Είναι άγιοι οι Ρωμανώφ; Θεόδωρος Ι. Ρηγινιώτης

Μαρτυρίες και ντοκουμέντα για την αγιότητα τής δολοφονημένης (από Αθεϊστές) βασιλικής οικογενείας

Μαρτυρίες και ντοκουμέντα για την αγιότητα τής δολοφονημένης (από Αθεϊστές) βασιλικής οικογενείας

Όταν το 1981 η Ρωσική Ορθόδοξος Εκκλησία της Διασποράς αναγνώρισε ως μάρτυρες της Ορθοδοξίας και αγίους τον τελευταίο τσάρο της Ρωσίας Νικόλαο Β΄ Ρωμανώφ και την οικογένειά του (που δολοφονήθηκαν από τους μπολσεβίκους στις 17 Ιουλίου 1918), πολλοί πιστοί σκανδαλίστηκαν, ενώ οι «άπιστοι» κάγχασαν, πιστεύοντας ότι διαπίστωσαν «για μια ακόμη φορά» το συντηρητισμό και τις κρυπτοφασιστικές (εν προκειμένω φιλομοναρχικές) τάσεις των ορθόδοξων χριστιανών και των παπάδων μας, που δεν είμαστε –όπως νομίζουν– παρά μια μάζα αμόρφωτων και φανατικών «θρησκόληπτων», γεμάτων ψυχοπαθολογικά προβλήματα κάθε είδους.

Το 2000 η αγιότητα της τσαρικής οικογένειας διακηρύχθηκε και από τον πιο «επίσημο εκφραστή» της εν Ρωσία Ορθοδοξίας, το Πατριαρχείο Μόσχας. Και αυτό ακόμη προκάλεσε τα ίδια προβλήματα, αφού στην εποχή μας (εποχή όπου ο καθένας επιπόλαια θεωρεί ότι είναι σοφότερος από τους άλλους) κανένα κύρος δεν έχει στις συνειδήσεις πολλών η απόφαση μιας πατριαρχικής συνόδου, ακόμη κι αν εκφράζει μια ολόκληρη τοπική Εκκλησία.

Κι εγώ τότε απόρησα και λυπήθηκα, μη μπορώντας (από την άγνοιά μου) να καταλάβω πού οι Ρώσοι αδελφοί μου είδαν την ιδιότητα του μάρτυρα στα μέλη της τσαρικής οικογένειας. Πίστεψα μάλιστα –οδηγημένος από τα ΜΜΕ– ότι πρόκειται για μια ομάδα συντηρητικών, που εκφράζουν περιθωριακές και όντως φιλομοναρχικές τάσεις.

Τώρα έχουν περάσει χρόνια και, αν και ηθικά είμαι ακόμη αρχάριος, οι γνώσεις μου έχουν αυξηθεί. Τώρα καταλαβαίνω πώς σκέφτηκαν οι Ρώσοι αδελφοί μου και καταλαβαίνω και πώς σκέφτηκα εγώ, όταν αμφέβαλλα και απορούσα: σκέφτηκα ως δειλός κοσμικός, που ερμηνεύει την ανθρώπινη ιστορία μόνο με βάση τα δυτικά ερμηνευτικά μοντέλα, που προέρχονται από ιδεολογίες, και δεν κατανοεί το πνευματικό νόημα της ανθρώπινης ιστορίας.

Γι’ αυτό θα προσπαθήσω εδώ, χάριτι Θεού, να εξηγήσω με λίγα λόγια το σκεπτικό της αγιοκατάταξης των τελευταίων Ρωμανώφ. Είναι σίγουρο ότι όποιος δεν πιστεύει ότι υπάρχει καν η αγιότητα, ως πραγματική κατάσταση στον άνθρωπο, θα θεωρήσει ανόητο και θρησκόληπτο αυτό το σκεπτικό. Όποιος πιστεύει ότι «άγιος» είναι μόνον ένας ανθρώπινος τίτλος, που τον απονέμουν άνθρωποι τιμητικά σε όποιον θέλουν να τιμήσουν, αυτός σίγουρα δε θα βρει λόγο να απονεμηθεί ο τίτλος αυτός στους τελευταίους Ρωμανώφ. Κι αυτός όμως ακόμη ελπίζω να κατανοήσει το σκεπτικό των ορθόδοξων Ρώσων και να τους δώσει λίγο χώρο να υπάρχουν κι αυτοί πάνω στη Γη. Ιδιαίτερα στη μεταμοντέρνα εποχή μας, που έχει την τάση να αποδέχεται με θαυμασμό μέχρι αγιοποίησης την κουλτούρακάθε λαού, ακόμη και την πλέον πρωτόγονη ειδωλολατρία, ελπίζω να βρει λίγο οξυγόνο να αναπνεύσει στις συνειδήσεις σας και μια ορθόδοξη χριστιανική κουλτούρα, ακόμη κι αν διαφωνείτε με την οπτική της.

Όμως όποιος κατανοεί το πνευματικό νόημα της ιστορίας, αυτός θα νιώσει, έστω μέσα στην καρδιά του, ποια είναι η αλήθεια.

Πέθαναν για την πίστη οι Ρωμανώφ;

Τα μέλη της τελευταίας τσαρικής οικογένειας ήταν:

ο τσάρος Νικόλαος Β΄ Ρωμανώφ,

η σύζυγός του τσαρίνα Αλεξάνδρα Θεοδώροβνα,

οι κόρες τους Όλγα, Τατιάνα, Μαρία και Αναστασία,

ο γιος τους τσάρεβιτς Αλέξιος (ασθενής, δε μπορούσε να περπατήσει).

Μαζί τους θανατώθηκαν ο γιατρός Μποτκίν και τα μέλη του προσωπικού της τσαρικής οικογένειας, Χαρίτωνωφ, Τρουπ και Ντεμίντοβα. Η Ντεμίντοβα και η μικρή πριγκίπισσα Αναστασία θανατώθηκαν με χτυπήματα από ξιφολόγχες και όχι με πυροβολισμό.

Μετά τη δολοφονία, που έγινε νύχτα σε ένα υπόγειο στο Αικατερίνμπουργκ, τα σώματα των νεκρών μεταφέρθηκαν στα μεταλλεία σιδήρου Άνω Ίσετσκ, όπου τεμαχίστηκαν και κάηκαν, για να εξαφανιστούν. Τις λεπτομέρειες των γεγονότων αποκάλυψε αργότερα ο επικεφαλής των εκτελεστών Γιάνκελ Γιουρόφσκυ (1). Κανονική χριστιανική κηδεία τους έγινε μόλις το 1998, αφού το 1991 είχαν ανακαλυφθεί τα ισχνά απομεινάρια τους και ταυτοποιηθεί μετά από εξαντλητική επιστημονική έρευνα (εξέταση DNA).

Τα ανήλικα παιδιά των τσάρων ασφαλώς εύκολα γίνονται αποδεκτά ως μάρτυρες. Κάθε αθώο θύμα έχει μια ιερότητα, όχι μόνο για μας τους χριστιανούς, αλλά ακόμη και για ουμανιστές «άθεους» όλων των αποχρώσεων. Δίκαια λοιπόν τα παιδιά αυτά μπορούν να τιμηθούν ως μάρτυρες, όπως είναι μάρτυρες όλα τα παιδιά που θανατώνονται από την κακία των ενηλίκων σε όλες τις εποχές και σε όλο τον κόσμο.

Όσα από τα παιδιά αυτά πεθαίνουν εξαιτίας της χριστιανικής τους ιδιότητας, τιμώνται ως άγιοι (ονομάζονται «παιδομάρτυρες»). Τα υπόλοιπα μνημονεύονται κατά τις μεγάλες συνάξεις των ορθοδόξων, όπου μνημονεύονται όλες οι ψυχές των νεκρών (π.χ. τα ψυχοσάββατα).

Η τσαρίνα πάλι δεν παύει να είναι ένα αθώο θύμα. Μπορεί να έσφαλε, περιμαζεύοντας στην τσαρική αυλή τον απατεώνα ψευτοκαλόγερο και ψευτοάγιο Γρηγόρη Ρασπούτιν, αλλά ας μην ξεχνάμε ότι ουδείς αναμάρτητος. Ο καθένας μπορεί να παραπλανηθεί – η πλάνη της δεν αποδεικνύει ότι η ίδια ήταν «κακός άνθρωπος». Επιπλέον, έχει το εξαιρετικά ισχυρό ελαφρυντικό ότι ο Ρασπούτιν, με το δήθεν «θαυματουργικό του χάρισμα», θεράπευσε τον ετοιμοθάνατο τσάρεβιτς, που έπασχε από την ανίατη ασθένεια της αιμοφιλίας. Πώς μια μάνα να μη θεωρήσει άγιο το σωτήρα του παιδιού της;

Και η τσαρίνα λοιπόν είναι ένα θύμα που πέθανε χωρίς να έχει φταίξει σε τίποτα. Αν τα παιδιά μπορεί κανείς να δεχτεί πως είναι μάρτυρες, για την τσαρίνα μπορεί τουλάχιστον να το ανεχτεί.

Όμως ο ίδιος ο Νικόλαος; Αυτός δεν ήταν ο αυτοκράτορας, που στάθηκε τουλάχιστον ανίκανος να σώσει τη Ρωσία από την κοινωνική αδικία και την ηθική κατάπτωση; Δεν ήταν ο θάνατός του μια δίκαιη τιμωρία για τις πράξεις και τις παραλείψεις του; Τι σχέση έχει η ζωή του με βίο αγίου και ο θάνατός του με θρησκευτικό μαρτύριο;

Κι όμως, τουλάχιστον στη συνείδηση των Ρώσων αδελφών μας (άσχετα αν μπορεί να το ανεχτεί ή όχι ένας σύγχρονος «ορθολογιστής»), το τελευταίο έχει μεγάλη σχέση. Και θα προσπαθήσω αμέσως να το εξηγήσω.

Το πνευματικό νόημα της ιστορίας

Το σημαντικότερο γεγονός στην ιστορία του κόσμου είναι η σωτηρία του ανθρώπου. Όχι από τη φτώχια ή την αδικία κ.τ.λ., αλλά η αιώνια σωτηρία του από το θάνατο, δηλαδή η σωτηρία της ψυχής του. Αυτό που καλείται να επιδιώξει κάθε άνθρωπος, όπως γνωρίζει τουλάχιστον κάθε χριστιανός.

Έτσι, πίσω από όλες τις επιλογές των ανθρώπων (άσημων ή διάσημων), που προκαλούν όλα τα μικρά και μεγάλα γεγονότα της ιστορίας (κοινωνικά, οικονομικά, πολιτικά, πολεμικά κ.τ.λ.) βρίσκεται ένα άλλο μεγαλύτερο γεγονός, πάντα το ίδιο: η πρόσκληση του Θεού εν Χριστώ στον κάθε άνθρωπο να Τον πλησιάσει και να σωθεί, η λυσσαλέα προσπάθεια του εχθρού (διαβόλου) να παραπλανήσει τον άνθρωπο και να τον απομακρύνει από το Θεό και, τελικά, η επιλογή του ανθρώπου να βαδίσει τον ένα ή τον άλλο δρόμο.

Έτσι, κάθε γεγονός της ιστορίας δεν είναι μόνο πολιτικό, κοινωνικό κ.τ.λ., αλλά κυρίως είναι γεγονός κατά το οποίο (και μέσω του οποίου) άνθρωποι κερδίζουν τον παράδεισο ή χάνονται στην κόλαση. Και αυτό είναι το πιο σωστό κριτήριο (το μόνο αληθινά σωστό), για να αξιολογήσει ένας χριστιανός τα ιστορικά γεγονότα.

