όπως και οι αληθινοί ναζιστές (από τον ίδιο το Χίτλερ μέχρι τη Χρυσή Αυγή) πάντοτε μισούσαν το χριστιανισμό, που είναι αντίθετος με τα δικά τους ιδεώδη της βίαιης επιβολής και της δίψας για δύναμη.
Όπως έγραψε τον Οκτώβριο του 2012 ένας σύγχρονος σοφός επίσκοπος (και πανεπιστημιακός), ο μητροπολίτης Γόρτυνος και Μεγαλοπόλεως Ιερεμίας: «Δέχομαι τα κόμματα ως ιδεολογίες, γι’ αυτό και τα σέβομαι. Αλλά μισώ και αποστρέφομαι το κόμμα εκείνο που το σύστημά του έχει είτε αθεΐα είτε βία. Επίσης, από τη μελέτη μου στην Αγία Γραφή, και ιδιαίτερα στην Παλαιά Διαθήκη, δέχομαι την παγκοσμιότητα του Θεού και δεν δέχομαι την κακοδοξία ότι ο Θεός είναι των Ελλήνων μόνο και ότι τα άλλα έθνη είναι περιφρονημένα. Η Παναγία μας ήταν Εβραιοπούλα» (εδώ).
Με αφορμή την επέτειο της διάσωσης του Ορχομενού Βοιωτίας από τους ναζί (10 Σεπτεμβρίου 1943) θα προσπαθήσουμε να σταχυολογήσουμε μερικές περιπτώσεις αντίστασης αγίων κατά του ναζισμού, αλλά και θαυματουργικών επεμβάσεων αγίων κατά των ναζί.
Η Παναγία του Ορχομενού
Στις 10 Σεπτεμβρίου 1943 τρία γερμανικά τανκς κατευθύνθηκαν προς την κωμόπολη Ορχομενός του νομού Βοιωτίας, με πρόθεση να την καταστρέψουν, ως αντίποινα για επαναστατικό χτύπημα. Τα τανκς ακινητοποιήθηκαν ανεξήγητα μπροστά στη βυζαντινή εκκλησία της Παναγίας «Σκριπούς», σε κοντινή απόσταση από τον οικισμό. Όταν οι Γερμανοί αποφάσισαν να επιστρέψουν, τα τανκς πήραν μπροστά και, όταν ξανά σκέφτηκαν να προχωρήσουν, πάλι σταμάτησαν. Ο διοικητής των Γερμανών, ονόματι Όφμαν, κατά τη μαρτυρία του ίδιου, είδε μπροστά του την Παναγία να σταματάει τα τανκς με τη θαυματουργική της δύναμη.
Έτσι, αποφάσισαν να ματαιώσουν την καταστροφή, μπήκαν στον οικισμό πεζοί, συγκέντρωσαν τους κατοίκους και τους έδωσαν όσα χρήματα είχαν μαζί τους, με την παράκληση να πληρώσουν ένα ζωγράφο, για να φιλοτεχνήσει την εικόνα της Παναγίας να σταματά τα δικά τους τανκς. Αυτή τη εικόνα βρίσκεται ακόμη και σήμερα στον ιερό ναό της Παναγίας Σκριπούς. Στο σημείο όπου ακινητοποιήθηκαν τα τανκς, οι κάτοικοι του Ορχομενού έστησαν ένα προσκυνητάρι. Ο διοικητής των Γερμανών ερχόταν κάθε χρόνο από τη Γερμανία μαζί με την οικογένειά του και παρευρισκόταν στον εορτασμό του γεγονότος.
Ο άγιος Χαράλαμπος στα Φιλιατρά
Παρόμοιο περιστατικό συναντούμε στα Φιλιατρά Τριφυλλίας στις 19 Ιουνίου 1944, όταν ο Γερμανός φρούραρχος Κοντάου είδε τρεις φορές στο όνειρό του τον άγιο Χαράλαμπο, για τον οποίο δεν εγνώριζε απολύτως τίποτε και ο οποίος τον έπεισε να μην πραγματοποιήσει τη σχεδιαζόμενη καταστροφή των Φιλιατρών. Ο Κοντάου πήγε στα Φιλιατρά, συγκέντρωσε τους ιερείς και τους ζήτησε να τον πάνε στις εκκλησίες της πόλης. Εκεί, παρατηρούσε τις εικόνες και, όταν έφτασε μπροστά σε μια εικόνα του αγίου Χαραλάμπους, τον αναγνώρισε και τους είπε: «Αυτός ο άγιος σας έσωσε».
