ουαρίου 2015
Η μελέτη του ιεροδιακόνου Καισάριου
(Δημήτριου) Χρόνη για την Ποιμαντική και τελετουργική προσέγγιση του
μυστηρίου του Βαπτίσματος (προηγούμενη
δημοσίευση:www.pemptousia.gr/?p=88879) ολοκληρώνει την εξέταση των
προβαπτισματικών πράξεων και προχωρεί στο κυρίως μέρος του εισαγωγικού
στην Εκκλησία μυστηρίου.
Καὶ ὅταν πληρώσῃ τὸ ἅγιον Σύμβολον, λέγει πάλιν πρὸς αὐτὸν ἐκ τρίτου·
Συνετάξω τῷ Χριστῷ;
Καὶ ἀποκρίνεται·
Συνεταξάμην.
Καὶ λέγει ὁ Ἱερεύς·
Καὶ προσκύνησον αὐτῷ.
Καὶ προσκυνεῖ λέγων·
Προσκυνῶ Πατέρα, Υἱόν, καὶ Ἅγιον Πνεῦμα, Τριάδα ὁμοούσιον καὶ ἀχώριστον[137].»
Όλα
γίνονται «τρίς» όχι μόνο για την τιμή της Αγίας Τριάδας και το ιερό του
αριθμού, που επηρεάζει ως γνωστό σημαντικότερα τη λειτουργική μας
πράξη, αλλά και για το βέβαιο του πράγματος, κατά τις πανάρχαιες μάλιστα
διατάξεις του ρωμαϊκού δίκαιου. Έτσι για την άρση κάθε αμφιβολίας και
πλήρη βεβαιότητα έχουμε τρείς επαναλήψεις στον αρραβώνα και στον γάμο
(«Ἀρραβωνίζεται…[138]», « Στέφεται…[139]», και στη μοναχική κουρά («Λάβε
το ψαλίδιον…»), που, καθώς θα δούμε και σε άλλες περιπτώσεις, έχει
έντονα επηρεασθεί από την βαπτισματική πράξη («δεύτερο βάπτισμα»). Εξ’
άλλου και στις τέσσερις αυτές περιπτώσεις τριπλής επαναλήψεων των
διδομένων υποσχέσεων και ενεργειών (βάπτισμα, αρραβώνας, γάμος, μοναχικό
σχήμα) έχουμε πραγματικές δικαιοπραξίες με αστικές συνέπειες, έτσι ώστε
η επίδραση του ισχύοντος τότε ρωμαϊκού δικαίου να είναι εμφανής
αναμενόμενη. Τρείς επαναλαμβανόταν μέχρι προ τινος, ίσως και κατά τόπους
μέχρι σήμερα, η απαγγελία του ιερού συμβόλου, πάλι για τον ίδιο λόγο,
που προείπαμε.
Οι όροι που
χρησιμοποιούνται προέρχονται από την αρχαία στρατιωτική ορολογία και
αφορούν μάλλον στους προσερχομένους χριστιανισμό από την ειδωλολατρεία,
όπως και οι προηγούμενοι αφορκισμοί. Η συντριπτική πλειοψηφία των
κατηχουμένων προέρχονταν «ἐξ’ ἐθνῶν», τους ειδωλολάτρες, και σ’αυτούς
αναφέρεται το «τῇ λατρείᾳ αὐτοῦ» και «τῇ πομπῇ αὐτοῦ» (εννοείται ο
Σατανάς). Ο λάτρης των ειδώλων – του Σατανά «ἀπετάσσετο τῷ Σατανᾷ» και
«συντάσσετο τῷ Χριστῷ», ως νεοσύλλεκτος στρατιώτης (βλέπε αφορκισμό α’:
«σφραγισθέντος νεολέκτου στρατιώτου Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ ἡμῶν»)[140].
Ο ανάδοχος εξ’ ονόματος του βρέφους
εμφυσά και εμπτύει τον Σατανά, αποτάσσεται και συντάσσεται και λέγει το
ιερό σύμβολο. Ετσι από μάρτυς ο ανάδοχος μεταβάλλεται σε εγγυητή και
υπεύθυνο για την κατήχηση και την «ἐν Χριστῷ» πολιτεία του νέου
χριστιανού.
