Αλληγορική μέθοδος: Η ιστορία της

Ήδη από την εποχή του Ομήρου εμφανίζονται προσπάθειες αλληγορικής ερμηνείας και κατανόησης των φυσικών φαινομένων, αλλά και των ηθικών εκτροπών που ο προαναφερθείς και άλλοι ποιητές απέδιδαν στους θεούς. Τα κείμενα του παρελθόντος είτε έπρεπε να παραμεριστούν ως ανήθικα είτε έπρεπε να προσεγγιστούν με έναν διαφορετικό τρόπο.

Η ερμηνευτική αυτή μέθοδος είχε ένα πολύ σημαντικό πλεονέκτημα, έδινε τη δυνατότητα στους σοφούς να μεταφέρουν την παλαιά σοφία με ωφέλιμο τρόπο στους συγχρόνους τους, αλλά και ένα σοβαρό μειονέκτημα, τους επέτρεπε να ερμηνεύουν το κάθε τι κατά το δοκούν.

Έτσι σιγά σιγά έφθασαν να αναζητούν κάτω από κάθε κείμενο, την «ὑπόνοιαν», την κρυμμένη έννοια, την αφανή αλήθεια, η οποία περνούσε απαρατήρητη από το μη ικανό νου. Για τους κλασικούς συγγραφείς ο μύθος είναι το ένδυμα κάτω από το οποίο κρύβεται η αλήθεια, την οποία σκοπεύουν να αποκαλύψουν.

Για να καταλάβουμε τι εννοούμε αναφερόμενοι στην αλληγορία, θα μπορούσαμε να μνημονεύσουμε την ταύτιση του Δία με τον πλανήτη Ουρανό, του Απόλλωνα με τον Ήλιο, της καταστροφής του Φαέθοντα με ένα ηλιοβασίλεμα, του Διονύσου με τον οίνο. Τα πάθη του Διονύσου συνδυάζονται με την πορεία και τις διαδικασίες της παραγωγής του κρασιού. Ενώ παράλληλα οι αρχαίοι συγγραφείς χρησιμοποιούσαν αριθμητικούς συμβολισμούς, ευφάνταστες ετυμολογικές αναλύσεις αλλά και αξιοποίηση «επιστημονικών» στοιχείων της εποχής.

Η «αλληγορία» ως μέθοδος προσέγγισης της πραγματικότητας περιλαμβάνει δύο διαδικασίες: τη συγγραφή κειμένων γραμμένων αλληγορικά και τη αλληγορική ερμηνεία άλλων προγενεστέρων, ώστε να αποκαλυφθεί το πραγματικό τους νόημα.

Κατά την προσωκρατική περίοδο η αλληγορία υπήρξε μία δυνατότητα που απελευθέρωνε τους σοφούς και τους αναγνώστες τους από την παράνοια και την ανηθικότητα του μύθου και τους προσέφερε μία πιο επιστημονική προσέγγιση.

Ανάμεσα στους σοφούς που χρησιμοποίησαν την αλληγορία ή το έργο τους ερμηνεύτηκε από τους κατοπινούς αλληγορικά είναι και οι ποιητές Ησίοδος, Αλκμάν και Θέογνις, αλλά και ο Φερεκύδης και ο ραψωδός Θεαγένης, ο ιστοριογράφος Εκαταίος ο Μιλήσιος, οι φιλόσοφοι Ξενοφάνης, Ηράκλειτος, Παρμενίδης, Εμπεδοκλής, Αναξαγόρας, Δημόκριτος, καθώς και ο γιατρός Αλκμαίων.