Το αξιοσημείωτο είναι ότι ο άγιος εμφανίστηκε και στο Γερμανό στρατηγό στην Τρίπολη και τον έπεισε να μην έχει συνέπειες ο Κοντάου για τη ματαίωση της καταστροφής.
Ο διοικητής Κοντάου επίσης ερχόταν κάθε χρόνο από τη Γερμανία στον εορτασμό του γεγονότος, ενώ προς το τέλος της ζωής του βαπτίστηκε χριστιανός ορθόδοξος.
Για τα δύο παραπάνω περιστατικά μπορείτε να αναζητήσετε λεπτομέρειες στο διαδίκτυο.
Ο άγιος Μηνάς στο Ελ Αλαμέιν
Το 1942 καταγράφεται μια εμφάνιση του αγίου Μηνά στο Ελ Αλαμέιν της Αιγύπτου, την πρώτη νύχτα της Μάχης του Ελ Αλαμέιν, που έκρινε την πορεία του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Εκεί βρισκόταν μια ερειπωμένη εκκλησία του αγίου και, κατά την παράδοση, και ο τάφος του. Ο άγιος εμφανίστηκε οδηγώντας ένα μεγάλο κοπάδι καμήλες και εισέβαλε στο γερμανικό στρατόπεδο, κάμπτοντας το ηθικό των Γερμανών.
Η αιγυπτιακή εφημερίδα «The Egyptian Gazette» αναφέρθηκε στο γεγονός στο φύλλο της 10 Νοεμβρίου 1942. Την επόμενη μέρα, 11 Νοεμβρίου 1942 (εορτή του αγίου Μηνά), ο πατριάρχης Αλεξανδρείας Χριστόφορος Β΄ γιόρτασε τον άγιο στην εκκλησία του Αγίου Σάββα και ευχαρίστησε το Θεό γι’ αυτό το θαύμα. Ως ένδειξη ευγνωμοσύνης για τη νίκη, οι Σύμμαχοι πρόσφεραν το χώρο στο Πατριαρχείο Αλεξανδρείας. Η εκκλησία του αγίου Μηνά αποκαταστάθηκε από την Κοπτική Εκκλησία στις 27 Νοεμβρίου 1959. Αυτά τα γεγονότα συνέβαλαν στην αναβίωση του εορτασμού του αγίου Μηνά στην περιοχή (βλ. εδώ).
Μάλλον το επεισόδιο έλαβε χώρα στη 2η Μάχη του Ελ Αλαμέιν (Οκτώβριο – Νοέμβριο 1942), όπως αναφέρεται εδώ (προς το τέλος της ανάρτησης), και όχι στην 1η Μάχη, όπως φαίνεται στην προηγούμενη παραπομπή.
Το συγκεκριμένο περιστατικό (όπως και η εμφάνιση του αγίου Μηνά στο Ηράκλειο, το Πάσχα του 1826, όπου απέτρεψε την εξολόθρευση των χριστιανών και εξαιτίας αυτής της εμφάνισης οι Τούρκοι επέτρεψαν την οικοδόμηση του μητροπολιτικού ναού του Ηρακλείου, αφιερωμένου στον άγιο Μηνά) απεικονίζεται σε τοιχογραφία που βρίσκεται σε ναΐσκο του αγίου Μηνά, στο τελευταίο άκρο του Αγίου Όρους, στην περιοχή Βίγλα, όπου ασκητεύει ένας δυναμικός σύγχρονος ασκητής, ο π. Ιωσήφ. Η φωτογραφία της εικόνας προέρχεται από εδώ.
Ο άγιος Δημήτριος της Επισκοπής και ο άγιος Νικόλαος της Πηγής Ρεθύμνου
Στο χωριό Επισκοπή Ρεθύμνου υπάρχει ένα ιστορικό εξωκλήσι του αγίου Δημητρίου, χτισμένο πριν πολλούς αιώνες σε μικρή απόσταση δυτικά του χωριού. Την περίοδο της ναζιστικής Κατοχής (1941-1944) η γερμανική δύναμη που έδρευε στην περιοχή τη χρησιμοποιούσε σαν κατάλυμα και εκεί πιθανόν είχαν συντελεστεί βιασμοί αιχμάλωτων γυναικών.
