ΣΥΝΤΟΜΟΣ ΟΜΙΛΙΑ ΠΕΡΙ ΝΗΣΤΕΙΑΣ

(ἐκ τοῦ Συναξαριστοῦ)

Ἀπὸ δύο πράγματα εἶναι καὶ λέγεται ὁ ἄνθρωπος σύνθετος. Ἀπὸ ψυχὴν καὶ ἀπὸ σῶμα. Καὶ ἡ μὲν ψυχὴ εἶναι ἄϋλος καὶ ἀόρατος, τὸ δὲ σῶμα εἶναι ὑλικὸν καὶ ὁρατόν· καί, ἂν καὶ εἶναι καὶ τὰ δύο ταῦτα διαφορετικά, ὅμως, ἐν πρᾶγμᾳ δύναται νὰ συνδέση τὰ δύο ταῦτα. Ποῖον; Ἡ νηστεία καὶ ἄκουσον πῶς. Ἡ νηστεία καθαρίζει τὸ σῶμα, κόπτει τὰ πάθη, καθαίρει τὶς αἰσθήσεις, ἐλαφρύνει τὸ σῶμα. Ταῦτα δὲ πάντα εἰς τὴν ψυχὴν δίδουσιν ὄφελος, διότι ὅταν ἀποκτήσῃ τὸ σῶμα αὐτὰ τὰ ὁποῖα εἶπον, τότε φωτίζεται ὁ νοῦς, ὅστις εἶναι ὀφθαλμὸς τῆς ψυχῆς· τότε ὀρέγεται ἡ ψυχὴ τοῦ ἀθανάτου κάλλους, τότε συνομιλεῖ τῷ Θεῷ, τότε ἐλευθεροῦται τῶν κοσμικῶν φροντίδων καί, γενικῶς εἰπεῖν, τότε τὸ μὲν σῶμα γίνεται ὡς ἄϋλον, λεπτυνόμενον διὰ τῆς ἀποχῆς ἀπὸ τῶν τροφῶν, ἡ δὲ ψυχὴ περισσότερον ἀπολαμβάνει τῆς ἀΰλου μορφῆς της...

Ἐπειδὴ λοιπὸν ταῦτα οὕτω γίνονται, ἂς τιμήσωμεν, ἀδελφοί, τὴν πρόξενον τῆς ἀϋλότητος, τὴν συνεργὸν τῆς σωφροσύνης, τὴν βοηθὸν τῆς ἀρετῆς, τὴν χαλιναγωγὸν τῶν παθῶν, τὴν μητέρα καὶ τροφὸν τῶν Ἁγίων. Ἂς ἀγαπήσωμεν τὴν ἐγκράτειαν, εὐλογημένοι Χριστιανοί, ἵνα καὶ ἡμεῖς ἀγαπηθῶμεν παρὰ τῶν Ἀγγέλων, ἐπειδὴ καὶ αὐτοὶ εἶναι ἀμέτοχοι καὶ τροφῆς καὶ ποτοῦ. Ἂς μισήσωμεν τὴν τρυφήν, ἵνα μισήσωσι καὶ ἡμᾶς οἱ ἀκάθαρτοι δαίμονες. Διότι ὅπου ἡ νηστεία, ἐκεῖ καὶ Ἄγγελοι· ὅπου ἡ ἐγκράτεια, ἐκεῖ καὶ αἱ οὐράνιαι Δυνάμεις· ὅπου δὲ τρυφὴ καὶ ἡ πολυφαγία, ἐκεῖ οἱ δαίμονες. Ἴδε καὶ τὰ ἄλογα πετεινά, ὅτι τὰ μὲν καθαρά, καρποὺς μόνον τρώγουσι, τὰ δὲ ἀκάθαρτα εἶναι σαρκοφάγα· ὅπως, ἡ μὲν περιστερὰ καὶ ἡ τρυγὼν καὶ ἄλλα τοιαῦτα μόνον ἀπὸ τοὺς καρποὺς τρέφονται καὶ ἀπέχουσι τῆς κρεωφαγίας, ὁ δὲ κόραξ καὶ ὁ ἀετὸς καὶ τὰ ἄλλα μεγάλα ὄρνεα περισσότερον χαίρονται εἰς κρέατα καὶ θνησιμαῖα, παρὰ εἰς καρπούς. Μίσησον λοιπὸν καὶ σὺ ὦ ἄνθρωπε τὴν κρεωφαγίαν, ἵνα γίνῃς ἀκέραιος ὡς ἡ περιστερὰ καὶ σώφρων ὡς ἡ τρυγών.