Των όλων προβαπτισματικών πράξεων και ευχών κατακλείει η λαμπρή δοξολογική αναφώνηση: «Εὐλογητὸς
ὁ Θεός, ὁ πάντας ἀνθρώπους θέλων σωθῆναι καὶ εἰς ἐπίγνωσιν ἀληθείας
ἐλθεῖν, νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων[141]» και η ωραιότατη σύντομη ανακεφαλαιωτική ευχή: «Δέσποτα,
Κύριε, ὁ Θεὸς ἡμῶν, προσκάλεσαι τὸν δοῦλον (τὴν δούλην) σου (τόνδε)
(τήνδε) πρὸς τὸ ἅγιόν σου φώτισμα, καὶ καταξίωσον αὐτὸν (αὐτὴν) τῆς
μεγάλης ταύτης χάριτος τοῦ ἁγίου σου Βαπτίσματος. Ἀπόδυσον αὐτοῦ (αὐτῆς)
τὴν παλαιότητα, καὶ ἀνακαίνισον αὐτὸν (αὐτὴν) εἰς τὴν ζωὴν τὴν αἰώνιον,
καὶ πλήρωσον αὐτὸν (αὐτὴν) τῆς του Ἁγίου σου Πνεύματος δυνάμεως, εἰς
ἕνωσιν τοῦ Χριστοῦ σου· ἵνα μηκέτι τέκνον σώματος ᾖ, ἀλλὰ τέκνον τῆς σῆς
Βασιλείας. Εὐδοκίᾳ καὶ χάριτι τοῦ μονογενοῦς σου Υἱοῦ, μεθ’ οὗ
εὐλογητὸς εἶ, σὺν τῷ παναγίῳ καὶ ἀγαθῷ καὶ ζωοποιῷ σου Πνεύματι, νῦν καὶ
ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων»[142].
2.4:«Ακολουθία του Αγίου Βαπτίσματος».
Της ενάρξεως του αγίου Βαπτίσματος,
προηγείται θυμίαση της κολυμβήθρας και των παρισταμένων, όπως
προβλέπεται να γίνεται σε όλα τα μυστήρια για τον καθαγιασμό και οιονεί
την κάθαρση των παρισταμένων και για την τιμή του μυστηρίου. Η θυμίαση
αυτή εξυπηρετεί και πρακτικό σκοπό, την αποκατάσταση της τάξεως, πού
οπωσδήποτε έχει διασαλευθεί κατά την μετάβαση από τον νάρθηκα στο μέσον
του κυρίως ναού, όπου συνήθως τοποθετείτε η φορητή κολυμβήθρα.
Στην κολυμβήθρα ανάβονται τρείς
λαμπάδες προς τιμήν της αγίας Τριάδος, ενώ σε πολλά μέρη τηρείται η
αρχαία παράδοση να κρατούν οι πιστοί αναμμένα κεριά προς δήλωση του
θείου φωτισμού, κατά τους Πατέρες[143].
Η ακολουθία του αγίου βαπτίσματος αρχίζει με το «Εὐλογημένη ἡ βασιλεία τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων[144]», που
λέγεται πανηγυρικά με ταυτόχρονη σταυροειδή κίνηση του Ευαγγελίου επάνω
από την κολυμβήθρα. Ακολουθούν τα ειρηνικά της θείας λειτουργίας με
δώδεκα επιπλέον ειδικές αιτήσεις για τον αγιασμό του ύδατος και για τον
μέλλοντα να βαπτισθεί σε αυτό, που παρεμβάλλονται μεταξύ της δεήσεως
υπέρ του αρχιεπισκόπου, του κλήρου και του λαού και εκείνης[145] «Ὑπὲρ τοῦ ῥυσθῆναι αὐτὸν (αὐτὴν) τε καὶ ἡμᾶς ἀπὸ πάσης θλί-ψεως, ὀργῆς, κινδύνου καὶ ἀνάγκης, τοῦ Κυρίου δεηθῶμεν[146]» Η μεγάλη συναπτή κανονικά λέγεται από τον διάκονο, αν βέβαια υπάρχει, εάν όχι από τον ιερέα.
