει ο π. Αλέξανδρος Σμέμαν, θα μπορέσουμε να αρχίσουμε την επιστροφή στην αυθεντική ζωή,   Όταν, δηλαδή, συνέλθουμε από το μεθύσι της αμαρτίας, μόλις διαλυθεί το σκοτάδι, μόλις αποκτήσουμε επίγνωση της κατάστασης μας, τότε αναγνωρίζουμε τον εαυτό μας, ξαναβρίσκουμε την προσωπικότητα μας, ερχόμαστε "εις εαυτόν".

Αμαρτίας επίγνωση, αυτογνωσία, είναι το πρώτο στάδιο της μετανοίας . "Προηγείται της μετανοίας, μας λέει ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, η επίγνωση των οικείων πταισμάτων», η οποία είναι η βασική αιτία, για να ελκύσουμε το Θείο έλεος. Γι' αυτό και ο προφήτης Δαβίδ λέγει προς τον Θεό: "Ελέησον με, ότι την ανομίαν μου εγώ γινώσκω ...;".

Αλλά, για να αισθανθεί κανείς την ανάγκη να έλθει σε «επίγνωση της αληθείας», εξαρτάται  από το σύνολο της αλήθειας της ζωής του πατέρα.

Αυτή τη δοκιμασία του νεώτερου γιου στη μακρινή χώρα έδειξε και τον εσωτερικό του κόσμο,  τις αντιστάσεις, αλλά και τις αναμνήσεις του από την πατρική στοργή και γι’ αυτό σκέπτεται, σε ποιόν πρέπει να προσφύγει.  Έχοντας, λοιπόν, αυτές τις αναμνήσεις, ο άσωτος της παραβολής, παίρνει το δρόμο της επιστροφής. Και  πριν ακόμη φθάσει στο σπίτι, ο πατέρας τον βλέπει από μακριά και τρέχει. Χωρίς να του πει τίποτα, πέφτει ολόκληρος στην αγκαλιά του και τον καταφιλεί. Κανείς δεν μιλά. Κανείς δεν απολογείται, για τίποτα. Έτσι γίνεται στη μετάνοια. Η στιγμή εκείνη είναι ιερή. Διότι, συντελείται  η μυσταγωγία της σχέσης πατέρα και γιου, ιερουργούμενη στο θυσιαστήριο της βαθειάς σιωπής, που το δημιουργεί η  πυράκτωση της αγάπης, που παραλύει τη γλώσσα.

Έτσι, η πατρική αγάπη νίκησε  το θάνατο  και άναψε τη χαρά και το πανηγύρι, και ενδύεται και πάλι ο νεότερος υιός, όχι πια ο άσωτος, την στολή την πρώτη και φορά το δακτυλίδι της υιοθεσίας  και θύεται ο μόσχος ο σιτευτός, ώστε αυτή η επιστροφή γίνει ο κόλαφος της αμαρτίας και το κλέος της αξιοπρέπειας και του ήθους.

Μπορούμε, λοιπόν, να γυρίσουμε στον Πατέρα μας, γιατί εκείνος είναι η ζωή, η επικύρωση της αξιοπρέπειάς μας, η επανεύρεση της ανθρωπιάς μας, η βίωση της ελευθερίας μας.

Είναι εφικτή σε κάθε «άσωτο» και περιπλανώμενο στα καντούνια της αμαρτίας, όχι απλά η επιστροφή μας, αλλά η υποδοχή μας από τον φιλόστοργο ουράνιο Πατέρα, γιατί ο ίδιος ο Θεός «μας έδωσε πολλούς τρόπους μετανοίας, για να διευκολύνει την ανάβαση μας στον ουρανό» (ι. Χρυσ.). Ο καθένας μας επομένως, μπορεί να διάλεξη τον τρόπο, τον τόπο και τη στιγμή, που του ταιριάζει καλύτερα για να αρχίσει την επιστροφή στον πατρικό Οίκο. Και τότε θα συμβεί για τον καθένα μας, αυτό που συνέβη στην περιγραφή της  παραβολής του Κυρίου

