ΚΥΡΙΑΚΗ ΠΡΟ ΤΗΣ ΥΨΩΣΕΩΣ (Ιωάν. γ΄, 13-17) Του Πρωτ. Γεωργίου Σούλου Η σωτηρία του ανθρώπου και του κόσμου!

«ου γαρ απέστειλεν ο Θεός τον Υιὸν αυτού εις τον κόσμον ίνα κρίνῃ τον κόσμον, ἀλλ’ ίνα σωθῇ ο κόσμος δι’ αυτού».

Η Αγία Εκκλησία ονόμασε τη σημερινή Κυριακή, ως  Κυριακή προ της Υψώσεως του Τιμίου και Ζωοποιού Σταυρού, στον οποίο έπαθε εκουσίως, ο απαθής στη θεότητα, ο Θεάνθρωπος Ιησούς, υπέρ της του κόσμου ζωής και σωτηρίας.

Αυτή η σωτηρία του ανθρώπου και του κόσμου είναι η αιτία της παρουσίας του Χριστού στον κόσμο. Ο Χριστός ήρθε για να επανενώσει τη θεότητα με την ανθρωπότητα, στο Θεανδρικό Του πρόσωπο, όντας ο Ίδιος Θεός και άνθρωπος, γίνεται η γέφυρα επανένωσης των δύο χωρισμένων μερών. Έτσι ο Θεός επιλέγει τον πιο ταιριαστό στην αγάπη Του τρόπο, για να θεραπεύσει την πάσχουσα ανθρώπινη φύση, προσφέροντας τη σωτηρία της.

Όντως η αποστολή Του στον κόσμο ήταν η αποκάλυψη του εαυτού Του και η πρόσκληση προς τους ανθρώπους να ενωθούν με Αυτόν: «Δεύτε προς με πάντες οι κοπιώντες και πεφορτισμένοι, καγώ αναπαύσω υμάς», «Ελάτε προς εμένα όλοι οι κουρασμένοι και φορτωμένοι και εγώ θα σας ξεκουράσω» Ματθ. 11, 28). Ένωση μαζί Του συνεπάγεται συγχρόνως και ένωση με το Θεό: «Κανείς δεν έρχεται προς τον Πατέρα παρά μόνο μέσω εμού»(Ιω. 14, 6), διότι, «Εγώ και ο Πατήρ έν εσμέν», Ιω. 10, 30, και «Ο εωρακώς εμέ εώρακε τον Πατέρα», Ιω. 14, 8-9), γι’ αυτό «Μείνετε εν εμοί καγώ εν ημίν, ότι χωρίς εμού ου δύνασθε ποιείν ουδέν», (Ιω. 14, 4-5).

Το σίγουρο είναι ότι ο Θεός θέλει, όλοι οι άνθρωποι, να σωθούν. Κανένα δεν καταδικάζει, διότι «ου γαρ απέστειλεν ο Θεός τον Υιὸν αυτού εις τον κόσμον, ίνα κρίνῃ τον κόσμον, ἀλλ’ ίνα σωθῇ ο κόσμος δι’ αυτού». Ο Μέγας Βασίλειος λέγει: «τις αληθώς δύναται ν’ αριθμήσει τ’ αγαθά τα οποία ο αγαθός Θεός παρέχει στους αληθείς χριστιανούς, και επί της γης και εν ουρανώ;», Ως ουράνιος πατέρας αγαπά τον Μονογενή Του Υιό και αναπαύεται εν αυτώ, ούτω και ο Υιός του Θεού αγαπά τους αληθείς και καθαρούς χριστιανούς και παρέχει πλουσίως τα αγαθά του». Γι’ αυτό οι χριστιανοί επιθυμούμε τον ευαγγελισμό και την είσοδό μας στο χώρο και στο πνεύμα του χριστιανισμού όχι «για να δοξαστεί το όνομα του Θεού», αλλά για να ξεπεράσουμε κάθε  εμπόδιο και να μπορέσουμε, να επανενωθούμε με το Θεό, ώστε να σωθούμε.  Αυτό ακριβώς, δηλαδή,  η σωτηρία του ανθρώπου είναι αυτό που ενδιαφέρει και το Θεό, διότι μας  αγαπά, όχι για «τη δόξα του ονόματός Του». Συνεπώς ο Χριστός είναι το μοναδικό πρόσωπο, για να επωμισθεί  τη σωτηρία και τη λύτρωσή μας. Κι αυτό το σωτηριολογικό  έργο για τον άνθρωπο, πραγματώθηκε κατὰ την πρώτη έλευση στον κόσμο του σωτήρος Χριστού. Έτσι, η πρώτη έλευσή Του ήταν ακριβώς, για να διδάξει και να αποκαλύψει τη Βασιλεία Του. Να ετοιμάσει τις ανθρώπινες υπάρξεις γι᾿ αὐτὴ τη συμμετοχὴ και νὰ συγχωρήσει τα λάθη και τα παραπτώματα.

