ΜΑΤΩΜΕΝΑ ΡΑΣΑ

τού Ν. Α. Παπανικολάου, ιατρού, Ομοτίμου Καθηγητού Πανεπιστημίου

Ήταν τό φθινόπωρο τού 1943, όταν ξεπέζεψε μέ ασυνήθιστη σβελτάδα απ' τό άλογό του στήν πλατεία τού χωριού μου ένας ιερωμένος. Ήταν ο δεσπότης τής Κοζάνης, ο Ιωακείμ, πού άφησε τήν μητρόπολή του καί βγήκε αντάρτης μέ τίς δυνάμεις του ΕΛΑΣ (Ελληνικός Απελευθερωτικός Στρατός).

Μπήκε στό καφενείο κι όλοι οι κάτοικοι τού χωριού, πού βρέθηκαν στήν πλατεία, έσπευσαν ν' ασπαστούν τό χέρι του. Φυσικά πρώτοι στή σειρά καί οι νέοι. Σάν τ' ασπάστηκα κι εγώ -δεκαεξάχρονος τότε- μέ χάϊδεψε τρυφερά στό κεφάλι καί μέ ρώτησε:

-Πώς πάνε τά αετόπουλα;

-Ποιά;

-Τά αετόπουλα. Τά παιδάκια τού χωριού. Οργανώθηκαν;

Δέν κατάλαβα τήν ερώτησή του, γιατί αγνοούσαμε ίσαμε τότε πώς καί τά μικρά παιδά, κάτω τών δεκαπέντε ετών, είχαν οργανωθή καί πρόσφεραν τίς υπηρεσίες τους στήν Αντίσταση. Από τόν Ιωακείμ μάθαμε πώς από τήν άνοιξη εκείνης τής χρονιάς στήν Θεσσαλία, ανάμεσα στίς τόσες αντιστασιακές οργανώσεις πού συγκροτήθηκαν, ήταν καί αυτή τών αετόπουλων. Εγώ καί τά άλλα παιδιά τής ηλικίας μου είμασταν οργανωμένοι στήν ΕΠΟΝ (Ενιαία Πανελλήνια Οργάνωση Νέων). Γρήγορα, μετά τήν παραίνεση τού Ιωακείμ, οργανώθηκαν καί οι πιτσιρίκοι τού χωριού μου.

Ο Ίωακείμ (Αποστολίδης) καταγόταν από τό Ορτάκιοϊ τής Βιθυνίας, εκλέχτηκε επίτιμος πρόεδρος τής Εθνικής Αλληλεγγύης καί ύστερα εθνοσύμβουλος τής ΠΕΕΑ (Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης), τής "Κυβέρνησης τού Βουνού". Καθαιρέθηκε γιά τήν δράση του, αλλά επανήλθε στό αξίωμά του, όχι όμως στήν έδρα του, τό 1956.

Αλλά δέν υπήρξε μόνον ο Ιωακείμ τής Κοζάνης, πού πήρε μέρος στήν Αντίσταση. Υπήρχαν καί άλλοι λειτουργοί τής Εκκλησίας μας, πού πρόσφεραν τίς υπηρεσίες τους καί θυσιάστηκαν σ' αυτήν. Άς τούς παρακολουθήσουμε.

Ο Αρχιεπίσκοπος τής εποχής εκείνης Χρύσανθος (Φιλιππίδης), καταγόταν από τήν Κομοτηνή. Λόγιος, γλωσσομαθής καί ακαδημαϊκός, αρνήθηκε νά υποδεχθή τά γερμανικά στρατεύματα, όταν εισήλθαν στήν Αθήνα, στίς 27 Απριλίου 1941. Επίσης, αρνήθηκε νά εκτελέση Δοξολογία στήν Μητρόπολη τής Αθήνας γιά τήν είσοδό τους. Είπε τότε στόν Γερμανό στρατηγό Στούμε, πρώτο διοικητή τής Αθήνας πώς: "Δοξολογία γίνεται στήν απελευθέρωση μιάς χώρας καί όχι όταν σκλαβώνεται". Επίσης, αρνήθηκε νά ορκίση τήν πρώτη κατοχική κυβέρνηση τού Τσολάκογλου, αγωνίστηκε γιά τήν επιβίωση τού λαού τής Αθήνας μέ τήν οργάνωση συσσιτίων καί απέτρεψε τήν εκτέλεση πατριωτών. Οι Γερμανοί τόν εκθρόνισαν.