Κατά την επαγγελία της συναπτής από τον διάκονο, ο ιερέας λέει μυστικώς την ευχή «Ὁ εὔσπλαγχνος καὶ ἐλεήμων Θεός…[147]»,
χωρίς να κάνει εκφώνηση στη δοξολογική κατακλείδα της. Κατά τις
διατάξεις των χειρογράφων ο ιερεύς «οὐκ ἐκφωνεῖ ( ἤ οὐ λέγει ταῦτα ἐπί
τέλος – την τριαδική δηλαδή δοξολογία – ἐκφώνως), αλλά και το Ἀμήν καθ’
ἑαυτόν λέγει». Η ανωτέρα ευχή έχει το παράλληλό της στη θεία λειτουργία
την ευχή [148]«Οὐδεὶς ἄξιος τῶν συνδεδεμένων ταῖς σαρκικαῖς ἐπιθυμίαις..[149]» κατά την ώρα του χερουβικού ύμνου, καθώς και την ευχή «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, ὁ μονογενὴς Υἱός..[150]»,
του μεγάλου αγιασμού των Θεοφανείων. Και οι τρείς λέγονται μυστικώς
γιατί αφορούν στον ιερέα προσωπικά και όχι στη χριστιανική κοινότητα ή
στον μέλλοντα βαπτιζόμενο, και αποτελούν προσωπική εξομολόγηση του
ιερέως και αίτηση συγχωρήσεως των ατομικών του αμαρτιών για να
καταξιωθεί να τελέσει το μυστήριο. Η αναξιότητα του ιερέως, κατά την
διδασκαλία της Εκκλησίας δεν επηρεάζει την τέλεση του μυστηρίου, το
οποίο ενεργεί η χάρις του αγίου Πνεύματος δια της ιεροσύνης του ιερέως.
[Συνεχίζεται]
[137] Μικρόν Ευχολόγιον ή Αγιασματάριον, «Ακολουθία του Αγίου Βαπτίσματος» εκδ. Αποστολικής Διακονίας, σελ.61-63.
[138]Μικρόν Ευχολόγιον ή Αγιασματάριον, «Ακολουθία του Αρραβώνος» εκδ. Αποστολικής Διακονίας, σ. 103.
[139] Μικρόν Ευχολόγιον ή Αγιασματάριον, «Ακολουθία του Γάμου» εκδ. Αποστολικής Διακονίας, σ. 113
[140] Βλ. Ιωάννου Μ. Φουντούλη, «ΤΟ
ΑΓΙΟΝ ΒΑΠΤΙΣΜΑ ΙΣΤΟΡΙΚΟ-ΤΕΛΕΤΟΥΡΓΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ», τομ. «άγιον Βάπτισμα»,
εκδ. Ιερά Μητρόπολη Δράμας, Δράμα 1996, σ. 202.
[141] Μικρόν Ευχολόγιον ή Αγιασματάριον, «Ακολουθία του Αρραβώνος» εκδ. Αποστολικής Διακονίας, σ. 64.
[142] Βλ. οπ. παρ. σ. 64.
[143] Βλ. Ιωάννου Μ. Φουντούλη, «ΤΟ
ΑΓΙΟΝ ΒΑΠΤΙΣΜΑ ΙΣΤΟΡΙΚΟ-ΤΕΛΕΤΟΥΡΓΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ», τομ. «άγιον Βάπτισμα»,
εκδ. Ιερά Μητρόπολη Δράμας, Δράμα 1996, σελ 210-211.
[144] Βλ. Μικρόν Ευχολόγιον ή Αγιασματάριον, «Ακολουθία του Αγίου Βαπτίσματος» εκδ. Αποστολικής Διακονίας, σ 65.
[145] Βλ. Ιωάννου Μ. Φουντούλη, «ΤΟ
ΑΓΙΟΝ ΒΑΠΤΙΣΜΑ ΙΣΤΟΡΙΚΟ-ΤΕΛΕΤΟΥΡΓΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ», τομ. «άγιον Βάπτισμα»,
εκδ. Ιερά Μητρόπολη Δράμας, Δράμα 1996, σ 211.
[146] Βλ. Μικρόν Ευχολόγιον ή Αγιασματάριον, «Ακολουθία του Αγίου Βαπτίσματος» εκδ. Αποστολικής Διακονίας, σ 67.
[147] Βλ. οπ. παρ. σελ 67-68.
[148] Βλ. Ιωάννου Μ. Φουντούλη, «ΤΟ
ΑΓΙΟΝ ΒΑΠΤΙΣΜΑ ΙΣΤΟΡΙΚΟ-ΤΕΛΕΤΟΥΡΓΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ», τομ. «ΑΓΙΟ ΒΑΠΤΙΣΜΑ»,
εκδ. Ιερά Μητρόπολη Δράμας, Δράμα 1996, σ. 212.
[149] Βλ. Ιερατικόν Ά, «Θεια λειτουργία Ιωάννου του Χρυσοστόμου», εκδ. Ιεράς Μονής Σίμωνος Πέτρας, Άγιο Όρος 2004, σελ.112-113.
[150] Βλ. Ιερατικόν Β’, Θεία λειτουργία
Βασιλείου του Μεγάλου, «Ακολουθία του Μεγάλου Αγιασμού των Θεοφανείων»,
εκδ. Ιεράς Μονής Σίμωνος Πέτρας, Άγιο Όρος 2004, σελ 170-171.
