Πῶς μποροῦμε νά μιλήσουμε στά παιδιά γιά τό Θεό;

Ἀρχιμανδρίτης Ἐφραίμ Παναούσης

Ἀλήθεια, πῶς θά μπορούσαμε νά μιλήσουμε στά παiδιά γιά τό Θεό; Πόσο ἐφικτό γίνεται αὐτό ὅταν ἐμεῖς ἔχουμε μεγάλα πνευματικά κενά ἀλλά καί οἱ σημερινές ἀπαιτήσεις τῶν παιδιῶν ἔχουν γίνει πιεστικές; Στούς καιρούς μᾶς περισσεύουν οἱ ἀντιρρήσεις γιά τήν ὕπαρξη τοῦ Θεοῦ, ἐνῶ μεταλλαγμένες μορφές ἀθεΐας ἐμφανίζονται συνεχῶς. Παράλληλά τα ἀμείλικτα ἐρωτήματα τῶν παιδιῶν μᾶς ζητοῦν ἀπαντήσεις, σημερινές καί ἄμεσες. Ποῦ εἶναι ὅ Θεός ὅταν τό κακό κραυγάζει θριαμβευτικά, ὅταν ὅ πόνος, ἤ ἀρρώστια, ὅ θάνατος χτυποῦν βάναυσα καί ἀνελέητα; Ποῦ εἶναι ὅ Θεός στήν ὀρφάνια ἤ στήν ἔσχατη φτώχεια; Σ’ αὐτό τόν ὀρυμαγδό ἀμφισβητήσεων καί ἀντιρρήσεων μόνο ἤ ἐμπειρική βίωση ἀπό μέρους μᾶς τῆς ὀρθοδόξου πίστεως μπορεῖ νά ἀπαντήσει.

Ἀπό τήν ἀρχή παρουσιάζεται ἕνα πρακτικό πρόβλημα. Στήν ἐκκλησιαστική παράδοση καί τήν ὀρθόδοξη Θεολογία μιλοῦμε γιά ἕνα Θεό ποῦ εἶναι Τριαδικός. Πρέπει νά συνειδητοποιήσουμε πῶς αὐτά ποῦ κατανοοῦμε ἤ προσπαθοῦμε νά κατανοήσουμε ἐμεῖς, δέν εἶναι αὐτονόητα στό παιδί. Γι’ αὐτό καί χρειάζεται στό ξεκίνημα νά χρησιμοποιήσουμε παραδείγματα ποῦ «ἁπλοποιοῦν» τήν τριαδικότητα τοῦ Θεοῦ. Ἕνα χαρακτηριστικό εἶναι τό θαῦμα τοῦ Ἁγίου Σπυρίδωνος μέ τό κεραμίδι στήν Ἅ’ Οἰκουμενική Σύνοδο.

Πρίν ξεκινήσουμε νά ἀποκαλύπτουμε τό μεγάλο μυστήριο τοῦ Θεοϋ στήν παιδική ψυχή πρέπει νά δημιουργήσουμε τήν αἴσθηση τῆς παρουσίας τοῦ Θεοῦ στή ζωή του. Δηλαδή, ὅπως ὅταν γεννήθηκε, οἱ παραστάσεις γύρω του ἀλλά καί ἤ συνεχής στοργή καί φροντίδα τό ἔπεισαν γιά τό ποιοί εἶναι οἱ γονεῖς του ποῦ δίπλα τους αἰσθάνεται ἀσφάλεια καί σιγουριά, ἔτσι πρέπει νά τό πείσουμε νά δέχεται τό Θεό σάν παρουσία, σάν αἴσθηση ζωντανή, νά πιστεύει σ’ Ἐκεῖνον καί νά ἐκδηλώνει τήν πίστη του μέ συγκεκριμένο τρόπο. Οἱ εἰκόνες, τό καντήλι, τό θυμίαμα, ἤ ἄσκηση τῆς νηστείας, ἤ προσπάθεια ἐφαρμογῆς τῶν Εὐαγγελικῶν ἐντολῶν ἀπό μέρους τῆς οἰκογένειας δημιουργοῦν μία ἀτμόσφαιρα τήν ὁποία τό παιδί ἀποδέχεται ὡς φυσικό του περιβάλλον καί στή συνέχεια ἀκολουθεῖ. Ἔτσι γίνεται εὐκολότερη ἀργότερα ἤ προσέγγιση τῶν πνευματικῶν δεδομένων. Κοντολογίς ἤ πνευματική ἀτμόσφαιρα ποῦ ὑπάρχει στό σπίτι, κηρύττει σιωπώσα καί ἀποτελεῖ τήν πρώτη ἀπόδειξη πῶς ἤ πίστη στό Θεό δέν εἶναι ἔργο ἀπροσδιόριστο χειρῶν ἀνθρώπων ἀλλά πραγματικότητα ποῦ .μπορεῖ νά βιωθεῖ.

