Τό μεγαλειῶδες καί ἀνιδιοτελές Τίποτα Γιανναρᾶς Χρῆστος

 

Σέβομαι τούς φίλους μου (καί τούς μή φίλους) πού ἔχουν ἀπορρίψει τό ἐπίμοχθο ἄθλημα τῆς μεταφυσικῆς ἀναζήτησης καί προτιμᾶνε τή δογματική πίστη στό «μεγαλειῶδες καί ἀνιδιοτελές Τίποτα». Ὅμως δέν μπορῶ νά συγκρατήσω τήν ἔκπληξή μου, κυρίως ὡς δάσκαλος, ὅταν οἱ ἴδιοι θέλουν ταυτόχρονα νά ἐμφανίζονται καί μαχητικοί ὑπερασπιστές τῆς Λογικῆς καί μάλιστα τῆς ἀρχαιοελληνικῆς!

Δέν πρόκειται γιά ἄγνοια, εἶμαι σίγουρος. Ἀποκλείεται ἄνθρωποι φανερά πολύπλευρης κατάρτισης νά μήν ἔχουν ἀνοίξει ποτέ τους Προσωκρατικούς, τόν Πλάτωνα, τόν Ἀριστοτέλη, τόν Πλωτῖνο, ἤ ἔστω κάποιο στοιχειῶδες ἐγχειρίδιο Ἱστορίας τῆς Φιλοσοφίας. Ἀποκλείεται νά ἀγνοοῦν ὅτι ἡ ἀναζήτηση ἐντοπισμοῦ τῆς αἰτίας, ἡ ἀναγωγή σέ αἰτιώδη ἀρχή τοῦ ὑπαρκτοῦ, ἡ λογική συσχέτιση τῆς κίνησης μέ τήν ἀνάγκη ὕπαρξης πρώτου κινοῦντος, εἶναι θεμελιῶδες σταθερές στήν κριτική λειτουργία τῆς ἀρχαιοελληνικῆς σκέψης. Ὅτι αὐτό τό ἔκτακτο γιά τήν ἀνθρώπινη Ἱστορία θαῦμα, πού εἶναι ἡ ἀνάδυση κριτικοῦ ἐλέγχου τῆς γνώσης (κανόνων τοῦ «ὀρθῶς διανοεῖσθαι») στήν Ἀρχαία Ἑλλάδα, ἀρθρώνεται μέ κέντρο τή μεταφυσική: Κορυφώνεται στήν πλατωνική, ἀριστοτελική, πλωτινική θεολογία. Ἐκφράζεται δραματουργικά στήν τραγωδία, εἰκαστικά στή γλυπτική ἀγαλμάτων θεῶν καί στήν ἀρχιτεκτονική ναῶν. Γεννάει τήν πολιτική καί τή δημοκρατία ὡς κοινό ἄθλημα «κατ' ἀλήθειαν βίου».

Ἀποκλείεται οἱ λάτρεις τοῦ «μεγαλειώδους καί ἀνιδιοτελοῦς Τίποτα» νά ἀγνοοῦν αὐτά τά βασικά καί στοιχειώδη τῆς ἀρχαιογνωσίας. Νά μήν κατανοοῦν ὅτι ὁ δικός τους ἡρωικός μηδενισμός ἀντιστρέφει τούς ὅρους τῆς ἀρχαιοελληνικῆς (τουλάχιστον) αἰτιακῆς λογικῆς, τήν ἀκυρώνει. Τό πρόβλημά τους δέν μπορεῖ νά εἶναι ἡ ἄγνοια.