Η ερμηνευτική αυτή μέθοδος δεν χάθηκε με την παρέλευση της κλασικής εποχής, αλλά επιβίωσε και κατά την ελληνιστική περίοδο, καθώς υπήρχε μεγάλη ανάγκη να εκλογικευτούν πολλά από τα παλαιότερα κείμενα. Μάλιστα έλαβε νέα ώθηση από τη στωική έννοια του σοφού, στον οποίο αποδίδονταν όλα τα αγαθά και τα καλά, ενώ συχνά οι πράξεις του ερμηνεύονταν αλληγορικά.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον στην ιστορική πορεία της αλληγορίας παρουσιάζει η περίπτωση του Ιουδαίου σοφού και ερμηνευτή των Γραφών, Φίλωνα, ο οποίος μας παρέδωσε πλήθος αλληγορικών κειμένων. Σε αυτά προσπαθεί να παρουσιάσει τον ιουδαϊκό νόμο στους συγχρόνους του μη Ιουδαίους και Ιουδαίους, οι οποίοι πλέον δεν τον γνώριζαν  Η προσπάθεια αυτή του αλεξανδρινού σοφού ήταν επιτυχής και τον έκανε ιδιαίτερα δημοφιλή όχι μόνο κατά την εποχή του, αλλά και στους κατοπινούς αιώνες.

Κάποια από αυτά είναι τα εξής: «Νόμων ἱερῶν ἀλληγορίας τῶν μετὰ τὴν ἑξαήμερον τὸ πρῶτον», «Περὶ τῶν Χερουβὶμ καὶ τῆς φλογίνης ρομφαίας καὶ τοῦ κτισθέντος πρώτου ἐξ ἀνθρώπου Κάιν», «Περὶ γενέσεως Ἄβελ καὶ ὧν αὐτὸς τε καὶ ὁ ἀδελφὸς αὐτοῦ Κάιν ἱερουργοῦσιν», «Περὶ τῶν μετονομαζομένων καὶ ὧν ἔνεκα μετονομάζονται», «Περὶ ἀρετῶν ἃς σὺν ἄλλαις ἀνέγραψε Μωυσὴς ἤτοι περὶ ἀνδρείας καὶ εὐσεβείας καὶ φιλανθρωπίας καὶ μετανοίας», αν και αλληγορικά στοιχεία υπάρχουν σε όλα τα κείμενα του Φίλωνος.

Κλείνοντας αυτή τη σύντομη παρουσίαση της ιστορίας της αλληγορίας θα πρέπει να πούμε ότι η κατηχητική σχολή της Αλεξάνδρειας, χρησιμοποίησε ιδιαίτερα το Φίλωνα και την ερμηνευτική μέθοδο της αλληγορίας καταφεύγοντας σε πολλές αλληγορικές προσεγγίσεις, κάποιες από τις οποίες (π.χ. διάφορες ερμηνείες του Ωριγένη, αλλά και του Κλήμεντα του Αλεξανδρέα και των Ψευδοκλημεντείων) καλό είναι να αντιμετωπίζονται με σκεπτικισμό, καθώς δεν στηρίζονται στην παράδοση της Εκκλησίας και είναι πιθανό να οδηγήσουν σε ερμηνευτικές ακρότητες και σε παρανοήσεις της ακρίβειας και της αλήθειας του Ευαγγελίου.

πηγή

«. . . ἐν ἀσθενείᾳ τελειοῦται»

Γνωστός σε όλους τους Έλληνες ο αρχιεπίσκοπος Αθηνών Χριστόδουλος Παρασκευαΐδης. Για δύο δεκαετίες ένα από τα πιο αγαπητά πρόσωπα των μέσων ενημέρωσης. Γράφω για δύο δεκαετίες, περιλαμβάνοντας πέρα από τη δεκαετία που κατείχε τον αρχιεπισκοπικό θρόνο, και την προηγούμενη από αυτή, καθώς για πολλά χρόνια ήταν ένας από τους επικρατέστερους υποψηφίους διαδόχους του αρχιεπισκόπου Σεραφείμ.

Στο Βόλο, την έδρα του επισκόπου Δημητριάδος, γνωστός και αγαπητός ἠδη από το 1974 με πλούσιο έργο.

Για τα όσα έπραξε έχουν γραφεί και ειπωθεί πολλά. Δεν είναι αυτά το αντικείμενο αυτού του σημειώματός μας. Κληρικός με πλούσια μόρφωση. Κάτοχος δύο πανεπιστημιακών πτυχίων. Ενός διδακτορικού πάνω στο, μάλλον, δύσχερές παλαιοημερολογιτικό ζήτημα, στο οποίο ρίχνει φως χειριζόμενος με επιτυχία τις πηγές. Γνώστης ξένων γλωσσών. Με ευφυΐα, θάρρος, ευστροφία, αγωνιστικότητα, πηγαίο χιούμορ, ευαισθησία και πολλά άλλα χαρίσματα.