Ο φιλόστοργος Πατέρας δέχθηκε τον άσωτο με ανοιχτή αγκαλιά, επειδή ήταν πατέρας και όχι δικαστής. Όταν χρειάζεται να σώσεις τον ταλαιπωρημένο, δεν είναι καιρός δικαστηρίων, άλλα φιλανθρωπίας και αποδοχής της συγγνώμης του μόνον. Και αν χρειαζόταν να τιμωρηθεί, τιμωρήθηκε αρκετά ζώντας στην ξένη χώρα.  Γι’ αυτό ο Πατέρας δεν είπε, στον διαμαρτυρηθέντα μεγαλύτερο γιο του, εκείνα που έπραξε ο αδελφός του, αλλά εκείνα που έπαθε. Δεν θυμήθηκε το ότι κατέφαγε την περιουσία Του, αλλά ότι περιέπεσε σε αμέτρητες συμφορές» (ι. Χρυσ.). Ο μεγαλύτερος αδελφός της παραβολής σκεπτόταν σύμφωνα με την ανθρώπινη δικαιοσύνη, αλλά ο Πατέρας ενεργούσε σύμφωνα με την πατρική Του στοργή και αγάπη. Ο «άμεμπτος», ο «αμόλυντος» και «άσπιλος» μεγαλύτερος υιός, ζητάει να επιβληθεί «επιτίμιο».  Να περάσει από δίκη τον αδελφό του.  Να πληρώσει για τα λάθη του.  Αλλά η δικαιοσύνη του Πατέρα είναι η αποδοχή, χωρίς προϋποθέσεις και συνθηκολογήσεις, γιατί αγαπάει, γιατί είναι στοργικός, γιατί είναι Πατέρας.

Οι άγιοι Πατέρες, υποστηρίζουν, ότι και η δική μας θέση απέναντι στον Θεό είναι παρόμοια με του ασώτου, «και με τέτοιο τρόπο ο φιλάγαθος Θεός δέχεται και αγαπά εκείνους που μετανοούν. Ο Πατέρας περιμένει την επάνοδό  μας από την πλάνη. Αρκεί να επιστέψουμε, και ενώ θα είμαστε, ακόμη μακριά, θα τρέξει και θα πέσει στον τράχηλο μας και θα μας  αγκαλιάσει με στοργικούς ασπασμούς την «κεκαθαρμένη» ήδη, από την μετάνοια ψυχή μας. Θα  μας ενδύσει την ψυχή  με την πρώτη στολή, που εξεδύθη τον παλαιό άνθρωπο, θα δαχτυλοθετήσει την χείρα μας και θα βάλει υποδήματα στα πόδια, που επέστρεψαν στην πατρώα στέγη. Θα αναγγείλει  την  ημέρα αυτή, ως «ημέρα ευφροσύνης και χαράς στους  αγγέλους και στους ανθρώπους, και θα εορτάσει  τη σωτήρια σου» , διδάσκει ο  Συμεών ο νέος Θεολόγος.

Αυτή η χαρά του ουρανού για την επιστροφή του μετανοούντος είναι το κυρίαρχο στοιχείο στις παραβολές του χαμένου προβάτου, της χαμένης δραχμής και του ασώτου. Ο καλός Ποιμένας «χαίρων επιτίθησιν επί τους ώμους αυτόν το χαμένο πρόβατο και ελθών εις τον οίκον συγκαλεί τους φίλους και τους γείτονας λέγων αυτοίς• συγχάρητέ μοι, ότι εύρον το πρόβατον μου το απολωλός». Και στις τρεις παραβολές ο Κύριος, μάς βεβαιώνει, ότι χαρά γίνεται ενώπιον των αγγέλων του Θεού επί ενί αμαρτωλώ μετανοούντι .

Η αγάπη Του μας συγκαλεί όλους στο πανηγύρι της χαράς του ουρανού και μας κάνει κοινωνούς της θείας ευφροσύνης. Ο Θεός Πατέρας θέλει να επιστρέψουμε αβίαστα και ελεύθερα προς Αυτόν, «εξ όλης της καρδίας και εξ όλης της ψυχής και εξ όλης της διανοίας μας», ώστε ολόκληρους να μάς αγκαλιάσει με την πατρική Του αγάπη.