Διότι οὐδεὶς πολυφάγος ἔγινεν ἀσκητής, οὐδεὶς μέθυσος ἔγινε φιλόσοφος, οὐδεὶς φιλήδονος ἔγινεν Ἅγιος, οὐδεὶς σαρκικὸς ἔγινε μέτοχος τῆς Βασιλείας τῶν Οὐρανῶν. Ἐνθυμήσου τὸν πρωτόπλαστον Ἀδάμ, ὁ ὁποῖος, ἕως ὅτου ἐφύλαττε τὴν ἐντολὴν τοῦ Θεοῦ καὶ ἐνήστευε τοῦ ξύλου τῆς γνώσεως, ἦτο ἐντὸς τοῦ Παραδείσου, ἀφ᾿ ὅτου δὲ ἔφαγεν ἐξ ἐκείνου, ἐγένετο καὶ τοῦ Θεοῦ καὶ τοῦ Παραδείσου ἐξόριστος. Ἔφαγεν ἐκεῖνος καὶ ἐξωρίσθη τοῦ Παραδείσου· ἂς νηστεύσωμεν ἡμεῖς, ἵνα εἰσέλθωμεν ἐντὸς αὐτοῦ. Διότι διὰ τοῦτο ἦλθε ὁ Χριστὸς ἐπὶ τῆς γῆς καὶ ἐσαρκώθη καὶ ἐνήστευσε τεσσαράκοντα ἡμέρας καὶ μᾶς ἔδωσε παράδειγμα νηστείας, ἵνα, νηστεύοντες, ἔλθωμεν εἰς τὴν πρώτην ἀποκατάστασιν.

Ἐνθυμήσου τὸν δίκαιον Νῶε πὼς ἡ πολυποσία τὸν ἔκαμε γυμνὸν καὶ ἐντροπιασμένον καὶ ἄπεχε τῆς μέθης. Ἐνθυμήσου τὸν Ἠσαῦ, πὼς ἡ γαστριμαργία τὸν ἔκαμε δοῦλον τοῦ μικροτέρου ἀδελφοῦ καὶ νήστευσον σύ, ἵνα ἐλευθερωθῆς τῆς δουλείας τοῦ πονηροῦ καὶ γίνεις δοῦλος Χριστοῦ. Ἐνθυμήσου τὸν παλαιὸν Ἰσραηλίτην, πὼς ἡ πολυποσία τὸν ἔκαμε εἰδωλολάτρην καὶ νήστευσον σύ, ἵνα γίνῃς θεοσεβής. Μὲ τὴν νηστείαν ὁ Μωϋσῆς εἶδε τὸν Θεὸν καὶ ἐδέχθη τὰς Θεογράπτους πλάκας· νηστεύσας ὁ Ἠλίας, ἀνέστησεν τὸν υἱὸν τῆς Σαραφθείας· νηστεύσας ὁ Ἐλισσαῖος, ἀνέστησεν τὸν υἱὸν τῆς Σωμανίτιδος. Νηστεύσαντες οἱ τρεῖς Παῖδες, ἔσβεσαν τὴν φλόγα τῆς καμίνου. Νηστεύσας ὁ Δανιήλ, εἶδε τὸν Θεόν, ὡς Κριτὴ καθεζόμενον. Διὰ τοῦτο πᾶς Χριστιανός, προθύμως ἂς τρέχῃ εἰς τὸν δρόμον τῆς νηστείας. Μᾶς φθάνει ὁ καιρὸς καθ᾿ ὃν ἐθεραπεύσαμεν τὴν σάρκα· ἂς θεραπεύσωμεν καὶ τὴν ψυχήν μας. Ἀρκεῖ ὁ χρόνος ὅλος, τὸν ὁποῖον διήλθομεν τρώγοντες καὶ πίνοντες καὶ ποιοῦντες τὰ θελήματα τῆς σαρκός· ἂς δουλεύσωμεν καὶ τῷ Κυρίῳ, κατὰ ταύτας τὰς ὀλίγας ἡμέρας τῆς Ἁγίας Τεσσαρακοστῆς. Μὴ προφασιζώμεθα καὶ λέγομεν ὅτι εἶμαι ἀσθενὴς καὶ δὲν