Για παράδειγμα, η μεταστροφή ενός βασιλιά στο χριστιανισμό (όπως του αγίου Κωνσταντίνου, του Χλωδοβίκου των Φράγκων [Κλοβίς], του αγίου Βλαδιμήρου του Κιέβου κ.τ.λ.) δεν είναι μόνο μια πολιτική επιλογή, όπως μάθαμε να την ερμηνεύουμε επηρεασμένοι από τα ξένα κριτήρια του Διαφωτισμού (που μας επιβλήθηκαν ως τα μόνα «σωστά» και «επιστημονικά»), αλλά είναι πρώτιστα μια θεάρεστη πράξη, με την οποία εκατομμύρια ψυχές φτάνουν στον παράδεισο.

Από την άλλη, η Γαλλική Επανάσταση π.χ. δεν είναι μόνο ένα πολιτικό και κοινωνικό γεγονός, αλλά μια αμαρτία, όχι βέβαια γιατί γκρέμισε τη δήθεν «ελέω Θεού» γαλλική μοναρχία (οι ορθόδοξοι δεν πιστεύουμε σε τέτοια παραμύθια), αλλά επειδή επέβαλε βίαια την αθεΐα (άρα στοίχισε τη σωτηρία σε αναρίθμητες ψυχές, που πλανήθηκαν) και εξόντωσε δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους στο όνομα μιας ψευδεπίγραφης «δημοκρατίας».

Το ίδιο συμβαίνει και με την Οκτωβριανή Επανάσταση. Όσο κατάφωρη αμαρτία ήταν η εκμετάλλευση του ρωσικού λαού (βλ.http://oodegr.com/oode/orthod/efthini1.htm) από τους φεουδάρχες και τους άρχοντές του, τόσο αμαρτία ήταν και η Οκτωβριανή Επανάσταση, διότι επέβαλε βίαια την αθεΐα (άρα στοίχισε τη σωτηρία σε αναρίθμητες ψυχές, που πλανήθηκαν και κατέληξαν άθεοι) και εξόντωσε εκατομμύρια ανθρώπους στο όνομα μιας ψευδεπίγραφης «λαοκρατίας».

Πολύ περισσότερο από τη Γαλλία, η Ρωσία ήταν μια ορθόδοξη χώρα, γεμάτη πιστούς ορθόδοξους χριστιανούς, κληρονόμους της αρχαίας και αυθεντικής χριστιανικής πνευματικότητας, με αγιασμένα μοναστήρια (όχι φέουδα και κέντρα εξουσίας, αλλά σπουδαία πνευματικά κέντρα, όπως τα μοναστήρια της Όπτινα, του Σάρωφ, της Λαύρας του Κιέβου, του Βαλαάμ κ.λ.π.) και πλήθος αγίους που ζούσαν κατά τα χρόνια της Οκτωβριανής Επανάστασης και στήριζαν το λαό με τη σοφία και την αγιότητά τους. Όμως όλα αυτά οι μπολσεβίκοι τα αφάνισαν και όλους αυτούς τους τιτλοφόρησαν «εχθρούς του λαού», τους συνέλαβαν, τους διαπόμπευσαν, τους βασάνισαν, τους εξόρισαν, τους σκότωσαν!... Δήθεν «έβγαλαν τα σκουπίδια από την κοινωνία». Μα δεν ήταν σκουπίδια οι τελευταίοι άγιοι της Όπτινα (π.χ. Νεκτάριος και Νίκων), η αγία Ελισάβετ Θεοδώροβνα με το μεγάλο κοινωνικό έργο στη Μόσχα (που εκτελέστηκε μόνο και μόνο επειδή ήταν νύφη της τσαρικής οικογένειας) και εν τέλει οι δεκάδες επίσκοποι και οι αναρίθμητοι κληρικοί, μοναχοί και λαϊκοί που θανατώθηκαν επειδή επέμεναν να ομολογούν δημόσια τη χριστιανική τους πίστη, δηλαδή ήταν «εχθροί του λαού»!

Συνεπώς, όντας ορθόδοξος χριστιανός, δε μπορώ να θεωρήσω την Οκτωβριανή Επανάσταση αλλιώς, παρά μόνο ως μια παγίδα του διαβόλου για την καταστροφή της Ορθοδοξίας στη Ρωσία και την απώλεια των ψυχών των Ρώσων αδελφών μας, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο (με τη βία ή την προπαγάνδα).

Καθώς η ιδεολογία της Οκτωβριανής Επανάστασης μεταλαμπαδευόταν σε άλλες χώρες, μεταφέρονταν εκεί και οι ίδιες απάνθρωπες πρακτικές: κατατρεγμός, βασανιστήρια και θάνατος στους χριστιανούς! Η Οκτωβριανή Επανάσταση λοιπόν γέννησε κι άλλους Διοκλητιανούς, κι άλλους Νέρωνες, εκτός Ρωσίας, σε πολλές χώρες (βλ. Ρουμάνοι νεομάρτυρες), για να χαρεί ο διάβολος.

Ο θάνατος των τσάρων

Ο τσάρος και η οικογένειά του, ας σημειωθεί, δεν εκτελέστηκαν καθόλου μετά από δίκη, αλλά δολοφονήθηκαν κρυφά και στυγνά και η δολοφονία τους αποκαλύφθηκε πολύ καιρό αργότερα. Άλλωστε κανένα αληθινό δικαστήριο δε θα καταδίκαζε σε θάνατο τη σύζυγο και τα ανήλικα παιδιά ενός αυτοκράτορα, όσο «κακός» κι αν ήταν ο ίδιος.

Ας σημειωθεί ότι ο Νικόλαος είχε παραιτηθεί από το θρόνο το Μάρτιο του 1917, μετά την αιματηρή λαϊκή εξέγερση του Φεβρουαρίου του ίδιου χρόνου, και μάλιστα είχε παραιτηθεί και από το δικαίωμα να τον διαδεχτεί ο γιος του και νόμιμος διάδοχος Αλέξιος (όπως αρχικά ήλπιζε), επειδή ο μικρός πρίγκιπας ήταν άρρωστος και δε μπορούσε να ζήσει μακριά από την οικογένειά του. Έτσι, είχε ορίσει ως επόμενο τσάρο τον αδελφό του, Μέγα Δούκα Μιχαήλ Αλεξάντροβιτς (ο οποίος δεν αποδέχτηκε), έγραψε δε μεταξύ άλλων:

«…Σε αυτές τις τόσο κρίσιμες για τη Ρωσία ώρες, σκεφτήκαμε ότι είναι συνειδησιακό μας χρέος, να επιτύχουμε μια συνένωση όλων των εθνικών δυνάμεων με σκοπό τη γρήγορη νίκη [σ.σ. στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο]. Σε συμφωνία με την Αυτοκρατορική Δούμα σκεφτήκαμε καλά να αρνηθούμε τον θρόνο της Ρωσικής Αυτοκρατορίας. Καθώς δεν επιθυμούμε να αποχωριστούμε τον αγαπητό μας γιο, μεταβιβάζουμε την εξουσία στον αδερφό μας, τον Μέγα Δούκα Μιχαήλ Αλεξαντροβιτς και του δίνουμε την ευχή μας να ανέβει στον θρόνο της Ρωσικής Αυτοκρατορίας. Η οδηγία μας προς αυτόν είναι να διεξάγει τις υποθέσεις του Κράτους σε πλήρη αρμονία με τους αντιπροσώπους του λαού μέσω των νομοθετικών σωμάτων και σύμφωνα με εκείνες τις αρχές που θα οριστούν από τον λαό και πάνω στις οποίες ο αδερφός μας θα πάρει όρκο απαράβατο» (βλ. στο άρθρο της Wikipedia, που αναφέρεται στην υποσημείωση – οι επισημάνσεις δικές μου, όπως και σε όλα τα παραθέματα που υπάρχουν στο παρόν άρθρο).

Ο τσάρος Νικόλαος λοιπόν δεν δολοφονήθηκε επειδή «ήταν εγκληματίας», διότι, αν ήταν αυτό το σκεπτικό των εκτελεστών του, θα είχε δικαστεί και καταδικαστεί σε θάνατο από τίμιο δικαστήριο, έχοντας φυσικά και το δικαίωμα να υπερασπιστεί τον εαυτό του. Δολοφονήθηκε επειδή ήταν το σύμβολο της ενότητας των ορθόδοξων Ρώσων, ο ηγέτης τους, που, αν έμενε ζωντανός, η παρουσία του θα τους έδινε θάρρος και όραμα για απελευθέρωση από τους απάνθρωπους διωγμούς του νέου καθεστώτος εναντίον τους.

Αυτοί οι ορθόδοξοι Ρώσοι δεν ήταν τίποτε πλουτοκράτες, φεουδάρχες και τα τσιράκια τους, ή τίποτε φασίστες, αλλά εκατομμύρια απλοί άνθρωποι, φτωχοί, αλλά πιστοί χριστιανοί, που δεν ήταν ευνοημένοι ή προνομιούχοι με το τσαρικό καθεστώς, αλλά δεν ένιωσαν και καθόλου ελεύθεροι με το νέο καθεστώς! Αντέδρασαν και από αυτούς αναδείχθηκαν, τις επόμενες δεκαετίες, οι αναρίθμητοι Ρώσοι άγιοι νεομάρτυρες του 20ού αιώνα.

Ομοίως, η σύζυγος και τα παιδιά του τσάρου δολοφονήθηκαν, γιατί, αν έμεναν ζωντανοί, οι ορθόδοξοι Ρώσοι, τόσο στη Ρωσία (όπου κρύβονταν) όσο και στη Διασπορά (όπου έφυγαν κατά χιλιάδες), θα συνέχιζαν να νιώθουν ότι διαθέτουν ηγέτες και το καθεστώς θα κινδύνευε. Έτσι, το σχέδιο του εχθρού για κατάρρευση της Ορθοδοξίας στη Ρωσία (σχέδιο που υπηρετούσαν αφελώς οι μπολσεβίκοι με τους αιματηρούς διωγμούς κατά των χριστιανών – ίσως και άθελά τους, ίσως και νομίζοντας ότι «υπηρετούν το λαό») θα κινδύνευε. Γι’ αυτό μαζί τους δολοφονήθηκαν τα μέλη του προσωπικού τους, αλλά και συνελήφθησαν και θανατώθηκαν και όσα άλλα μέλη της τσαρικής οικογένειας κατέστη δυνατόν να βρεθούν, όπως η αγία νεομάρτυς Ελισάβετ Θεοδώροβνα, αδελφή της τσαρίνας και σύζυγος του Μεγάλου Δούκα Σέργιου Ρωμανώφ (ο οποίος είχε δολοφονηθεί με βόμβα το 1905), θείου του τσάρου – παρά το γεγονός ότι η ταπεινή και ευαίσθητη αγία Ελισάβετ, που ήταν πλέον μοναχή, συνέπασχε με το φτωχό λαό και είχε προσφέρει γιγαντιαίο φιλανθρωπικό έργο στην κοινωνία της Μόσχας με το μοναστήρι-νοσοκομείο που είχε ιδρύσει προς τιμήν των αγίων Μάρθας και Μαρίας.