Αναμφίβολα είχε και μειονεκτήματα, τα οποία έχουν κατά καιρούς επισημανθεί και σχολιαστεί. Ούτε αυτά είναι το αντικείμενό μας.

Έγραψε για πολλά θέματα. Ακούραστος ποιμαντικά. Άριστος ρήτορας, ευαίσθητος άνθρωπος. Ευχάριστος στην παρέα.

Θα πρέπει να έκανε χιλιάδες ομιλίες και κηρύγματα, έγραψε πλήθος βιβλίων, ποίμανε την Ιερά Μητρόπολη Δημητριάδος για είκοσι πέντε έτη και την Εκκλησία της Ελλάδος για δέκα. Δεν τον τιμούμε ούτε για αυτά.

 Θυμόμαστε την ακύρωση του ταξιδιού του στην Αλεξάνδρεια και τη φιλολογία και παραφιλολογία που ακολούθησε αυτή την ακύρωση, μέχρι που όλοι πεισθήκαμε ότι ο δυναμικός Χριστόδουλος ήταν ασθενής, χτυπημένος από μία σκληρή αρρώστια, η οποία σιγά σιγά τον έφθειρε, τον αδυνάτισε, τον άλλαξε.

Προσπάθειες να γίνει η μεταμόσχευση, να κερδίσει λίγο χρόνο, αγωνία για τον αν θα βρεθεί μόσχευμα, για το αν θα το δεχθεί ο οργανισμός του.

Κάποια στιγμή συνειδητοποιήσαμε ότι η πορεία του δεν μπορούσε να αναστραφεί. Ότι βάδιζε για το τέλος. Η ασθένεια πολύμηνη, εξουθενωτική. Κι εδώ άρχισε σιγά σιγά, λίγο λίγο, να φαίνεται κάτι διαφορετικό. Ο αρχιεπίσκοπος δεν ήταν πλέον ο δυναμικός ιεράρχης που όλοι γνωρίζαμε. Φαινόταν καταβεβλημένος, αφύσικα αδυνατισμένος. Σκιά του εαυτού του. Προσπαθούσε να επικοινωνήσει με το ποίμνιό του, αλλά τα πράγματα είχαν αλλάξει.

Μέσα από αυτή την κατάπτωση κάτι άλλο άρχισε να φαίνεται. Πιο ταπεινός, περισσότερο προσηνής, απλός. Ίσως πιο οικείος.

Σήμερα, 27 Ιανουαρίου 2013, δημοσιεύθηκαν στον ιστότοπο «Σωτήριος Λόγος» λίγες φωτογραφίες από την περίοδο της αρρώστιας του. Μία από αυτές με εντυπωσίασε.

 

Παρατηρώντας την ήλθε στο νου μου το παύλειο «ἡ γὰρ δύναμίς μου ἐν ἀσθενείᾳ τελειοῦται» και σκέφτηκα ότι, τελικά, μας δίδαξε περισσότερο, από ότι με τα έργα του, με την υπομονή που φαίνεται ότι έδειξε κατά την περίοδο της ασθένειάς του. Τότε που έχανε τις δυνάμεις του, που η ασθένεια τον κατέβαλε καθημερινά. Κανείς μας δεν μπορεί να γνωρίζει ποια ήταν η πνευματική του κατάσταση τη στιγμή της εκδημίας του, αλλά εγώ τουλάχιστον θα τον θυμάμαι όχι όπως όταν ήταν δυνατός, αλλά όπως όταν ήταν απλός και ταπεινός, όπως εικονίζεται σε αυτή τη φωτογραφία.

