Μεγάλη Δευτέρα «Ἰδού, ὁ Νυμφίος ἔρχεται» (Θεολογικὸ σχόλιο στὸ περιεχόμενο καὶ τὰ νοήματα τῆς Μεγάλης Δευτέρας)

ΛΑΜΠΡΟΥ Κ. ΣΚΟΝΤΖΟΥ Θεολόγου Καθηγητοῦ 

«Ἰδοὺ ὁ Νυμφίος ἔρχεται ἐν τῷ μέσω τῆς νυκτὸς καὶ μακάριος ὁ δοῦλος ὂν εὐρήσει γρηγορούντα, ἀνάξιος δὲ πάλιν, ὂν εὐρήσει ραθυμούντα. Βλέπε οὒν ψυχή μου, μὴ τῷ ὕπνω κατενεχθῆς, ἴνα μὴ τῷ θανάτω παραδοθεῖς καὶ τῆς βασιλείας ἔξω κλεισθῆς. Ἀλλὰ ἀνανηψον κράζουσα, Ἅγιος, Ἅγιος, Ἅγιος εἰ ὁ Θεὸς ἠμῶν. Δία τῆς Θεοτόκου ἐλέησον ἠμᾶς». Μὲ αὐτὸ τὸ θεσπέσιο τροπάριο ὁ ἱερὸς ὑμνογράφος μᾶς εἰσάγει στὸ κατανυκτικὸ κλίμα τῆς Μεγάλης Ἑβδομάδος, παροτρύνοντάς μας νὰ ἑτοιμάσουμε κατάλληλα τὸν ἑαυτό μας, προκειμένου νὰ ὑποδεχτοῦμε τὸ Νυμφίο τῆς ψυχῆς μᾶς Χριστὸ καὶ νὰ λάβουμε μέρος στὴν πνευματικὴ γαμήλια πανδαισία. Αὐτὴ εἶναι ἄλλωστε καὶ ἡ κύρια ἐπιδίωξη τῆς βιώσεως ὅλων τῶν μεγάλων γεγονότων τῆς Μεγάλης Ἑβδομάδος, ἡ συνάντησή μας μὲ τὸν παθόντα καὶ ἀναστάντα Σωτήρα μᾶς Χριστό! 

Τὴν πρώτη ἡμέρα τῆς Μεγάλης Ἑβδομάδος τιμᾶμε μία μεγάλη προσωπικότητα τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, τὸν Ἰωσὴφ τὸν Πάγκαλο, τὸ γιὸ τοῦ Ἰακώβ, τὸν ὁποῖο πούλησαν, ἐξαιτίας... μεγάλου φθόνου, τὰ ἀδέλφια του ὡς δοῦλο στὴν Αἴγυπτο (Γέν. κέφ.37-50). Ἡ πολύπαθη ἱστορία τοῦ μᾶς εἶναι λίγο πολὺ γνωστή. Ἡ φιλήδονη γυναίκα τοῦ Πεντεφρῆ, αὐλικοῦ του Φαραώ, ἀφοῦ δὲν μπόρεσε νὰ τὸν παρασύρει στὴν ἁμαρτία τῆς μοιχείας, τὸν συκοφάντησε καὶ τὸν ἔριξαν στὴ φυλακή. Ἐκεῖ στὰ φοβερὰ κάτεργα τοῦ δεσμωτηρίου ὑπέμενε μὲ ὑπομονὴ καὶ καρτερία τὸ ἄδικο πάθος του. Προσευχόταν στὸ Θεὸ τῶν πατέρων του καὶ ἤλπιζε σ’ Αὐτὸν τὴν ἐλευθερία του. Μετὰ τὴν ἐξήγηση τῶν περιέργων ὀνείρων τοῦ Φαραὼ κατέστη ἀντιβασιλέας τῆς μεγάλης χώρας της Αἰγύπτου. Συνάντησε τοὺς ἀδελφούς του, τοὺς ὁποίους ὄχι μόνο δὲν τὰ τιμώρησε, ἀλλὰ τοὺς εὐεργέτησε καὶ τοὺς ἐγκατέστησε στὸ πιὸ ἔφορο μέρος τῆς Αἰγύπτου, προκειμένου νὰ ζήσουν εὐτυχισμένοι. 

