Η ζωή χωρίς τηλεόραση

του Γιώργου Κόκουβα

«Δεν έχεις τηλεόραση; Και προς τα πού κοιτάζουν όλα σου τα έπιπλα;» Ο Τζόι από τα «Φιλαράκια» εξανίσταται στο άκουσμα της εξωφρενικής φράσης ενός καθηγητή που ομολογεί ανερυθρίαστα πως δεν είναι ιδιοκτήτης τηλεοπτικής συσκευής. Σε ένα παράλληλο σύμπαν, ο Τζόι θα έκανε κολλητή παρέα με την Μαρίνα Κουντουράτου, η οποία τον συμπλήρωσε, με ένα τσιτάτο προς τον Μαρκορά: «Αν οι άνθρωποι ήταν πιο ενδιαφέροντες από την τηλεόραση, τότε στα σαλόνια μας θα τοποθετούσαμε ανθρώπους». Αλλά, πάλι, γιατί να εμπιστευτούμε τα λεγόμενα του Τριμπιάνι και της Κουντουράτου; Μήπως κι αυτοί μέσω της τηλεόρασης δεν μας τα μετέφεραν; Γι’ αυτούς τους δύο, και για εκατομμύρια ακόμη ανθρώπους, δεν νοείται καθημερινότητα χωρίς τηλεκοντρόλ. Για κάποιους άλλους, όμως, νοείται. Όπως για την Δάφνη, τον Στέλιο, την Ηρώ και την Φοίβη, που πέταξαν την τηλεόραση από το παράθυρο και βρήκαν την (ψυχική) υγειά τους.

Τους λείπει η μικρή οθόνη; Μπαίνουν στον πειρασμό να κρυφοκοιτάξουν το σίριαλ ή το reality για το οποίο μιλούν οι παρέες τους; Από πού ενημερώνονται και πώς είναι τελικά η ζωή χωρίς «εκείνη»; 

Πατώντας το Off
«Δεν είναι ότι κάποια στιγμή αποφάσισα πως "από σήμερα κόβω την τηλεόραση" όπως λέμε "κόβω το τσιγάρο". Απλά η τηλεόραση σταμάτησε σιγά-σιγά να έχει πράγματα που να θέλω να δω», μας λέει η Ηρώ, 30 ετών.

Το ίδιο ισχύει και για την Δάφνη, 35 ετών, η οποία θυμάται την «αποκόλλησή» της από τον κόσμο της TV όχι σαν κάποια συνειδητή απόφαση, αλλά ως φυσική μετάβαση. "Όταν το 1995 έφυγα από το σπίτι μου για να σπουδάσω, δεν τέθηκε το ζήτημα να μου αγοράσουν οι γονείς μου τηλεόραση, μάλλον θεωρήθηκε ένα περιττό έξοδο. Άλλωστε, σε όλη την παρέα, μόνος ένας συμφοιτητής μας είχε τηλεόραση, μια πολύ μικρή ασπρόμαυρη, και μαζευόμασταν όλοι στο σπίτι του και βλέπαμε ταινίες – τη χρησιμοποιούσαμε δηλαδή μόνο για να βλέπουμε βίντεο. Από τότε μέχρι σήμερα, δεν απέκτησα ποτέ συσκευή τηλεόρασης", εξομολογείται.

