Τα Θεομητορικά προσωνύμια των Παρακλητικών Κανόνων και η θεολογική τους ερμηνεία

πηγή

02ΑΥΓ

 

Πρωτοπρεσβυτέρου Δημητρίου Αθανασίου.

Το όνομα της αειπαρθένου Μαρίας, του ιεροτέρου ανθρωπίνου προσώπου της Ορθοδοξίας,συνοδεύεται από ένα μεγάλο αριθμό προσωνυμίων που της έχουν αποδοθεί.

Η Θεοτόκος κυρίως όμως αποκαλείται Παναγία.

Επίσης στον Μικρό και Μεγάλο Παρακλητικό κανόνα υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός θεοτοκωνυμίων, όπως φαίνεται στην αλφαβητική καταγραφή που δημοσιεύουμε.

Α.

Αγαθή

Αγαλλίαμα

Αγνή

Αειμακάριστος

Αειπάρθενος

Αντίληψις θερμή

Αντίληψις καταπονουμένων

Αντίληψις  ταχινή

Αντίληψις οξεία

Αντίληψις θλιβομένων

Απαλλαγή ασθενούντων

Αποτεκούσα Σωτήρα Χριστόν

Άσπιλος

Άχραντος.

———————————————————————————————————-

B.

Βακτηρία τυφλών

Βοήθεια ταχινή

Βοηθός ορφανών

Βοηθός  εν ταις θλίψεσι

Βοηθός των προστρεχόντων εκ πίστεως

Γ.

Γαλήνη χειμαζομένων

Γεννήσασα ευφροσύνης τον Αίτιον

Γεννήσσασα φώς

Γλυκασμός των Αγγέλων

Δ.

Δεξαμένη  της  χαράς το πλήρωμα

Δέσποινα του κόσμου

Διαλύουσα όχλον πειρασμών

Διώκτης της ζάλης του βίου

Δόξα των Παρθένων

Δοχείον  φωτός  καθαρόν και άμωμον

Δύναμις  αβοηθήτων

Ε

Ειρήνη πολεμουμένων

Ελαύνουσα επήρειαν δαιμόνων

Ελπίς απηλπισμένων

Ελπίς των πιστών.

Ενδοξοτέρα των Σεραφείμ

Εξαφανίσασα αμαρτίας την λύπην

Επίσκεψις  ασθενούντων

Ευφροσύνη εν ταις λύπαις.

Θ.

Θαύμα ακατανόητον

Θεογεννήτρια

Θεομακάριστος

Θεομήτωρ

Θεονύμφευτος

Θεόνυμφος

Θεοτόκος

Θησαυρός σωτηρίας

Θησαυρός αδαπάνητος.

Θρόνος ηλιοστάλακτος

Θύρα μετανοίας.

Ι.

Ιατρός νόσων

Κ.

Καθαρωτέρα  λαμπηδόνων ηλιακών

Καθέδρα Βασιλέως

Καταφυγή

Καταφύγιο  κόσμου

Καταφύγιο Χριστιανών

Καύχημα

Κεχαριτωμένη

Κλέος μητέρων

Κόρη

Κυήσασα  (Χριστόν, Θεόν, Σωτήρα, Λυτήρα νόσων, εύσπλαχνον και Σωτήρα)

Λ

Λαμπάς άσβεστος

Λιμήν εν ταις ζάλαις

Λοχεύτρια

Λυτρωσαμένη εκ της κατάρας

Λυχνία χρυσή.

Μ

Μεσιτεία αμετάθετος

Μεσίτρια

Μεταβολή θλιβομένων

Μήτηρ (Δεσπότου Θεού,Θεού,Λόγου,Λυτρωτού,Θεού Υψίστου,Κυρίου)

Μητροπάρθενος.

O.

Οδηγήτρια

Όπλο  σωτηρίας

Π.

Πάναγνος

Παναγία

Παναμώμητος

Πανάμωμος

Πανάχραντος

Πανύμνητος

Παράκλησις ξένων

Παράκλησις εν ταις Θλίψεσι

Παραμυθία

Παρθένος

Πηγή αφθαρσίας

Πηγή ελέους

Πλατυσμός εν ταις θλίψεσιν

Πόλις δωδεκάτειχος

Ποταμός ζωής

Πρεσβεία θερμή

Προστασία(ακαταίσχυντος,

ανθρωπίνη,θερμή,

πιστών,χριστιανών)

Προστατεύουσα (αεί,ταχέως)

Προστάτις (Χριστιανών,ζωής  αδικουμένων,εν τοις πειρατηρίοις)

Πύργος  χρυσοπλοκώτατος

Ποταμός ζωής

Πύλη Ευσπλαχνίας.