Ἤ ὁποιαδήποτε στάση μᾶς – πρέπει νά γνωρίζουμε – μπορεῖ νά «χρεώσει» τό Θεό καί τήν Ἐκκλησία. Μερικές φορές ἐφευρίσκοντας τρόπους γιά νά διαπαιδαγωγήσουμε τά παιδιά μας, ἐπιστρατεύουμε καί τό Θεό σάν συνήγορο τῶν δικῶν μᾶς ἀποφάσεων. Χρειάζεται ἰδιαίτερη προσοχή, ὥστε νά μήν χρησιμοποιοῦμε τήν παρουσία τοῦ Θεοϋ κατ’ ἐπιλογήν καί κυρίως στίς ὀφειλές τῶν ἄλλων σέ μᾶς. “Αν π.χ. ὑποστηρίζουμε κάτι ἔξωφθαλμα ἄδικο καί χρησιμοποιοῦμε καί τό Θεό γι’ αὐτό, τότε πρέπει νά γνωρίζουμε τῶς τό παιδί θά ἀπορρίψει καί ἐμᾶς καί τό δίκιο μας.Εἶναι νομίζουμε λάθος νά μιλοῦμε γιά τό Θεό μέ ἔννοιες ποῦ τό παιδί δέν κατανοεῖ. Δέν μποροῦμε νά χρησιμοποιοῦμε λέξεις ποῦ δέν ἔχουν ἀντικρυσμα στήν παιδική ψυχή. Θά μπορούσαμε “πλάθοντας” τό Θεό νά τοῦ μιλήσουμε μέ ὅπλο τίς καινοδιαθηακές ἤ παλαιοδιαθηκικές ἱστορίες γιά τήν ἀγάπη Του, τήν εἰρήνη Του ποῦ ἁπλόχερα σκορπίζει σ’ ἐκείνους ποῦ τόν πιστεύουν καί Τόν ἀγαποῦν. Εἶναι εὐκολότερη ἤ προσέγγιση τοῦ Θεοῦ ὅταν μιλᾶμε γιά τά «χαρακτηριστικά Του.Καλά θά εἶναι νά ἀκολουθοῦμε τό μεγάλωμα τοῦ παιδιοῦ καί νά τοῦ ἀποκαλύπτουμε τίς ἀλήθειες τῆς ὀρθοδόξου πίστεως κατά τή δεκτικότητά του.

Ὁ νέος αὐτός ρόλος ποῦ ἀναλαμβάνουμε, δηλαδή αὐτή ἤ ἔμπειριά της διδασκαλίας ἤ τῆς μικρας κατηχήσεως θά μᾶς φέρει συχνά ἀντιμέτωπους μέ τίς πραγματικά μεγάλες πνευματικές ἐλλείψεις ἤ καί τήν τελεία μᾶς ἄγνοια πάνω στά πνευματικά ζητήματα.

“Ας φροντίσουμε μιλώντας γιά τό Θεό νά γνωρίσουμε τί ἀκριβῶς πρέπει νά ποῦμε στά παιδιά μήπως βρεθοῦμε σέ δρόμους μή ὀρθόδοξους.