Σύμφωνα με τις μαρτυρίες των παλαιών κατοίκων του χωριού, ο Γερμανός φρουρός μια νύχτα είδε έναν στρατιωτικό, έφιππο σε καφέ άλογο, ο οποίος αφίππευσε και μπήκε στο ναό για λίγη ώρα (σχεδόν στιγμιαία) και μετά βγήκε, ίππευσε, αναχώρησε και σε μικρή απόσταση εξαφανίστηκε μυστηριωδώς. Ο φρουρός, με θαυματουργικό τρόπο, βρέθηκε σε πλήρη αδυναμία αντίδρασης.
Μετά την εξαφάνιση του επισκέπτη (προφανώς του αγίου Δημητρίου), ο φρουρός μπήκε στην εκκλησία και βρήκε νεκρούς όλους τους Γερμανούς στρατιώτες που βρίσκονταν εκεί. Την επόμενη ημέρα, έντρομοι, με εντολή του διοικητή τους, οι ναζί που βρίσκονταν στο χωριό μετέφεραν με κάρα τα σώματα των νεκρών και τα έθαψαν (δε γνωρίζουμε πού), όμως δεν προχώρησαν σε αντίποινα εναντίον του τοπικού πληθυσμού. Στη συνέχεια, αποχώρησαν από το χωριό. Η ελιά, στην οποία έδεσε το άλογό του ο άγιος, κόπηκε αργότερα και σήμερα από τη ρίζα της έχουν φυτρώσει τρεις νέοι κορμοί. Δυτικά της εκκλησίας, ακριβώς έξω από την αυλή, βρίσκεται μεγάλη λεμονιά, η οποία για ανεξήγητο λόγο δεν κάνει ποτέ καρπούς. Σύμφωνα με τοπική παράδοση, στο σημείο εκείνο βρισκόταν ένας τάφος, στον οποίο είχε ενταφιαστεί ένας Γερμανός στρατιώτης την περίοδο της Κατοχής.
Από αυτόπτη μάρτυρα εξάλλου γνωρίζω ότι στο χωριό Πηγή Ρεθύμνου (όπου υπάρχει και μια εικόνα της Παναγίας που ήρθε από τη θάλασσα), μετά τον Πόλεμο ήρθε ένας Γερμανός, κάθισε στο καφενείο και είπε στους κατοίκους: «Στον Πόλεμο, πέταξα πάνω από το χωριό σας ως πιλότος βομβαρδιστικού. Έριξα βόμβες και είδα από το παράθυρο του αεροπλάνου την υπερφυσική μορφή ενός γέρου, που με το χέρι του έσπρωξε τις βόμβες και τις έστειλε έξω απ’ το χωριό. Αργότερα, βλέποντας μια εικόνα, κατάλαβα ότι αυτός ο γέρος ήταν ο άγιος Νικόλαος».
Ο όσιος Νικόλαος ο Νέος στο Τάχι Θηβών
Σε θαύμα του αγίου οσιομάρτυρα Νικολάου του Νέου, του εν Βουνένοις, αποδίδουν οι κάτοικοι του συνοικισμού Τάχι Θηβών τη διάσωσή τους από τους ναζί τον Οκτώβριο του 1943, όταν μια γερμανική δύναμη συγκέντρωσε τους κατοίκους και ερεύνησε εξονυχιστικά το χωριό για να βρει πυρομαχικά των ανταρτών. Τα πυρομαχικά ήταν κρυμμένα στο σημείο όπου σήμερα βρίσκεται το κωδωνοστάσιο του ναού του οσίου Νικολάου.
Παρότι οι Γερμανοί στέκονταν ακριβώς μπροστά στην κρύπτη, που ήταν φραγμένη μόνο με μια ετοιμόρροπη πόρτα, και ενώ ερεύνησαν ακόμη και το ναό για να βρουν αυτό που έψαχναν, δεν έκαναν το βήμα να περάσουν την πόρτα, πράγμα που θα στοίχιζε τη ζωή όλων των κατοίκων του συνοικισμού. Έτσι, την τελευταία Κυριακή του Οκτωβρίου στην περιοχή εορτάζεται η σωτηρία του πληθυσμού με μια τιμητική εορτή προς τον όσιο Νικόλαο. Περισσότερα εδώ.