Τὴν ἁγία αὐτὴ ἡμέρα προβάλλεται ἡ ὑπέροχη μορφὴ τοῦ Παγκάλου Ἰωσήφ, γιατί αὐτὸς σύμφωνα μὲ τοὺς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας, ἀποτελεῖ προτύπωση καὶ εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ μας. Ὅπως ὁ Κύριος ὑπέφερε ἄδικα ἐξαιτίας τῆς ἀνθρώπινης κακίας τῶν ὁμοφύλων Του, τὸ ἴδιο καὶ ἐκεῖνος ὑπέφερε ἐξαιτίας τῆς κακίας τῶν ἀδελφῶν του καὶ ἔδειξε, ὅπως καὶ ὁ Χριστός, ἀπέραντη ἀνεξικακία. Εἶχε ὅλη τὴ δύναμη, ὅπως καὶ ὁ Χριστός, ὡς κραταιὸς ἡγεμόνας τῆς ἀχανοῦς χώρας τῆς Αἰγύπτου, νὰ ἐκδικηθεῖ τὰ ζηλόφθονα ἀδέλφια του, ποὺ τὸν ἔριξαν σὲ μία τέτοια ἀνείπωτη περιπέτεια. Εἶχε ἐπίσης τὴ δύναμη νὰ συντρίψει ἐκείνη τὴ φιλήδονη καὶ δολερὴ αἰγύπτια γυναίκα, ἡ ὁποία τὸν συκοφάντησε καὶ τὸν ἔριξε ἄδικα στὴ φυλακή. Ὅμως αὐτὸς ἀντὶ ἐκδίκηση ἀνταπέδωσε ἔλεος καὶ καλοσύνη. Νὰ γιατί τὴν ἁγία αὐτὴ ἡμέρα τιμᾶμε τὸν Πάγκαλο Ἰωσήφ. 

Ἐπίσης τὴν ἡμέρα αὐτὴ κάνουμε ἀνάμνηση τοῦ διδακτικοῦ γεγονότος τῆς ξηρανθείσης συκῆς ἀπὸ τὸν Κύριο, ποὺ συνέβηκε σύμφωνα μὲ τὰ ἱερὰ Εὐαγγέλια τὴν ἑπομένη ἡμέρα τῆς θριαμβευτικῆς Του εἰσόδου στὴν Ἱερουσαλὴμ (Μάτθ.21,19. Μάρκ.11,13). Βαδίζοντας ὁ Χριστὸς μὲ τοὺς μαθητές Του σὲ κάποια ὁδὸ πλάι σὲ συστοιχίες καρποφόρων δένδρων, φοινίκων, καρυῶν καὶ συκιῶν, πείνασε καὶ πλησίασε σὲ κάποια συκιὰ γιὰ νὰ συλλέξει ὁρισμένους καρπούς. Ὅμως τὸ συγκεκριμένο δένδρο, ἐνῶ εἶχε πλούσιο φύλλωμα, δὲν εἶχε καρπούς. Τότε ὁ Ἰησοῦς εἶπε στὴ συκιά: «Μηκέτι ἔκ σοὺ καρπὸς γένηται εἰς τὸν αἰώνα΄ καὶ ἐξηράνθη παραχρῆμα ἡ συκῆ» (Μάτθ.21,19). Μὲ αὐτὸν τὸν περίεργο καὶ παραστατικὸ τρόπο θέλησε ὁ Κύριος νὰ διδάξει στοὺς μαθητές Του καὶ ὅλους ἐμᾶς, τὴν ἀνάγκη νὰ παράγουμε πνευματικοὺς καρπούς. Ἐπίσης ἡ ἄκαρπος συκῆ, σύμφωνα μὲ σύγχρονο λόγιο κληρικὸ «ἤτις διὰ τῶν πλουσίων φύλλων τῆς ἐσυμβόλιζε τὴν ὑποκρισίαν τῶν θρησκευτικῶν ἀρχόντων, δὲν ἐτιμωρήθη ἁπλῶς ὡς ἄψυχος συκῆ, ἀλλ’ ὡς ἐκπροσωποῦσα καθόλου μὲν τὸ Ἰουδαϊκὸν ἔθνος, ἰδιαιτέρως δὲ τὴν Ἰουδαϊκὴν Συναγωγήν, ἤτις μόνον φύλλα ἔφερεν, ἤτοι ἁπλῶς περιωρίζετο εἰς ἐξωτερικοὺς τύπους, οὐδένα δὲ καρπὸν εἶχε νὰ ἐπιδείξη. Ὁ Ἰησοῦς ἐλθῶν εἰ μὴ μίαν ψευδῆ ὑποκρισίαν κατεδίκασε ταύτην εἰς διηνεκῆ ἀποξήρανσιν» (Θ. Σπυροπούλου, Ὁ Βίος καὶ ἡ Διδασκαλία τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ, Ἀθῆναι 1933, σέλ.372). 