Ο Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός (Παπανδρέου) από τήν Δορβιτσά Ναυπακτίας, αντικατέστησε τόν Χρύσανθο. Αυτός όρκισε τήν κατοχική κυβέρνηση. Πρόσφερε σημαντικό κοινωνικό έργο στά χρόνια τής σκλαβιάς μας, συνέβαλε στήν ματαίωση τής πολιτικής επιστράτευσης, πού ήθελαν νά επιβάλουν οι δυνάμεις τής Κατοχής καί βοήθησε στήν απελευθέρωση πολλών αγωνιστών τής Αντίστασης. Ίδρυσε τόν "Εθνικό Οργανισμό Εθνικής Αλληλεγγύης". Οι Γερμανοί τόν απομόνωσαν γιά ένα χρονικό διάστημα στό σπίτι του.

Ο Αρχιεπίσκοπος Σεραφείμ (Τίκας) από τό Αρτεσιανό Καρδίτσας, υπήρξε Μητροπολίτης Άρτας καί μετά Ιωαννίνων. Οργανώθηκε στόν ΕΔΕΣ (Εθνικός Δημοκρατικός Ελληνικός Σύνδεσμος) τού Ζέρβα καί πολέμησε δίπλα του. Στον ΕΔΕΣ προσχώρησε καί ο Μητροπολίτης Παραμυθιάς Δωρόθεος. Τό 1974 ο Σεραφείμ εκλέχτηκε Αρχιεπίσκοπος Αθηνών.

Ο Μητροπολίτης Σάμου καί Ικαρίας Ειρηναίος (Παπαμιχαήλ) από τό Κιτιρλί Βιθυνίας, προσχώρησε στό ΕΑΜ, ανέπτυξε αντιστασιακή δράση καί φυγάδευσε Άγγλους αιχμαλώτους. Όταν απελευθερώθηκε η Σάμος, μετά τήν συνθηκολόγηση τής Ιταλίας τό 1943 καί μέχρι νά τήν καταλάβουν οι Γερμανοί, υπήρξε πρόεδρος τής Επιτροπής Απελευθέρωσης Εδάφους. Από τόν άμβωνα εξυμνούσε τήν αντίσταση καί κατήγγειλλε τίς ωμότητες τών κατακτητών. Αποπειράθηκαν νά τόν δολοφονήσουν, αλλά διέφυγε στήν Μέση Ανατολή.

Ο Μητροπολίτης Κερκύρας Αλέξανδρος (Δήμογλου) έσωσε από εκτέλεση 23 μαθητές Γυμνασίου, όταν ο στρατιωτικός διοικητής Ιονίων Νήσων τούς κατεδίκασε σέ θάνατο, γιατί προέβησαν σέ εκδήλωση εναντίον τού Μουσολίνι.

Ο Μητροπολίτης Καρύστου Παντελεήμων από τήν αρχή στάθηκε στό πλευρό τής Αντίστασης καί υπήρχε σύνδεσμος μέ τίς μυστικές συμμαχικές υπηρεσίες. Έφυγε γιά τήν Μέση Ανατολή, όπου έγινε Μητροπολίτης τών Ενόπλων Δυνάμεων.

Ο Μητροπολίτης Σπετσών, Ερμιονίδας καί Τροιζηνίας Προκόπιος βοήθησε σημαντικά τήν Εθνική Αντίσταση τής περιοχής του καί συνέβαλε στήν ίδρυση καί ανάπτυξη τού ΕΛΑΝ (Ελληνικό Λαϊκό Απελευθερωτικό Ναυτικό). Οι συνεδριάσεις τών αντιστασιακών λάβαιναν χώρα στό σπίτι του μέ παρόντα πάντα τόν ίδιο.