Ο όσιος Νικόλαος ο Νέος ήταν πρώην στρατιωτικός και μετέπειτα ασκητής στα Βούνενα της Θεσσαλίας τον 8ο αιώνα μ.Χ., ο οποίος, μαζί με τους συνασκητές του, βασανίστηκε και θανατώθηκε από τους Αβάρους το 720 μ.Χ. Το σώμα του βρέθηκε άφθαρτο και ευωδιάζον και σήμερα φυλάσσεται στο ναό του, στο Τάχι.
Από τα δέντρα, στα οποία δέθηκαν και βασανίστηκαν ο όσιος Νικόλαος και οι άλλοι οσιομάρτυρες, την ημέρα της εορτής του (9 Μαΐου) ρέει ένα κόκκινο υγρό, που δηλώνει το αίμα των αγίων.
Η Παναγία στον Πόλεμο του ’40
Θα κλείσουμε αυτό το μικρό αφιέρωμα υπενθυμίζοντας τις πολλές εμφανίσεις της Παναγίας σε Έλληνες στρατιώτες και αξιωματικούς στο λεγόμενο «Αλβανικό Μέτωπο», στον πόλεμο του 1940-41 κατά της φασιστικής Ιταλίας (ολίγα εδώ). Εξαιτίας των εμφανίσεων αυτών η Εκκλησία της Ελλάδος μετέθεσε την εορτή της Αγίας Σκέπης της Θεοτόκου (δηλ. της προστασίας της Παναγίας προς τον κόσμο) από τη 1 Οκτωβρίου στις 28 Οκτωβρίου, για να συμπίπτει με την εθνική επέτειο.
Τέλος, κατά τη διάρκεια των βομβαρδισμών της Θεσσαλονίκης από τους ναζί, το 1941, μέσα στα τζάμια των σπιτιών (στο εσωτερικό του γυαλιού) εμφανιζόταν η μορφή της Παναγίας σαν εικόνα αχειροποίητη (δηλ. χωρίς να είναι φτιαγμένη από ανθρώπινο χέρι). Το γεγονός αυτό καταγράφει ο Θεσσαλονικιός ποιητής Ντίνος Χριστιανόπουλος στο βιβλίο του «Θεσσαλονίκη ού μ’ εθέσπισεν – Αυτοβιογραφικά κείμενα», εκδ. Ιανός, σελ. 63-65 (δες το εδώ), και παρόμοιο περιστατικό διηγείται ο πατέρας μου (που το είδε ο ίδιος) για την ιδιαίτερη πατρίδα μας, την Αταλάντη του νομού Φθιώτιδος, κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου.
Όλα τα παραπάνω επιβεβαιώνονται από ανθρώπους της εποχής εκείνης και αυτές τις μαρτυρίες ασφαλώς πρέπει να τις λάβουμε υπόψιν. Όμως, ακόμη κι αν τα θεωρήσουμε μύθους, ασφαλώς φανερώνουν πόσο το θρησκευτικό αίσθημα του λαού μας έρχεται σε αντίθεση με το ναζισμό και το φασισμό: τόσο έντονη αντίθεση, ώστε και οι άγιοί μας ακόμη πολεμούν, με τον δικό τους τρόπο, κατά των ναζί.
Οι παρεμβάσεις αυτές θυμίζουν άλλες εμφανίσεις της Παναγίας, του αγίου Δημητρίου και άλλων αγίων σε δύσκολες στιγμές, όπως στην Κωνσταντινούπολη το 626 μ.Χ. («Ακάθιστος Ύμνος»), στη Μόσχα το 1395 (Παναγία του Βλαντιμίρ), στη Θεσσαλονίκη (άγιος Δημήτριος) και αλλού. Γιατί ο Θεός δεν αποτρέπει με παρόμοιο τρόπο όλες τις καταστροφές και τα ολοκαυτώματα, δεν μπορούμε να το γνωρίζουμε. Γνωρίζουμε ωστόσο ότι ο θάνατος δεν υπάρχει για τους χριστιανούς και ότι σε πολλές περιπτώσεις η οδύνη και ο μαρτυρικός θάνατος φέρνουν την αγιότητα.
Και εδώ θα μιλήσουμε ακριβώς για τέτοιους μαρτυρικούς θανάτους, που σχετίζονται με την αντίσταση ενάντια στο ναζισμό.