Ὁ εὐαγγελιστὴς Μάρκος ἀναφέρει πὼς τὴν ὥρα ποὺ ὁ Κύριος ἐπιτίμησε τὴ συκῆ καὶ ξηράθηκε, κατέπεσαν ἀμέσως τὰ καταπράσινα φύλλα της καὶ τὴν ἑπόμενη μέρα ξεράθηκε καὶ ἡ ρίζα τῆς (Μάρκ.11,21). Οἱ μαθητὲς ἔκθαμβοι ἀπὸ τὸ θαῦμα αὐτὸ δὲν ζητοῦσαν νὰ μάθουν τὴν βαθύτερη ἔννοιά του, ἀλλὰ εἶχαν τὴν ἀπορία «πῶς παραχρῆμα ἐξηράνθη ἡ συκῆ;» (Μάτθ.21,20). Πρώτη φορὰ εἶχαν δεῖ τιμωρία τῆς ἄψυχης φύσεως ἀπὸ τὸ Δάσκαλό τους. 

Ὁ Κύριος παίρνοντας ἀφορμὴ ἀπὸ τὴν ἀπορία τῶν μαθητῶν, χωρὶς νὰ ἐξηγήσει τὴν συμβολικὴ σημασία τοῦ θαύματος, τοὺς δίδαξε γιὰ τὴ μεγάλη δύναμη τῆς πίστεως, ἡ ὁποία ὅταν συνοδεύεται ἀπὸ ἐσωτερικὴ θέρμη καὶ χωρὶς τὸν παραμικρὸ δισταγμὸ μπορεῖ νὰ κατορθώσει ἀφάνταστα πράγματα. Τοὺς εἶπε: «Ἐὰν ἔχετε πίστιν ὡς κόκκον συνάπεως, ἐρεῖτε τῷ ὄρει τούτω, μετάβα ἐντεῦθεν ἐκεῖ, καὶ μεταβήσεται» (Μάτθ.21,21). Αὐτὴ τὴν πίστη θέλει ἡ Ἐκκλησία μας νὰ μεταδώσει καὶ σέ μας. 

Οἱ ἅγιοι Πατέρες ὅρισαν νὰ κάνουμε μνεία τὴν Μ. Δευτέρα ἀφ’ ἑνὸς μὲν τοῦ δικαίου Ἰωσὴφ καὶ ἀφ’ ἑτέρου τοῦ γεγονότος τῆς ξηρανθείσης συκῆς γιὰ νὰ μιμηθοῦμε καὶ ἐμεῖς τὸν Πάγκαλο Ἰωσὴφ στὶς ἀρετὲς τῆς πίστεως, τῆς ὑπομονῆς καὶ τῆς ἀνεξιακακίας καὶ νὰ ἀποφύγουμε τὴν στειρότητα τῆς ἄκαρπης συκῆς. Νὰ στολίσουμε τὸν ἑαυτό μας μὲ ἀρετὲς καὶ νὰ παράγουμε πνευματικοὺς καρπούς, προκειμένου νὰ ἀκολουθήσουμε ἐπάξια καὶ χωρὶς ὑποκριτικοὺς συναισθηματισμοὺς τὸν Κύριο στὸ σωτήριο Πάθος Του. 

Ἡ χριστιανικὴ βιωτὴ εἶναι ἄρρηκτα συνυφασμένη μὲ τὴν ἄσκηση τῶν ἀρετῶν. Χριστιανικὴ ζωὴ εἶναι στὴν οὐσία ἡ ἀνάκτηση τῆς προπτωτικῆς αὐθεντικῆς ἀνθρωπίνης φύσεως, ἡ ἀνάκτηση τῆς «κατ’ εἰκόνα» Θεοῦ δημιουργίας του. Ἡ ὑπέροχη καὶ στολισμένη μὲ ἀρετὲς προσωπικότητα τοῦ Παγκάλου Ἰωσὴφ εἶναι ἕνα τρανὸ παράδειγμα λαχτάρας γιὰ ἐπιστροφὴ πρὸς τὴν ἀρχέγονη αὐθεντική μας φύση. Βεβαίως ἡ πραγματικὴ ἀνάκτηση συντελέσθηκε στὸ θεανδρικὸ πρόσωπο τοῦ Κυρίου καὶ Θεοῦ μᾶς Ἰησοῦ Χριστοῦ, ὁ Ὁποῖος καταδέχθηκε νὰ δεχθεῖ ἑκούσια τὰ ἄδικα παθήματα, ὥστε νὰ ἀποτελέσουν αὐτὰ τὸ ἐπιστέγασμα τοῦ ἀπολυτρωτικοῦ Του ἔργου. 