Στο σπίτι της Φοίβης, 21 ετών, υπάρχει τηλεόραση, αλλά για εκείνη έχει γίνει αόρατη. «Γύρω στα 17 σταμάτησα να βλέπω τηλεόραση, αφού μπορούσα να καλύψω την όποια «τηλεοπτική» ανάγκη μου από το internet, με όποιες συνθήκες μου άρεσαν - όποτε θέλω, χωρίς διαφημίσεις, όσα επεισόδια σειράς επιθυμώ κ.ο.κ.»,μας αναφέρει. Ο Στέλιος, 33 ετών, από την άλλη, το βλέπει περισσότερο χιουμοριστικά: «Δεν έχω συσκευή τηλεόρασης, το αποφάσισα σε μια στιγμή απερισκεψίας. Δεν μπορούσα να φανταστώ πόσο άχαρη και γκρίζα θα ήταν η ζωή μου χωρίς TV», λέει και προφανώς χαχανίζει από μέσα του όταν προσθέτει πως,«μπορεί να μην έχω τηλεόραση, αλλά αν έβρισκα μια flat screen με 50€, θα έτρεχα να αγοράσω δύο»! 
Το μέσο, το μήνυμα, και η ελληνική πραγματικότητα Ωραία, η τηλεόραση έκλεισε. Γιατί, όμως; Φταίει κατεξοχήν η τηλεόραση ως μέσο ή η προσαρμογή του στα ελληνικά δεδομένα, με την γνωστή κατάντια (trash, κιτρινισμός, reality, φτηνές παραγωγές και ελάχιστος πολιτισμός); Με άλλα λόγια, σε έναν ιδανικό κόσμο, θα (ξανα)έβλεπαν τηλεόραση όσοι της γύρισαν την πλάτη; «Σε ένα ιδανικό κόσμο θα έβλεπα πολλή τηλεόραση. Δεν χρειάζεται καν να περιμένω για τον ιδανικό κόσμο, και στην Αγγλία να ήμουν (που η τηλεόραση είναι αξιοπρεπής) πάλι θα έβλεπα. Όταν την έκοψα όμως, το 2003, το έκανα λόγω της αθλιότητας της ελληνικής tv», μαρτυρά ο Στέλιος.

Για την Φοίβη, πάλι, ακόμη κι αν η ελληνική τηλεόραση αποφάσιζε να σταματήσει τα προγράμματα της αποβλάκωσης και του χασμουρητού, θα παρέμενε ξεπερασμένη ως μέσο. «Σχεδόν ό,τι υπάρχει στην τηλεόραση –και της χώρας σου και όλου του κόσμου- μπορείς να το βρεις στο ίντερνετ, όπου υπάρχουν περισσότερες επιλογές, πηγές και γνώμες», λέει, αλλά παραδέχεται πως σε έναν ιδανικό κόσμο, θα είχε μια τηλεόραση στο δωμάτιό της.

Επειδή όμως ο ιδανικός κόσμος πιθανότατα θα αργήσει πολύ να κάνει guest star εμφάνιση στα μέρη μας, η Δάφνη είναι πιο κάθετη, και μας αναλύει το σκεπτικό της: «Διαφωνώ σίγουρα με την ελληνική τηλεοπτική πραγματικότητα – αλλά και με την ιταλική και την ισπανική, που τις ξέρω κάπως. Από την άλλη, μερικές φορές που επιστρέφω στο σπίτι των γονιών μου και βλέπω, για παράδειγμα, ένα ενδιαφέρον ντοκιμαντέρ, σκέφτομαι, να ρε παιδί μου, δεν φταίει το μέσο, φταίει η χρήση. »Εν δυνάμει η τηλεόραση θα μπορούσε να λειτουργήσει ως αξιόλογο εκπαιδευτικό ή ενημερωτικό εργαλείο, όπως στην εκμάθηση μιας καινούρια γλώσσας ή την εξοικείωση μαζί της. Αλλά είναι προφανές ότι η τηλεόραση σήμερα προορίζεται για την προπαγανδιστική ενημέρωση και την, κατά κανόνα, φτηνή διασκέδαση, και συνήθως περιορίζεται σε αυτές…Όσο λοιπόν δεν αλλάζει η αντίληψη γύρω από την χρήση της τηλεόρασης, τόσο δε βλέπω και την χρησιμότητά της – σε αυτόν ή σε έναν ιδανικό κόσμο». Η Ηρώ, η οποία βλέπει την οθόνη της αναμμένη μόνο όταν βάζει DVD να παίξει ή κάθε Μάιο, όταν έρχεται η ώρα της Eurovision, πριν από μια δεκαετία θα μας έλεγε ότι διαφωνεί κυρίως με την ελληνική τηλεοπτική πραγματικότητα. «Μετά από λίγη επαφή με τις τηλεοράσεις άλλων χωρών (και κυρίως της ισπανικής, που συνοψίζεται στα reality και τις Μεξικάνες που ουρλιάζουν) μπορώ να σου πω ότι διαφωνώ με την χρήση που γίνεται στην τηλεόραση ως μέσο γενικότερα. Ένα μέσο αυτό καθαυτό δεν μπορείς να το δαιμονοποιήσεις. Αυτούς που το γεμίζουν με περιεχόμενο, ίσως. Σε έναν ιδανικό κόσμο, αν ας πούμε υπήρχε ακόμα Φρουτοπία, σίγουρα θα έβλεπα τηλεόραση, αλλά και πάλι συγκεκριμένα μόνο πράγματα», συμπληρώνει.