“Ας ἀναζητήσουμε τό ἀπόσταγμα τῆς πατερικῆς σοφίας ποῦ ἀποτελεῖ τή σωστική κιβωτό. Σχεδόν ταυτόχρονα μπορεῖ ν’ ἀρχίσει λίγο στήν ἀρχή, ἐντονότερα στή συνέχεια ἤ ἀμφισβήτηση γιά τήν ἀλήθεια ἤ ἀκόμη θ’ ἀναπτυχθοῦν σκέψεις ὡς πρός τήν ὀρθή πίστη ἄλλων θρησκειῶν. Στίς μέρες μᾶς μάλιστα ποῦ ὅ συγκρητισμός καταργεῖ τίς ἰδιαιτερότητες καί τίς ταυτότητες τῶν τόπων καί τῶν προσώπων χρειάζεται νά καταβληθεῖ πολύς κόπος ὥστε τό παιδί μας νά πεισθεῖ πῶς ἤ πίστη ποῦ τοῦ διδάξουμε εἶναι πραγματικά ἤ σωστή.

Εἶναι πολύ σημαντικό ἤ διδασκαλία μας νά συνοδεύεται ἀπό τιμία συνεχῆ προσπάθειά μας νά μάθει τό παιδί πῶς οἵ ἐντολές τοῦ Θεοῦ εἶναι πραγματικά ἐφαρμόσιμες. Καταλαβαίνει λοιπόν κανείς καλά γιατί χρειάζεται ἤ πράξη νά προηγεῖται τῆς θεωρίας.

Ἤ ἄρνηση τοῦ Θεοῦ ἀπό μέρους τοῦ παιδιοῦ ὀέ κάποια ἡλικία ἔρχεται ὄχι τόσο ἀπό τήν προσωπική του ἐπανάσταση, ὅσο γιατί ἀδυνατεῖ νά σηκώσει τό «βάρος» τῆς μαρτυρίας τοῦ Χριστοϋ στό σχολεῖο ἤ στήν κοινωνία γενικότερα. Δέν μπορεῖ νά σηκώνει «μόνο» του τίς εἰρωνεῖες τῶν φίλων καί συμμαθητῶν του. καί τότε μοιάζει μέ τούς πολλούς. Τότε, ἴσως, εἶναι ὥρα νά ‘ποϋμε στό παιδί μας πῶς ἤ ἀγάπη μας σέ κάποιον δέν εἶναι θεωρητική ἀλλά ἔχει ἀξία ὅταν γιά ἐκεῖνον ποῦ ἀγαπᾶς θυσιάζεσαι. Αὐτό δηλαδή ποῦ δίδαξε ὅ Κύριος «αὐτή ἐστίν ἤ ἐντολή ἤ ἔμη, Ἴνα ἀγαπᾶτε ἀλλήλους καθώς ἤγαπησα ὑμᾶς. μείζονα ταύτης σγάπην οὐδείς ἔχει, ‘ἴνα τίς τήν ψυχήν αὐτοῦ θῆ ὑπέρ τῶν φίλων .αὐτοῦ» (Ἴω. ἴε’ 12, 13). Εἶναι ἀνάγκη νά μιλήσουμε γιά τήν ἄναγκή της μαρτυρίας τοῦ ὀνόματος τοῦ Χρίστου ποῦ συχνά γίνεται μαρτύριο.

Τήν πιό σκληρή μάχη καλεῖται νά δώσει ὅ παιδαγωγός στά ἀμείλικτα ἐρωτήματα τοῦ παιδιοῦ: γιατί τό κακό στόν κόσμο; Γιατί πεθαίνουν οἵ ἄνθρωποι; γιατί πονοῦν;

Κι ὅμως ἀποτελεῖ βασικό ζήτημα ὁλόκληρής της ἀνθρώπινης ζωῆς, σέ ὅλους τους καιρούς. Μέ πολλή ὑπομονή καί διάκριση θά ξεκινήσουμε ἀπό τό θέμα τῆς Ἐλευθερίας τοῦ ἀνθρώπου. Ὅ ἄνθρωπος, πλασμένος ἀπό τό Θεό, ἀπολάμβανε τόν πλοῦτο τῶν δωρεῶν τοῦ ζώντας στόν Παράδεισο. Ὅ Θεός ἔπλασε τόν ἄνθρωπο ἐλεύθερο καί ἀθάνατο.