Αυτός είναι ο λόγος, που οι Ρώσοι θεωρούν ότι η τσαρική οικογένεια δολοφονήθηκε για την ορθόδοξη πίστη και όχι για πολιτικούς λόγους: για να μην υπάρχει ηγεσία, που θα στηρίζει και θα εμψυχώνει τους ορθόδοξους Ρώσους. Η δολοφονία λοιπόν αυτή είναι μια θρησκευτική δολοφονία, μια δολοφονία εξαιτίας της ιδιότητάς των θυμάτων ως ηγετών ενός ορθόδοξου λαού, και με αυτό το σκεπτικό η τσαρική οικογένεια είναι οικογένεια νεομαρτύρων.

Αυτό αναφέρει και ο προκαθήμενος της Ρωσικής Εκκλησίας της Διασποράς, άγιος Φιλάρετος († 1985, βλ. Ορθόδοξοι άγιοι και δίκαιοι της Αμερικανικής Γης), στο έγγραφο της αγιοκατάταξης: «Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι θανατώνοντας την αυτοκρατορική οικογένεια οι κομμουνιστές εγκληματίες σκόπευαν να εξαλείψουν την ίδια τη μνήμη τού πώς είχε ζήσει η Ρωσία στους τόσους αιώνες της ύπαρξής της. Προσπάθησαν να ξεκολλήσουν, να καταστρέψουν, να ξεριζώσουν από την ψυχή του πολυπαθούς ρωσικού λαού εκείνο το ακτινοβόλο πνεύμα που είχε επικρατήσει στην Αγία Ορθόδοξη Ρωσία, το πνεύμα ενός ορθόδοξου τρόπου ζωής, και να εμφυτεύσουν στη θέση του το απαίσιο πνεύμα της θεομαχίας και του αδελφοκτόνου κομμουνισμού. Η εγκληματική δολοφονία της αυτοκρατορικής οικογένειας δεν ήταν απλώς μία πράξη μίσους και εκδικήσεως. Δεν ήταν μόνον μία πράξη πολιτικής αντεκδίκησης, αλλά ήταν κυρίως μία πνευματική πράξη, που στόχευε στην απάλειψη της Ορθοδοξίας του ρωσικού λαού και στην αντικατάστασή του με το έκφυλο και κακό κομμουνιστικό πνεύμα. […]» (Λιούμπωφ Μίλλαρ, ό.π., σελ. 429-430).

Ασφαλώς δεν πρέπει να παραβλέψουμε ότι οι Ρώσοι θεωρούσαν το βασιλικό αξίωμα πολύ περισσότερο ενταγμένο στην εκκλησιαστική ζωή απ’ ό,τι π.χ. οι Βυζαντινοί. Αυτό επιτείνει σε βαθμό ίσως ακατανόητο για μας το αίσθημα ότι ο ηγέτης της Ορθόδοξης Ρωσίας δολοφονήθηκε και όχι απλά ένας πολιτικός αρχηγός. Δεν είναι τυχαίο ότι οι τσάροι κοινωνούσαν μέσα στο ιερό, όπως οι ιερείς, και όχι απέξω, όπως ο αυτοκράτορας της Ρωμανίας. Γι’ αυτό π.χ. ο άγιος Ιωάννης Μαξίμοβιτς (βλ. Ορθόδοξοι άγιοι και δίκαιοι της Αμερικανικής Γης) μπορούσε να λέει με ειλικρίνεια και χωρίς να πολιτικολογεί ότι δολοφόνησαν «τον χρισμένο από το Θεό» και ότι οι αθεϊστικές δυνάμεις «εξεγέρθηκαν σε αγώνα εναντίον του βασιλικού στέμματος, το οποίο κοσμείται μ’ ένα σταυρό, για να δηλώσει τη σχέση της βασιλικής εξουσίας με τον σταυρό» (=με την αυτοθυσία – βλ. Ο Άνθρωπος του Θεού – Άγιος Ιωάννης Μαξίμοβιτς, εκδ. Μυριόβιβλος, Αθήνα 2008, σελ. 232-233. Για το ήθος και την εκκλησιολογική συνείδηση του αγίου Ιωάννη βλ. και εδώ άγιος Ιωάννης Μαξίμοβιτς, π. Σ. Ρόουζ και σχισματικός ζηλωτισμός).

Όμως δεν πρέπει να παραπλανηθούμε. Η παραπάνω ιδέα δεν σημαίνει καθόλου ότι από το ρωσικό λαό ή τη ρωσική Εκκλησία δίνεται εν λευκώ η εξουσία σε κάθε τσάρο να ενεργεί απάνθρωπα και ανήθικα, επειδή «είναι χρισμένος από το Θεό». Αντίθετα, αυτός ο ιδιαίτερος χριστιανικός χαρακτήρας του αυτοκρατορικού θεσμού εντείνει την ευθύνη του τσάρου να ενεργεί με βάση το χριστιανικό ήθος. Κανείς δεν είπε «ο τσάρος ήταν κάθαρμα, αλλά είναι άγιος επειδή ήταν βασιλιάς και θανατώθηκε». Όλες οι αναφορές στην αγιότητά του, ακόμη και μέσα στις προφητείες (βλ. κατωτέρω), τονίζουν ότι ήταν άνθρωπος με αγνή ψυχή και ότι νοιαζόταν για το λαό του. «Εκείνος που είχε αφιερώσει όλη του τη δύναμη για να υπηρετήσει τη Ρωσία στο όνομα του Θεού» (άγ. Ιωάννης Μαξίμοβιτς, στο ίδιο). Αν δεν ήταν αυτή η εντύπωση των ορθόδοξων Ρώσων για το ήθος του Νικολάου Β΄, πρέπει να θεωρήσουμε σίγουρο ότι δεν θα του αποδιδόταν τιμή αγίου.

Θα πρέπει να αναφέρουμε εδώ ότι το Πατριαρχείο της Μόσχας χαρακτήρισε την τσαρική οικογένεια «παθοφόρους» (passion bearers) και όχι μάρτυρες, χαρακτηρισμός που σημαίνει ότι πέθαναν εξαιτίας της ορθόδοξης πίστης τους, αλλά όχι επειδή αρνήθηκαν να εγκαταλείψουν την πίστη, όπως συμβαίνει με τους μάρτυρες (βλ. υποσημ. του παρόντος, το τέλος του άρθρου της Wikipedia). Το χαρακτηρισμό αυτό φέρουν και άλλοι Ρώσοι άγιοι, όπως οι πρίγκιπες Μπόρις και Γκλεμπ, που το 1015 παραδόθηκαν οικειοθελώς στον αδελφό τους Σβιατοπόλκο, ξέροντας ότι θα θανατωθούν, επειδή θεώρησαν αταίριαστο προς τη χριστιανική τους πίστη να ζητήσουν από τους στρατιώτες τους να πολεμήσουν για την υπεράσπισή τους.

Όποιος θεωρεί ότι η ιστορία της ανθρωπότητας είναι στη βάση της πολιτική, κοινωνική ή οικονομική, ασφαλώς δεν θα συμφωνήσει με το παραπάνω σκεπτικό. Δεν πειράζει. Σκοπός αυτού του άρθρου δεν είναι να συμφωνήσει ο αναγνώστης, αλλά να καταλάβει.

Η Ρωσική Εκκλησία της Διασποράς

Η «Ρωσική Ορθόδοξος Εκκλησία της Διασποράς» ή «Υπερόριος Ρωσική Εκκλησία» απαρτιζόταν κατά κύριο λόγο από Ρώσους «πνευματικούς πρόσφυγες», που είχαν διαφύγει από την Ε.Σ.Σ.Δ., μη μπορώντας να ζήσουν κάτω από το αθεϊστικό καθεστώς. Δεν είχε κοινωνία με το πατριαρχείο της Μόσχας, διότι το τελευταίο, μετά την κοίμηση του αγίου πατριάρχη Τύχωνα και μέσα από φοβερές και αιματηρές περιπέτειες, είχε περιέλθει υπό την κηδεμονία του καθεστώτος. Έτσι, η μόνη Ορθόδοξη Εκκλησία επί ρωσικού εδάφους, που αναγνωριζόταν από τη Ρ.Ο.Ε.Δ., ήταν η μυστική και εκτός νόμου Εκκλησία, που δεν είχε αναγνωρίσει τον πατριάρχη Σέργιο (άνθρωπο του καθεστώτος) και που ήταν γνωστή στη δύση ως «Εκκλησία των Κατακομβών». Η Εκκλησία των Κατακομβών είχε μυστικούς επισκόπους, ιερείς και μοναχούς και κρυφά μοναστήρια, ενώ αναρίθμητα μέλη της βασανίστηκαν και θανατώθηκαν ως αντίπαλοι του καθεστώτος, παρά το ότι δεν ήταν καθόλου πολιτική κίνηση, αλλά καθαρά πνευματική (βλ. σχετικά, καθηγητού Αντωνίου Μάρκου, «Η Ρωσική Εκκλησία των Κατακομβών», στο http://churchsynaxarion.blogspot.com/2009/04/1.html).

Για τη Ρ.Ο.Ε.Δ. ο Αμερικανός ορθόδοξος ιερομόναχος π. Δαμασκηνός Κρίστενσεν, της Αδελφότητας του Αγίου Γερμανού της Αλάσκας, γράφει:

«Η Εκκλησία αυτή, η οποία ιδρύθηκε το 1920 με επείγον διάταγμα του πατριάρχη Τύχωνος της Μόσχας, την ίδια χρονιά είχε αποφασίσει να παραμείνει διοικητικά αποκομμένη από την Εκκλησία της Ρωσίας μέχρις ότου η δεύτερη απελευθερωνόταν από τα δεσμά του άθεου σοβιετικού καθεστώτος. Παράλληλα, όπως βεβαίωναν οι ιδρυτές-ιεράρχες της, η Εκκλησία Εξωτερικού [σ.σ. η Ρ.Ο.Ε.Δ.] αυτοχαρακτηριζόταν εξαρχής ως “αδιάσπαστο, πνευματικά ενιαίο παρακλάδι” της Μητέρας Εκκλησίας στη Ρωσία» (ιερομόναχος Δαμασκηνός, π. Σεραφείμ Ρόουζ, Η ζωή και τα έργα του, μτφρ.-επιμ. Χαρά Λιαναντωνάκη, δ΄ έκδ. Μυριόβιβλος 2006, τ. Α΄, σελ. 379-380).

Και: «Το ψήφισμα του Συμβουλίου των Επισκόπων της ρωσικής Εκκλησίας Εξωτερικού, που εκδόθηκε το Σεπτέμβριο του 1927, είχε ως εξής: “Το τμήμα της Παρρωσικής Εκκλησίας που βρίσκεται στο εξωτερικό, πρέπει να διακόψει τις οποιεσδήποτε διοικητικές σχέσεις με την εκκλησιαστική διοίκηση στη Μόσχα μέχρι να αποκατασταθούν οι ομαλές σχέσεις με τη Ρωσία και μέχρι την απελευθέρωση της Εκκλησίας μας από τις διώξεις που υφίσταται από τις άθεες σοβιετικές αρχές… Το τμήμα της ρωσικής Εκκλησίας που βρίσκεται στο εξωτερικό θεωρεί ότι είναι αδιάσπαστο πνευματικά ενιαίο παρακλάδι της Μεγάλης Ρωσικής Εκκλησίας. Δε διαχωρίζει τον εαυτό του από τη Μητέρα Εκκλησία και δεν αυτοπροσδιορίζεται ως αυτοκέφαλο”» (ό.π., υποσημείωση).

