Τίποτε δεν είναι ικανό να νικήσει την αγάπη του Θεού. (Ερμηνεία των καταβασιών της εορτής της Κοιμήσεως της Θεοτόκου.-Β))

πηγή

12ΑΥΓ

(Μητροπ. Ν. Σμύρνης, Συμεών)

Ωδή ε΄

Τὸ θεῖον καὶἄρρητον κάλλος, τῶν ἀρετῶν Σου, Χριστέ, διηγήσομαι· ἐξ ἀιδίου γὰρ δόξης συναΐδιον, καὶἐνυπόστατον λάμψας ἀπαύγασμα, παρθενικῆς ἀπὸ γαστρός, τοῖς ἐν σκότει καὶ σκιᾷ, σωματωθεὶς ἀνέτειλαςἥλιος.

(Χριστέ μου, θέλω να περιγράψω τη θεία και ανέκφραστη ομορφιά των αρετών Σου. Διότι, αφού έλαμψες από την αιώνια δόξα, τον Πατέρα, ως απαύγασμα συναΐδιο και ενυπόστατο, υστέρα, παίρνοντας σάρκα από την κοιλιά της Παρθένου, ανέτειλες σαν ήλιος

σ’ όλους εκείνους πού βρίσκονταν στο σκοτάδι της αγνωσίας και στη σκιά της αμαρτίας.)

Το θείο κάλλος του Χριστού είναι άρρητο· γλώσσα άνθρωπου αδυνατεί να το περιγράψει. Αυτό μας επισημαίνει και ο Μ. Βασίλειος διερμηνεύοντας αυθεντικά την κοινή εμπειρία της Εκκλησίας: «Άρρητοι παντελώς και ανεκδιήγητοι του θείου κάλλους αι αστραπαί· ου παρίστησι λόγος, ου δέχεται ακοή… Τούτο το κάλλος σαρκίνοις μεν οφθαλμοίς αθεώρητον, ψυχή δε μόνη και διάνοια καταληπτόν, είπου τινα περιέλαμψεν των αγίων και αφόρητον του πόθου το κέντρον αυτοίς εγκατέλιπεν…».

Αν και άρρητο, λοιπόν, το κάλλος του Θεού, ο ι. Κο­σμάς επιθυμεί να το «διηγηθεί». Ο άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης συμβιβάζοντας την υπάρχουσα αντίθεση, τοποθετεί στο στόμα του ποιητού τα εξής: «θέλω διηγηθεί τούτο εγώ, όχι καθώς είναι – αδύνατον γαρ -, αλλά καθ’ όσον δύναμαι και καθώς η εμή γλώσσα έχει ισχύν».

Ο υμνογράφος ομιλεί συγκεκριμένα για το «κάλλος των αρετών» του Χριστού. Προφανώς εμπνέεται από ανάλογο λόγο του προφήτου Αββακούμ: «Εκάλυψεν ουρανούς η αρετή αυτού» (3, 3). Ποιές άραγε είναι οι «αρετές» του Χριστού; Είναι οι θείες ενέργειες ή, αλλιώτικα, τα «προσόντα» και οι ιδιότητες του Θεού, όπως η αγαθότητα, η δικαιοσύνη, η πανσοφία κ.ά., τα οποία ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός ονομάζει «τα περί την φύσιν» του Θεού. Στις θείες ενέργειες αναφερόμενος και ο Μ. Βασίλειος παρατηρεί ότι είναι «άρρητοι μεν διά το μέγεθος, ανεξαρίθμητοι δε διά το πλήθος».

Μεταξύ των κατ’ εξοχήν αρετών του Χριστού ο ποιητής στη συνέχεια του ειρμού περιλαμβάνει και τα δύο κορυφαία μυστήρια: την προαιώνια γέννησή Του από τον Θεό Πατέρα και τη θεία ενανθρώπησή Του. Ο Κύριος μας είναι το «απαύγασμα της δόξης» του Πατρός (Εβρ. 1, 3) και γεννήθηκε «εκ του Πατρός προ πάντων των αιώνων», όπως ομολογούμε στο Σύμβολο της Πίστεως. Την προαιώνια γέννηση του Χριστού ο ι. Κοσμάς χαρακτηρίζει ως έκλαμψη: ο Χριστός έλαμψε ως απαύγασμα «συναΐδιον και ενυπόστατον» «εξ αϊδίου δόξης». «Αΐδιος δόξα» είναι ο Θεός Πατέρας. Και ο Υιός είναι το συναϊδιο και ενυπόστατο απαύγασμα του Πατρός, που σημαίνει άχρονος και αιώνιος όπως ο Πατέρας και ότι είναι ζων και έχει τέλεια υπόσταση, καθώς έχει και ο Πατέρας και το Άγιο Πνεύμα. Με αύτη την έννοια ονομάζουμε τον Θεό τρισυπόστατο ή ότι προσκυνούμε «ένα Θεόν εν τρισίν υποστάσεσιν».