Άγιοι μάρτυρες κατά του ναζισμού
Είναι γνωστό ότι σημαντικοί και σοβαροί άνθρωποι της Εκκλησίας αντιστάθηκαν στους ναζί υπέρ του λαού. Παράδειγμα, ο αρχιεπίσκοπος Αθηνών Δαμασκηνός, ο οποίος αγωνίστηκε με όλες του τις δυνάμεις για να υπερασπιστεί τους υπόδουλους Έλληνες (αλλά και τους Εβραίους) απέναντι στους κατακτητές. Λόγω των προσπαθειών του για τη διάσωση των Εβραίων, απειλήθηκε με τουφεκισμό από τον διοργανωτή της Γκεστάπο στην Αθήνα στρατηγό Γιούρκεν Στρόοπ και απάντησε με μια φράση που έμεινε στην ιστορία: «Οι Ιεράρχες της Ελλάδος δεν τουφεκίζονται, απαγχονίζονται. Σας παρακαλώ να σεβασθήτε αυτήν την παράδοσιν». (Προφανώς υπαινισσόταν τον απαγχονισμό του πατριάρχη αγίου Γρηγορίου Ε΄ από τους Τούρκους το Πάσχα του 1821).
Ανάμεσα στις εκκλησιαστικές προσωπικότητες που αντιστάθηκαν στους κατακτητές (όχι με τα όπλα, αλλά με παρεμβάσεις και με τη γενικότερη δράση τους) διακινδυνεύοντας τη ζωή τους και μερικοί καταζητούμενοι και καταδικασθέντες σε θάνατο, ας αναφέρουμε τον άγιο γέροντα της Πάρου Φιλόθεο Ζερβάκο, το γέροντα της Πάτμου Αμφιλόχιο Μακρή (ο οποίος αναγνωρίστηκε ως άγιος από το Οικουμενικό Πατριαρχείο τα τέλη Αυγούστου 2018), τον αρχιμανδρίτη και μετέπειτα επίσκοπο Φλωρίνης Αυγουστίνο Καντιώτη, τον ιεροκήρυκα και μετέπειτα αρχιμανδρίτη των Αθηνών π. Χαράλαμπο Βασιλόπουλο κ.ά. Φυσικά υπάρχουν και πολλοί κληρικοί και άλλοι πιστοί χριστιανοί, που πήραν τα όπλα και συμμετείχαν ένοπλα στην Αντίσταση κατά των ναζί, και φυσικά στο λαό μας το θρησκευτικό συναίσθημα πάντοτε εμπλέκεται με τον πόθο της ελευθερίας με τους αγώνες για τη διατήρηση και την ανάκτησή της.
Υπήρξαν όμως και κάποιοι – σε διάφορες χώρες – που τελικά θανατώθηκαν και αναγνωρίστηκαν από την Ορθόδοξη Εκκλησία ως άγιοι και μάρτυρες. Όλα τα θύματα της Κατοχής είναι εθνομάρτυρες. Ορισμένοι όμως από αυτούς (όχι μόνο οι επίσημα αναγνωρισμένοι, αλλά ασφαλώς πολύ περισσότεροι – όπως η γερόντισσα Στεφανίδα από το Κοσσυφοπέδιο, η οποία ξυλοκοπήθηκε μέχρι θανάτου το 1945 από τους ναζί στην πόλη του Μοναστηρίου, της σημερινής πΓΔΜ, επειδή διατηρούσε αναμμένο το καντήλι στα εικονίσματα παρά τη διαταγή για γενική συσκότιση) είναι επίσης μάρτυρες της πίστης και άγιοι. Τέτοιοι είναι:
Ο Άγιος Γκόραζντ, ορθόδοξος αρχιεπίσκοπος Τσεχίας, ο οποίος, για να αποτρέψει τα ναζιστικά αντίποινα, ανέλαβε την ευθύνη για τη δολοφονία του «Δήμιου της Πράγας» Ράινχαρντ Χάιντριχ και εκτελέστηκε στις 4 Σεπτεμβρίου 1942 μαζί με τον ιερέα του καθεδρικού ναού. Δυστυχώς, η θυσία του δεν απέτρεψε τελικά την εκτέλεση άλλων 256 ιερέων, το κλείσιμο όλων των ορθόδοξων ναών και την ισοπέδωση του χωριού Lidice, για τη μεγάλη συμμετοχή των κατοίκων του στην αντίσταση. Η μνήμη του τιμάται στις 4 Σεπτεμβρίου, ενώ υπάρχει εικόνα που τον παρουσιάζει να κατανικά το φίδι του ναζισμού με τη μορφή του «Δήμιου» (εδώ).