Τα παραπάνω τα γράψαμε για να γίνει κατανοητό ότι η Ρ.Ο.Ε.Δ. ήταν μια έντιμη προσπάθεια, χαρακτηριζόμενη από ταπείνωση και αγάπη, όχι από υπεροψία και φανατισμό. Μέλη της ήταν, μεταξύ άλλων αγίων ανδρών με ευρύ πνεύμα και λαχτάρα ενότητας των ορθοδόξων, ο άγιος Ιωάννης Μαξίμοβιτς, αρχιεπίσκοπος Σαγκάης και Σαν Φρανσίσκο, ο Θαυματουργός, καθώς και ο ιερομόναχος Σεραφείμ Ρόουζ.

«Όσο μπορούσαμε να γνωρίζουμε, η ρωσική Εκκλησία Εξωτερικού είχε την ευλογία να περιλαμβάνει στους κόλπους της τους πιο επιφανείς εκπροσώπους της αγίας Ρωσίας που ζούσαν τότε στη Διασπορά· θαυματουργοί γέροντες, προφήτες, γνήσιοι θεολόγοι και φιλόσοφοι» (Ιερομ. Δαμασκηνός ό.π., σελ. 379). Γι’ αυτό και, μετά την πτώση του σοβιετικού καθεστώτος, αποκατέστησε την εκκλησιαστική κοινωνία της με το πατριαρχείο Μόσχας, προς απογοήτευσιν σχισματικών «ζηλωτών» (παλαιοημερολογιτών) στην Ελλάδα και αλλού!

Προσθήκη: Τοποθέτηση του πατριάρχη Ιεροσολύμων

Το Μάιο του 1982, κατά την ανακομιδή των λειψάνων των αγίων νεομαρτύρων Ελισάβετ Θεοδώροβνας και Βαρβάρας Γιακόβλεβας, στα Ιεροσόλυμα, η αντιπροσωπεία της Ρωσικής Εκκλησίας της Διασποράς επισκέφτηκε τον τότε πατριάρχη Ιεροσολύμων Διόδωρο, ο οποίος δήλωσε μεταξύ άλλων: «Η αγιοκατάταξη ήταν πάντοτε το καθήκον της Εκκλησίας και επομένως η πολιτική δεν έχει θέση σε αυτήν, γιατί σπάνια η πολιτική ανταποκρίνεται στον λόγο της αλήθειας. Η Εκκλησία έχει μία δική της πολιτική βάση, που στηρίζεται στους κανόνες των Αγίων Πατέρων. Ο Απόστολος Παύλος μας διδάσκει ότι πρέπει να υποτασσώμεθα σε εκείνους που έχουν την εξουσία, αλλά μόνον εφ’ όσον δεν θίγεται η ουσία της πίστεώς μας. […] (Η Ρωσική Εκκλησία της Διασποράς) για διάφορους λόγους βρίσκεται έξω από την Μητέρα Γη και την Εκκλησία της Ρωσίας, η οποία καθημερινά μας παρουσιάζει νέους μάρτυρες και εκατομμύρια ακολουθούν το παράδειγμα των Αγίων νεομαρτύρων: του Τσάρου και της Μεγάλης Δούκισσας Ελισάβετ» (βλ. Λιούμπωφ Μίλλαρ, ό.π., σελ. 435-436).

Άσχετα από την πορεία που ακολούθησε ο πατριάρχης Διόδωρος χρόνια αργότερα, η τοποθέτησή του φανερώνει ότι η Ρ.Ο.Ε.Δ. δεν ενέργησε αυθαίρετα, ερήμην του συνόλου της Ορθόδοξης Εκκλησίας, ούτε και ήταν εντελώς μόνη στην απόφασή της για την αγιοκατάταξη της τσαρικής οικογένειας. Ο πατριάρχης δεν τοποθετήθηκε έτσι επειδή ήταν ηθικά μεμπτός, αλλά επειδή κατάλαβε ότι η αγιοκατάταξη του τσάρου μαζί με τους λοιπούς Ρώσους νεομάρτυρες ήταν πράξη εκκλησιαστικά ορθή. Αυτό κάποιον «οργισμένο» ενάντια στους «παπάδες», είτε «άθεο» είτε πιστό, πιθανόν τον αφήνει αδιάφορο ή ακόμη και τον σκανδαλίζει. Για ένα νηφάλιο χριστιανό όμως, σαν εμένα, αποτελεί ένα είδος επιπλέον κανονικής επικύρωσης της απόφασης.

Πρώιμες ενδείξεις της αγιότητας του τσάρου

Για την αγιότητα του τσάρου οι ορθόδοξοι Ρώσοι είπαν:

1) Ο άγιος Ιωάννης της Κρονστάνδης τον Ιανουάριο του 1901 είδε ένα τρομαχτικό όραμα, στο οποίο ο άγιος Σεραφείμ του Σάρωφ του έδειξε μια σειρά από φρικαλέες καταστροφές, που κορυφώθηκαν με τη θέα του Αντιχρίστου, της ανόδου και της πτώσης του. Κατά τη διάρκεια του οράματος, ο άγιος είδε και τα βάσανα της πατρίδας του υπό το ζυγό των μπολσεβίκων. Και μέσα στα άλλα:

«…Είδα ένα αυτοκρατορικό παλάτι, γύρω από το οποίο έτρεχαν σκυλιά. Άγρια τέρατα και σκορπιοί ούρλιαζαν και επιτίθονταν έχοντας προτεταμένα τα δόντια τους. Και είδα τον Τσάρο να κάθεται σ’ ένα θρόνο. Το πρόσωπό του ήταν χλωμό, άλλα ανδρείο. Έλεγε την ευχή του Ιησού.

Ξαφνικά έπεσε σαν νεκρός άνθρωπος. Το στέμμα του έπεσε. Τα άγρια θηρία, οι σκύλοι και οι σκορπιοί τσαλαπάτησαν τον βασιλιά. Ήμουν φοβισμένος και έκλαιγα πικρά. Ο γέροντας με πήρε από το δεξί ώμο. Είδα μια φιγούρα σαβανωμένη στα άσπρα – ήταν ο Νικόλαος ο Β΄. Στο κεφάλι του ήταν ένα στεφάνι από πράσινα φύλλα, και το πρόσωπό του ήταν άσπρο και κάπως ματωμένο. Φορούσε ένα χρυσό σταυρό γύρω από το λαιμό του και ψιθύριζε ήσυχα μια προσευχή. Και μετά μου είπε με δάκρυα: «Προσευχήσου για μένα, Πάτερ Ιωάννη. Πες σε όλους τους Ορθοδόξους Χριστιανούς ότι εγώ ο Τσάρος – μάρτυρας, πέθανα ανδρείως για την πίστη μου στο Χριστό και την Ορθόδοξη Εκκλησία. Πες στους Άγιους Πατέρες ότι πρέπει να κάνουμε μια Παννυχίδα για μένα τον αμαρτωλό, άλλα δεν θα υπάρξει τάφος για μένα!».
Σύντομα όλα έγιναν άφαντα στην ομίχλη. Έκλαψα πικρά προσευχόμενος για τον Τσάρο-μάρτυρα…» (πηγή:http://proskynitis.blogspot.com/2009/12/blog-post_6759.html).

2) Ο άγιος Νεκτάριος της Όπτινα (1853-1928) προφήτευσε το 1917, πριν την Οκτωβριανή Επανάσταση:

«Χαλεποί καιροί έρχονται σύντομα. Στον κόσμο ο αριθμός έξι έχει περάσει και ο αριθμός επτά πλησιάζει… Να είστε σιωπηλοί, υπομονετικοί. Το έτος 1918 θα είναι ακόμη χειρότερο. Ο τσάρος και ολόκληρη η οικογένειά του θα βασανισθούν και θα δολοφονηθούν. Μια ευσεβής ψυχή είδε ένα αποκαλυπτικό όνειρο: Ο Κύριός μας Ιησούς Χριστός καθόταν σ’ ένα θρόνο και γύρω του ήταν οι δώδεκα Απόστολοι. Εν τω μεταξύ φρικτά βάσανα και θρήνοι ακούγονταν από την γη. […] Αίφνης ο Τσάρος παρουσιάστηκε μπροστά στον θρόνο του Χριστού με στεφάνι μεγαλομάρτυρος… Μάλιστα! Αυτός ο Τσάρος θα γίνει μεγαλομάρτυρας.

Αν δεν μετανοήσουμε και δεν επιστρέψουμε στον Θεό, τότε όχι μόνο η Ρωσία, μα ολόκληρη η Ευρώπη θα καταρρεύσει. Η ώρα της προσευχής έχει έρθει».

Τα παραπάνω κατέθεσε ο Β. Σούστιν, πνευματικό παιδί του αγίου Νεκταρίου, και καταγράφονται στη βιογραφία του (Όσιος Νεκτάριος, Ο τελευταίος μεγάλος στάρετς της Όπτινα, έκδ Σταυροπηγιακής και Συνοδικής Ι. Μονής Οσίου Συμεών του Ν. Θεολόγου, Κάλαμος Αττικής 2003, σελ. 83-86).

3) Η αγιότητα του αγίου Σεραφείμ του Σάρωφ ανακηρύχθηκε επί των ημερών του τσάρου Νικολάου, το 1903. «Είναι αξιοσημείωτο και εκπληκτικό, ότι ο Όσιος Σεραφείμ είχε γράψει μια επιστολή, και είχε δώσει εντολή να επιδοθή αυτή στον τρίτο Τσάρο από την εποχή του, όταν θα επισκεφθή το Σάρωφ. Πράγματι, όταν ο Νικόλαος επεσκέφθη το Σάρωφ κατά την Ανακύρυξι του Αγίου, εδόθη εις αυτόν η επιστολή, η οποία εφυλάσσετο στην Μονή του Ντιβέγιεβο. Την εδιάβασε, αλλά δεν είπε ποτέ σε κανέναν το περιεχόμενό της· το πιθανότερο είναι, ότι ανεφέρετο στο Μαρτύριό του» [Βλ. «Οι Ρώσοι Άγιοι Νεομάρτυρες και ο Τσάρος Νικόλαος Β΄», Μέρος Β΄. Ολόκληρη η μελέτη δημοσιεύεται στο http://www.synodinresistance.org/Theology_el/January.html (2)].

«Άλλωστε, ένα συγκλονιστικό γεγονός, κατά την ημέρα της Ανακηρύξεως (19.7.1903) του Οσίου Σεραφείμ, δεν αφήνει περιθώρια αμφιβολίας. Όταν το βασιλικό ζεύγος επισκέφθηκε την γυναικεία Μονή του Ντιβέγιεβο, συνωμίλησε κατ᾿ ιδίαν με την Οσία Παρασκευή του Σάρωφ (Πάσσα Σαρώφσκαγια, † 22.9.1915), μία γνωστή διορατική εν Χριστώ Σαλή. “Η Πάσσα είχε την συνήθεια να προσφέρη τσάϊ στους επισκέπτες της. “Παρηγορούσε” αυτούς που μια δυστυχία τους παραμόνευε, βάζοντας πολύ ζάχαρη στο φλυτζάνι τους. Όταν εξήλθαν από το κελλί της, η συνοδεία των έμεινε κατάπληκτη από τα αλλοιωμένα χαρακτηριστικά του Τσάρου και την ωχρότητα του προσώπου του. Δεν απεκάλυψε σε κανέναν αυτά που η “Σαλή” του είχε ειπεί”.