Ρ.

Ρύστις  εν τοις  κινδύνοις

Σ.

Σεμνή

Σκέπη κραταιά

Σκέπη θεία

Στάμνος  (θεία και μανναδόχος)

Στήριγμα

Συντριμμός του θανάτου

Συμμαχία ασθενών

Σωτηρία ψυχών

Σωτηρία των προστρεχόντων εκ πίστεως.

Τ.

Τείχος (απροσμάχητον, ακράδαντον, απόρθητον, καταφυγής)

Τεκούσα(αδιαφθόρως,την αιωνίαν λύτρωσιν,την ειρήνην την πάντα νούν υπερέχουσα,το φώς ,τον Κυβερνήτην)

Τετοκυία Φώς

Τιμιωτέρα  Χερουβείμ

Τροφή πενομένων

Υ.

Υπεραγία

Υψηλοτέρα ουρανών

Φ.

Φρουρά ασφαλεστάτη

Φυσίζωος.

Χ.

Χαρά θλιβομένων

Χαρά εν ταις λύπαις

Ω.

Ωράϊσμα μητέρων

Θεολογική Ερμηνεία των Θεοτοκονυμίων

(Απόσπασμα)

πρωτοπρεσβυτέρου Δημητρίου Αθανασίου

ΑΓΑΘΗ:

Ο ιερός υμνογράφος αποδίδει το θεοπρεπές αυτό κατηγόρημα στο Πρόσωπο της Θεοτόκου, σαν την κατά χάρη αγαθή, μετά τον κατά φύση αγαθό Θεό. Η Παναγία είναι κατά τους Αγίους της Εκκλησίας το τελειότερο δημιούργημα του Θεού, γι’αυτό και μπόρεσε να δανείσει σάρκα στον «Παντεχνήμονα Λόγο» του Θεού και Υιό της .

AΓΝΗ.

Αγνή σημαίνει καθαρή, άσπιλη, αμόλυντη. Ετυμολογικά η λέξη αγνός παράγεται από την λέξη άγος, με το οποίο χαρακτηρίζεται ό,τι αφιερώνεται στο θείο και επί προσώπων σημαίνει τον ηθικά καθαρό και άξιο του Θεού, εφόσον η λέξη χρησιμοποιείται για περιπτώσεις θείας τάξεως. Η Παναγία είναι η «Αγνή» και για την απόλυτη καθαρότητά της και για την ολοκληρωτική της αφιέρωση στο Θεό. 

ΑΕΙΜΑΚΑΡΙΣΤΟΣ.

Σύνθετη λέξη από το επίρρημα «αεί» που σημαίνει «πάντοτε, αιώνια, δια παντός» και το επίθετο «μακαριστός», που παράγεται από το ρήμα μακαρίζω. Ο Άγιος Γρηγόριος Νύσσης διευκρινίζει ότι «μακαριότης εστί περίληψις παντός αγαθού». Επομένως κατά κυριολεξία μακάριος είναι ο Θεός αλλά και κάθε ένας που κοινωνεί με το θείο. Η μέθεξη της μακαριότητας του Θεού πραγματοποιείται κατά το μέτρο της προσωπικής αγιότητας του ανθρώπου.

Η Θεοτόκος σαν  «Αγία αγών μείζων » μετέχει της θείας μακαριότητας στον  μεγαλύτερο βαθμό, επειδή δέχτηκε μέσα Της «παν το πλήρωμα  της θεότητος σωματικώς».

ΑΣΠΙΛΟΣ.

Σύνθετη λέξη :α+σπίλος(=κηλίδα). Σημαίνει αυτή που είναι χωρίς σπίλο, η καθαρή, η ακηλίδωτη, η αμόλυντος Παρθένος Μαρία.

ΑΧΡΑΝΤΟΣ.

Σύνθετη λέξη :α+χραίνω(=μιαίνω). Άχραντος είναι η αμίαντος, η καθαρή Θεοτόκος.

ΓΛΥΚΑΣΜΟΣ ΤΩΝ ΑΓΓΕΛΩΝ.

