Η αναφορά της Καινής Διαθήκης στην Θεοτόκο

 πηγή 

Τί είναι λοιπόν αυτό που διδάσκει η Καινή. Διαθήκη σχετικά με την Παρθένο Μαρία; Μπορούμε να βρούμε τουλάχιστον τέσσερις κρίσιμες απαντήσεις.

Η Παναγία είναι η σημαντικότερη γυναίκα που έζησε ποτέ

    Ενώ ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός είχε πει ότι δεν υπήρξε μεγαλύτερος άνδρας που περπάτησε πάνω στη γη από τον Ιωάννη τον Βαπτιστή, ο αρχάγγελος Γαβριήλ και η ευλογημένη Ελισάβετ είχαν ομολογήσει στην Παναγία, «ευλογημένη συ εν γυναι­ξί» (Λουκ. 1:28,42).

Είναι η πιο ευλογημένη από τις γυναίκες για διάφορους λόγους, με μεγαλύτερο το ότι συνέλαβε, έφερε, γέννησε, και ανέθρεψε τον ίδιο τον Σωτήρα των ψυχών μας. Αυτός που σήμερα κάθεται στον ουράνιο θρόνο του Δαβίδ ως βασιλιάς στη δεξιά πλευρά του Θεού Πατρός, εισήλθε στο ανθρώπινο γένος και έγινε ο Σωτήρας μας μέσω της μήτρας της. Επιλέχτηκε από τον Πατέρα για να κυοφορήσει τον μονογενή Υιό Του.

Σ’ αυτό τον ρόλο, η Παναγία υπήρξε το πρώτο πρόσωπο σ’ όλη την ιστορία του ανθρώπινου γένους που έλαβε και δέχθηκε τον Χριστό ως Σωτήρα της. Εσείς κι εγώ καλούμαστε να ενθρονίσουμε τον Κύριο στην καρδιά και στη ζωή μας – για να ακολουθήσουμε μ’ αυτό τον τρόπο το παράδειγμα της Παναγίας. Από πολύ νωρίς, η χριστιανική ιστορία άρχισε να την αποκαλεί «η πρώτη λυτρωθείσα».

Θυμάμαι όταν, πριν από μερικά χρόνια είχα μπει σε μία εκκλησία στα περίχωρα του Σικάγου και είδα μια εικόνα της Παναγίας απέναντί μου, με τα χέρια ανοι­κτά, στο κέντρο της αψίδας πίσω ακριβώς από την Αγία Τράπεζα. Η πρώτη μου αντίδραση ήταν να αναρωτηθώ γιατί δεν εικονιζόταν μόνον ο Χριστός σ’ εκείνη τη συγκεκριμένη θέση στην εκκλησία, αν και εικονιζόταν σ’ ένα μεγάλο κύκλο στο σημείο της καρδιάς της.

Όταν ρώτησα γιατί παρουσιαζόταν μ’ έναν τόσο διακεκριμένο τρόπο, ο θεολόγος που ήταν μαζί μου μού εξήγησε: «Αυτή είναι μια από τις σημαντικότερες ευαγγελικές εικόνες σε ολόκληρη την Εκκλησία. Αυτό που βλέπεις είναι ο Χριστός που ζει ως Κύριος στη ζωή της Παναγίας, και τα απλωμένα χέρια της είναι μία πρόσκληση προς εσένα και εμένα να Του επιτρέψουμε να εισέλθει στη ζωή μας όπως κάνει και στη δική της», Η δύναμη εκείνης της εικόνας παραμένει στο μυαλό μου μέχρι σήμερα. Επειδή η Παναγία έδωσε το παράδειγμα σε όλους μας να παραδώσουμε πλήρως τη ζωή μας στον Ιησού Χριστό.

Η Παναγία είναι επίσης ευλογημένη επειδή βρήκε χάρη ενώπιον του Θεού. Τα ενθαρρυντικά λόγια του Γαβριήλ προς αυτήν ήταν: «Χαίρε, κεχαριτωμένη· ο Κύριος μετά σου» (Λουκ, 1:28). Κατόπιν την παρηγόρησε λέγοντας: «Μη φοβού, Μαριάμ·εύρες γαρ χάριν παρά τω Θεώ» (Λουκ. 1:30, η υπογράμμιση δική μου).

Τί κάνει κάποιος για να κερδίσει τη χάρη του Θεού και ν’ ανταμειφθεί απ’ Αυτόν; Ας θυμηθούμε τον Κορ­νήλιο στο Ι΄ κεφάλαιο των Πράξεων. Ήταν ο πρώτος εθνικός που μεταστράφηκε στον Χριστό, ήταν «ευσεβής και…, ποιών τε ελεημοσύνας πολλάς τω λαώ και δεόμενος του Θεού διά παντός» (Πράξεις 10:2). Μετά από δύο στίχους, άκουσε σε ένα όραμα: «Αι προσευχαί σου και αι ελεημοσύναι σου ανέβησαν εις μνημόσυνον ενώπιον του Θεού». Ο Κύριος πρόσεξε τα ευσεβή έργα του και του προσέφερε τη σωτηρία. Με παρόμοιο τρόπο, η καθαρότητα της Παναγίας βρήκε χάρη ενώπιον του Θεού, ο οποίος έτσι την επέλεξε για να κυοφορήσει τον Υιό Του.