Αργότερα, η υποτακτική της μακαρίας Παρασκευής εφανέρωσε, ότι η Γερόντισσά της είχε αποκαλύψει στον Τσάρο την τύχη της Ρωσίας, το μαρτύριό του και την καταστροφή της Εκκλησίας· επίσης τον είχε προτρέψει να παραιτηθή μόνος του από τον θρόνο και του είχε επιδώσει ένα δέμα με πολλή ζάχαρη, επειδή “θα είχε να κάνη μεγάλο ταξίδι...”» («Οι Ρώσοι Άγιοι Νεομάρτυρες…», ό.π., Μέρος Δ΄).

Οι παραπάνω προφητείες εμπλέκουν τρεις από τους σημαντικότερους πνευματικούς πατέρες του ρωσικού λαού κατά το 19^ο και 20ό αιώνα, τους αγίους Σεραφείμ του Σάρωφ, Ιωάννη της Κρονστάνδης και Νεκτάριο της Όπτινα, καθώς και την αγία Παρασκευή του Ντιβέγιεβο (γυναικείας μονής, που ιδρύθηκε υπό την πνευματική καθοδήγηση του αγίου Σεραφείμ του Σάρωφ). Ακόμη κι αν υποθέσουμε ότι πρόκειται για μύθους, επινοημένους μετά τη δολοφονία των τσάρων, θα πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι ένας λαός δεν πλάθει μύθους που αγιοποιούν τον τύραννό του, δηλ. τον εχθρό του.

Ας δώσω ένα περιθώριο δικαίωσης σ’ εκείνους που πιστεύουν πως ο λαός μπορεί να τιμήσει κάποιον ως άγιο πλάθοντας μύθους γι’ αυτόν κι όχι βασισμένος σε πραγματικά γεγονότα που φανερώνουν αγιότητα. Ακόμη και σε μια τέτοια υποθετική περίπτωση, το λιγότερο που πρέπει να δεχτούμε είναι ότι ο λαός έχει μετατρέψει τον άνθρωπο εκείνο σε σύμβολο της ελευθερίας του από μια σκληρή τυραννία. Πάλι λοιπόν πρόκειται για μια «αγιοποίηση» που γίνεται από το λαό και δεν επιβάλλεται «άνωθεν».

Οι προφητείες αυτές, αν μεν είναι αληθινές (πολύ πιθανόν), αποτελούν σοβαρές επιβεβαιώσεις της αγιότητας της τσαρικής οικογένειας, ενώ, αν είναι μύθοι, αποτελούν σοβαρή ένδειξη της έντονης ιδέας που είχαν οι ορθόδοξοι Ρώσοι για τον τελευταίο τσάρο ως μάρτυρα.

Το ίδιο ισχύει και για την παρακάτω προφητεία:

4) Κατά το 1917, ο μητροπολίτης Μόσχας Μακάριος, προκάτοχος του αγίου Τύχωνα, είδε κατά σειράν τα εξής προφητικά όνειρα:

«Είδα έναν αγρό. Ο Σωτήρας μας [σ.σ. ο Χριστός] προχωρούσε σε ένα μονοπάτι. Τον ακολούθησα, λέγοντας: “Κύριε, Σε ακολουθώ”. Στράφηκε προς εμένα και είπε: “Ακολούθησέ με”. Τελικά, ήλθαμε μπροστά σε μία πελώρια αψίδα στολισμένη με αστέρια. Στο κατώφλι ο Σωτήρας πάλι στράφηκε προς το μέρος μου και επανέλαβε: “Ακολούθησέ με”. Και εισήλθε σε ένα θαυμάσιο περιβόλι. Εγώ σταμάτησα στὸ κατώφλι. Τότε ξύπνησα. Μετά από λίγο πάλι κοιμήθηκα και είδα, ότι ήμουν μέσα στην αψίδα και μπροστά μου ήσαν ο Σωτήρας με τον Τσάρο Νικόλαο, προς τον οποίο είπε: “Βλέπεις στα χέρια μου δύο ποτήρια. Το ένα είναι πικρό για τον λαό σου, το άλλο είναι για σένα”. Ο Τσάρος εγονάτισε και για πολλή ώρα παρακαλούσε τον Κύριο να του επιτρέψη να πιη το πικρό ποτήριο μαζί με τον λαό του. Στην αρχή ο Κύριος δεν συμφωνούσε, αλλά ο Τσάρος ικέτευε Αυτόν ενοχλητικά. Επί τέλους, ο Σωτήρας ετράβηξε από το πικρό ποτήριο ένα μεγάλο πυρακτωμένο κάρβουνο και ετοποθέτησε αυτό στο χέρι του Τσάρου. Τότε, αυτός άρχισε να μετακινή το κάρβουνο από το ένα χέρι στο άλλο και ταυτοχρόνως άρχισε το σώμα του να λάμπη και τελικά έγινε όλο φωτεινό.

Τότε ξύπνησα πάλι. Ξανακοιμήθηκα και είδα ένα μεγάλο αγρό σκεπασμένο με άνθη. Στην μέση ήταν ο Τσάρος και γύρω του πλήθος λαού, στον οποίο με τα χέρια του εμοίραζε μάννα. Μία φωνή ακούσθηκε τότε: “Ο Τσάρος έλαβε επάνω του την ενοχή του ρωσικού λαού και ο λαός συγχωρείται!...”» («Οι Ρώσοι Άγιοι Νεομάρτυρες…», Μέρος Δ΄).

5) Το Δεκέμβριο του 1916 η τσαρίνα Αλεξάνδρα επισκέφτηκε τα στρατιωτικά νοσοκομεία και τα μοναστήρια του Νόβγκοροντ. Στο μοναστήρι Δεσανίτυ επισκέφτηκε την οσία ασκήτρια Μαρία Μιχαήλοβνα στο μικρό κελάκι της. Μόλις μπήκε μέσα, η αγία άνοιξε την αγκαλιά της και είπε: «Έρχεται η μάρτυς βασίλισσα Αλεξάνδρα!». Την αγκάλιασε και την ευλόγησε. Λίγες μέρες αργότερα η αγία κοιμήθηκε. Αυτό (προέρχεται από τις Αναμνήσεις της Άννας Βυρούμποβας, βλ. ό.π., Η΄ Μέρος), μαζί με την επιστολή του αγίου Σεραφείμ και την αναφορά της αγίας Παρασκευής του Ντιβέγιεβο, δηλώνει ότι η τσαρική οικογένεια περίμενε το θάνατό της.

Πρώιμη τιμή του τσάρου στη Σερβία

«Οι Σέρβοι ήσαν οι πρώτοι, οι οποίοι εζήτησαν το 1930 από την Ιερά Σύνοδο αυτών την Ανακήρυξι του Τσάρου Νικολάου ως Αγίου, διότι είχαν πεισθή για την αγιότητά του μετά από σειρά θαυμάτων, ένα εκ των οποίων είναι και το εξής.

Κατά το έτος 1927, ο ζωγράφος Σ. Φ. Κολέσνικωφ, ο οποίος εργαζόταν σε μία νεοπαγή Εκκλησία της Ιερας Μονής του Αγίου Ναούμ παρά την Αχρίδα, σκέφθηκε να αγιογραφήση στους τοίχους τα πρόσωπα δεκαπέντε Αγίων. Εζωγράφισε δεκατέσσερις από αυτούς, αλλά κάποιο μυστηριώδες αίσθημα τον εμπόδιζε να αποτελειώση το έργο. Έτσι, ανέμενε ολίγο καιρό.

Μία ημέρα, κατά το σούρουπο, εισήλθε στην Εκκλησία, όπου υπήρχε ένα θαυμάσιο φως από την δύσι του ηλίου. Τότε, στον κύκλο, ο οποίος είχε μείνει κενός για την αγιογράφησι του 15ου προσώπου Αγίου, είδε το θλιμμένο πρόσωπο του Τσάρου Νικολάου!

Ο αγιογράφος, γεμάτος έκπληξι και συγκίνησι, έμεινε προς στιγμήν σαν παραλελυμένος. Κατόπιν, του ήλθε μεγάλη επιθυμία να ζωγραφίση το πρόσωπο που είχε ιδεί. Και άρχισε να βάζη κατ᾿ ευθείαν τα χρώματα, χωρίς να σχεδιάση πρωτύτερα. Όλη την επομένη νύκτα δεν ήταν δυνατόν να κοιμηθή. Το πρωΐ αποτελείωσε το έργο του με ένα τέτοιο ζήλο, τον οποίο δεν είχε αισθανθή ποτέ στην ζωήτου: “Ζωγράφησα χωρίς φωτογραφία. Το πρόσωπο του Τσάρου είχε εκτυπωθή στην μνήμη μου”!» («Οι Ρώσοι Άγιοι Νεομάρτυρες…», ό.π., Μέρος Α΄, όπου και φωτογραφία της εικόνας).

Άλλο ένα θαύμα, που αναφέρεται στην ίδια μελέτη (Μέρος Γ΄), είναι η εμφάνιση του τσάρου στο όνειρο μιας ηλικιωμένης Σέρβας, το 1925, που από τους τρεις γιους της οι δύο είχαν σκοτωθεί στον πόλεμο και ο τρίτος είχε εξαφανιστεί. Ο τσάρος της ανάγγειλε ότι ο γιος της βρίσκεται σώος στη Ρωσία και ότι η ίδια δε θα πεθάνει πριν τον ξαναδεί – και όντως λίγους μήνες αργότερα ο γιος της επέστρεψε.

Πρώιμη τιμή του τσάρου από τους Ρώσους

Συνεχίζω, από την ίδια μελέτη, Μέρος Γ΄:

«Η ευλάβεια των πιστών προς τους Αγίους Ρώσους Νεομάρτυρας, ιδίως προς τον Τσάρο, ήταν αυθόρμητη και μεγάλη ευθύς μετά το μαρτύριό τους. Η οικία, εντός της οποίας εφονεύθη αγρίως η Τσαρική Οικογένεια στο Αικατερίνμπουργκ, έγινε αμέσως λαϊκό προσκύνημα. Για τον λόγο αυτό, οι Μπολσεβίκοι την εκρήμνισαν!

Αλλά και επί του αθεϊστικού καθεστώτος ακόμη, μέσα στην Ρωσία ετιμώντο μεγάλως οι Νεομάρτυρες. Μία χαρακτηριστική επιστολή από την Μόσχα, η οποία είχε δημοσιευθή τότε στην Δύσι, ανέφερε: “Έχω μάθει, ότι τελούν την Ακολουθία των Νεομαρτύρων εις ένα Μοναστήρι. Μερικοί Ιερείς επίσης είναι γνωστοί εις εμένα, οι οποίοι τελούν ανοικτά Παρακλήσεις των Νεομαρτύρων στους Ναούς των. Αλλά είναι σε δυσπρόσιτα μέρη. Ένας τέτοιος Ιερεύς με εκπλήσσει: έχει μεγάλη Ενορία, όμως ποτέ δεν μνημονεύει τις Αρχές. Σε Παρακλήσεις μνημονεύει τον άγιο Ιωάννη της Κροστάνδης και τους Νεομάρτυρας ονομαστικώς...”.