Αναμνήσεις… λίγων ιντσών Δεν ήταν πάντα έτσι η καθημερινότητα για τους τέσσερις «Μαρκοράδες» μας. «Όποιος πει ότι δεν μεγάλωσε με τηλεόραση είναι ψεύτης», αναφέρει η Ηρώ, και αναπολεί τα μεσημέρια που καθόταν μαγεμένη μπροστά από το «κουτί» για να δει την γειτονιά της Φρουτοπίας. «Και πολλά άλλα παιδικά, και τις 3 Χάριτες, και τους Αυθαίρετους, και την Ψαροκωστούλα, και γενικώς τα πρώτα χρόνια της ιδιωτικής τηλεόρασης που ήταν τα χρόνια της αθωότητας», θυμάται.

«Βλέπαμε τηλεόραση σπίτι όλοι μαζί. Και κλασική συνήθεια ήταν μετά το σχολείο τρώγοντας να βλέπω μεσημεριανάδικα», θυμάται και η Φοίβη, οι γονείς της οποίας, όπως μας λέει, ήταν πάντα κάπως απαξιωτικοί με την τηλεόραση. «Κάπως έπρεπε πάντως να ησυχάσουν κι αυτοί οι άμοιροι οι γονείς που ήταν τότε μαζί μας 24 ώρες το 24ωρο», λέει η Ηρώ, ενώ η Φοίβη μας εκμυστηρεύεται την τηλεοπτική της αδυναμία: «Νοσταλγώ ένα και μόνο πράγμα: τους Δύο Ξένους». Κι όσο ο Στέλιος θυμάται καρέ από την Κάντυ-Κάντυ και μας τραγουδάει το soundtrack των Πειρατών του Σάγκμα που έβλεπε μικρός, η Δάφνη αναπολεί με τρυφερότητα τις βραδιές που καθόταν με τον πατέρα της Σάββατο βράδυ να δούνε ελληνική ταινία. Κι η μητέρα της, παρά τα υποτιμητικά βλέμματα που τους έριχνε, δεν μπορούσε να αντισταθεί στην οικογενειακή απόλαυση των Τριών Χαρίτων. «Μου άρεσαν πολύ και οι βραδιές των εκλογών, όταν πηγαίναμε σε φίλους να δούμε τα αποτελέσματα και μέναμε μέχρι το πρωί –ακόμα μ’ αρέσει αυτή η διαδικασία. Με άλλα λόγια, οι θετικές αναμνήσεις μου είναι πάντα συνδεδεμένες με την «συλλογική» παρακολούθηση της τηλεόρασης, με στιγμές που η τηλεόραση λειτουργούσε ως εργαλείο επαφής με άλλους»,λέει.

Μα, για τι πράγμα μιλάνε; Σίγουρα, αν κάποιος που δεν έχει δει τηλεόραση για δεκαετίες, ακούσει μια παρέα να μιλά για τους καβγάδες στα reality, για το νέο σίριαλ της Μιρέλλας, για τα πρόστιμα του Παπακαλιάτη, τα show της Ρούλας και την πιρουέτα του Μαρτάκη στο DWTS, θα αναφωνήσει την παραπάνω ερώτηση. Το θέμα είναι, του γεννιέται η «ένοχη» περιέργεια να ανοίξει κρυφά την TV ή να ψάξει για τι πράγμα μιλάνε γύρω του;

«Δεν θα την χαρακτήριζα ένοχη περιέργεια, μάλλον κανονικό μου φαίνεται να θέλεις να συμμετάσχεις σε αυτά που κουβεντιάζονται γύρω σου. Όποτε συμβαίνει κάτι τέτοιο, μπαίνω στο ίντερνετ και το βλέπω – όταν είναι κάτι που όλοι κουβεντιάζουν γύρω σου, σίγουρα έχει ανέβει στο διαδίκτυο», απαντά η Δάφνη. Η Φοίβη και ο Στέλιος, πάντως, αναφωνούν μία και μόνο λέξη, που τους σώζει σε τέτοιες καταστάσεις από την φαγούρα της περιέργειας: Youtube.