Το ζήτημα της σωτηρίας του ανθρώπου συνιστά, το σκοπὸ όλης της Θείας Οικονομίας, ιδιαίτερα στις μέρες μας, που είναι πανθομολογούμενη μία γενικότερη εξασθένιση της Πίστεως και χαλάρωση των ηθών, κατανοούμε την αξία σπουδής και ανάπτυξης του, ως άνω θέματος, από πολλούς έγκυρους και έγκριτους εκκλησιαστικούς συγγραφείς και πατέρες της Εκκλησίας μας.

Με το θέμα «η σωτηρία του ανθρώπου και του κόσμου» ασχολήθηκε διεξοδικά ο ιερός Χρυσόστομος», του οποίου το όνομα  ακούγεται πάντα επίκαιρο, όχι μόνο γιατί περιλαμβάνει στις ομιλίες και τα έργα του, ολόκληρη την ανθρώπινη ζωὴ μὲ τα προβλήματα και τους προβληματισμούς της, αλλὰ και γιατί, μέσω του φωτισμού του, από το Άγιο Πνεύμα, προσφέρει εμβριθείς απαντήσεις στα διαχρονικά ερωτήματα περί του Θεού, περί του κόσμου και περί  του ανθρώπου.  Τη σωτηρία αυτή του ανθρώπου, η ορθόδοξη Παράδοση διατηρεί και αντιλαμβάνεται ως ενιαία με την πορεία της όλης Φύσεως και τοῦ κόσμου. Δηλαδή, ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος αντιλαμβάνεται εσχατολογικά, το  ολοκληρωμένο σχέδιο τοῦ Θεοῦ, εις ό,τι αφορά τη σωτηρία του ανθρώπου και του κόσμου.

Ο όρος «κόσμος», δηλώνει τόσο το σύμπαν κοσμολογικά, όσο και τις διανθρώπινες κοινωνικά σχέσεις: «κόσμον δε ἐνταῦθα ἄρα τό πλῆθός φησιν, ἤ τήν κτίσιν αὐτήν· ἀμφότερα οἶδε», λέγει ἡ Γραφή. (Εβρ. 27, 3). Ενώ ο ιερός Χρυσόστομος κηρύττει ότι «κτίσις δέ τοῦ Θεοῦ ὁ πᾶς κόσμος». Σύμφωνα με τον Ιερό Χρυσόστομο, η Φύση είναι κτίσμα, που από αγάπη και φιλανθρωπία δημιούργησε ο ανενδεής Θεός εκ του μηδενός: «Ὁ Θεός ἐστιν ὁ ἀπό τοῦ μή ὄντος εἰς τό εἶναι αὐτά παραγαγών». Δηλαδή, η Κτίση είναι στην υπηρεσία του ανθρώπου. Το γεγονὸς αυτό της δημιουργίας του κόσμου, αφενός εξηγεί την αρμονία και το κάλλος του, και αφετέρου αποκλείει την ανάμιξη κάθε είδους ειμαρμένης στην πορεία του.

Ο ιερός Χρυσόστομος, δέχεται το χρόνο να κινείται ευθύγραμμα προς ένα σκοπό ή τέλος και ότι ο άνθρωπος, ως κορωνίδα της Δημιουργίας συνιστά τον σκοπό του κόσμου: «Τῆς κτίσεως γάρ ἁπάσης τιμιώτερον ἄνθρωπος».Πράγματι, η διφυής δομή του ανθρώπου ανταποκρίνεται ἀλληλοαεριχωρητικά στην υλικοπνευματικὴ φύση του κόσμου. Έτσι, με την ψυχή του ο άνθρωπος εκπροσωπεί τον νοητά κόσμο, ενώ με το σώμα του τον υλικό. Ομοίως, ο κόσμος διακονεί τον άνθρωπο όχι μόνο στις υλικές, αλλὰ και στις πνευματικές του ανάγκες. Ο σύνθετος αυτός ρόλος του ανθρώπου τον καθιστά διαμεσολαβητή μεταξύ άψυχης ύλης και Θεού, έτσι που, κατὰ τον ιερό Χρυσόστομο, ο άνθρωπος νὰ θεωρεῖται ιερέας της Φύσεως.