[…]

Διηγείται η αγία Γερόντισσα Αριάδνη, η οποία είχε διατελέσει Καθηγουμένη της Ιεράς Μονής Παναγίας του Βλαδιμήρ στο Σαν Φραντσίσκο των Η.Π.Α., ότι όταν ακόμη ευρίσκετο το Μοναστήρι τους στην Σαγκάη της Κίνας, εβάδιζε μία ημέρα του 1948 προς τον Ναό για να ανάψη τα κανδήλια. Ξαφνικά, είδε τον Τσάρο Νικόλαο, ο οποίος εξήρχετο από ένα κτίριο και της είπε, ότι η Αδελφότητα θα έπρεπε να μεταφερθή στην Αμερική, διότι επρόκειτο οι Κομμουνισταί να καταλάβουν την πόλι.

Πράγματι, τα γεγονότα εξελίχθησαν όπως είχε προείπει ο Τσάρος Άγιος Νικόλαος. Ας σημειωθή, ότι όταν ο Τσάρος προφήτευσε τα μέλλοντα, δεν υπήρχε καν υποψία ότι θα επεκράτουν οι Κομμουνισταί στην Κίνα!».

Για τη Γερόντισσα Αριάδνη, σημαντική πνευματική μητέρα των ορθοδόξων Ρώσων της Αμερικής, βλ. ολίγα στο Ιερομόναχου Δαμασκηνού, π. Σεραφείμ Ρόουζ, Η ζωή και τα έργα του, ό.π., τ. Α΄, σελ. 356-357, και εκτενέστερα στοhttp://www.roca.org/OA/141/141e.htm.

Ένας ακόμη από τους μεγαλύτερους αγίους του ρωσικού έθνους, ο προαναφερθείς άγιος Ιωάννης Μαξίμοβιτς (1896-1966), Αρχιεπίσκοπος Σαγκάης και Σαν Φρανσίσκο, ο γίγαντας της φιλανθρωπίας και «ξυπόλυτος άγιος» των παρισινών δρόμων, έγραψε για τον τσάρο πολύ πριν την επίσημη αναγνώρισή του ως αγίου:

«…όταν ήταν αδύνατο εις αυτόν να εκτελέση κατά την συνείδησί του το καθήκον του ως Τσάρου, παρέδωσε το αυτοκρατορικό διάδημα, όπως ο Άγιος [Παθοφόρος] Πρίγκιψ Βόρις, διότι δεν ήθελε να γίνη αιτία διχασμού και αιματοχυσίας στην Ρωσία. Έδειξε με την πράξι αυτή μεγαλοψυχία ανάλογη με αυτήν του Δικαίου Ιώβ. Αλλά παρέμεινε ακόμη επικίνδυνος για τους εχθρούς του, διότι ήταν ο φορεύς της συνειδητοποιήσεως, ότι η υψίστη εξουσία πρέπει να υπακούση στον Θεό και να ακολουθήση τις εντολές Του. Ήταν μία ζώσα ενσάρκωσις της πίστεως στην Θεία Πρόνοια, η οποία διευθύνει την τύχη των Εθνών και των λαών και οδηγεί τους πιστούς εξουσιαστάς προς καλές και χρήσιμες πράξεις. Για τον λόγο αυτό (ο Τσάρος) ήταν αφόρητος στους εχθρούς της Πίστεως, ως και για όσους προσπαθούν να θέσουν την ανθρώπινη λογική και τις ανθρώπινες ικανότητες υπεράνω όλων.

Ο Τσάρος Νικόλαος Βʹ ήταν ένας δούλος του Θεού στην εσωτερική νοοτροπία (διάθεσι), στην πεποίθησί του, στις πράξεις του. Και έτσι ήταν ενώπιον των οφθαλμών ολοκλήρου του Ορθοδόξου Λαού. Η μάχη εναντίον του συνδέεται στενά με την μάχη εναντίον του Θεού και της Πίστεως. Με μία λέξι, έγινε Μάρτυς, επειδή έμεινε πιστός στον Κύριο των κυρίων και εδέχθη τον θάνατο, όπως τον εδέχθησαν οι Μάρτυρες» («Οι Ρώσοι Άγιοι Νεομάρτυρες…», ό.π., Μέρος Ε΄).

Είπε επίσης για τον τσάρο ο άγιος Ιωάννης: «Τα πάντα εξεγέρθηκαν εναντίον του κατεξοχήν πράου, αγνού και άκρως στοργικού τσάρου, σε τέτοιο βαθμό, ώστε εκείνη την τρομερή ώρα του αγώνα εναντίον του παρέμεινε μόνος. Αισχρές συκοφαντίες διαδόθηκαν προκαταβολικά εναντίον του τσάρου και της οικογένειάς του, ώστε ο λαός να επιδείξει αναίδεια στο πρόσωπό του. […] Ο τσάρος έμεινε εντελώς μόνος, περιβαλλόμενος από προδοσία, χυδαιότητα και δειλία. […] Κατά τις ημέρες του Μαρτίου, το Πσκοφ έγινε η Γεθσημανή του τσάρου και το Εκατερίνμπουργκ ο Γολγοθάς του. ο τσάρος Νικόλαος πέθανε ως μάρτυρας, με ακλόνητη πίστη και υπομονή, έχοντας πιει το ποτήριον του πόνου μέχρι το κατακάθι» (στο Ο Άνθρωπος του Θεού – Άγιος Ιωάννη Μαξίμοβιτς, εκδ. Μυριόβιβλος, Αθήνα 2008, σελ. 233-234).

Η τιμή προς τον τσάρο από τους ορθόδοξους Ρώσους στην Αμερική φαίνεται και από το «Δωμάτιο του Τσάρου», που οικοδόμησαν το 1974 (αρκετά χρόνια πριν την αγιοκατάταξη) στο μοναστήρι του αγίου Γερμανού της Αλάσκας, στην Πλατίνα της Καλιφόρνιας, οι ιδρυτές της Αδελφότητας του Αγίου Γερμανού ιερομόναχοι Σεραφείμ Ρόουζ (βλ. Ορθόδοξοι άγιοι και δίκαιοι της Αμερικανικής Γης) (Αμερικανός) και Γκλεμπ Ποντμοσένσκυ (Ρώσος), δύο από τους σημαντικότερους σχετικά πρώιμους εκφραστές της Ορθοδοξίας στην Αμερική.

Ήταν «ένα δωμάτιο στην πραγματικότητα αφιερωμένο στον Τσάρο Νικόλαο Β΄ και την οικογένειά του. Στις 4/17 Ιουλίου, ημέρα εορτασμού των βασιλέων μαρτύρων της Ρωσίας, οι πατέρες έραναν με αγιασμό την περιοχή του μελλοντικού κτηρίου. […] Μέχρι το Νοέμβριο το δωμάτιο είχε ολοκληρωθεί και σπάνιες φωτογραφίες του Τσάρου και της βασιλικής οικογένειας κρεμάστηκαν στους τοίχους. Αναγνωρίζοντας πόσο παράξενο θα μπορούσε να φανεί αυτό σε κάποιον συνηθισμένο παρείσακτο, ο π. Σεραφείμ έγραψε: “Η τοποθέτηση της κορνίζας στο πορτρέτο του Τσάρου ολοκληρώθηκε και το δωμάτιο βάφτηκε μπλε, εγκαίρως για έναν θριαμβευτικό εορτασμό στο Δωμάτιο του Τσάρου. Μερικοί από εμάς εμπνέονται από αυτούς τους εορτασμούς στην έρημο – και από αυτή την ιδέα του Δωματίου ενός Τσάρου στο δάσος. Πρέπει να συνεχίσουμε να είμαστε “σαλοί” [= σ.σ. τρελοί] για τον κόσμο προκειμένου να έχουμε έμπνευση και να παράγουμε καρπούς”» (ιερομόναχος Δαμασκηνός, π. Σεραφείμ Ρόουζ, Η ζωή και τα έργα του, μτφρ. μοναχός Παΐσιος Νεοσκητιώτης, Μυριόβιβλος 2007, τ. Β΄, σελ. 349-350).

Είναι περιττό να σημειωθεί ότι οι πατέρες Σεραφείμ και Γερμανός είχαν καθαρώς πνευματικά και καθόλου πολιτικά ενδιαφέροντα και κίνητρα, πράγμα που φάνηκε εξάλλου και από ολόκληρη τη ζωή και τη δράση τους.

Ας κλείσουμε την παρούσα ενότητα με τα λόγια του π. Δημητρίου Ντούπκο (βλ. άγιος Ιωάννης Μαξίμοβιτς, π. Σ. Ρόουζ και σχισματικός ζηλωτισμός). Ο ηρωικός αυτός ιερέας του πατριαρχείου Μόσχας και ομολογητής, που φυλακίστηκε και βασανίστηκε επί μακρόν από το σοβιετικό καθεστώς για θρησκευτικούς λόγους και όχι για κάποιο ποινικό αδίκημα, μίλησε ανοιχτά για τον τσάρο Νικόλαο ως άγιο και μάρτυρα αμέσως, κατά τη διάρκεια του κομουνισμού, χαρακτηρίζοντάς τον μάλιστα ως το μεγαλύτερο άγιο του ρωσικού λαού.

Στο παρακάτω κείμενο φαίνεται όχι μόνο η τιμή προς τον τσάρο ως άγιο πολύ πριν την επίσημη αναγνώρισή του, αλλά (όπως και στο προαναφερθέν απόσπασμα ομιλίας του αγίου Ιωάννη Μαξίμοβιτς) και η ιδέα γι’ αυτόν ως ένα άνθρωπο καλό και ευσεβή, που αγωνιούσε για τους δικούς του και για το λαό του πολύ περισσότερο απ’ όσο ανησυχούσε για τη δική του τύχη, αλλά και που η καλοσύνη του «επιδρούσε ευεργετικά στους φύλακές του» (όταν ήταν κρατούμενος), γι’ αυτό και «τους άλλαζαν συχνά», ώστε να μην προλάβουν να τον συμπαθήσουν. Όλα αυτά μάλιστα ο π. Δημήτριος τα αναφέρει ως πασίγνωστα, όχι ως «μυστικά» που τώρα ο ίδιος τα φανερώνει.

Αυτά φανερώνουν την εικόνα που είχε για τον τσάρο η ρωσική καρδιά – και η θεσμική Ρωσική Εκκλησία, τόσο στη δύση όσο και στη Ρωσία, προχώρησε στην αγιοκατάταξη ακούγοντας ακριβώς το θέλημα αυτής της ρωσικής καρδιάς.

Γράφει ο π. Δημήτριος:

«Όλοι αυτοί, οι οποίοι εβασανίσθησαν από τους αθέους είναι Μάρτυρες. Για τον λόγο αυτό ομιλώ για την Αγία Ρωσία. Ο Ρώσος Τσάρος Νικόλαος Βʹ έχει την θέσι του στις πρώτες τάξεις των Ρώσων Μαρτύρων. Δυστυχώς, όταν ομιλή κανείς γι᾿ Αυτόν, όλοι εννοούν (δεν γνωρίζει κανείς το γιατί), τον πολιτικό άρχοντα. Δεν θέλω εδώ να αναφερθώ στην Βασιλεία του, αν και εν συγκρίσει με άλλας Βασιλείας, θα ημπορούσα να ειπώ πολλά. Θέλω μόνο να ομιλήσω γι᾿ αυτόν ως Χριστιανόν, ως Μάρτυρα του Χριστού, επί τέλους ως Αρχιστράτηγο του Στρατού του Χριστού.