πηγή

Τί θά ἦταν ὅ ἄνθρωπος χωρίς τήν ἐλευθερία καί τήν ἀθανασία; Μέ τήν ἁμαρτία ὅ ἄνθρωπος χάνει μόνος του τήν ἐλευθερία, αἴχμαλωτιζεται. Δέν τοῦ τή στερεῖ ὅ Θεός. Ἔκτοτε τό κακό σάν παγκόσμια ἐπιδημία ἐξαπλώνεται στή γῆ ὡς ἀκριβό τίμημα αὐτῆς τῆς κακῆς χρήσης τῆς Ἐλευθερίας.

Ἄφοϋ τέλος καταβάλουμε κάθε δυνατή προσπάθεια μέ τό λόγο καί τό παράδειγμά μας, ἅς ἀναθέσουμε μέ τήν προσευχή μᾶς τά παιδιά στό Θεό, γιά νά ἐπιλέξει Ἐκεῖνος τόν τρόπο ποῦ θά μιλήσει στήν καρδιά τους

Περιοδικό «Πειραική Ἐκκλησία» τ.Ἰούνιος 2001

Ἀρχιμανδρίτου Ἐφραίμ Παναούση

το είδαμε εδώ..

Πως μπορούμε να μιλήσουμε στα παιδιά για το Θεό;

Αλήθεια, πως θα μπορούσαμε να μιλήσουμε στα παiδιά για το Θεό; Πόσο εφικτό γίνεται αυτό όταν εμείς έχουμε μεγάλα πνευματικά κενά αλλά και οι σημερινές απαιτήσεις των παιδιών έχουν γίνει πιεστικές;Στους καιρούς μας περισσεύουν οι αντιρρήσεις για την ύπαρξη του Θεού, ενώ μεταλλαγμένες μορφές αθεΐας εμφανίζονται συνεχώς. Παράλληλα τα αμείλικτα ερωτήματα των παιδιών μας ζητούν απαντήσεις, σημερινές καί άμεσες. Που είναι ο Θεός όταν το κακό κραυγάζει θριαμβευτικά, όταν ο πόνος, η αρρώστια, ο θάνατος χτυπούν βάναυσα και ανελέητα; Που είναι ο Θεός στην ορφάνια ή στην έσχατη φτώχεια; Σ’ αυτό τον ορυμαγδό αμφισβητήσεων και αντιρρήσεων μόνο η εμπειρική βίωση από μέρους μας της ορθοδόξου πίστεως μπορεί να απαντήσει.

Από την αρχή παρουσιάζεται ένα πρακτικό πρόβλημα. Στην εκκλησιαστική παράδοση και την ορθόδοξη Θεολογία μιλούμε για ένα Θεό που είναι Τριαδικός. Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε πώς αυτά που κατανοούμε ή προσπαθούμε να κατανοήσουμε εμείς, δεν είναι αυτονόητα στο παιδί. Γι’ αυτό και χρειάζεται στο ξεκίνημα να χρησιμοποιήσουμε παραδείγματα που «απλοποιούν» την τριαδικότητα του Θεού. Ένα χαρακτηριστικό είναι το θαύμα του Αγίου Σπυρίδωνος με το κεραμίδι στην Α’ Οικουμενική Σύνοδο.