δύναμαι νὰ νηστεύσω· ἐὰν δὲν πίω οἶνον, βλάπτομαι· ἐὰν δὲν φάγω ἔλαιον, ἀσθενῶ. Διότι τοιαῦτα ἀκούω πολλοὺς νὰ λέγουσι καὶ τὰ ὁποῖα εἶναι προφάσεις ἐν ἁμαρτίαις. Εἰπέ μοι, πὼς μερικὰ ἔθνη, ὁποὺ δὲν γνωρίζουν διόλου τὴν φύσιν τοῦ οἴνου καὶ μόνον ὕδωρ πίνοντα ζῶσι; Πῶς ἄλλοι χωρὶς ἔλαιον ζῶσι τὴν ζωή των; Ὁ Σαμψῶν δὲν ἦτο Ναζωραῖος, τουτέστιν ἀφιερωμένος στὸν Θεὸν καὶ ποτὲ τοῦ οἶνον δὲν ἔπιεν. Ἀλλὰ τίς ἦτο δυνατώτερος ἀπὸ ἐκεῖνον; Οἱ Ῥῶσοι καὶ οἱ Σκύθαι καὶ ἄλλα βάρβαρα ἔθνη, δὲν ἔχουσι παρὰ μόνον ἀκούσει περὶ οἴνου καὶ ἐλαίου, ἀλλὰ ποιὸς τοὺς νικᾷ σὲ καιρὸ πολέμου; Ἐὰν δὲ εἴπῃς ὅτι ἡ συνήθεια κυριεύει, σοῦ λέγω κι ἐγώ, τοῦτο συνήθισε καὶ σύ. Δὲν σὲ κωλύει τίποτε· ἀνάγκη δὲν εἶναι νὰ πίνεις οἶνον, ἀνάγκη δὲν εἶναι νὰ φάγῃς ἔλαιον, ἀνάγκη δὲν εἶναι τὸ νὰ κακοφάγῃς· καὶ δίχως αὐτὰ δύνασαι νὰ ζήσεις τρώγων μόνον ἄρτον καὶ ὕδωρ. Πόσοι διῆλθον μὲ τοιαύτη τροφήν, τριάκοντα καὶ τεσσαράκοντα χρόνους! Σὺ τεσσαράκοντα ἡμέρας δὲν δύνασαι νὰ ὑπομείνῃς; Ἀδύνατον εἶναι νὰ εἶσαι φιλήδονος καὶ φιλόχριστος, διότι ἐὰν ἀγαπᾷς τὰς ἡδονὰς καὶ τὰ θελήματα τοῦ σώματος, μισεῖς τὸν Χριστόν· ἐὰν δὲ ἀγαπᾷς τὸν Χριστόν, μίσησον τὰς ἡδονάς, μίσησον τὴν τρυφήν, μίσησον τὴν πολυφαγίαν.

Θέλω νὰ εἴπω καὶ ἄλλο παράδειγμα, τὸ ὁποῖον ἂν καὶ εἶναι ἔξω τῶν Γραφῶν τῆς Ἐκκλησίας ἡμῶν, εἶναι ὅμως πρὸς ἐντροπήν μας. Οἱ εἰδωλολάτραι οἱ πεπλανημένοι καὶ ἄθεοι, οἵτινες ἐλπίδα Ἀναστάσεως δὲν εἶχον, οἱ ὁποῖοι ἐπροσκυνοῦσαν ὡς θεοὺς καὶ τὰ σαρκικὰ πάθη, τὰ ὁποῖα ἐλάτρευον, οἱ μὲν μοιχὸν θεὸν τὸν Δία, οἱ δὲ φονέα θεὸν τὸν Ἄρην, ἄλλοι πόρνη γυναῖκα τὴν Ἀφροδίτην, ἄλλοι πολυφάγον θεὸν τὸν Κρόνον καὶ Ἡρακλέα, ἄλλοι μέθυσον θεὸν τὸν Διόνυσον, ὅμως καὶ ἀπ᾿ αὐτοὺς πολλοὶ φιλόσοφοι ἐτίμησαν τὴν νηστείαν, τῶν ὁποίων τὰ ὀνόματα δὲν εἶναι τοῦ παρόντος καιροῦ νὰ τὰ εἴπωμεν.