Οι ορθόδοξοι πνευματικοί αγωνιστές του Παρισιού (Ρώσοι στην καταγωγή, με μεγάλο φιλανθρωπικό, συγγραφικό και γενικότερα πνευματικό έργο) μοναχή Μαρία Σκόμπτσοβα (μια φλογερή προσωπικότητα που ενέπνευσε πολλούς), Γιούρι Σκόμπτσωβ, π. Δημήτριος Κλεπίνιν και Ηλίας Φονταμίνσκι, οι οποίοι συνελήφθησαν από τους ναζί λόγω των μυστικών ενεργειών τους για τη διάσωση των Εβραίων και θανατώθηκαν σε στρατόπεδα συγκεντρώσεως. Η αγία Μαρία μάλιστα λέγεται ότι πήρε με τη θέλησή της τη θέση μιας Εβραίας μάνας και πέθανε σε θάλαμο αερίων. Εορτάζονται και οι τέσσερις στις 20 Ιουλίου.
Ο αρχιμανδρίτης και πανεπιστημιακός άγιος Γρηγόριος Περάντζε από τη Γεωργία, που συνελήφθη για τον ίδιο λόγο και κάηκε ζωντανός στο Άουσβιτς στις 6 Δεκεμβρίου 1942, όταν ανέλαβε την ευθύνη για το θάνατο ενός Γερμανού αξιωματικού, για να γλιτώσει τους άλλους κρατουμένους από τα βασανιστήρια. Τιμάται στις 6 Δεκεμβρίου.
Ο άγιος Αλέξανδρος Σμόρελ, ορθόδοξος Γερμανός ρωσικής καταγωγής, φοιτητής Ιατρικής και ιδρυτικό μέλος της αντιφασιστικής οργάνωσης «Λευκό Ρόδο», που αποκεφαλίστηκε στο Μόναχο στις 13 Ιουλίου 1943 – αυτή την ημέρα τιμάται η μνήμη του. Διασώζεται η αλληλογραφία του με τους γονείς του, ενώ ήταν φυλακισμένος, που αποδεικνύει το υψηλό επίπεδο της χριστιανικής του πίστης, της πνευματικότητας και του ήθους του.
Στο Νταχάου εξάλλου φυλακίστηκε ο άγιος Νικόλαος Βελιμίροβιτς, μεγάλος πνευματικός πατέρας της Σερβίας, και εκεί έγραψε ορισμένες από τις πιο συγκλονιστικές σελίδες του, αν και δεν πέθανε εκεί, αλλά το 1952 στις ΗΠΑ, όπου είχε εξοριστεί από το αθεϊστικό καθεστώς της πατρίδας του. Όταν πήγαν να αλλάξουν τα ρούχα του για την κηδεία του, αποκαλύφθηκαν αποτρόπαια σημάδια από τα φρικτά βασανιστήρια που είχε υποστεί στο Νταχάου.
Τέλος, πρέπει να προσθέσουμε τους εκατοντάδες χιλιάδες ορθόδοξους Σέρβους νεομάρτυρες, κάθε ηλικίας και φύλου, που φυλακίστηκαν, βασανίστηκαν και σφαγιάστηκαν από την κροατική φασιστική ταξιαρχία Ουστάσα, με τις ευλογίες της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, σε μια προσπάθεια επιβολής του καθολικισμού στην κατεχόμενη Σερβία. Ανάμεσά τους και οι Σέρβοι επίσκοποι Πλάτων της Μπανιαλούκα, Πέτρος του Σεράγεβο, Σάββας του Γορνιο-Καρλοβάτσκι και Διονύσιος του Ζάγκρεμπ. Ο σερβικός λαός ευλαβείται πολύ αυτούς τους μάρτυρες, οι οποίοι τιμώνται στις 15 Ιουνίου. Στα χρονικά της εξόντωσής τους διαβάζουμε και σελίδες που μας θυμίζουν τους αγίους των ρωμαϊκών χρόνων, όπως η περίπτωση του ηλικιωμένου αγίου μάρτυρα Βουκάσιν (τιμάται ιδιαίτερα στις 16 Μαΐου), που αντιμετώπισε το μαρτύριο με χριστιανικό ήθος και φρόνημα αντάξιο της αγάπης που τρέφει γι’ αυτόν ο σερβικός λαός.
πηγή