Αλλά, τί είναι, τελικά, ὁ άνθρωπος; «Δὲν εἶναι ἄνθρωπος», σημειώνει χαρακτηριστικά ο ιερός Χρυσόστομος, «αὐτὸς ποὺ ἁπλῶς ἔχει σῶμα καὶ φωνὴ ἀνθρώπου, ἀλλ’ ἐκεῖνος ποὺ ἔχει ψυχὴ καὶ διάθεση ἀνθρώπου. Ἄνθρωπος δὲν εἶναι αὐτὸς ποὺ τρέφεται μὲ ψωμί, ἀλλ’ ἐκεῖνος ποὺ γεύεται πρὶν ἀπὸ τὴν τροφὴ αὐτὴ τὰ Θεῖα καὶ πνευματικὰ λόγια». Ο άνθρωπος είναι σύνδεσμος και «μεθόριον» δύο κόσμων. Αν και υπόκειται στις ανάγκες του σώματος, διατηρεί ακέραιη την ευγένεια της ψυχής. Η αξία της ανθρώπινης προσωπικότητας προέρχεται κυρίως από το «κατ’ εἰκόνα»,δηλαδή, το λογικό, την έμφυτη θεογνωσία, το συνειδός, το αρχικό ή εξουσιαστικό, το αυτεξούσιο, και την κατὰ Χάρη αθανασία της ψυχής.

Ο προορισμός του ανθρώπου ήταν και είναι η τελείωσή του, δηλαδή, το «καθ’ ὁμοίωσιν», μολονότι ως δυνατότητα, υπήρχε ο θάνατος. Η παγκόσμια ιστορία, παρά τους μεγάλους ενίοτε κλυδωνισμούς, αποτελεί μία πορεία κίνησης προς το Θεό. Ο δε Θεός, παρά την αντίσταση, που πολλὲς φορές οι άνθρωποι προβάλλουν, πραγματώνει μέσα στην ιστορία τους στόχους Του, τις υποσχέσεις Του, το «Πρωτευαγγέλιο»..

Η ολοκλήρωση του Θείου σχεδίου, για τον άνθρωπο, αναβλήθηκε λόγω του Προπατορικού αμαρτήματος, όπου αφενός, ο φθόνος του διαβόλου, που αποτελεί τον μεγαλύτερο εχθρό του ανθρώπου, και αφετέρου, η κακή χρήση της ελευθερίας βουλήσεως του ανθρώπου, οδήγησαν στην αφαίρεση των δοθέντων από τον Θεό αγαθών, με αποτέλεσμα τη φθορά, το θάνατο, τον πόνο και τελικά την αμαύρωση του «κατ’ εἰκόνα».

Όμως, το «κατ’ εικόνα» δεν καταστράφηκε παντελώς, ενώ η αγαπητική Πρόνοια του Θεού μετέβαλε το χαρακτήρα του θανάτου από κατάρα, σε ευλογία. Μάλιστα δε, η Πρόνοια του Θεού, για τον άνθρωπο, ενεργεί, όπως τη βιώνουν οι πιστοί στην καθημερινή τους ζωή, ακόμα και μέσω των φαινομενικά αρνητικών, για τη ζωὴ περιστάσεων, θλίψεων και δοκιμασιών. Ακόμα και τα παθήματα ενέχουν λυτρωτικό χαρακτήρα, ισχυρίζεται ο άγιος Χρυσόστομος. Ο Θεός έχει ετοιμάσει άλλη ζωή, καλύτερη και λαμπρότερη για τον άνθρωπο, κατὰ την οποία πρόκειται να στεφανωθούν οι αθλητές της ευσεβείας μπροστά μάλιστα σε ολόκληρη την οικουμένη. Τα εσχατολογικά σώματα των Αγίων θα είναι φωτεινά και ελαφρά, στερούμενα υλικών αναγκών, όπως είναι η τροφή και η ένδυση. Άποψη του ιερού Χρυσοστόμου είναι, ότι λίγο πριν τη συντέλεια του κόσμου οι δίκαιοι, θα αναστηθούν και θα αναληφθούν στους ουρανούς, περιστοιχισμένοι από τους Αγγέλους πάνω στις νεφέλες, ενώ οι αμαρτωλοί θα μείνουν εδώ στη γη μέχρι που να συρθούν βιαίως στη «γέεννα του πυρός, εις το σκότος το εξώτερον, όπου το πυρ ου σβέννυται».