Η ασθένεια, εξάλλου, σύμφωνα με την πίστη μας δεν είναι τίποτα άλλο παρά μία ιδιότυπη επίσκεψη της θείας χάριτος. Μία επίσκεψη η οποία μας βοηθά να διακρίνουμε, αρχικά, και να αποδεχθούμε, στη συνέχεια, τα όριά μας. Μία δυνατότητα να δούμε τη ζωή και το θάνατο με άλλα μάτια. μία ευκαιρία να κοιτάξουμε το Θεό με πιο καθαρό βλέμμα.

 Ο αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος μας δίδαξε περισσότερο με τη στάση του στην ασθένεια, παρά με όλα τα άλλα που έπραξε στη ζωή του. Μας προσέφερε περισσότερα ταπεινός και καταβεβλημένος παρά δυναμικός και ισχυρός. Μας στήριξε στην αρρώστια μας παρά στην υγεία μας. Μας ανέπαυσε με την αδυναμία του παρά με τη δύναμή του.

 Ας έχει, λοιπόν, καλή ανάπαυση!

πηγή

Ο ΠΡΟΦΗΤΗΣ ΙΩΗΛ ΚΑΙ Η ΠΕΝΤΗΚΟΣΤΗ

Μία από τις πλέον αθόρυβες μορφές της Παλαιάς Διαθήκης είναι ο προφήτης Ιωήλ(η μνήμη του στις 19 Οκτωβρίου). Πολύ λίγες πληροφορίες έχουμε για το έργο και το βίο του. Έζησε κατά τον 9^ο αιώνα πριν από τη γέννηση του Χριστού και ήταν γιος του Βαθουήλ. Κατατάσσεται ανάμεσα στους λεγόμενους «μικρούς προφήτες» και το βιβλίο του αποτελείται από 4 κεφάλαια.

Το κείμενό του, παρά την περιορισμένη έκτασή του, χρησιμοποιείται σε μεγάλο βαθμό από την Καινή Διαθήκη, καθώς σε αυτή εντοπίζονται περίπου 20 χωρία που προέρχονται από αυτό. Ξεχωριστό ενδιαφέρον έχει η αναφορά του χωρίου του Ιωήλ 3:1-5 στο δεύτερο κεφάλαιο των Πράξεων.

Το γεγονός του φωτισμού των αποστόλων από τη χάρη του Αγίου Πνεύματος έχει συντελεστεί και ο απ. Πέτρος μαζί με τους άλλους ένδεκα αποστόλους αρχίζει να μιλά στο συγκεντρωμένο πλήθος, το οποίο είχε αντιληφθεί το γεγονός του φωτισμού, αλλά δεν μπορούσε να το κατανοήσει, με αποτέλεσμα κάποιοι να απορούν και άλλοι να γελούν λέγοντας ότι οι απόστολοι είναι μεθυσμένοι.

Ο απ. Πέτρος, τα λόγια του οποίου καταγράφονται από τον ευαγγ. Λουκά στις Πράξεις, ξεκινά σε αναφορά σε αυτό το χωρίο του προφήτη Ιωήλ.

Τι λέει όμως αυτό το χωρίο και είναι τόσο σημαντικό ώστε ο απ. Πέτρος να το συνδέσει με την Πεντηκοστή;

«Καὶ ἔσται ἐν ταῖς ἐσχάταις ἡμέραις, λέγει ὁ Θεός, ἐκχεῶ ἀπὸ τοῦ πνεύματός μου ἐπὶ πᾶσαν σάρκα, καὶ προφητεύσουσιν οἱ υἱοὶ ὑμῶν καὶ αἱ θυγατέρες ὑμῶν, καὶ οἱ νεανίσκοι ὑμῶν ὁράσεις ὄψονται, καὶ οἱ πρεσβύτεροι ὑμῶν ἐνύπνια ἐνυπνιασθήσονται· . . .».

Ο απ. Πέτρος ζει το γεγονός της Πεντηκοστής και γνωρίζει ότι σε αυτό αναφέρεται ο προφητικός λόγος. Οι έσχατες ημέρες συνδέονται με τη σωτηρία του ανθρώπου και δεν αποτελούν ένα, αποκλειστικά, ιστορικό γεγονός. Ο απ. Πέτρος διακρίνει στο φωτισμό του Αγίου Πνεύματος τη δύναμη που θα μεταμορφώσει και θα ανακαινίσει τον κόσμο.