Ο Κύριος, μονογενής Υιός και Λόγος του Θεού Πατρός, «ότε ήλθε το πλήρωμα του χρόνου» (Γαλ. 4, 4) ενανθρώπησε· «εσωματώθη από παρθενικής γαστρός» κατά τον ποιητή, δηλαδή προσέλαβε ανθρώπινη φύση μέσα στην άχραντη κοιλιά της Παρθένου Μαρίας. Έτσι ανέτειλε σαν ήλιος -«ήλιος της δικαιοσύνης» (Μαλ. 4, 2) «τοις εν σκότει και σκιά»· ο Χριστός δηλαδή με την ένσαρκη παρουσία Του στον κόσμο και το κήρυγμα του Ευαγγελίου Του φώτισε τους ανθρώπους που ζούσαν στα σκοτάδια της ειδωλολατρίας και τη σκιά της ασέβειας και της αμαρτίας. Με την ενσάρκωση του Θεού Λόγου πραγματοποιήθηκε αυτό που λέει ο προφήτης Ησαΐας στην πέμπτη βιβλική ωδή, από την οποία εμπνέεται εδώ και ο λόγος του ι. Κοσμά: «Ο λαός ο πορευόμενος εν σκότει ίδετε φώς μέγα· οι κατοικούντες εν χώρα και σκιά θανάτου, φως λάμψει εφ’ υμάς» (Ησ. 9, 2).

Ωδή ς’.

Ἅλιον ποντογενές, κητῷον ἐντόσθιον πῦρ, τῆς τριημέρου ταφῆς Σου τὶ προεικόνισμα, οὗἸωνᾶς, ὑποφήτηςἀναδέδεικται· σεσωσμένος γὰρ ὡς καὶ προὐπέπωτο, ἀσινὴς ἐβόα· Θύσω Σοι μετὰ φωνῆς, αἰνέσεως Κύριε.

(Το θαλασσινό και εσωτερικό εκείνο πυρ του κήτους που είχε γεννηθεί στο πέλαγος ήταν ένας τύπος που προεικόνιζε την τριήμερη ταφή Σου, τύπος του οποίου προφήτης ανεδείχθη ο Ιωνάς. Διότι με το να διασωθεί αβλαβής, όπως ήταν και προτού τον καταπιεί το κήτος, φώναζε: Θα Σου προσφέρω. Κύριε, θυσίες μαζί με ύμνους ευχαριστίας.)

Η περιπέτεια του προφήτου Ιωνά και η θαυμαστή διάσωσή του αποτελεί τύπον που προεικόνιζε την τριήμερη ταφή και την ένδοξη Ανάσταση του Κυρίου μας, όπως ο ίδιος υπαινίχθηκε; «Ώσπερ γαρ εγένετο Ιωνάς ο προφήτης εν τη κοιλία του κήτους τρεις ημέρας και τρεις νύκτας, ούτως έσται και ο υιός του άνθρωπου εν τη καρδία της γης τρεις ημέρας και τρεις νύκτας» (Ματθ. 12, 40).

Ο ποιητής αναφέρεται εδώ στην ιστορία του Ιωνά όχι μόνο επειδή ο παρών ειρμός ανήκει στην ς΄ ωδή, την αντίστοιχη δηλαδή της έκτης βιβλικής ωδής του Ιωνά, αλλά για να την συνδυάσει και με το πρόσωπο της Θεοτόκου και το εορταζόμενο γεγονός της ένδοξης μεταστάσεώς της. Διότι όπως ο Ιωνάς παρέμεινε τρεις ήμερες στην κοιλιά του κήτους και ο Κύριος τις ίδιες ημέρες στον τάφο, έτσι και η Παναγία μας παρέμεινε τρεις ημέρες στο μνήμα, οπού την είχαν ενταφιάσει. Και καθώς ο Χριστός αναστήθηκε τριήμερος, και η Παρθένος Μαρία μετά από τρεις ημέρες μετέστη στους ουρανούς.