Η τελικὴ λύτρωση το ἀνθρωπίνου γένους, πραγματοποιήθηκε, σύμφωνα με το «Πρωτευαγγέλιο», δηλαδή, «ὅτε ἦλθε τό πλήρωμα τοῦ χρόνου», όπου «ὁ Λόγος σάρξ ἐγένετο» και ο Θεός έγινε άνθρωπος. Με τη Θεία Ενανθρώπηση ο άνθρωπος ξαναβρίσκει το χαμένο του προορισμό, επανακτώντας την αυθεντική ελευθερία μέσα στην Εκκλησία, που είναι το «νοσοκομείο τῶν ψυχῶν», ο πιστός ζει από τώρα τον «αρραβώνα» τοῦ Πνεύματος. Ειδικότερα, μέσω των ιερών Μυστηρίων και μάλιστα της Θείας Ευχαριστίας, [ως γνωστό, ο ιερός Χρυσόστομος έχει προσφυώς επονομασθεί, ως  «θεολόγος της Ευχαριστίας» (Doctor Eucharistiae], με την οποία  ο άνθρωπος χρηστοποιείται, μετέχοντας στο σώμα και τη ζωὴ του Σταυρωθέντος και Αναστάντος Κυρίου.

Ωστόσο, η σωτηρία του ανθρώπου δεν επιτυγχάνεται, ως δια μαγείας. Η Θεία Χάρη, δεν μας παρέχεται χωρὶς τη δική μας αποδοχή. Συνεπώς, μεταξὺ Θείας έλξης και ανθρώπινης σπουδής απαιτείται συνεργία. Κατ’ αυτό τον τρόπο, ο άνθρωπος καθίσταται αληθινός συνδημιουργὸς του Θεού. Κάτι τέτοιο, όμως, είναι δυνατόν να πραγματωθεί μέσω της χριστιανικής αγωγής. Γι’ αυτό και οι αρετές καταλαμβάνουν στο χρυσοστομικό λόγο πρωτεύουσα θέση. Ως σημαντικό στοιχείο της ανθρώπινης αρετής ο ιερός Πατήρ θεωρεί αφενός, την περιφρόνηση των ανθρωπίνων και γενικά τον κοσμικό τρόπο ζωής, και αφετέρου, τη αποφυγή του κοσμικού φρονήματος με εσχατολογική διάσταση και προοπτική.  Μεταξύ των αρετών κορυφαία θέση κατέχει, η αυτοθυσιαστικὴ αγάπη, που αντιστοιχεί στον λεγόμενο σταυροαναστάσιμο βίο.

Βεβαίως το σωτηριολογικό έργο δεν είναι ενός προσώπου, δηλαδή, μόνο του Δεύτερου Προσώπου της Αγίας Τριάδας, του Υιού, αλλά ολόκληρης της Θεότητας, σύνολης της Αγίας Τριάδος. Όντως ο Πατήρ ευδόκησε να σωθεί ο άνθρωπος, ο Υιός και Λόγος «σάρξ εγένετο» και πραγματοποίησε την σωτηρία και το Πνεύμα το Άγιο παραμένει στην Εκκλησία και ιερουργεί τα ιερά και άγια μυστήρια, που αγιάζουν και καθαγιάζουν τους πιστούς, τους ταπεινούς και ευλαβείς ανθρώπους . Και τούτο διότι «αχώριστα εισί τα έργα της Τριάδος», όπως λέγει ο ιερός Δαμασκηνός.

Ο δε καθηγητής Ι. Καρμίρης παρατηρεί, ότι η σωτηρία των ανθρώπων ναι μεν, είναι βεβαίως έργον του ενός εν Τριάδι Θεού, καθότι όπου ενεργεί έν πρόσωπον της Αγίας Τριάδος, συνεργεί άμα και πάσα η Αγία Τριάς,  «αδιασπάστως γαρ έχει προς εαυτήν», κατά τον ιερόν Χρυσόστομο, αλλ’ ειδικότερο είναι έργον κυρίως του ενανθρωπήσαντος Υιού του Θεού, συνάμα δε και της αγάπης και ευδοκίας του Θεού Πατρός και της χάριτος και ενεργείας του Αγίου Πνεύματος, καθ’ όσον «διενείμαντο την υπέρ ημών οικονομίαν Πατήρ και Υιός και Άγιον Πνεύμα» (Χρυσόστομος)». Καθένα από τα τρία Πρόσωπα μοιράσθηκαν το έργο και το καθένα εργάστηκε το δικό του μέρος. Η ενανθρώπηση του Υιού, εγένετο «ευδοκία του Πατρός και συνεργεία του Αγίου Πνεύματος». «Κατ’ ουδέν γαρ άλλο κεκοινώνηκε της σαρκώσεως τω Υιώ ό τε Πατήρ και το Άγιον Πνεύμα», παρά εις το να ευδοκεί ο Πατήρ και να συνεργεί το Άγιον Πνεύμα εις τα θεία σημεία, δηλαδή, εις τα θαύματα της σαρκώσεως. (Τα Δογματικά ΙΙ σελ. 518).