Ὑπέροχη εἶναι πραγματικὰ ἡ ὑμνολογία τῆς Μ. Δευτέρας, ὅπως καὶ ὁλοκλήρου της Μ. Ἑβδομάδος, ἡ ὁποία ἔχει ὡς στόχο νὰ εἰσαγάγει τοὺς πιστοὺς στὸ κατανυκτικὸ καὶ πένθιμο κλίμα τῆς ἑβδομάδος τῶν Παθῶν τοῦ Κυρίου. Ἡ ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου ἀρχίζει μὲ τὸ ὑπέροχο καὶ πασίγνωστο τροπάριο «Ἰδοὺ ὁ Νυμφίος ἔρχεται ἐν τῷ μέσω τῆς νυκτός…». Ἀκολουθοῦν τὰ καθίσματα «Τὰ πάθη τὰ σεπτά…» , «Ἀόρατε κριτά…» καὶ «Τῶν παθῶν τοῦ Κυρίου τὰς ἀπαρχᾶς…», εἰσαγωγικά του Θείου Πάθους. Μετὰ τὴν ἀνάγνωση τοῦ ἱεροῦ Εὐαγγελίου ψάλλεται ὁ περίφημος κανόνας «Τῷ τὴν ἄβατον κυμαινομένην θάλασσαν…» ποίημα τοῦ ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Μελωδοῦ. Παρεμβάλλεται τὸ γνωστὸ κοντάκιο «Ὁ Ἰακὼβ ὠδύρετο τοῦ Ἰωσὴφ τὴν στέρησιν…». Ἀκολουθεῖ τὸ κατανυκτικότατο ἐξαποστειλάριο «Τὸν νυμφώνα σου βλέπω Σωτήρ μου κεκοσμημένον…». Στοὺς Αἴνους ψάλλονται τὰ περίφημα τροπάρια, ἐπίσης ποιήματα τοῦ ἁγίου Κοσμᾶ, «Ἐρχόμενος ὁ Κύριος πρὸς τὸ ἑκούσιον πάθος…», «Φθάσαντες, πιστοί, τὸ σωτήριον πάθος Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ…». Στὰ ὑπέροχα τροπάρια τῶν ἀποστίχων, ποιήματα καὶ αὐτὰ τοῦ ἁγίου Κοσμᾶ, γίνεται μνεία τοῦ ἐπεισοδίου μὲ τοὺς υἱοὺς Ζεβεδαίου, οἱ ὁποῖοι ζητοῦσαν πρωτοκαθεδρία στὴ βασιλεία τοῦ Χριστοῦ. «Κύριε πρὸς τὸ μυστήριον τὸ ἀπόρρητόν της σῆς οἰκονομίας…», «Κύριε, τὰ τελεώτατα φρονεῖν τοὺς οἰκείους παιδεύων μαθητᾶς, μὴ ὁμοιοῦσθε τοῖς ἔθνεσιν ἔλεγες…» καὶ τὸ δοξαστικὸ «Δευτέραν Εὔαν τὴν Αἰγυπτίαν εὐρῶν ὁ δράκων διὰ ρημάτων, ἔσπευδε κολακίαις ὑποσκελίσαι τὸν Ἰωσήφ…», ἀναφέρεται στὸ γεγονὸς τοῦ πάθους τοῦ Παγκάλου Ἰωσήφ. 

Εἶναι ἀνάγκη αὐτὲς τὶς ἅγιες ἡμέρες νὰ διορθώσουμε τὴν πορεία τῆς ζωῆς μας, νὰ στραφοῦμε στὸ δρόμο τοῦ Χριστοῦ καὶ νὰ ἀκολουθήσουμε τὰ βήματά Του πρὸς τὸ Πάθος. Πρέπει νὰ ἀντιταχθοῦμε σθεναρὰ στὸν κακὸ ἑαυτό μας, ὁ ὁποῖος μὲ τὶς ἰσχυρὲς ἑλκτικές του ἕξεις πρὸς τὴν ἁμαρτία, θέλει νὰ μᾶς ὁδηγήσει στὴν ἀπώλεια καὶ στὸν πνευματικὸ θάνατο. Στὴν ἀντίθετη περίπτωση, ποὺ δὲ θὰ μπορέσουμε νὰ ὑπερβοῦμε τὸν παλαιὸ πτωτικὸ ἄνθρωπο, τὸν ὁποῖο κρύβουμε μέσα μας, θὰ παραμείνουμε γιὰ μία ἀκόμα φορᾶ ἀμέτοχοι τῶν δωρεῶν, ποὺ ἀπορρέουν ἀπὸ τὰ ἑκούσια Παθήματα καὶ τὴ Σταυρικὴ Θυσία τοῦ Λυτρωτῆ μᾶς Ἰησοῦ Χριστοῦ καὶ θὰ ἔχουμε ἐν τέλει τὴν τύχη τῆς ἀκάρπου συκῆς. 

Πηγή