Μητροπολίτης Ναυπάκτου Ιερόθεος, Τά παλαιά καί σύγχρονα κρυφά σχολειά

Τά παλαιά καί σύγχρονα κρυφά σχολειά

Έχω γράψει παλαιότερα γιά τό κρυφό σχολειό καί γιά τίς αντιρρήσεις πού έχουν εκφρασθή τελευταία γι’ αυτό. Υποστήριξα ότι κάθε θρύλος δέν είναι μύθος, καί κάθε μύθος δέν είναι απόβλητος, έχει παιδευτικό χαρακτήρα καί στηρίζεται σέ κάποια ιστορική αλήθεια. Έπειτα, κατά τήν διάρκεια τής Τουρκοκρατίας, υπήρξαν αιώνες (ιδίως οι πρώτοι), αλλά καί ιδιαίτεροι τόποι πού απαγορεύονταν τά Σχολεία, αλλά καί όταν η λειτουργία τους επιτρεπόταν, τότε ούτε παντού λειτουργούσαν, αλλά καί όπου λειτουργούσαν ελέγχονταν. Έτσι, υπήρχε ανάγκη νά προσφέρεται κρυφή, ιδιωτική εκπαίδευση, αλλά καί η λατρεία τής Εκκλησίας, μέ τήν ανάγνωση τών λειτουργικών βιβλίων, καί τήν κατ’ ιδίαν συζήτηση μέ μοναχούς στά Μοναστήρια, βοηθούσε στήν διατήρηση τής γλώσσας, τής ιστορίας, τής πίστης καί γενικά τής ρωμαίϊκης αυτοσυνειδησίας.

Πρόσφατα στήν Ναύπακτο ομίλησε ύστερα από πρόσκληση τού Γ' Γυμνασίου Ναυπάκτου, ο Θανάσης Βαλτινός, πού είναι μέλος τής Ακαδημίας Αθηνών, κορυφαίος πεζογράφος καί σεναριογράφος. Πολλά από τά σενάριά του έχουν γυρισθή σέ ταινίες, κυρίως από τόν Θεόδωρο Αγγελόπουλο, στό δέ Φεστιβάλ Καννών τιμήθηκε μέ τό βραβείο σεναρίου γιά τήν ταινία «Ταξίδι στά Κύθηρα». Οι μεταφράσεις του «Τρωαδίτισσες» τού Ευριπίδη καί «Ορέστεια» τού Αισχύλου παρουσιάσθηκαν στό θέατρο τέχνης στά Επιδαύρια.

Ρωτήθηκε γιά τήν αμφισβήτηση τού Κρυφού Σχολειού: «Πώς αντιμετωπίζετε τήν δημόσια συζήτηση γιά τήν αναθεώρηση τής ιστορίας τού 1821 καί τήν αμφισβήτηση φαντασιακών κατασκευών (π.χ. κρυφό σχολειό) πάνω στίς οποίες οικοδομήθηκε τό νεοελληνικό έθνος;». Η απάντησή του είναι η εξής:

«Αυτά στά οποία αναφέρεστε δέν είναι ιστορία. Αυτά είναι μύθοι πού ακολουθούν τήν ιστορία, είναι παραδόσεις. Τό άν υπήρχε ή δέν υπήρχε κρυφό σχολειό γιατί νά μάς αφορά καί νά μάς ενδιαφέρει; Βεβαίως υπήρχαν σχολεία πού λειτουργούσαν, βεβαίως υπήρχαν σχολεία πού κατά τόπους κάποιοι αγάδες δέν τά άφηναν νά λειτουργήσουν, αλλά τί νόημα έχει αυτό σήμερα; Μύθοι φυσικά υπάρχουν, καί κάποιοι είναι καί αναγκαίοι στούς ανθρώπους. Τόν μαρμαρωμένο βασιλιά τόν πιστεύει κανείς ότι υπάρχει στ’ αλήθεια; Υποθέτω πώς όχι. Αλλά ως μύθος υπάρχει καί λειτουργεί ποιητικά. Πιστεύω, όμως, ότι δέν πρέπει νά κολλάμε έτσι μίζερα καί νά λέμε ότι δέν υπήρχε κρυφό σχολειό, άρα η ιστορία δέν γράφεται σωστά. Σαφώς υπάρχουν πράγματα πού έχουν μυθοποιηθεί, πού δέν είναι πολύ κοντά στήν ιστορία ίσως. Ακόμη κι άν η ύψωση τού λάβαρου τής επανάστασης δέν έγινε στήν Αγία Λαύρα, θεωρείτε ότι έχει κάποια ουσιαστική σημασία; Πιστεύω ότι κάποιες σαθρές, επιπόλαιες εθνικές αντιλήψεις κλονίζονται μέ όσα λέγονται στή συζήτηση πού έχει ανοίξει –μέσα απ' τήν επίμαχη σειρά τού ΣΚΑΪ, αλλά καί μέσα από έρευνες ιστορικών- αλλά θεωρώ ότι η τάση πού υπάρχει νά βρεθεί η ιστορική αλήθεια, νά ξεκαθαριστεί από μύθους καί παραδόσεις, δέν εγείρει κανέναν κίνδυνο. Μεγαλύτερο κίνδυνο διατρέχουμε απ' τά πρωϊνάδικα, αλλά δέν βλέπω νά διαμαρτύρεται κανένας... Σημάδι ελαφρότητας κι αυτά, πού μαζί μέ άλλα παρόμοια μάς οδήγησαν εδώ πού έχουμε φτάσει σήμερα...» (Εφ. Ναυπακτία, τής 18-3-2011).

Πάντως «οι μύθοι πού ακολουθούν τήν ιστορία είναι παραδόσεις». Καί οι παραδόσεις προσφέρουν νόημα ζωής.

Εκτιμώ ότι η προσπάθεια νά βγάλουμε έστω καί τούς μύθους από τήν ζωή μας, είναι βαρύτατο κτύπημα στήν ζωή ενός έθνους καί τού ιδίου τού ανθρώπου, είναι μιά εγχείρηση αμνηστείας, πού τραυματίζει ένα κομμάτι τής ζωής μας, τά όνειρα, τίς παραδόσεις καί τίς επιδιώξεις μας. Είναι μιά επιπεδοποίηση τής ζωής. Μερικοί θέλουν νά μετατρέψουν τήν ζωή τού ανθρώπου, μέ τό πνεύμα πού κατεργάζονται τά «πρωϊνάδικα» -θά μπορούσα νά προσθέσω καί τά «μεσημεριανά» στά Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης-, σέ ανούσια.

Καί σήμερα λειτουργούν κρυφά σχολειά, κάθε φορά πού κάποιοι θέλουν νά δώσουν νόημα ζωής καί απελπισμένοι από τήν παιδεία πού προσφέρεται στά Δημόσια Σχολεία αναζητούν ανθρώπους πού έχουν κάτι νά τούς πούν γιά τήν ζωή καί τό νόημά της, γιά τήν επίλυση τών υπαρξιακών προβλημάτων. Τέτοιες σύγχρονες αναζητήσεις στό Άγιον Όρος, στά Ορθόδοξα Μοναστήρια, στούς ευαίσθητους ανθρώπους δικαιώνουν καί επιβεβαιώνουν τήν ύπαρξη τών κρυφών σχολειών.

Ν.Ι.

«Εκκλησιαστική Παρέμβαση» Απρίλιος 2011