Ας διαβάσετε το βιβλίο του Ζιλλιάρντ (Gilliard) [σ.σ. ο Ελβετός Πέτρος Gilliard διατέλεσε από το 1905 δάσκαλος των παιδιών του τσάρου στη γαλλική γλώσσα και έζησε μαζί τους μέχρι λίγο πριν το θάνατό τους. Το 1921 δημοσίευσε το βιβλίο του Δεκατρία έτη στη ρωσική αυλή – Μία προσωπική διήγηση των τελευταίων ετών και του θανάτου του Τσάρου Νικολάου Β΄ και της οικογένειάς του]: Ο Ζιλλιάρντ δεν είναι Ρωσικής καταγωγής και δεν ημπορούμε να τον υποψιαζώμεθα για μεροληψία. Εν τούτοις, αυτό που έγραψε, δεν είναι τίποτε άλλο παρά Βίος Αγίου και στο βιβλίο αυτό δεν υπάρχει τίποτε φανταστικό. Γνωρίζω πρόσωπα, τα οποία είχαν μεροληπτικὴγνώμη για τον Τσάρο και όταν εδιάβασαν αυτό το βιβλίο, απέκτησαν στο πρόσωπό του την ευλάβεια ως προς έναν Άγιο.

Όσον αφορά εμένα, δεν ημπορώ να έχω αυτόν διαφορετικά. Για μένα είναι Άγιος, ακόμη και ένας πολύ μεγάλος Άγιος.

Διαβάζοντας το βιβλίο του Ζιλλιάρντ, σκεφθήτε τον τρόπο που προσευχόταν και κάνετε μία σύγκρισι με τον τρόπο που εμείς προσευχόμεθα. Σκεφθήτε πώς παρέθεσε τον εαυτό του και όλους τους ιδικούς του στο θέλημα του Θεού. Σκεφθήτε την ευεργετική επίδρασι που είχε στους φύλακές του, ώστε έπρεπε να τους αλλάζουν συχνά. Σκεφθήτε όσα υπέφερε όταν είχε απογυμνωθή από όλα. Ο πρώτος εγίνετο ο έσχατος. Σκεφθήτε πόσο υπέφερε όταν έβλεπε τα όπλα να στρέφωνται εναντίον του.

Η θλίψις του θα ήταν μικρότερη αν ήταν μόνος, αλλ᾿ είχε στο πλάϊ του την σύζυγό του, τον ασθενή Διάδοχο, τις θυγατέρες του, τους υπηρέτες του, ναι, και όλο τον Ρωσικό λαό. Τα όπλα των τσεκιστών (σ.σ. των κρατικών οργάνων της τρομοκρατίας) ήσαν εστραμμένα εναντίον όλου του Ρωσικού λαού και όχι μόνο εναντίον του. Νομίζω ότι την στιγμή εκείνη ανησυχούσε για όλο τον Ρωσικό λαό, ίσως για όλο τον κόσμο, διότι τα όπλα των αθέων απειλούν τώρα όλον τον κόσμο.

Μετά από όλα αυτά, να διστάση κανεὶς να τον αποκαλέση Άγιο; Μέγιστε Ρώσε Άγιε, Μεγαλομάρτυς Νικόλαε, πρέσβευε τω Θεώ υπέρ ημών!

Δεν εντρέπομαι καθόλου να προφέρω αυτά τά λόγια. Μου λέγουν, ότι όσοι τον επικαλούνται στις προσευχές τους εισακούονται. (Οι αθεϊσταί) θέλουν να με κατακρίνουν, διότι δεν ημπορώ να λησμονήσω, ότι επυροβόλησαν τον Ρώσο Τσάρο μαζί με τα παιδιά και την σύζυγό του. Δεν ημπορούν να μου συγχωρήσουν το ότι προσεύχομαι γι᾿ αυτόν. Αλλά τώρα δεν προσεύχομαι μόνο γι᾿ αυτόν, αλλά τον επικαλούμαι, για να προσευχηθή για μένα.

Ω μεγάλε Άγιε της Ρωσικής χώρας, Μεγαλομάρτυς Νικόλαε, μαζί με την πολυπαθή Οικογένειά σου, πρέσβευε τω Θεώ υπέρ ημών!» («Οι Ρώσοι Άγιοι Νεομάρτυρες…», ό.π., Μέρος Ε΄).

Υπάρχει όμως και μια πολύτομη έκδοση θαυμάτων, μετά θάνατον, του τσάρου Νικολάου, που κυκλοφόρησε στη Ρωσία υπό τον τίτλοΜε τις ευχές του Αγίου Τσάρου (ο τ. 5: Μόσχα 2000, σελ. 255) «από ευσεβείς Ορθοδόξους πάσης ηλικίας και τάξεως από όλες σχεδόν τις περιοχές της αχανούς Ρωσίας, με την θερμή παράκλησι προς το Πατριαρχείο Μόσχας να προβή και αυτό στην Ανακηρύξι των Νέων Μαρτύρων, ειδικά της Βασιλικής Οικογενείας» (ό.π., Μέρος Η΄).

Το ήθος του τσάρου

Εκτός από τη μαρτυρία του Ζιλλιάρντ, που επικαλείται ο π. Δ. Ντούπκο, εξαιρετικά ενδιαφέρουσα είναι και η περίπτωση του ΆγγλουΚάρολου Σύντνεϋ Γκιμπς (Charles Sydney Gibbs), που διετέλεσε από το 1908 δάσκαλος των παιδιών του τσάρου στην αγγλική γλώσσα και έμεινε μαζί τους μέχρι την εξορία τους, το 1917. «Ο Γκιμπς τόσο πολύ συγκινήθηκε από τον βίο και το μαρτύριο της Βασιλικής Οικογενείας, ώστε το 1934 έγινε Ορθόδοξος! Κατόπιν έγινε Μοναχός με το όνομα Αλέξιος και μετά Ιερομόναχος με το όνομα Νικόλαος. Τα δύο ονόματα, Αλέξιος και Νικόλαος, έλαβε προς τιμήν του Διαδόχου και του Τσάρου» (ό.π., Μέρος Στ΄, όπου και σχετικές φωτογραφίες).

Ίσως εδώ αξίζει να παρατηρήσω ότι ο τσάρος φέρεται ειπών, γύρω στο 1910, προς τον πρόεδρο του υπουργικού συμβουλίου Πέτρο Στολύπιν (1862-1911) «Η Ρωσία χρειάζεται ένα εξιλαστήριο θύμα, και το θύμα αυτό θα είμαι εγώ» (στο ίδιο, Μέρος Δ΄). Τα λόγια αυτά δεν είναι παράλογα, αν τα συσχετίσουμε με τα προαναφερθέντα για την επιστολή του αγίου Σεραφείμ του Σάρωφ και την προφητεία της αγίας Παρασκευής του Ντιβέγιεβο.

Η εικόνα του Νικολάου Β΄ ως ενός ανθρώπου που χαρακτηριζόταν από καλοσύνη, απλότητα και ειλικρινή ευσέβεια επαναλαμβάνεται και σε άλλες μαρτυρίες, εκτός από τις παραπάνω των Gilliard και Gibbs (που είναι σημαντικές, γιατί όταν έγραψαν δεν είχαν πια τίποτα να κερδίσουν – ιδίως ο δεύτερος, που η αξιοπιστία του ενισχύεται από το ότι όχι μόνο άλλαξε θρήσκευμα αλλά έγινε και μοναχός), όπως στις Αναμνήσεις της Άννας Βυρούμποβας, φίλης της τσαρίνας, που εκδόθηκαν στη Φινλανδία μετά τα γεγονότα (η Άννα Βυρούμποβα, 1884-1964, συκοφαντήθηκε ως ερωμένη του Ρασπούτιν, όμως επαναστατική επιτροπή που τη συνέλαβε και την εξέτασε διαπίστωσε ότι ήταν παρθένος). Μπορεί να πει κάποιος ότι τέτοιες μαρτυρίες προέρχονται από κύκλους φιλικούς προς τον τσάρο, συνεπώς είναι μεροληπτικές, δεν παύουν όμως να είναι μαρτυρίες ανθρώπων που τον γνώρισαν. Επιπλέον, και οι αντίθετες μαρτυρίες, που τον θεωρούν εκφραστή της τυραννίας και στηλιτεύουν τα αλλεπάλληλα πολιτικά του λάθη, προέρχονται από κύκλους ιδεολογικά εχθρικούς προς αυτόν, και μάλιστα από την παράταξη των δολοφόνων του, επομένως επίσης είναι μεροληπτικές.

Σώζεται επιστολή της κόρης του Όλγας (μίας από τις νεομάρτυρες), όπου η νεαρή πριγκίπισσα αναφέρει: «Ο πατέρας παρακαλεί να μεταφέρετε σε όλους, όσοι παραμένουν πιστοί σε αυτόν, και σε όσους μπορούν να αντιδράσουν, να μην εκδικηθούν χάριν αυτού, διότι αυτός τους έχει ήδη συγχωρήσει όλους και προσεύχεται για όλους. Επίσης, να μην εκδικηθούν για τον εαυτό τους. Να ενθυμούνται δε ότι το κακό, το οποίο τώρα υπάρχει στον κόσμο, θα γίνει ισχυρότερο, αλλ’ όμως το κακό δεν νικάται διά του κακού, αλλά μόνο διά της αγάπης…» (παρατίθεται στο Μέρος Η΄).

Την επιστολή αυτή φυσικά δεν την είδα, μόνο διάβασα γι’ αυτήν. Ωστόσο η επαλήθευση της ύπαρξής της, για μένα, αίρει κάθε επιφύλαξη για το υψηλό χριστιανικό ήθος του τσάρου, τουλάχιστον κατά τη διάρκεια της αιχμαλωσίας του.

Αν και ο Νικόλαος αναμφίβολα ήταν αποτυχημένος ως αυτοκράτορας και όλη η θητεία του στο θρόνο ήταν μια διαδοχή πολιτικών λαθών, αυτό δεν αποκλείει να ήταν άνθρωπος υψηλής ηθικής ποιότητας. Όσο κι αν τα θαλάσσωσε, πάντως δεν φαίνεται να επιδίωξε προσωπικό κέρδος από το αυτοκρατορικό αξίωμά του. Όταν η άσχημη κοινωνική και πολιτική κατάσταση της χώρας (που συσσωρευόταν επί πολλές γενιές) έφτασε στο απροχώρητο, παραιτήθηκε χάριν της πατρίδας και από το θρόνο και από το δικαίωμα να τον διαδεχτεί ο γιος του, και έδωσε οδηγία στον αδελφό του να ορκιστεί ότι θα κυβερνήσει κατά τις επιθυμίες του λαού. Σημειωτέον, ότι ένας ισχυρός και ικανός τσάρος δεν έπεται καθόλου ότι θα ήταν και φιλολαϊκός μεταρρυθμιστής και, τουναντίον, θα ήταν και εξαιρετικά δύσκολο να πέσει από την εξουσία.