Ἐὰν λοιπὸν ἐκεῖνοι, μόνον διὰ τὴν κατανόησιν τῆς καταργουμένης σοφίας ἐπὶ τοσοῦτον ἐπέτυχον νὰ ἐφαρμόσουν τὴν νηστείαν, ἡμεῖς, εἰπέ μοι, οἱ εὐσεβεῖς, οἱ κληρονόμοι τῆς Βασιλείας τῶν Οὐρανῶν, οἱ λατρευταὶ τῆς ὑπερθέου Τριάδος, νὰ μὴ ἀγωνισθῶμεν νὰ ὑπερβάλωμεν ἐκείνους; Καὶ ποίαν ἀπολογίαν θὰ ἔχωμεν νὰ εἴπωμεν ἐπὶ τοῦ φοβεροῦ βήματος τοῦ Χριστοῦ; Φοβοῦμαι μὴν πληρωθῇ εἰς ἡμᾶς ὁ λόγος τοῦ Κυρίου τὸν ὁποῖον ὤρισεν εἰς τὸ ιβ´ (12ον) Κεφάλαιον τοῦ κατὰ Ματθαῖον Ἁγίου Εὐαγγελίου. «Ἄνδρες Νινευῖται ἀναστήσονται ἐν τῇ κρίσει μετὰ τῆς γενεᾶς ταύτης καὶ κατακρινοῦσιν αὐτήν, ὅτι μετενόησαν μὲ τὸ κήρυγμα Ἰωνᾶ». Οἱ Νινευῖται, ἄπιστοι ὄντες, μὲ μίαν φωνὴν τοῦ Ἰωνᾶ μετενόησαν καὶ ἐνήστευσαν καὶ αὐτοὶ καὶ τὰ ζῷα των. Ἡμεῖς, ἀκούοντες τοῦ Χριστοῦ, ἀκούοντες τῶν Προφητῶν, τῶν Ἀποστόλων, τῶν Ὁσίων Πατέρων ἡμῶν, κηρυττόντων τὴν ὠφέλεια τῆς νηστείας, δυσανασχετοῦμεν καὶ γογγύζομεν. Δικαίως λοιπὸν ἐκεῖνοι θέλουσι μᾶς κρίνῃ ἐν τῇ Ἀναστάσει. Ὅταν δὲ καὶ γυναῖκες, τὸ ἀσθενέστερον γένος εὑρεθῶσιν ὅτι ἐνήστευσαν, ὅτι ἠγωνίσθησαν εἰς τοὺς παλαιοὺς καιρούς, ὅτι ἐνίκησαν τὸν σατανᾶν, ποιὰν ἀπολογίαν θέλομεν δώση ἡμεῖς οἱ ἄνδρες, οἱ δυνατοί, οἱ ἔχοντες τὴν δεσποτείαν ἐπὶ τῶν γυναικῶν;

Ταῦτα δὲ λέγων, πολὺ περισσότερον συμβουλεύω τοὺς Ἱερεῖς νὰ γίνωνται τύποι καὶ κανόνες τῶν κοσμικῶν καὶ νὰ παρακινοῦν τούτους εἰς τὴν νηστείαν. Διότι, ἐὰν ἐσὺ ὁ Ἱερεὺς ὁ ἐπίγειος ἄγγελος, ὁ μεσίτης Θεοῦ καὶ ἀνθρώπων, ἀτιμάζῃς τὴν νηστείαν, πῶς νὰ τὴν τιμῶσιν οἱ κοσμικοί, οἱ ὁποῖοι σὲ ἔχουσι ὁδηγόν, ὡς τὰ πρόβατα τὸν ποιμένα; Ἔστω· οἱ ἄνδρες εἶναι φρόνιμοι καὶ δὲν σὲ μιμοῦνται εἰς τὸ κακόν. Αἱ γυναῖκες ὅμως αἴτινες εἶναι γένος εὐκόλως παρασυρόμενον εἰς τὴν ἁμαρτίαν, πῶς θέλουσι σωφρονισθῆ; Πῶς θέλουσι