Η λέξη γλυκασμός παράγεται από το ρήμα γλυκάζω και σημαίνει γλυκύτητα.Τη λέξη αυτή χρησιμοποιούν οι Προφήτες  Αμώς(Aμ..θ,13) και Ιωήλ(Ιωήλ δ,18) για να περιγράψουν την γλυκύτητα που θα ρέει και θα ευφραίνει κάθε κτιστή ύπαρξη κατά την ημέρα Κυρίου, δηλαδή κατά τον καιρό και τον χρόνο που ο Θεός θα συντρίψει ολοσχερώς το κακό.Η Θεοτόκος χαρακτηρίζεται ως «γλυκασμός των αγγέλων», διότι με την σάρκωση του Θεού-Λόγου στη θεοδόχο γαστέρα Της, κατά κοινή και σύμφωνη γνώμη των Αγίων και αυτή η αόρατη κτίση δηλ.τα αγγελικά τάγματα απέλαβαν την ύψιστη δωρεά και χάρη από τον Θεό. Ενώ μέχρι τότε ήταν δύστρεπτα αλλά όχι και άτεπτα προς το κακό, κατέστησαν πλέον ακίνητα προς αυτό.Έγινε λοιπόν η Αειπάρθενος και για τους Αγίους Αγγέλους η αιτία ανείπωτης γλυκύτητας για την δωρεά του Θεού προς αυτούς, που έρρευσε από τα παρθενικά Της σπλάχνα.(Ιγνάτιος Θεοφόρος –Ιωάννης Δαμασκηνός P.G.94,872)

ΔΕΣΠΟΙΝΑ.

Σημαίνει την Κυρία, την Ηγεμονίδα, την Βασίλισσα. Και τούτο επειδή

-αναδείχθηκε Νύμφη Ανύμφευτη του Παντάνακτος Θεού. Νύμφη «εφόσον συνέλαβε  και εγέννησε, πράγμα που προϋποθέτει γάμο» και Ανύμφευτος εφόσον η σύλληψις του Υιού Της έγινε όχι φυσικώς αλλά εκ Πνεύματος Αγίου»

-αξιώθηκε να καταστεί Μητέρα του Παμβασιλέως Χριστού.

-υψώθηκε στην ύψιστη αξία και τιμή από κάθε άλλο κτίσμα της ορατής και της αόρατης κτίσης, γιατί υποτάχθηκε απόλυτα στη βουλή του Θεού και μετείχε κατά μοναδικό τρόπο στο μαρτύριο της απόλυτης ταπείνωσης του Υιού Της για την σωτηρία του κόσμου.

ΕΝΔΟΞΟΤΕΡΑ ΤΩΝ ΣΕΡΑΦΕΙΜ:

Τα Σεραφείμ είναι το τάγμα των αγγελικών Δυνάμεων,που ο Προφήτης Ησαίας είδε γύρω από το θρόνο του Θεού να ψάλλει μετά φόβου και τρόμου

τον Τρισάγιο ύμνο «Άγιος,Άγιος ,Άγιος Κύριος Σαβαώθ…». Σύμφωνα με τον Άγιο Διονύσιο τον Αρεοπαγίτη, τα Σεραφείμ είναι ιεραρχικά ο πρώτος αγγελικός χορός.Το όνομά τους σημαίνει «τα φλογερά, τα πύρινα» (Ησ.στ,1-3)

Η Θεοτόκος είναι ενδοξοτέρα των Σεραφείμ και κατά την φήμη («από του νύν μακαριούσι με πάσαι αι γενεαί») και κατά την μετοχή της στη θεία δόξα, όπως παρατηρεί ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς. «Είδες διαφορά της στάσεως. Μάθε από αυτήν και τη διαφορά της θέσεως. Πραγματικά γύρω από το Θεό είναι τα Σεραφείμ,  πλησίον δε δίπλα σ΄αυτόν τον ίδιο μόνη η παμβασιλίς, η οποία θαυμάζεται και εγκωμιάζεται από τον ίδιο το Θεό, που είναι σαν να την ανακηρύττει προς τις γύρω του δυνάμεις και να λέγει σύμφωνα με το γραμμένο στο Άσμα Ασμάτων , «πόση καλή είναι η πλησίον μου;» Είναι φαιδρότερη από το φως, περισσότερο ανθισμένη από τον Παράδεισο, καλλίτερα στολισμένη από όλο τον κόσμο, ορατό και αόρατο.»

(Ομιλία ΝΕ,34-ΕΠΕ)

.ΛΟΧΕΥΤΡΙΑ:

Λοχεύτρια είναι η λεχώ, η γυναίκα μετά τον τοκετό, η μητέρα.

Η Παναγία επονομάζεται ως «Θεού λοχεύτρια», επειδή είναι αληθινά Θεοτόκος ,Θεομήτωρ. Με το επωνύμιο αυτό τονίζεται ότι πραγματικά ο Θεός «σάρξ εγένετο» εκ της Αειπαρθένου Μαρίας, πέρα από κάθε φαντασία.Πρέπει να σημειωθεί ότι κατ’αναλογία προς την άσπορο σύλληψη του Κυρίου στην θεοδόχο μήτρα της Παρθένου και την άφθορη κύηση, εφόσον ετηρήθησαν «σώα τα σήμαντρα» της παρθενίας Της, και η λοχεία της Θεοτόκου υπήρξε αλόχευτος(οθ΄Κανόνας της ΣΤ Οικ.Συνόδου).