Ο άσωτος απομακρύνθηκε από τον φιλόστοργο Πατέρα του και πορεύθηκε εις «χώραν μακράν». Η πατρική αγάπη όμως απλώνεται τόσο μακράν, όσο είχε φθάσει το αγαπημένο Του παιδί. Και όταν είδε την απόφαση για επιστροφή, συνέργησε ο ίδιος, για να την πραγματοποίηση: «Έτι αυτόν μακράν απέχοντος, είδεν αυτόν ο πατήρ αυτού και εσπλαγχνίσθη, και δραμών, επέπεσεν επί τον τράχηλον αυτού και κατεφίλησεν αυτόν». Ο λόγος έτι μακράν αυτού απέχοντος, αποκαλύπτει «την απερίγραπτη φιλοστοργία του ουράνιου Πατέρα, καθώς  και το μέγεθος και την ποιότητα της αγάπης, που επιδεικνύει σ’ εκείνους, που επιστρέφουν κοντά Του». Ο στοργικός Πατέρας δεν περιμένει να φθάσει το παιδί Του. Αγναντεύει διαρκώς και όταν μας αντικρίσει, τότε τρέχει πρώτος να μας υποδεχθεί.

Ας βιαστούμε να γυρίσουμε με την πτήση της επιστροφής. Ας επαναπατριστούμε στην πατρώα γη, στην πατρώα στέγη, όπου υπάρχει αφθονία αγάπης και είναι εξασφαλισμένη η τροφή και η διατροφή του καθενός μας. Να πούμε κι εμείς το «πορεύσομαι προς τον πατέρα μου και ερώ αυτώ, πάτερ, ήμαρτον εις τον ουρανόν και ενώπιόν σου, ουκέτι ειμί άξιος κληθήναι υιός σου, ποίησόν με ως ένα των μισθίων σου».

Τέλος, ας θυμηθούμε, τον λυπηρό και νοσταλγικό 136ο ψαλμό:

[Τῷ Δαυΐδ, διὰ Ἱερεμίου· εἰς τὴν αἰχμαλωσίαν.

Ψαλ. 136,1 Ἐπὶ τῶν ποταμῶν Βαβυλῶνος ἐκεῖ ἐκαθίσαμεν καὶ ἐκλαύσαμεν ἐν τῷ μνησθῆναι ἡμᾶς τῆς Σιών.

Ψαλ. 136,1 Εις τας όχθας των ποταμών της Βαβυλώνος εκεί εκαθήσαμεν δούλοι και εξόριστοι και εκλαύσαμεν ενθυμούμενοι την Ιερουσαλήμ.

Ψαλ. 136,2 ἐπὶ ταῖς ἰτέαις ἐν μέσῳ αὐτῆς ἐκρεμάσαμεν τὰ ὄργανα ἡμῶν·

Ψαλ. 136,2 Εις τας ιτέας, που υψώνονται εις τας όχθας των ποταμών, οι οποίοι διαρρέουν την χώραν, εκρεμάσαμεν θλιμμένοι τα μουσικά μας όργανα.

Ψαλ. 136,3 ὅτι ἐκεῖ ἐπηρώτησαν ἡμᾶς οἱ αἰχμαλωτεύσαντες ἡμᾶς λόγους ᾠδῶν καὶ οἱ ἀπαγαγόντες ἡμᾶς ὕμνον· ᾄσατε ἡμῖν ἐκ τῶν ᾠδῶν Σιών.

Ψαλ. 136,3 Και τούτο, διότι αυτοί οι οποίοι μας είχαν αιχμαλωτίσει και μεταφέρει εις την Βαβυλώνα, μας εζήτησαν εκεί να ψάλωμεν τα ιερά άσματα. Αυτοί που μας είχαν απαγάγει αιχμαλώτους από την πατρίδα μας, εζήτησαν να τους ψάλωμεν τους ιερούς ύμνους και μας έλεγαν· Ψαλατε εις ημάς από τα άσματα της πατρίδος σας, της Σιών!

Ψαλ. 136,4 πῶς ᾄσωμεν τὴν ᾠδὴν Κυρίου ἐπὶ γῆς ἀλλοτρίας;

Ψαλ. 136,4 Και ημείς είπομεν· Πως θα ψάλλωμεν την ιεράν ωδήν του Κυρίου εις ξένην ειδωλολατρικήν χώραν και θα λησμονήσωμεν την πατρίδα μας;

Ψαλ. 135,5 ἐὰν ἐπιλάθωμαί σου, Ἱερουσαλήμ, ἐπιλησθείη ἡ δεξιά μου·

Ψαλ. 136,5 Εάν σε λησμονήσω, ω Ιερουσαλήμ, και θελήσω να ψάλλω με την συνοδείαν μουσικών οργάνων, εδώ εις την ξένην χώραν, ας γίνη αναίσθητος και παράλυτος η δεξιά μου χείρ.