Ο Ιωνάς δεν έπαθε τίποτε, καμία βλάβη κατά την παραμονή του στην κοιλιά του κήτους. Αλλά και το σώμα της Θεοτόκου δεν έπαθε καμία βλάβη και διαφθορά κατά την παραμονή του στον τάφο. «Έδει της εν τω τίκτειν», εξηγεί ο ι. Δαμασκηνός, «φυλαξάσης την παρθενίαν αλώβητον, αδιάφθορον τηρηθήναι το σώμα και μετά θάνα­τον».

Και στο Α’ εγκώμιό του στην Κοίμηση ο ίδιος Πατέρας διδάσκει: «Αλλά και φυσικώς η πανίερος και μακάριά σου ψυχή του πανολβίου και ακήρατου σου χωρίζεται σώματος και το σώμα τη νομίμω ταφή παραδίδοται, όμως ουκ εναπομένει εν τω θανάτω ουδ’ υπό της φθοράς δια­λύεται. Ης γαρ τικτούσης αλώβητος η παρθενία μεμένηκε, ταύτης μεθισταμένης αδιάλυτον το σώμα πεφύλακται».

Ο άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης, ερμηνεύοντας το 2^ο  τροπάριο της α’ ωδής του πρώτου κανόνος στην Κοίμηση, προσκομίζει ένα πλήθος πατερικών μαρτυριών, οι οποίες τονίζουν ότι η Θεοτόκος αναστήθηκε. Παράλληλα εξηγεί γιατί η Εκκλησία, προκειμένου για το πρόσωπο της Παναγίας, προτιμά να ομιλεί για μετάσταση και όχι για ανάσταση .

Το «άλιον ποντογενές κητώον εντόσθιον πυρ» (η διατύπωση συνιστά μιαν εκτεταμένη περίφραση) είναι το κήτος που κατάπιε τον Ιωνά και το οποίο αποτελεί έναν από τους κορυφαίους τύπους της Παλαιάς Διαθήκης, με τον οποίο προεικονιζόταν η τριήμερη ταφή και η εκ νεκρών Ανάσταση του Χριστού. Ο Ιωνάς με τα όσα υπέστη και με το θαυμαστό τρόπο με τον οποίο διασώθηκε ανεδείχθη «υποφήτης», δηλαδή προφήτης· αυτός που εξήγγειλε μέσω του εαυτού του αυτόν τον τύπο.

Ο Ιωνάς όντας στην κοιλιά του κήτους προσευχήθηκε και είπε: «Εγώ δε μετά φωνής αινέσεως και εξομολογήσεως θύσω σοι, όσα ηυξάμην αποδώσω σοι εις σωτηρίαν μου τω Κυρίω» (2, 10). Σύμφωνα με τον ειρμό, ο Ιωνάς φαίνεται να δίνει την υπόσχεση «θύσω σοι..» «σεσωσμένος και ασινής», δηλαδή μετά την έξοδό του από την κοιλιά του κήτους στην ξηρά.

Στην εποχή της Παλαιάς Διαθήκης, επισημαίνει ο
άγιος Νικόδημος, είχαμε ζωοθυσίες. Οι θυσίες αυτές τώρα
έπαυσαν. ‘Αντί γι’ αυτές οι χριστιανοί προσφέρουμε
στον Θεό άλλες θυσίες: «θυσίαν δικαιοσύνης» (Ψαλμ. 50,
21). «θυσίαν αινέσεως» (Ψαλμ. 49,23)      το «συντετριμμένο πνεύμα» (Ψαλμ. 50, 19) και προπάντων, όπως διδάσκει ο απόστολος Παύλος, τα σώματά μας, νεκρωμένα από κάθε εμπαθή επιθυμία: «Παρακαλώ υμάς, αδελφοί, διά των οικτιρμών του Θεού, παραστήσαι τα σώματα υμών θυσίαν ζώσαν, αγίαν, ευάρεστον τω Θεώ, την λογικήν λατρείαν υμών» (Ρωμ. 12, 1).