.ΘΕΟΝΥΜΦΟΣ –ΘΕΟΝΥΜΦΕΥΤΟΣ.

Η Θεοτόκος είναι νύμφη του Θεού αλλά και αυτή που νυμφεύθηκε τον Θεό.Ο Θεός αποκαλύπτεται στην Αγία Γραφή σαν Νυμφίος, που ζητά από την νύμφη(δηλ.τον λαό του) πιστότητα και αποκλειστικότητα.

Η Θεοτόκος, σαν αειπάρθενος, κατακύρωσε την πλήρη αφιέρωσή της στον Θεό και πραγματοποίησε στον ύψιστο βαθμό τον σκοπό της ορατής και αόρατης δημιουργίας,που είναι η θέωση.

ΘΡΟΝΟΣ ΠΥΡΙΜΟΡΦΟΣ.

Η φωτιά χρησιμοποιείται πολύ συχνά στην Παλαιά Διαθήκη σαν έκφραση της αγιότητας του Θεού και της δόξας Του.Στο βιβλίο του Δανιήλ ο Προφήτης βλέπει τον Άναρχο Θεό («Παλαιός των Ημερών») να κάθεται σε θρόνο και «ο θρόνος ωσεί φλόξ πυρός». Αυτό το θαυμαστό όραμα έχει στον νουν του ο υμνογράφος, όταν αποκαλεί την Θεοτόκο «θρόνο πυρίμορφο», διότι πραγματικά υπήρξε ο έμψυχος και αληθινός θρόνος του Θεού, εφόσον μέσα Της σαρκώθηκε ο Υιός και Λόγος του Θεού, στον οποίο κατοικεί σωματικά όλο το πλήρωμα της Αγίας Τριάδος.(Κολ.β,9)

ΘΡΟΝΟΣ ΗΛΙΟΣΤΑΛΑΚΤΟΣ.

Πρόκειται για επωνύμιο της Θεοτόκου, στο οποίο δεν κυριαρχεί η φωτιά αλλά το φως. Οι βιβλικές ρίζες του χαρακτηρισμού αυτού βρίσκονται στην θαυμαστή όραση του Προφήτη Ησαία, όπου είδε τον Θεό να κάθεται σε θρόνο «εκπάλγου δόξης», καθώς και στον ψαλμό πη στιχ.37, που αναφέρεται στην Βασιλεία του Δαβίδ η οποία διαιωνίζεται με τον Ιησού Χριστό. «Και ο θρόνος αυτού ως ο ήλιος». Η Θεοτόκος είναι θρόνος ηλιοστάλακτος του Θεού, γιατί αναπαύεται πλήρως πάνω Της η Θεότητα. Έτσι το πλήθος των θείων χαρισμάτων της σαν ηλιακές ακτίνες λαμπρύνουν υπερκοσμίως την πάνσεπτη μορφή Της και μέσω Αυτής διαχέονται στην ορατή και στην αόρατη κτίση.

Καθέδρα σημαίνει θρόνος. Η Παναγία είναι η καθέδρα πάνω στην οποία «κάθησε η Θεότητα», με την Ενσάρκωση του Χριστού και επιτέλεσε το έργο της σωτηρίας του ανθρώπου. «Όπου δε κάθηται ο βασιλεύς, εκεί ο θρόνος ίσταται»(Άγ,Γρηγόριος Παλαμάς,ομιλία ΝΓ 24,ΕΠΕ)

ΛΑΜΠΑΣ.

Η λαμπάδα σαν σύμβολο είναι συνώνυμη με την έννοια του φωτός. Οι βιβλικές ρίζες του επωνυμίου πρέπει να αναζητηθούν στα  προφητικά λόγια του Ησαία. «Για την Σιών πλέον δεν θα σιωπήσω και για την Ιερουσαλήμ δεν θα κρατηθώ, έως ότου η δικαιοσύνη μου λάμψει σαν φως και η σωτηρία  που θα της παράσχω θα ανάψει και θα φωτίσει σαν λαμπάδα.»(ξβ 1).»

Ο χαρακτηρισμός αυτός αποδιδόμενος στην Υπεραγία Θεοτόκο ερμηνεύεται ως εξής.