Προσθήκη, από το άρθρο του Γ. Αλεξάνδρου «Μπορεί λοιπόν να είναι άγιος ο τσάρος Νικόλαος;», που περιελήφθη στο ίδιο ένθετο: «Υπάρχουν πολλές μαρτυρίες βεβαίως που λένε για το αγαθόν της προσωπικότητας του τσάρου και αυτές είναι σημαντικό να μην αποκρύπτονται. Είναι χαρακτηριστική η διήγηση του μητροπολίτη Νέστορα Ανίσιμοφ Νικολάι Αλεξάντροβιτς (1884-1962), του ιεραποστόλου των λαών της Ανατολικής Σιβηρίας. Όταν έφτασε σε εκείνη την σιβηρική γη και ειδικά στην Καμτσιάκα, συνάντησε τους Εσκιμώους, τους Σιβήριους και τους Τσούτσκους κατοίκους της οι οποίοι βρισκόντουσαν σε επίπεδο νεολιθικής εποχής. […] Οι άνθρωποι αυτοί συνθλίφτηκαν από μια τρομακτική καταπίεση και στην κυριολεξία βρέθηκαν στα πρόθυρα της γενοκτονίας. Ο Ρώσος ιεραπόστολος ένιωσε πνευματικό του καθήκον να υπερασπιστεί αυτούς τους ανθρώπους από την αυθαιρεσία της ντόπιας ρωσικής εξουσίας. Κανείς όμως δεν έδινε σημασία στα παράπονά του για την καταπίεση των αυτοχθόνων. Έφθασε λοιπόν μέχρι την Αγία Πετρούπολη. Πήγε και βρήκε ανώτερους διοικητικούς υπαλλήλους, υπευθύνους εταιριών που δραστηριοποιούνταν στην περιοχή, μητροπολίτες, ακόμα και την Ιερά Σύνοδο. Όλοι τον αντιμετώπισαν με έκπληξη αλλά και πολλές φορές με περιφρόνηση. Προσευχόταν συνεχώς στον Θεό να δώσει κάποιος λύση στα προβλήματά του, μέχρι που κατάφερε να βρεθεί από ευτυχή σύμπτωση μπροστά στον τσάρο.

Ο ίδιος στα Απομνημονεύματά του αναφέρει ότι ο τσάρος Νικόλαος ήταν ο μόνος που τον άκουσε με προσοχή στην Αγία Πετρούπολη και του ικανοποίησε όλα τα αιτήματα. Ο ιεραπόστολος βρήκε συνομιλητή στο πρόσωπο του τσάρου, όταν δεν μπορούσε να βρει συνομιλητή ούτε στους μητροπολίτες ούτε στους ανθρωπιστές της εποχής του».

Αν ο Νικόλαος ήταν τέτοιος άνθρωπος, καλός, απλός και ευσεβής, άσχετα αν ήταν αποτυχημένος κυβερνήτης, τότε δεν υπάρχει ηθικό εμπόδιο στο να είναι άγιος.

Επίλογος

Για το παρόν άρθρο περιμένω αντιδράσεις κυρίως από τρεις πλευρές.

Από ορθολογιστές, πιστούς ή άπιστους, που θα θεωρήσουν πρωτόγονη και άξια περιφρόνησης την πνευματική κατανόηση της ανθρώπινης ιστορίας, που προβάλλεται εδώ, και πιθανόν να σκανδαλιστούν και να οργιστούν που υπάρχει στις μέρες μας κάποιος που συνεχίζει να αναφέρεται σε κάτι κατάλληλο μόνο για τα σκουπίδια.

Από αριστερούς διαφόρων αποχρώσεων, που θα θεωρήσουν βλασφημία το χαρακτηρισμό της Οκτωβριανής Επανάστασης σ’ αυτό το άρθρο ως παγίδας του διαβόλου με πρόσχημα τα κοινωνικά προβλήματα και πραγματικό στόχο την απώλεια ψυχών (ναι, αυτό είπα).

Από Έλληνες πατριώτες, πιθανότατα πιστούς, που θα ανησυχήσουν μήπως, προβάλλοντας ένα τόσο ρωσικό εκκλησιαστικό θέμα, δίνουμε έδαφος στους Ρώσους, ώστε να μας πάρουν την πρωτοκαθεδρία της παγκόσμιας Ορθοδοξίας ή ακόμη και τον τίτλο του Οικουμενικού Πατριαρχείου για το πατριαρχείο Μόσχας.

Στους πρώτους από τους παραπάνω αδελφούς μας έχω να απαντήσω ότι το μείζον ζήτημα, από το οποίο κρίνεται η εγκυρότητα της παραπάνω ερμηνείας, είναι το ερώτημα για την ύπαρξη του Θεού και την αλήθεια της (Ορθόδοξης) πρότασης για τη σωτηρία του ανθρώπου (ένωσης με τον Τριαδικό Θεό εν Χριστώ). Το ζήτημα αυτό έχει αναλυθεί πολλάκις και η διαπραγμάτευσή του ξεφεύγει από τα πλαίσια του παρόντος άρθρου. Αν ωστόσο η απάντηση σ’ αυτό το ερώτημα είναι καταφατική, τότε η σωστή κατανόηση της ιστορίας είναι η πνευματική και όχι η πολιτική, οικονομική κ.τ.λ. Εντέλει, θα επαναλάβω κάτι που έγραψα στην αρχή, ότι η εποχή μας κατά κανόνα αποδέχεται με θαυμασμό μέχρι αγιοποίησης (εξιδανίκευσης) την κουλτούρα κάθε λαού και δεν θεωρεί «πνευματικό σκουπίδι» ούτε την πλέον πρωτόγονη ειδωλολατρία, οπότε ελπίζω να γίνει ανεκτή η ορθόδοξη οπτική της ιστορίας, γιατί κι αυτή εκφράζει μια κουλτούρα και αν μη τι άλλο δικαιούται κάποιο σεβασμό, ακόμη και από εκείνους που διαφωνούν μ’ αυτήν.

Βέβαια, διαισθάνομαι μια αντίρρηση: ίσως κάποιος αντιτείνει ότι η ορθόδοξη κουλτούρα δεν δικαιούται σεβασμό, όντας η ίδια «μισαλλόδοξη» απέναντι στις αιρέσεις και τις διάφορες θρησκείες. Ακόμη κι αν αυτό ήταν αληθές, υπάρχει χώρος για όλους στο μεταμοντέρνο σύμπαν – συνεπώς και για μας – αρκεί να μη διαπράττουν εδώ και τώρα εγκλήματα. Όμως εκτός των άλλων, αυτή η αντίρρηση δεν είναι ορθή. Η Ορθοδοξία δεν είναι μισαλλόδοξη απέναντι στις αιρέσεις και τις θρησκείες, απλώς η σχέση της με αυτές είναι αντίστοιχη με τη σχέση της επιστημονικής ιατρικής προς τις εμπειρικές και τις μαγικές θεραπευτικές τεχνικές [Πω πω, τι «μισαλλόδοξος» που είμαι! Ας δώσω γρήγορα την επόμενη παραπομπή: (3)].

Στους δεύτερους αδελφούς μας έχω να απαντήσω ότι ο σκανδαλισμός τους είναι καθαρά θρησκευτικός. Αισθάνονται ότι η θρησκεία τους (δηλ. αυτό που βιώνουν ως αλήθεια) βάλλεται από μιαν άλλη θρησκεία. Σημειωτέον ότι ο μαρξισμός είναι θρησκεία (με συγκεκριμένη οντολογία και άποψη περί της ανθρώπινης σωτηρίας, μάλιστα εσχατολογική) και ο υπαρκτός σοσιαλισμός κάθε μορφής εμφάνισε σαφή θρησκευτικά χαρακτηριστικά. Ωστόσο, δε μπορούμε να παραβλέψουμε τα ιστορικά γεγονότα, τα οποία μας οδηγούν σε συγκεκριμένα συμπεράσματα, έστω και ανάλογα με τις ιδεολογικές και γενικότερα πνευματικές προϋποθέσεις του καθενός.

Τέλος, στους τρίτους αδελφούς μας έχω να πω ότι κάθε Ορθόδοξος άγιος είναι άγιος για όλη την ανθρωπότητα, απ’ όποιο έθνος ή φυλή κι αν προέρχεται, και δεν επιτρέπεται ούτε να «κατασκευάζουμε» έναν άγιο για πολιτικούς λόγους (που δεν το κάνουμε) ούτε και να αποκρύπτουμε την αγιότητά κάποιου για παρόμοιους λόγους. Αν ως Έλληνες θέλουμε να έχουμε την πρωτοκαθεδρία στην Ορθοδοξία (επειδή αγαπούμε το Χριστό και το συνάνθρωπο κι όχι για λόγους εθνικιστικής αλαζονείας, που είναι απορριπτέοι), δηλαδή να κοπιάζουμε περισσότερο γι’ αυτήν και να σταυρωνόμαστε περισσότερο, θα πρέπει να ανησυχήσουμε για την πνευματική και αγιοπνευματική κατάρτιση των ιερέων μας και ολόκληρου του λαού μας και να φροντίσουμε, με νηπτικό αγώνα, να αναδείξουμε αγίους Πατέρες εφάμιλλους με τους σημαντικούς Ρώσους Πατέρες των τελευταίων αιώνων, από τον άγιο Παΐσιο Βελιτσκόφσκι μέχρι τον άγιο Γέροντα Σωφρόνιο του Essex, και μεγάλους αγίους μάρτυρες απέναντι στον καπιταλιστικό αθεϊσμό και τον κατακλυσμό του new ageσυγκρητιστικού παγανισμού, εφάμιλλους με τους αγίους νεομάρτυρες των Ρώσων ενάντια στον κομμουνιστικό αθεϊσμό. Κατά τη γνώμη μου, αυτά και όχι θρησκευτικο-πολιτικές ανησυχίες θα μας οδηγήσουν στο δρόμο της βασιλείας των ουρανών, που είναι ο μέγιστος πόθος και το αιώνιο αγαθό, ενώ τα πολιτικά πράγματα είναι ρέοντα και πρόσκαιρα.

Σημειώσεις

---

(1)   Αν και αυτά είναι γνωστά και δημοσιευμένα σε πολλά βιβλία, τα στοιχεία λαμβάνω από το Λιούμπωφ Μίλλαρ, Η Αγία Νεομάρτυς Ελισάβετ Θεοδώροβνα, Μεγάλη Δούκισσα της Ρωσίας, μτφρ. από τα αγγλικά, εκδ. «Όσιος Σεραφείμ του Σάρωφ», Ξάνθη 2005, σελ. 376-377, σημείωση. Βλ. καιhttp://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9D%CE%B9%CE%BA%CF %8C%CE%BB%CE%B1%CE%BF%CF% 82_%CE%92'_%CF%84%CE%B7%CF%82_%CE%A1% CF%89%CF%83%CE%AF%CE%B1%CF%82.

(2)   Συντάκτης αυτής της μελέτης είναι ο σχισματικός (παλαιοημερολογίτης) αρχιεπίσκοπος Φυλής Κυπριανός, όμως εμείς λαμβάνουμε από εκεί μόνο ιστορικά στοιχεία, γι’ αυτό και δε μας επηρεάζει το πρόβλημα της κανονικότητας της επισκοπικής θέσης του συντάκτη.

(3)   Για το θεραπευτικό χαρακτήρα της Ορθοδοξίας, που είναι ο αυθεντικός χαρακτήρας της, βλ. Ιερόθεου Βλάχου, Ορθόδοξη Ψυχοθεραπεία, Ιερά Μονή Γενεθλίου της Θεοτόκου (Πελαγίας), ⁸2004, αλλά και σειρά άρθρων στο διαδικτυακό τόπο http://www.oodegr.com/oode/psyxotherap/psyxotherap.htm. 

Πηγή: Δημοσίευση, με προσθήκες του συγγραφέα, από ένθετο στο περιοδικό Τρίτο Μάτι, τ. 180, Ιούνιος 2010.

ΠΗΓΗ