Ο Μητροπολίτης Ζακύνθου Χρυσόστομος (Δημητρίου) έσωσε τήν ζωή κρατουμένων, καί κυρίως Εβραίων τής Ζακύνθου, όταν ο γερμανός Φρούραρχος ζήτησε από τόν Δήμαρχο τής Ζακύνθου Λουκά Καρρέρ κατάλογο τών Εβραίων. Μέσα στόν φάκελλο ήταν γραμμένα μόνον δύο ονόματα: τού Μητροπολίτη καί τού Δημάρχου. Καί όταν μιά άλλη φορά θέλησαν οι Γερμανοί νά εκτοπίσουν τούς Εβραίους στήν Κέρκυρα, ο Χρυσόστομος είπε πώς θά πάη καί αυτός μαζί τους. Μετά οι Έλληνες Εβραίοι φυγαδεύτηκαν στά χωριά τού νησιού.

Ο Μητροπολίτης Γρεβενών Γερβάσιος (Σουμελίδης) από τήν αρχή τής Αντίστασης στάθηκε στό πλευρό της καί, όταν γιορτάσθηκε η απελευθέρωση τής πατρίδας μας, στήν Δοξολογία εκφώνησε σημαντική ομιλία πού κατέληξε: "Νύν απολύοις τόν δούλον σου Δέσποτα".

Ο Μητροπολίτης Μηθύμνης Λέσβου Διονύσιος (Μηνάς) υπήρξε μέλος τής Εθνικής Αντίστασης καί πρόεδρος τής Νομαρχιακής Επιτροπής τού ΕΑΜ (Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο) Λέσβου.

Ο Μητροπολίτης Αττικής καί Μεγαρίδος Ιάκωβος (Βαβανάτσος), μέ προσωπικές του επεμβάσεις, απέτρεψε τήν εκτέλεση πατριωτών, συνέβαλε στήν απόλυση κρατουμένων, στήν φυγάδευση αγωνιστών τής Εθνικής Αντίστασης καί στήν αποτροπή πυρπόλησης χωριών τής Αττικής.

Ο Μητροπολίτης Λευκάδας καί Ιθάκης Δωρόθεος (Παλλαδινός) έσωσε από τόν θάνατο αγωνιστές προτάσσοντας τά στήθη του. Όταν κάποτε οι Γερμανοί έστησαν αντιστασιακούς στήν πλατεία γιά εκτέλεση, ο Δωρόθεος βγήκε μπροστά καί ανοίγοντας τό ράσο του είπε: "Πρώτα χτυπήστε εμένα εδώ" κι έδειξε τό στέρνο του. Έτσι σώθηκαν οι μελλοθάνατοι.

Από τίς βουλγαροκτρατούμενες περιοχές τής Ανατολικής Μακεδονίας καί Δυτικής Θράκης εκτοπίστηκαν οι Μητροπολίτες: Σιδηροκάστρου Βασίλειος, Ζιχνών Αλέξανδρος, Σερρών Κωνσταντίνος, όπως καί ο αναπληρωτής τής Μητρόπολης Αλεξανδρούπολης, Επίσκοπος Πατάρων Μελέτιος καί ο αναπληρωτής τής Μητρόπολης Ξάνθης Ιωακείμ.

Αλλά δέν υπήρξαν μόνο Μητροπολίτες αγωνιστές δίπλα στίς αντιστασιακές δυνάμεις τής χώρας μας. Υπήρξαν καί άλλοι εκπρόσωποι τής Εκκλησίας μας. Υπολογίζεται πώς οι εκτελεσθέντες κληρικοί κατά τήν διάρκεια τής Κατοχής ανέρχονται στούς 140.

Από τούς πρώτους εκτελεσθέντες ήταν ο αρχιμανδρίτης στό Σκαλάκι Ηρακλείου Κρήτης Φώτιος Θεοδοσάκης καί ο παπάς τού χωριού Πράσε Μανώλης Κουκουράκης. Ο Αρχιμανδρίτης Κοζάνης Ιωακείμ Λιούλιας (Παπαλιούλιας) προσχώρησε στό ΕΑΜ, ανέπτυξε αξιόλογη δράση, συνελήφθη από τούς Γρεμανούς, βασανίσθηκε καί εκτελέσθηκε μέ οκτώ πατριώτες στήν Θεσσαλονίκη.