Πριν ξεκινήσουμε να αποκαλύπτουμε το μεγάλο μυστήριο του Θεού στην παιδική ψυχή πρέπει να δημιουργήσουμε την αίσθηση της παρουσίας του Θεού στη ζωή του. Δηλαδή, όπως όταν γεννήθηκε, οι παραστάσεις γύρω του αλλά και η συνεχής στοργή και φροντίδα το έπεισαν για το ποιοι είναι οι γονείς του που δίπλα τους αισθάνεται ασφάλεια και σιγουριά, έτσι πρέπει να το πείσουμε να δέχεται το Θεό σαν παρουσία, σαν αίσθηση ζωντανή, να πιστεύει σ’ Εκείνον και να εκδηλώνει την πίστη του με συγκεκριμένο τρόπο. Οι εικόνες, το καντήλι, το θυμίαμα, η άσκηση της νηστείας, η προσπάθεια εφαρμογής των Ευαγγελικών εντολών από μέρους της οικογένειας δημιουργούν μία ατμόσφαιρα την οποία το παιδί αποδέχεται ως φυσικό του περιβάλλον και στη συνέχεια ακολουθεί. Έτσι γίνεται ευκολότερη αργότερα η προσέγγιση των πνευματικών δεδομένων. Κοντολογίς η πνευματική ατμόσφαιρα που υπάρχει στο σπίτι, κηρύττει σιωπώσα και αποτελεί την πρώτη απόδειξη πως η πίστη στο Θεό δεν είναι έργο απροσδιόριστο χειρών ανθρώπων αλλά πραγματικότητα που μπορεί να βιωθεί.

Η οποιαδήποτε στάση μας -πρέπει να γνωρίζουμε- μπορεί να «χρεώσει» το Θεό και την Εκκλησία. Μερικές φορές εφευρίσκοντας τρόπους για να διαπαιδαγωγήσουμε τα παιδιά μας, επιστρατεύουμε και το Θεό σαν συνήγορο των δικών μας αποφάσεων. Χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή, ώστε να μην χρησιμοποιούμε την παρουσία του Θεού κατ’ επιλογήν και κυρίως στις οφειλές των άλλων σε μας. Αν π.χ. υποστηρίζουμε κάτι εξώφθαλμα άδικο και χρησιμοποιούμε και το Θεό γι’ αυτό, τότε πρέπει να γνωρίζουμε πως το παιδί θα απορρίψει και εμάς και το δίκιο μας. Είναι νομίζουμε λάθος να μιλούμε για το Θεό με έννοιες που το παιδί δεν κατανοεί. Δεν μπορούμε να χρησιμοποιούμε λέξεις που δεν έχουν αντίκρυσμα στην παιδική ψυχή. Θα μπορούσαμε “πλάθοντας” το Θεό να του μιλήσουμε με όπλο τις καινοδιαθηκικές ή παλαιοδιαθηκικές ιστορίες για την αγάπη Του, την ειρήνη Του που απλόχερα σκορπίζει σ’ εκείνους που τον πιστεύουν και Τον αγαπούν. Είναι ευκολότερη η προσέγγιση του Θεού όταν μιλάμε για τα «χαρακτηριστικά Του. Kαλά θα είναι να ακολουθούμε το μεγάλωμα του παιδιού και να του αποκαλύπτουμε τις αλήθειες της ορθοδόξου πίστεως κατά τη δεκτικότητά του.

Ο νέος αυτός ρόλος που αναλαμβάνουμε, δηλαδή αυτή η εμπειρία της διδασκαλίας ή της μικράς κατηχήσεως θα μας φέρει συχνά αντιμέτωπους με τις πραγματικά μεγάλες πνευματικές ελλείψεις ή και την τελεία μας άγνοια πάνω στα πνευματικά ζητήματα.

Ας φροντίσουμε μιλώντας για το Θεό να γνωρίσουμε τι ακριβώς πρέπει να πούμε στα παιδιά μήπως βρεθούμε σε δρόμους μη ορθόδοξους.