Ἀποκλείω τήν ἄγνοια καί προκειμένου νά αἰτιολογήσω τίς ἀπόψεις πού ἐκθέτουν δημόσια οἱ φίλοι μου (ἤ καί μή φίλοι) γιά τό Χριστιανισμό καί τή σχέση του μέ τόν Ἑλληνισμό. Δέν γίνεται, δέν δικαιολογεῖται νά εἶναι ἀπό ἀμάθεια πού παρασύρονται ἄνθρωποι μέ ξεχωριστή μόρφωση καί καλλιέργεια σέ τόσο προκλητικές διαστρεβλώσεις τῆς ἱστορίας. Ποὺ ἐκφράζονται (ἀξιώνοντας ἐγκυρότητα λόγου) μέ ἐπιχειρήματα προπαγανδιστικῆς μπροσούρας. Ποὺ τσιμπολογοῦν ἐπιλεκτικά ἀπό τήν ἱστορία περιθωριακά συμπτώματα κοινωνικῆς ψυχοπαθολογίας, γιά νά ἐμφανίσουν σάν κύριο γνώρισμα τοῦ Χριστιανισμοῦ τό μίσος καί τό μένος γιά τήν Ἀρχαία Ἑλλάδα, τή φιλοσοφία της, τήν τέχνη της, τό πολιτικό της κατόρθωμα. Δέν μπορεῖ ἀπό ἄγνοια νά προβάλλουν ἰσχυρισμούς πού προκαλοῦν τό γέλωτα στήν ἐπιστημονική κοινότητα: ὅτι ὁ Χριστιανισμός ἦταν δέσμιος στόν «ἀσιατικό δεσποτισμό»(!), ὅτι θεμελίωσε τό κήρυγμά του σέ «βιώματα δούλων ὑποταγμένων σέ αὐθέντες», σέ «ἀνορθόλογους μυστικισμούς» καί «ἄλογα δόγματα».

Εἶμαι σίγουρος ὅτι στίς βιβλιοθῆκες τῶν φίλων πού εἶναι δογματικά προσηλωμένοι στό «μεγαλειῶδες καί ἀνιδιοτελές Τίποτα» ὑπάρχουν σοβαρά μελετήματα, ἱκανά γιά τήν ἀποφυγή κωμικῶν προπαγανδιστικῶν προκαταλήψεων. Ξέρω ὅτι ἔχουν κατά καιρούς κάτι τουλάχιστον ἀκούσει γιά τόν ὅρο «ἐκκλησία» πού δήλωσε ἀπό τήν ἀρχή τήν ταυτότητα τοῦ Χριστιανισμοῦ. Σίγουρα γνωρίζουν ὅτι, ὅπως οἱ Ἀθηναῖοι συνέρχονταν στήν «ἐκκλησία τοῦ δήμου» ὄχι γιά νά συζητήσουν ἁπλῶς καί νά συσκεφθοῦν, ἀλλά πρωτίστως γιά νά συγκροτήσουν «πόλιν», δηλαδή τόν τρόπο τοῦ «κατ' ἀλήθειαν βίου», τή μίμηση τῆς λογικῆς κοσμικῆς ἁρμονίας καί τάξης, ἔτσι καί οἱ Χριστιανοί συνέρχονται γιά νά πραγματώσουν καί φανερώσουν τήν «ἐκκλησία» ἐπίσης ὡς τρόπο τοῦ «κατ' ἀλήθειαν βίου», ὑπαρκτική μίμηση τοῦ τριαδικοῦ κοινωνικοῦ γεγονότος τῆς ὄντως ἐλευθερίας.

Ξέρουν ἀσφαλῶς ὅτι ὁ Ὠριγένης, ὁ Εἰρηναῖος, οἱ Καππαδόκες, ὁ Μάξιμος, ὁ Δαμασκηνός, ὁ Γρηγόριος Παλαμᾶς παραλαμβάνουν τούς προβληματισμούς τοῦ ἀρχαιοελληνικοῦ φιλοσοφικοῦ λόγου γιά νά συνεχίσουν τήν ἴδια «γιγαντομαχίαν περί τῆς οὐσίας», δοκιμάζοντας τόν ἐμπειρισμό καί ρεαλισμό τῆς χριστιανικῆς ὀντολογίας στό πεδίο τῶν κριτικῶν ἀπαιτήσεων τῆς ἑλληνικῆς γνωσιοθεωρίας. Ὅτι ἡ ἐκκλησιαστική «εὐχαριστία» συνεχίζει ὀργανικά τήν ἀποκαλυπτική δραματουργία τῆς ἑλληνικῆς τραγωδίας. Ὅτι ἡ ἐκκλησιαστική Εἰκόνα βασίζεται στήν ἴδια ἀφαιρετική ἀναγωγή (ἀπό τό περιστασιακό καί νατουραλιστικό στή θέα τοῦ ὄντως ὑπαρκτοῦ) πού ἐπεδίωκε καί τό ἀρχαιοελληνικό γλυπτό. Ὅτι ἀνάλογη εἶναι ἡ συνέχεια καί στήν ἀρχιτεκτονική καί στή μουσική, μέ τήν ἴδια ἑλληνική ἐμμονή στήν κατάδειξη τῆς ἀλήθειας καί ὄχι τῆς αἰσθητικῆς ἁπλῶς τέρψης στήν ἁρμονία.