Ο παπάς Κολοκυθιάς τής Δ. Φθιώτιδας Κώστας Τζεβελέκας, πού πήρε τό ψευδώνυμο Παπακουμπούρας καί πολέμησε δίπλα στόν Άρη Βελουχιώτη, υπήρξε ένας ψηλός, καλόκαρδος καί μεγαλόψυχος αγωνιστής, πού όταν περνούσε από τά χωριά πού δέν είχαν παπά, άνοιγε τήν εκκλησία καί λειτουργούσε. Τό ίδιο έκανε καί στά Τοπόλιανα χριστουγεννιάτικα μέ ψάλτη τόν Άρη.

Ο παπάς τής Βίτσιστας Καστοριάς, παπα-Δημήτρης, βγήκε αντάρτης μέ τίς δυνάμεις του ΕΛΑΣ μέ τό ψευδώνυμο Παπαφλέσσας καί σκοτώθηκε. Ηρωϊκό θάνατο βρήκε κι ένας άλλος Παπαφλέσσας τού 26ου Συντάγματος τού ΕΛΑΣ στήν Ανατ. Μκεδονία σέ μάχη μέ τούς Βουλγάρους.

Γνωστός στήν Ιστορία τής Αντίστασης παρέμεινε ο Γερμανός (Δημάκος), μοναχός τής Μονής Αγάθωνος, πού βγήκε στό βουνό δίπλα στόν Άρη μέ τό ψευδώνυμο Ανυπόμονος. Στήν Δράμα εκτελέσθηκαν από τούς Βουλγάρους οι ιερείς: Αναστάσιος Καρυπίδης, Στυλιανός Γρίππας, Ιάκωβος Κορυφίδας, Σάββας Καραγιαννίδης, Γεώργιος Αλεξιάδης, Άνθιμος Παπαδόπουλος.

Καί τά μοναστήρια μας αποτέλεσαν καταφύγια τών ανταρτών, τών καταδιωκόμενων καί τών συμμάχων μας Άγγλων.

Τόν Δεκέμβριο τού 1943 οι Γερμανοί εκτέλεσαν δέκα μοναχούς στήν θέση "Ψηλός Σταυρός" από τό μοναστήρι τού Μεγάλου Σπηλαίου. Στά Καλάβρυτα εκτέλεσαν δύο Αρχιμανδρίτες, έναν παπά καί έναν θεολόγο.

Θά τελειώσω τήν συμβολή τών λειτουργών τής Εκκλησίας μας στήν Αντίσταση μέ τόν παπά τού Αγρινίου, τόν Κωνσταντίνο Παπαβαλή, πού σκηνοθετούσε εικονικές κηδείες μέ φέρετρα πού περιείχαν όπλα προοριζόμενα γιά τούς αντάρτες. Η νεκρώσιμη πομπή πήγαινε κάτω από τά βλέμματα όλων στό νεκροταφείο, όπου ο υπάλληλός του ήταν ο Χριστοφόρος Σώτος, στέλεχος τού ΕΑΜ. Τήν νύχτα έρχονταν οι αντάρτες καί προωθούσαν τά όπλα στό βουνό. Ο Παπαβαλής, κατά ομολογία του, πραγματοποίησε πάνω από τριάντα πέντε (35) εικονικές κηδείες. Τό διασκεδαστικό τής νεκρώσιμης πομπής ήταν ότι στό πέρασμά της οι Γερμανοί στέκονταν προσοχή καί χαιρετούσαν.

Οι Κληρικοί μας στά χρόνια τής σκλαβιάς ίδρυσαν τήν Εθνική Απελευθερωτική Οργάνωση "Παγκληρική Ένωση", πού πολέμησε γιά τήν λευτεριά μας. Ιδρύθηκε σέ Συνέδριο τών Κληρικών στήν Σπερχειάδα Φθιώτιδας, τόν Ιούνιο τού 1943. Οργανώθηκαν σ' αυτήν, δίπλα στό ΕΑΜ, πάνω από 3.000 Κληρικοί. Υπολογίζεται πώς τό 75% τού εφημεριακού Κλήρου πήρε μέρος στόν αγώνα τής Εθνικής Αντίστασης.