Ψαλ. 136,6 κολληθείη ἡ γλῶσσά μου τῷ λάρυγγί μου, ἐὰν μή σου μνησθῶ, ἐὰν μὴ προανατάξωμαι τὴν Ἱερουσαλὴμ ὡς ἐν ἀρχῇ τῆς εὐφροσύνης μου.

Ψαλ. 136,6 Η γλώσσα μου, που θα τολμήση να ψάλλη τας ιεράς ωδάς, ας κολλήση στον λάρυγγά μου, εάν δεν σε ενθυμηθώ, εάν δεν προτάξω σε την Ιερουσαλήμ, ως την υψίστην χαράν και αγαλλίασιν της καρδίας μου.

Ψαλ. 136,7 μνήσθητι, Κύριε, τῶν υἱῶν Ἐδὼμ τὴν ἡμέραν Ἱερουσαλὴμ τῶν λεγόντων· ἐκκενοῦτε, ἐκκενοῦτε, ἕως τῶν θεμελίων αὐτῆς.

Ψαλ. 136,7 Ενθυμήσου, Κυριε, και τιμώρησε τους εχθρούς μας τους Ιδουμαίους, οι οποίοι κατά την τραγικήν εκείνην ημέραν, που κατεστράφη η Ιερουσαλήμ, έλεγαν προς τους εχθρούς μας· Αδειάσατέ την, αδειάσατε την Ιερουσαλήμ από τους κατοίκους, καταστρέψατέ την από τα θεμέλιά της.

Ψαλ. 136,8 θυγάτηρ Βαβυλῶνος ἡ ταλαίπωρος, μακάριος ὃς ἀνταποδώσει σοι τὸ ἀνταπόδομά σου, ὃ ἀνταπέδωκας ἡμῖν·

Ψαλ. 136,8 Δυστυχία εις σέ, ταλαίπωρος και αθλία Βαβυλών, δια την έπαρσίν σου και τας αδικίας που έχεις κάμει! Μακάριος θα είναι εκείνος, ο οποίος θα σου ανταποδώση ο,τι έκαμες εις ημάς, τα δεινά, τα οποία έπραξες εις βάρος μας.

Ψαλ. 136,9 μακάριος ὃς κρατήσει καὶ ἐδαφιεῖ τὰ νήπιά σου πρὸς τὴν πέτραν.

Ψαλ. 136,9 Μακάριος θα είναι εκείνος, ο οποίος θα κρατήση εις τας χείρας του τα βρέφη σου και θα τα συντρίψη κτυπών αυτά στους βράχους.]

Είναι ο ψαλμός της εξορίας. Τον έψαλλαν οι Εβραίοι κατά τη βαβυλώνια αιχμαλωσία τους καθώς σκέφτονταν την ιερή πόλη τους, την Ιερουσαλήμ. Από τότε ο ψαλμός αυτός έγινε ο ψαλμός του ανθρώπου, που συνειδητοποιεί την αποξένωση του από το Θεό και συναισθανόμενος αυτή την εξορία γίνεται πάλι άνθρωπος. Γίνεται εκείνος που ποτέ πια δε θα νιώσει βαθιά ικανοποίηση με τίποτε στον «πεπτωκότα» αυτόν κόσμο, γιατί από τη φύση και από την κλήση του είναι ένας αναζητητής του Τέλειου. Ο ψαλμός αυτός θα ψαλεί δύο ακόμα φορές: τις δύο τελευταίες Κυριακές πριν από τη Μεγάλη Σαρακοστή∙ και την παρουσιάζει σαν ένα μακρινό ταξίδι, σαν μετάνοια, σαν επιστροφή.  Επιστροφή στη γη της «Επαγγελίας», στη γη της χαράς, στη γη της αγάπης του στοργικού ουράνιου Πατέρα.  Στην πατρίδα του πρώην «ασώτου»!