Και ο Ευγένιος Βούλγαρις σημειώνει, ότι «προσείληφε φύσιν ανθρωπείαν ο Υιός μόνος, καίτοι πάσης της Τριάδος, ως επί έργου εκτός της θεότητος τετελεσμένου η ενέργεια• συνήργησε γαρ και ο Πατήρ, ότι σώμα, φησί, κατηρτίσω μοι, εν ψαλμώ και ο Υιός εαυτόν γαρ εκένωσε μορφήν δούλου λαβών και το Πνεύμα το Άγιον. «Πνεύμα Άγιον επελεύσεται επί σε» (Λουκ. α΄). «Ή γε μην ενανθρώπησις εν μόνη τη του Υιού υποστάσει εγένετο, διό και Υιός και ουχί ο Πατήρ ουδέ το Πνεύμα ενηνθρώπησε». Δηλαδή με απλά λόγια: Ο Υιός μόνος πήρε επάνω του την ανθρώπινη φύση, μολονότι η ενέργεια της σωτηρίας έγινε από όλη την Αγία Τριάδα. Έλαβε μέρος και ο Πατήρ, αφού λέει στους Ψαλμούς ο Υιός προς τον Πατέρα: μου έδωσες, Συ ο Πατήρ, σώμα και με το σώμα αυτό εργάσθηκα το έργο της σωτηρίας των ανθρώπων. Επομένως συνήργησε και ο Πατήρ. Και ο Υιός, όπως λέει ο Παύλος, άδειασε κατά κάποιον τρόπο τον εαυτό του από τη δόξα τη θεία και έλαβε μορφή δούλου, ενώ ήταν ο Κύριος των δούλων. Αυτό είναι το μέρος του Υιού στην απολύτρωση των αμαρτωλών. Και το Πνεύμα το Άγιο έλαβε μέρος, και τούτο φαίνεται στους λόγους που είπε ο Αρχάγγελος Γαβριήλ, όταν την ημέρα του Ευαγγελισμού τον ρώτησε η Παρθένος πώς θα γίνει αυτό, να γεννήσω δηλαδή εγώ υιό, αφού δεν έχω άνδρα; Και ο Άγγελος απάντησε. Πνεύμα Άγιο θα έλθει επάνω σου, αυτό το Άγιο Πνεύμα θα σε επισκιάσει και θα σου δώσει αυτή τη χάρη να γεννήσεις τον Υιό του Θεού. Αυτή είναι και η ενέργεια και συμβολή του Αγίου Πνεύματος στο ζήτημα της ενανθρώπησης του Υιού του Θεού και Σωτήρα του κόσμου. Η ενανθρώπηση, λοιπόν, έγινε στο πρόσωπο του Υιού. Γι’ αυτό και λέμε ότι μόνος ο Υιός, όχι και ο Πατήρ ούτε το Άγιο Πνεύμα, ενανθρώπησε, έγινε δηλαδή άνθρωπος.

Είναι προφανές ότι η σωτηρία του ανθρώπου είναι στις δυνατότητές του.  Συνεπώς, αν τελικά, ο άνθρωπος, ο οποίος είναι το τέλος της Κτίσεως, σωθεί, μαζί του θα διασωθεί και σύμπασα η Φύση, διότι ο φυσικός κόσμος προσαρμόζεται «παιδαγωγικά» στις περιπέτειες του κυριάρχη  του, δηλαδή, του ανθρώπου.

Αφού, λοιπόν, η δυνατότητα σωτηρίας του ανθρώπου δόθηκε με τη Θεία Ενανθρώπηση, τη Σταύρωση, την Ανάσταση και την Ανάληψη του δεύτερου προσώπου της Παναγίας Τριάδος, του Υιού και Λόγου του Θεού, συγχρόνως δίδεται η δυνατότητα της σωτηρίας της φύσεως και του κόσμου. Άρα ο άνθρωπος δεν έχει μόνο υποχρέωση να σώσει τον εαυτό του, αλλά να διασώσει και τον κόσμο, ως χειριστής και διαχειριστής του. Σε αντίθετη περίπτωση θα λογοδοτήσει, όχι μόνο για τον εαυτόν του, αλλά και για τον κόσμο όλο.