Τήν άλλη χρονιά πραγματοποιήθηκε δεύτερη διάσκεψη τής "Παγκληρικής Ένωσης" στό Καρπενήσι. Τότε πήραν τήν απόφαση πώς ο Κλήρος θεωρεί τόν αγώνα τού ελληνικού λαού γιά τήν λευτεριά του ως δικό του αγώνα, γιατί γίνεται ενάντια στόν αντίχριστο Φασισμό. Ο παπάς πρέπει νά γίνη σύμβολο ενότητας στό χωριό, κήρυκας αγάπης καί πρωτοπόρος στό εθνικό ξεσήκωμα.Σέ εκείνη τήν διάσκεψη ο Ηλίας Αντώνιος πρότεινε νά διατεθούν γιά τόν αγώνα τά πολύτιμα αντικείμενα τών ναών καί τών μοναστηριών, εκτός από τά κειμήλια. Επίσης, νά διατεθή τό 25% τών εσόδων τών εκκλησιών τής ελεύθερης Ελλάδας υπέρ τού απελευθερωτικού αγώνα.

Τιμή καί δόξα στά "Ματωμένα Ράσα" μας. Μέσα στήν μεγαλοθυμία τους άς μού συγχωρέσουν άθελες παραλείψεις μου.

Πηγή  http://www.parembasis.gr/index.htm

Ο Εθνομάρτυρας Μητροπολίτης Γρεβενών Αιμιλιανός

Η “Εξόδιος Ακολουθία του Εθνομάρτυρα Αιμιλιανού”
Ιστορικό φίλμ του 1911 απο τους αδερφούς Μανάκια

Tον Μάρτιο του 1910, ο Πατριάρχης έστειλε στην Μητρόπολη Γρεβενών, που χήρευε γιατί είχε απομακρυνθεί ο Μητροπολίτης Αγαθάγγελος, τον νεαρό Επίσκοπο Πέτρας Αιμιλιανό Λαζαρίδη.

Μεταφορά των σωμάτων των δολοφονημένων Δεσπότου Αιμιλιανού , Διάκου και αγωγιάτη
Η κατάσταση στην περιοχή Γρεβενών ήταν τόσο έκρυθμη, όσο και στο Μοναστήρι. Κι εδώ υπήρχε η δίωξη που είχαν εξαπολύσει οι Τούρκοι, το όργιο το εγκληματικό των Βουλγάρων και επιπλέον και η ρουμανική προπαγάνδα, που την ενεθάρρυναν οι Νεότουρκοι.
Όπως όλοι, έτσι και ο Μητροπολίτης Αιμιλιανός στην αρχή είχε πιστέψει στις εξαγγελίες των Νεοτούρκων. Για να δει πολύ γρήγορα την αλήθεια. Όσο ο καιρός περνούσε, οι Νεότουρκοι άρχισαν να δολοφονούν τους Μακεδονομάχους και να καταδιώκουν τους κληρικούς.
Ο Μητροπολίτης Αιμιλιανός, νέος, γενναίος, αποφασισμένος για κάθε θυσία, ύψωσε το ανάστημα. Με τακτικές Εκθέσεις προς το Πατριαρχείο και την Ελληνική Κυβέρνηση, έκανε γνωστή την κατάσταση που επικρατούσε και τα μαρτύρια των Ελλήνων. Επισκεπτόταν τα χωριά για να εμψυχώσει τους ιερείς και τους δασκάλους, να τονώσει το ηθικό των κατοίκων.
Η θαρραλέα στάση του διαρκώς αύξανε το μίσος των εχθρών. Το μόνο που επεδίωκαν ήταν να τον εξοντώσουν, να τον βγάλουν από τη μέση. Ιδίως ο Μπεκήρ αφέντης, ο ισχυρός Τούρκος, μένεα έπνεε εναντίον του.