«Έχεις προσέξει ότι οι γύρω μου έχουν σταματήσει να συζητούν για τηλεόραση;», παρατηρεί η Ηρώ και συνεχίζει: «Τις σπάνιες φορές που τυχαίνει, επειδή ακριβώς δεν ήταν "απόφαση" για μένα το να απέχω από την τηλεόραση, αν μου κινήσουν την περιέργεια οι συζητήσεις θα το δω. Το Νησί, ας πούμε, το είχα δει μερικές φορές, και μου άρεσε». 
Από πού ενημερώνονται όσοι κλείνουν την τηλεόραση;
Μ’ ένα στόμα μια φωνή, οι ερωτηθέντες ψηφίζουν διαδίκτυο. «Δε νομίζω ότι ήταν ποτέ απαραίτητη η τηλεόραση. Είναι, όμως, μια τεράστια συζήτηση το τι είναι απαραίτητο και τι όχι. Είναι απαραίτητος, ας πούμε, ο κινηματογράφος; Το ραδιόφωνο; Επίσης, δε νομίζω ότι ήταν ποτέ ενημερωτικός ο πρωταρχικός σκοπός της», λέει η Ηρώ, ενώ ο Στέλιος παρατηρεί πως ακόμη και στο internet, ενημερώνεται περισσότερο απ’ όσο θα ήθελε. «Σε βαθμό κακουργήματος»,προσθέτει, λέγοντας ότι κανένας δεν έχει ανάγκη από τόση ενημέρωση.

«Η αλήθεια είναι ότι την τηλεόραση δεν την έβρισκα απαραίτητη ούτε όταν δεν υπήρχε internet - πολύ περισσότερο σήμερα», μας λέει η Δάφνη. «Tο βασικό πρόβλημα είναι ότι η τηλεόραση (στη σημερινή της μορφή) δεν εξυπηρετεί την ενημέρωση. Λόγω της πολύ στενής της σχέσης με την πολιτική εξουσία, περιορίζεται σε μια ενημέρωση με συγκεκριμένο ιδεολογικό φορτίο – απλώς αναπαράγει, δηλαδή, τις κυρίαρχες απόψεις και την κυρίαρχη κουλτούρα.Από μια άποψη, βέβαια, αυτή είναι και η μοναδική χρησιμότητα της τηλεόρασης για μένα: με φέρνει σε επαφή με μια πλευρά της πραγματικότητας που, ενώ τείνω να αποφεύγω, είναι σημαντικό να την γνωρίζω».

Η «ψευτοκουλτούρα»(;) της αποχής Ο Στέλιος μάς ξαφνιάζει, όταν απαντά αυτοσαρκαζόμενος στην ερώτησή μας, τι θα απαντούσε σε όσους υποστηρίζουν ότι η αποχή από την TV είναι "υποκριτική" επίδειξη κουλτούρας: «Έχουν απόλυτο δίκιο. Όταν την έκοψα έκανα συνειδητές προσπάθειες να γίνω "θολοκουλτουριάρης". Να φανταστείτε εκείνη την περίοδο είχα πληρώσει εισιτήριο για να δω τη "Νύχτα" του Αντονιόνι. Πρέπει να κοιμήθηκα μέσα στα πρώτα επτά λεπτά». 
«Κακά τα ψέματα, σε κουλτουριάρηδες δεν απευθύνεται η τηλεόραση. Όμως παραδέχομαι κοκκινίζοντας λίγο, πως ανεβαίνοντας λίγους πόντους απ΄ το έδαφος, στην ερώτηση “βλέπεις τηλεόραση” περήφανα απαντώ “όχι”»,μας εκμυστηρεύεται η Φοίβη.