-Η Θεοτόκος υπήρξε λαμπάδα πάνω στην οποία με την σάρκωση του Υιού και Λόγου του Θεού άναψε το άϋλο και ανέσπερο φώς της θεότητας, «το φωτίζον και αγιάζον πάντα άνθρωπον ερχόμενον εις τον κόσμον»

-Η Θεοτόκος με την παναγία ζωή Της, σαν το πλέον εξαίρετο «τέκνο φωτός» σ΄ολόκληρη την λογική δημιουργία αποτελεί το απόλυτο το απόλυτο παράδειγμα της κατά Θεόν ζωής .Είναι το φως που δείχνει το δρόμο της σωτηρίας στον άνθρωπο, για να τον αναδείξει κάτοικο της Νέας Ιερουσαλήμ, της Βασιλείας του Θεού.

ΠΡΕΣΒΕΙΑ ΘΕΡΜΗ.

Πρέσβυς είναι αυτός που αποστέλλεται για να διαμεσολαβήσει μεταξύ δύο πλευρών και να εξασφαλίσει τα άριστα.Ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης γράφει πως η Θεοτόκος «έλαβε την σοφία από τον Υιόν, ως Μήτηρ αυτού, δια να ηξεύρη να φιλιώνη τον ουρανόν με την γην και τον Θεόν με τον άνθρωπο». Η έννοια της πρεσβείας είναι συνώνυμη με αυτή της μεσιτείας, με την παρατήρηση ότι η δεύτερη είναι θεολογικά ισχυρότερη.

Στο κάθισμα εξαίρεται το μεσιτικό έργο της Δέσποινας του κόσμου και ιδιαίτερα η βοηθητική παρέμβασή της στη ζωή των πιστών τέκνων της, που μαστίζουν η θλίψη και η κακοπάθεια της ζωής.

Η Θεοτόκος τιμάται σαν θερμή προσευχή προς τον Υιό της για την σωτηρία των μελών της Αγίας Εκκλησίας του. Είναι τείχος προστατευτικό των πνευματικών τέκνων της, που δεν μπορούν να διαλύσουν οι επιθέσεις των δαιμονικών δυνάμεων και των εχθρών της πίστεως. Είναι πηγή, από την οποία αναβλύζει αγάπη και έλεος για τους πιστούς. Είναι το καταφύγιο του κόσμου, όπου προστρέχουν οι πιστοί, για να βρούν αναψυχή και σωτηρία στον δύσκλο αγώνα κατά της αμαρτίας. Είναι τέλος η ταχέως προστατεύουσα, η γοργοεπήκοος, που ακούει γρήγορα τις προσευχές που της  απευθύνονται και άμεσα σπεύδει να προστατέψει τους πιστούς από κάθε κίνδυνο που τους περιβάλλει και απειλεί να τους καταστρέψει.

ΠΑΝΑΓΝΟΣ

Σύνθετη λέξη από τα επίθετα παν + αγνός. Χαρακτηρίζεται έτσι με ιδιαίτερη έμφαση η απόλυτη καθαρότητα της Θεοτόκου και η ολοκληρωτική αφιέρωσή της στον Θεό.

ΤΙΜΙΩΤΕΡΑ ΤΩΝ  ΧΕΡΟΥΒΕΙΜ.

Η λέξη Χερουβείμ ερμηνεύεται σαν «ο ευλογών, ο μεσάζων, ο προσευχόμενος».Τα Χερουβείμ είναι ένα από τα εννέα αγγελικά τάγματα. Μνημονεύονται στην Αγία Γραφή σαν παραστάτες Θεού και διάκονοι του θελήματός Του. Ο Θεός μνημονεύεται ως «ο καθήμενος επί των Χερουβείμ». Την ασύλληπτη αυτή αξία και τιμή των Χερουβείμ, μόνη η Θεοτόκος έχει ξεπεράσει, εφόσον ο Θεός δανείστηκε σάρκα από τα αγνά αίματά της για να σκηνώσε σωματικά «παν πλήρωμα της θεότητας».

ΥΨΗΛΟΤΕΡΑ ΟΥΡΑΝΩΝ.

Με την λέξη ουρανοί στους ύμνους των Παρακλητικών Κανόνων χαρακτηρίζεται η ορατή και η αόρατη κτίση.Η Θεοτόκος, επειδή βρίσκεται στο σύνορο της κτιστής και της ακτίστου φύσεως, είναι υψηλοτέρα των ουρανών, δηλ.ανθρώπων και αγγέλων και ετυθύς μετά τον Θεό.

ΦΥΣΙΖΩΟΣ.

Πρόκειται για σύνθετη λέξη :φύω+ζωή. Φυσίζωος είναι αυτός που παράγει και δωρίζει τη ζωή.