Όμως τίποτε δεν δείλιαζε τον ατρόμητο Μητροπολίτη. Συνεχίζοντας το παράδειγμα των προκατόχων του, εξακολουθούσε το έργο του. Είχε γίνει ο καλός ποιμένας που όλοι λάτρευαν.
Την μοιραία 1η Οκτωβρίου 1911, μετά από περιοδεία, πήγε στο χωριό Σνίχοβο (Αιμιλιανό) να λειτουργήσει, να έρθει σε επικοινωνία με τους πιστούς. Το απόγευμα αποφάσισε να επιστρέψει στα Γρεβενά. Οι χωρικοί τον παρακαλούσαν να αναβάλει την αναχώρηση, γιατί είχαν πληροφορηθεί ότι Νεότουρκοι και Ρουμανίζοντες καιροφυλακτούσαν στα γύρω μέρη με κακές προθέσεις. Μα ο Μητροπολίτης δεν ήθελε να υποχωρήσει. Δεν δείλιαζε εκείνος. Το καθήκον μόνο λογάριαζε. Ξεκίνησε. Στον δρόμο, σε μια χαράδρα, οι εχθροί περίμεναν. Ανεπεράσπιστος καθώς ήταν, τον συνέλαβαν, μαζί με τον διάκονο που τον συνόδευε, τον Δημήτρη Αναγνώστου και τον αγωγιάτη τους. Αφού τους βασάνισαν, τους κατακρεούργησαν κατά τον πιο φρικτό, απάνθρωπο τρόπο.
Μόνο την 6η Οκτωβρίου, ψάχνοντας, βρήκαν τα πτώματα στην οικτρή εκείνη κατάσταση. Τους μετέφε­ραν στα Γρεβενά, όπου η κηδεία τους έγινε σε κατανυκτική ατμόσφαιρα θρήνου και πένθους, την 11η Οκτωβρίου.
Εκεί, στην Μητρόπολη, αναπαύεται ο Αγωνιστής του Χριστού και του Έθνους, ο οποίος έβαψε με το αίμα του την Μακεδονική γη, που υπερασπίστηκε με όλη την ψυχή του. Ήρωας της Μεγάλης Ιδέας, Εθνομάρτυρας.
Ο Μητροπολίτης Αιμιλιανός ήταν το τελευταίο θύμα της θηριωδίας των εχθρών του Γένους. Τον ηρωικό του θάνατο θρήνησε όλος ο Ελληνισμός.
Στα Γρεβενά, στήθηκε η προτομή του στην κεντρική Πλατεία.
Και τα δύο τελευταία χωριά που επισκέφθηκε, πήραν το όνομά του τιμητικά. Το ένα «Δεσπότης», το άλλο «Αιμιλιανός», ενώ το 1990 ο διάδοχός του Μητροπολίτης Γρεβενών Σέργιος έστησε τον ανδριάντα του στον αύλειο χώρο του Μητροπολιτικού Οίκου, δίπλα στον ανδριάντα του αγίου Κοσμά του Αιτωλού.
Κι ύστερα, μετά τόσων χρόνων αγώνα, τόσες θυσίες, τόσα μαρτύρια, τόσους ηρωισμούς, τόσο αίμα, τόσους νεκρούς, ευδόκησε ο Θεός και χάρισε στην Ελληνική Μακεδονία την ελευθερία, με τους ένδοξους Πολέμους του 1912-13.

Η “Εξόδιος Ακολουθία του Εθνομάρτυρα Αιμιλιανού”
Στον Μακεδονικό Αγώνα, τον μοναδικό αυτό Αγώνα, που διεξήχθη εθελοντικά, για το ύψιστο αγαθό της ελευθερίας, η Εκκλησία είχε από την αρχή τον πρώτο λόγο. Η Εκκλησία στάθηκε ο ακρογωνιαίος λίθος που στήριξε το οικοδόμημα, που χάρισε θάρρος, ελπίδα, δύναμη, ώστε το τελικό αποτέλεσμα να είναι ευνοϊκό, όπως το πόθησε ο Ελληνισμός.
Η Εκκλησία θυσιάστηκε. Από τον Πατριάρχη, τους Αρχιερείς, τον Κλήρο, τους Μοναχούς, η Εκκλησία έδωσε το μεγάλο παράδειγμα της αυταπάρνησης και της ανδρείας. Στους ιερείς που θυσιάστηκαν αξίζει, όσο και στους αγωνιστές, η δόξα.
Θα τελειώσουμε το ευλαβικό αυτό αφιέρωμά μας, με τα λόγια του Παύλου Μελά: «Πάντοτε κατά τους αγώνας του Έθνους μας προΐστατο η Εκκλησία. Έτσι, τώρα προ πάντων, στην Μακεδονία, ότε κατ’ Αυτής κυρίως στρέφονται αι επιθέσεις των εχθρών, η Εκκλησία και πάλιν θα προστατεύση τον Αγώνα».