Ας αναζητήσουμε το απόσταγμα της πατερικής σοφίας που αποτελεί τη σωστική κιβωτό. Σχεδόν ταυτόχρονα μπορεί ν’ αρχίσει λίγο στην αρχή, εντονότερα στη συνέχεια η αμφισβήτηση για την αλήθεια ή ακόμη θ’ αναπτυχθούν σκέψεις ως προς την ορθή πίστη άλλων θρησκειών. Στις μέρες μας μάλιστα που ο συγκρητισμός καταργεί τις ιδιαιτερότητες και τις ταυτότητες των τόπων και των προσώπων χρειάζεται να καταβληθεί πολύς κόπος ώστε το παιδί μας να πεισθεί πως η πίστη που του διδάξουμε είναι πραγματικά η σωστή.

Είναι πολύ σημαντικό η διδασκαλία μας να συνοδεύεται από την τίμια συνεχή προσπάθειά μας να μάθει το παιδί πως οι εντολές του Θεού είναι πραγματικά εφαρμόσιμες. Καταλαβαίνει λοιπόν κανείς καλά γιατί χρειάζεται η πράξη να προηγείται της θεωρίας.

Η άρνηση του Θεού από μέρους του παιδιού σε κάποια ηλικία έρχεται όχι τόσο από την προσωπική του επανάσταση, όσο γιατί αδυνατεί να σηκώσει το «βάρος» της μαρτυρίας του Χριστού στο σχολείο ή στην κοινωνία γενικότερα. Δεν μπορεί να σηκώνει «μόνο» του τις ειρωνείες των φίλων και συμμαθητών του. Και τότε μοιάζει με τους πολλούς. Τότε, ίσως, είναι ώρα να πούμε στο παιδί μας πως η αγάπη μας σε κάποιον δεν είναι θεωρητική αλλά έχει αξία όταν για εκείνον που αγαπάς θυσιάζεσαι. Αυτό δηλαδή που δίδαξε ο Κύριος «αυτή εστίν η εντολή η εμή, ίνα αγαπάτε αλλήλους καθώς ηγάπησα υμάς. Μείζονα ταύτης αγάπην ουδείς έχει, ίνα τις την ψυχήν αυτού θη υπέρ των φίλων αυτού» (Ίω. ιε’ 12, 13). Είναι ανάγκη να μιλήσουμε για την ανάγκη της μαρτυρίας του ονόματος του Χριστού που συχνά γίνεται μαρτύριο.

Την πιο σκληρή μάχη καλείται να δώσει ο παιδαγωγός στα αμείλικτα ερωτήματα του παιδιού: γιατί το κακό στον κόσμο; Γιατί πεθαίνουν οι άνθρωποι; Γιατί πονούν;

Κι όμως αποτελεί βασικό ζήτημα ολόκληρης της ανθρώπινης ζωής, σε όλους τους καιρούς. Με πολλή υπομονή και διάκριση θα ξεκινήσουμε από το θέμα της Ελευθερίας του ανθρώπου. Ο άνθρωπος, πλασμένος από το Θεό, απολάμβανε τον πλούτο των δωρεών του ζώντας στον Παράδεισο. Ο Θεός έπλασε τον άνθρωπο ελεύθερο και αθάνατο.

Τί θα ήταν ο άνθρωπος χωρίς την ελευθερία και την αθανασία; Με την αμαρτία o άνθρωπος χάνει μόνος του την ελευθερία, αιχμαλωτίζεται. Δεν του τη στερεί o Θεός. Έκτοτε το κακό σαν παγκόσμια επιδημία εξαπλώνεται στη γη ως ακριβό τίμημα αυτής της κακής χρήσης της Ελευθερίας.

Αφού τέλος καταβάλουμε κάθε δυνατή προσπάθεια με το λόγο και το παράδειγμά μας, ας αναθέσουμε με την προσευχή μας τα παιδιά στο Θεό, για να επιλέξει Εκείνος τον τρόπο που θα μιλήσει στην καρδιά τους.
Tου Αρχιμανδρίτου Εφραιμ Παναούση,
Περιοδικό “Πειραική Εκκλησία” τ. Ιούνιος 2001

ΠΗΓΗ