Η έκχυση της χάριτος του Αγίου Πνεύματος δεν απευθύνεται σε κάποιους ανθρώπους συγκεκριμένα ούτε περιορίζεται από τις δικές μας σωστές ή εσφαλμένες επιλογές, αλλά συνδέεται, κυρίως, με την επιθυμία του Θεού να σώσει τον κόσμο. Να τον μετατρέψει και πάλι σε Παράδεισο. Κύριο χαρακτηριστικό του καινού κόσμου είναι ότι το χάρισμα της προφητείας δεν θα περιορίζεται μόνο σε επιλεγμένα άτομα, αλλά θα αποτελεί δυνατότητα πολλών.

Η παρουσία του Θεού στην καινή κτίση θα είναι έντονη και θα εκφράζεται με σημάδια που θα φανερώνουν την πρόνοια και τη διαρκή φροντίδα Του για τον κόσμο. Τα σημάδια θα αποτελέσουν τον προάγγελο της ημέρας του Κυρίου της μεγάλης και επιφανούς, η οποία θα εγκαινιάσει την έλευση της Βασιλείας των Ουρανών σε όλη της τη δόξα.

Ποιο είναι το αποτέλεσμα όλων αυτών που περιγράφονται στο απόσπασμα από το βιβλίο του προφήτη Ιωήλ;

«Καὶ ἔσται πᾶς ὃς ἂν ἐπικαλέσηται τὸ ὄνομα Κυρίου σωθήσεται». Η σωτηρία. Συνεπώς έκχυση του Αγίου Πνεύματος στον κόσμο και η μεταμόρφωσή του συνδέονται άμεσα με τη σωτηρία. Αυτό είναι το έργο που η πίστη μας προσφέρει στον άνθρωπο. Τον παίρνει κουρασμένο, ταλαιπωρημένο και βασανισμένο από την αμαρτία και τον ανορθώνει, τον μεταμορφώνει κάνοντάς τον κληρονόμο της βασιλείας του Θεού.

 

Το χωρίο του προφήτη Ιωήλ, πέρα από τη θεολογική του σημασία, έχει και μία έντονη, σαγηνευτική περιγραφή, ιδιαίτερα ισχυρή, η οποία αποδίδει την αίσθηση της διαχύσεως του Αγίου Πνεύματος στον κόσμο και την συνεπακόλουθη μεταμόρφωσή του.

«Ἐκχεῶ ἀπὸ τοῦ Πνεύματός μου ἐπὶ πᾶσαν σάρκα». Αν κλείσει κάποιος τα μάτια και προσπαθήσει να συλλάβει την εικόνα θα έχει προ των οφθαλμών σε συνεπτυγμένη μορφή την πορεία της Εκκλησίας στον κόσμο. Ξεκίνησε από ένα σημείο στην ρωμαϊκή περιφέρεια και, παρά τα μύρια προβλήματα, κατόρθωσε να εξαπλωθεί σε ολόκληρο τον κόσμο και να τον μεταμορφώσει. Μάλιστα, ένα μέρος αυτής της πορείας παρουσιάζεται από τον ευαγγ. Λουκά στο βιβλίο των Πράξεων, γι’ αυτό δεν είναι τυχαίο ότι αυτή η παλαιοδιαθηκική αναφορά είναι η πρώτη μετά την Πεντηκοστή.

Αν και κάποιος ίσως θα περίμενε από τον κήρυκα μίας νέας πίστεως να μιλήσει για τις αρχές και τις ιδέες της, ο απ. Πέτρος κάνει κάτι εντελώς διαφορετικό: καταργεί το χρόνο και συνδέει παρόν (Πεντηκοστή), παρελθόν (εσχατολογική προφητεία Ιωήλ) και μέλλον (σωτηρία) δείχνοντας στους ακροατές του ότι η χάρη του Θεού μεταμορφώνει κτιστή πραγματικότητα καταργώντας κάθε διάσπαση, κάθε χωρισμό, κάθε απομόνωση εξαγιάζοντας την ιστορία και σώζοντας τον άνθρωπο.

πηγή