νηστεύση; Πῶς θέλουσι φυλαχθῇ ἀπὸ πᾶν κακόν, ὅταν σὺ μεθᾷς καὶ καταλύεις τὴν νηστείαν; Οἱ δὲ παῖδες πότε νὰ μάθωσι νὰ νηστεύουν; Πόθεν θὰ συνηθίσουν τὴν τιμὴν τῆς Ἁγίας Τεσσαρακοστῆς; Μὴ νομίσῃς δὲ ὅτι εἶναι μικρὰ ἁμαρτία, τὸ νὰ γίνεσαι πρόσκομμα καὶ σκάνδαλον τῶν ἄλλων. Θέλεις νὰ μάθῃς ποιὰ εἶναι ἡ καταδίκη τοῦ τοιούτου πταίσματος; Ἄκουσον τοῦ Κυρίου λέγοντος εἰς τὸ ιη´ (18ον) Κεφάλαιον τοῦ κατὰ Ματθαῖον Ἁγίου Εὐαγγελίου «Οὐαὶ τῷ ἀνθρώπῳ ἐκείνω, δι᾿ οὗ τὸ σκάνδαλο ἔρχεται». Ὥστε, ἀδελφοί μου Χριστιανοί, ἂς τιμήσωμεν πάντες τὴν Ἁγίαν Τεσσαρακοστήν, ἂς σπουδάσωμεν πάντες καὶ Ἱερεῖς καὶ κοσμικοὶ καὶ γυναῖκες καὶ παιδιά, νὰ διέλθωμεν ἀξίως τὸν πρόσκαιρον βίον. Ἂς ἀρχισωμεν ὅλοι τὴν πρώτη ἑβδομάδα μετὰ προθυμίας καὶ ἕως τέλους ἂς αὐξάνωμεν τὴν ἀρετήν. Μή, ὅσον προχωρεῖ ἡ Ἁγία Τεσσαρακοστή, τόσον ἡμεῖς ἀμελοῦμεν. Διότι ὅπως ἐκεῖνοι οἱ ὁποῖοι τρέχουν, ὅσον πλησιάζουν εἰς τὸ τέρμα, τοσοῦτον φιλοτιμοῦνται νὰ διαβῶσι τοὺς ἄλλους οὖτο καὶ ἡμεῖς, ὅσον ἐγγίζομεν τὸ ἅγιον καὶ σεβάσμιον πάθος τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ καὶ τὴν Αὐτοῦ λαμπροφόρον Ἀνάστασιν, κατ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο ἂς φροντίζωμεν νὰ διέλθωμεν καὶ νὰ ὑπερνικήσωμεν εἰς νηστείαν τὰς παρελθούσας ἡμέρας, ἵνα, ἐδῶ μέν, ἀξίως καὶ θεαρέστως διάγοντες, ἀξιωθῶμεν νὰ ἴδωμεν τὴν ἁγίαν ἡμέραν τοῦ αἰσθητοῦ Πάσχα, τῆς ζωηφόρου τοῦ Χριστοῦ ἐγέρσεως, ἐκεῖ δὲ νὰ ἀπολαύσωμεν τοῦ νοητοῦ Πάσχα, τὸ ὁποῖον εἶναι Αὐτὸς ὁ ἀληθὴς Θεὸς ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός, ᾧ πρέπει πάσα δόξα τιμὴ καὶ προσκύνησις, σὺν τῷ ἀνάρχῳ Αὐτοῦ Πατρὶ καὶ τῷ παναγίω καὶ ἀγαθῶ καὶ ζωοποιῶ αὐτοῦ Πνεύματι, νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.