Πασίγνωστα πράγματα. Ἡ λέξη «δόγμα» μέ τή σημερινή σημασία, δέν ὑπάρχει στή γλώσσα τῆς ἀδιαίρετης χριστιανικῆς Ἐκκλησίας - οἱ οἰκουμενικές σύνοδοι καταγράφουν τίς ἀποφάσεις τους ὡς «ὅρους», δηλαδή ὅρια - ὁριοθετήσεις τῆς λαϊκῆς ἐμπειρίας τήν ὁποία καί μόνο ἐκφράζουν. Ἡ λέξη «πίστη» σήμαινε πάντοτε γιά τήν Ἐκκλησία «ἐμπιστοσύνη» ἄθλημα ἀγαπητικῆς αὐθυπέρβασης γιά τή μετοχή στήν κοινή ἐμπειρία.

Ἀποκλείεται νά στεροῦνται τέτοια στοιχειώδη πληροφόρηση οἱ φίλοι μου ἐραστές τοῦ «μεγαλειώδους καί ἀνιδιοτελοῦς Τίποτα». Ἔστω στήν σέ ὅλους προσιτή «Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ ἔθνους» (τῆς «Ἐκδοτικῆς Ἀθηνῶν»), θά μποροῦσαν νά ξεφυλλίσουν τό κλασικό μελέτημα «Ἑλληνισμός καί Χριστιανισμός - ἡ συνάντηση τῶν δύο κόσμων» (στόν 6ο τόμο) τοῦ ἀκαδημαϊκοῦ Ἰωάννη Ζηζιούλα. Ἀλλά ἀποφεύγουν συστηματικά τέτοια ἐπικίνδυνα ἀναγνώσματα, δέν τούς ἐνδιαφέρει ὁ κριτικός ἔλεγχος τῶν ἀπόψεών τους. Προτιμοῦν νά ἐκτίθενται μέ κωμικές παιδαριωδίες περί «ἀσιατικοῦ δεσποτισμοῦ» καί «ἀνθελληνικῆς μανίας» τῶν Χριστιανῶν. Γιατί;

Ἡ ἀπάντηση πού διαφαίνεται εἶναι μᾶλλον μία: Ὅπως ἡ θαυμαστή ἀρχαιοελληνική παράδοση διαστρεβλώθηκε σέ ἀφελῆ νοησιαρχία καί «οὑμανιστικό» ἠθικισμό· ὅπως τό ἐκκλησιαστικό γεγονός ἀλλοτριώνεται συχνότατα σέ θρησκοληψία νομικισμοῦ καί χρησιμοθηρίας· ἔτσι καί ὁ σεμνός ἔντιμος ἀγνωστικισμός μεταποιεῖται σέ μαχόμενη ἰδεολογία, σέ φανατισμένη προπαγάνδα, προκειμένου νά ἐξωραϊστεῖ ὁ ψυχολογικός πανικός πού καλύπτεται πίσω ἀπό τήν ἄλογη πίστη στό «μεγαλειῶδες καί ἀνιδιοτελές Τίποτα».

Ἄλλη ἑρμηνεία γιά τήν πεισματική αὐτή ἄρνηση τῆς λογικῆς, τῆς Ἱστορίας καί τῆς ἀπροκατάληπτης ἔρευνας ἐγώ δέν βρίσκω.

πηγή