Ωδή ζ’.

Ἰταμῷ θυμῷ τε καὶ πυρί, θεῖος ἔρως ἀντιταττόμενος, τὸ μὲν πῦρ ἐδρόσιζε, τῷ θυμῷ δὲ ἐγέλα, θεοπνεύστῳ λογικῇ, τῇ τῶν ὁσίων τριφθόγγῳ λύρᾳ ἀντιφθεγγόμενος, μουσικοῖς ὀργάνοις, ἐν μέσῳ φλογός· Ὁ δεδοξασμένος, τῶν πατέρων καὶ ἡμῶν, Θεὸς εὐλογητὸς εἶ.

(Ο θείος έρωτας που εναντιωνόταν στο θρασύ θυμό και στη φωτιά, από τη μια δρόσιζε το πυρ κι από την άλλη περιγελούσε το θυμό. Και με τη θεόπνευστη και λογική τρίφθογγη λύρα των ευσεβών νέων αντέκρουε μες στο καμίνι τα μουσικά όργανα και έλεγε: Ο δοξασμένος Θεός των πατέρων και δικός μας είσαι ευλογημένος!)

Ό,τι πιο δυνατό, ο,τι πιο ακατανίκητο είναι ο έρωτας του Θεού. Ο απόστολος Παύλος διδάσκει πως τίποτε δεν είναι ικανό να νικήσει την αγάπη του Θεού (Ρωμ. 8, 35­-39). Και ο άγιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος γράφει στους Ύμνους του ότι αυτός που αγάπησε πραγματικά τον Θεό γίνεται «ωραίων ωραιότερος», «πλουσίων πλουσιώτερος» και «δυνατών απάντων δυνατώτερος και βασιλέων μεί­ζων». Στη δύναμη του θείου έρωτα που κατέφλεγε τις καρδιές των τριών ευσεβών Ισραηλιτών νέων αναφέρεται και ο ι. μελωδός στον παρόντα ειρμό.

Ο θείος έρωτας των τριών Παίδων υπερνίκησε τρία πράγματα: Πρώτον, τον ορμητικό και αναίσχυντο θυμό του Ναβουχοδονόσορος: «Τότε Ναβουχοδονόσορ επλήσθη θυμού, και η όψις του προσώπου αυτού ηλλοιώθη επί Σεδράχ, Μισάχ και Αβδεναγώ» (Δαν. 3, 19). Δεύτερον, το πυρ της καμίνου που «εξεκαύθη εκ περισσού» και στην οποία έριξαν τους τρεις Παίδες. Και τρίτον, τα μουσικά όργανα, με τον ήχο των οποίων παρακινούσαν οι κήρυκες του Ναβουχοδονόσορος τους λαούς να προσκυνήσουν τη χρυσή εικόνα του.

Έτσι η δύναμη της αγάπης του Θεού επέτυχε να δροσίσει τη φωτιά του αναμμένου καμινιού, περιγελούσε το θράσος του βασιλικού θυμού και με την υμνωδία που ενέπνεε στις καρδιές και τα χείλη των τριών Παίδων αντέκρουσε τους ήχους των βασιλικών μουσικών οργάνων. Οι τρεις Παίδες δεν κρατούσαν μες στο καμίνι κάποιο μουσικό όργανο. Γι’ αυτό ως «λύραν θεόπνευστον, λογικήν και τρίφθογγον» θα πρέπει να εννοήσουμε την υμνωδία που τους ενέπνεε ο Θεός, η οποία ήταν «λογική» αφού αναφερόταν στον ζώντα και αληθινό Θεό και όχι σε άνθρωπο (όπως ο Ναβουχοδονόσορ που αξίωνε λατρευτική προσκύνηση για την εικόνα του) και ακόμη τρίχορδη γιατί προερχόταν εκ συμφώνου και από τους τρεις.

Η ακροτελεύτια φράση «ο δεδοξασμένος…» αποτελεί παραλλαγή της αρχής της εβδόμης βιβλικής ωδής, που είναι η προσευχή των τριών ηρωικών νέων.

(Μητροπ. Νέας Σμύρνης Συμεών, «Οι Καταβασίες των Δεσποτικών και Θεομητορικών εορτών», εκδ. Τέρτιος, 102-110)