«Είναι δύο διαφορετικά πράγματα το να μην έχεις τηλεόραση και το να διατυμπανίζεις με τρόπο επιδεικτικό ότι δεν έχεις τηλεόραση, καταγγέλλοντας αυτούς που έχουν», σημειώνει από την πλευρά της η Δάφνη. «Αλλά γενικά θα έλεγα ότι αυτή είναι μια μάλλον ξεπερασμένη κριτική, αφού οι σημερινές και επόμενες γενιές, mainstream ή όχι, θα ενδιαφέρονται όλο και λιγότερο για την τηλεόραση και όλο περισσότερο για το internet», καταλήγει.

Όσο για την Ηρώ, απαντά στην ερώτησή μας με μια προσφορά: «Ανταλλάσσωπέντε βιβλία με δυσκολοπρόφερτα ονόματα συγγραφέων στο εξώφυλλο, με μια ώρα σήριαλ που να είναι αστείο (έστω, αστείο σε επίπεδο Στάβλοι της Εριέττας Ζαΐμη). Όχι; Κανείς; Τίποτα; Καμία προσφορά; ΟΚ, επιστρέφω στα βιβλία μου». Περισσότερες αποχές… Ρωτήσαμε και τους φίλους του in2life στο Facebook –και, ζωή να ‘χετε, είστε πολλοί- αν απέχουν από την τηλεόραση. Ιδού ορισμένες από τις δεκάδες απαντήσεις που λάβαμε από αγανακτισμένους πρώην τηλεθεατές:

- Η τηλεόραση με θλίβει και με κάνει να αισθάνομαι άρρωστη. Δεν είναι θέμα συμφωνίας ή διαφωνίας με τα τηλεοπτικά τεκταινόμενα, είναι ζήτημα υγείας!
Γεωργία 
-Δεν βλέπω τηλεόραση παρά μόνο παιδικά στο nickelodeon! Το ξέρω, ακούγεται αστείο για την ηλικία μου, όμως θεωρώ ότι όσοι βλέπουν τηλεόραση απλά χαραμίζουν τη ζωή τους. Ούτε τα προγράμματα έχουν να σου προσφέρουν κάτι, ούτε οι εκπομπές, εκτός απ'τα ντοκιμαντέρ, ούτε φυσικά οι ειδήσεις, οι οποίες το μόνο που καταφέρνουν στο τέλος είναι να σε αγχώνουν και να παθαίνεις κατάθλιψη. Στην κατάσταση που είμαστε το τελευταίο πράγμα που χρειαζόμαστε είναι αυτό. Και φυσικά, η καθημερινότητά μου είναι πολύ καλύτερη. Είμαι πολύ πιο ήρεμη παρ’ όλη την ανεργία μου!
Κατερίνα 
-Έχω να δω έναν χρόνο και δεν θα ξαναδώ. Πολύ σκουπίδι και πολλά ψέματα.
Λάμπρος 
-Δεν έχω, και ζω καλύτερα χωρίς το άγχος που θέλουν να μας μεταδίδουν μέσω αυτής.
Κάθυ 
-Μετρήστε με διπλά, γιατί ούτε ο φίλος μου βλέπει. Γενικά, κανείς μας δεν έχει τηλεόραση!
Κατερίνα 
-Έχω να παρακολουθήσω από τότε που προβαλλόταν το Νησί.
Σταυρούλα 
-Έξι χρόνια and counting..!
Χρήστος 
- Δε βλέπω, ούτε ειδήσεις, πέντε χρόνια τώρα - παλιά ήμουν φανατική.
Βρισηίς 
-Τι να δεις; Προωθούν ό,τι χειρότερο μπορούν να φανταστούν. Λες και είναι συνεννοημένοι σε όλα τα κανάλια. Θέλει και ερώτημα; Εμετική έχει καταντήσει.
-Δεν αγοράσαμε αποκωδικοποιητή, αλλά και πριν η τηλεόραση χρησίμευε μόνο για παιδικά DVD και για CD player
Μαρία