Δεν ισχυρίζομαι εδώ ότι η ανθρώπινη αξία είναι αυτή που κερδίζει τη σωτηρία. Κάθε άλλο. Όσο αξιέπαινο κι αν είναι να ζούμε με αγνότητα, μια ζωή ευσέβειας δεν κερδίζει από μόνη της τη σωτηρία. Διαφορετικά γιατί η Παναγία θα αποκαλείτο «η πρώτη λυτρωθείσα», ή γιατί ο Κορνήλιος έπρεπε να βαφτιστεί εν Χριστώ από τον απόστολο Πέτρο; Η προσευχή και η ευσέβεια, ωστόσο, κερδίζουν την προσοχή του Θεού. Όταν Τον αναζητούμε με όλη μας την καρδιά, Τον βρίσκουμε! Όταν Του δίνουμε ό,τι έχουμε, την ίδια μας τη ζωή, ο Θεός στέλνει τη χάρη Του. Αυτό ακριβώς είναι που έκανε η Παναγία, και γι’ αυτό θεωρείται η μέγιστη γυναίκα που έζησε ποτέ.

Η Παναγία ως πρότυπο της χριστιανικής ζωής

Η Ορθόδοξη Εκκλησία δίδασκε εξ αρχής ότι η Παναγία υπήρξε το υπέρτατο παράδειγμα ή πρωτότυπο, για το τι συμβαίνει σ’ ένα πρόσωπο που δείχνει πλήρη εμπιστοσύνη και πίστη στον Θεό. Η Παναγία αποτελεί ήδη όλα όσα εμείς φιλοδοξούμε να γίνουμε εν Χρι­στώ. Όλοι μας πρέπει να «δεχθούμε» τον Χριστό (Ιωάν. 1:12). Και όπως σημειώσαμε προηγουμένως, η Παναγία ήταν ο πρώτος άνθρωπος που δέχθηκε τον Χριστό. Από τα εκατομμύρια «των αποφάσεων» που έχουν ληφθεί για τον Χριστό, της Παναγίας υπήρξε η πρώτη. Επομένως, ό,τι επαγγελίες αναφέρει για μας η Αγία Γραφή, αυτές έχουν ήδη εκπληρωθεί στο πρόσωπο της Παναγίας.

Πρότυπο υπακοής. Ενώ ο Θεός γνώριζε με βεβαιότητα ότι η Παναγία επιθυμούσε να Τον ευχαριστεί, δεν έπαιρνε την υπακοή της ως δεδομένη. Ο άγγελος της εξήγησε πως θα κυοφορούσε τον Χριστό. «Πνεύμα άγιον επελεύσεται επί σε και δύναμις υψίστου επι­σκιάσει σοι· διό και το γεννώμενον άγιον κληθήσεται υιός Θεού» (Λουκ. 1:35).

Τώρα η Παναγία έπρεπε να πάρει μιαν απόφαση. Ήταν πρόθυμη; Ας ακούσουμε την απάντησή της, επειδή αποτελεί για όλους εμάς την πύλη προς τη ζωή της πνευματικής διακονίας. «Ιδού η δούλη Κυρίου» είπε, «γένοιτό μοι κατά το ρήμα σου» (Λουκ. 1:38). Κι αν ακόμη είμαστε ολοκληρωτικά ειλικρινείς στην επιθυμία μας να ακολουθήσουμε τον Θεό, ποτέ Αυτός δεν θα μας στρατολογήσει χωρίς τη συγκατάθεσή μας! Όπως η Παναγία, έτσι κι εμείς πρέπει να επιλέξουμε ελεύθερα να Τον υπακούουμε και να πράττουμε το θέλημά Του.

Περίπου τριάντα χρόνια αργότερα, η Παναγία είχε πάλι την ευκαιρία να δοξολογήσει τον Κύριο της. Βρισκόταν με τον Χριστό σ’ ένα γάμο στην Κανά της Γαλιλαίας. Οι υπηρέτες που ήταν υπεύθυνοι για τη γαμήλια δεξίωση, ανακάλυψαν ότι το κρασί είχε τελειώσει. Η Παναγία δεν αμφέβαλε καθόλου για το ποιός μπορούσε να λύσει το πρόβλημά τους. Αναφερόμενη στον γιο της, τον Κύριο Ιησού Χριστό, τους συμβούλεψε, «ό,τι αν λέγη υμίν ποιήσατε» (Ιωάν. 2:5). Η Παναγία, σε όλη τη ζωή της άσκησε αυτή τη συμβουλή που έδωσε στους υπηρέτες. Γι’ αυτό ακριβώς στέκεται ως το παράδειγμα της χριστιανικής υπακοής.

Πρότυπο αγνότητας και αγιότητας. Εμείς που αποκαλούμαστε άγιοι αδελφοί (Εβρ. 3:1) παίρνουμε την εντολή να είμαστε άγιοι όπως είναι άγιος ο Θεός (Α΄ Πέτρου 1:15,16). Πρέπει να παρουσιάσουμε τα σώματά μας ως «θυσία ζώσα» (Ρωμ. 12:1). Είναι λοιπόν τόσο αδιανόητο το γεγονός ότι αυτή, της οποίας το άγιο σώμα έγινε παραλήπτης του Ενανθρωπήσαντος, απεκλήθη «παν-αγία» από την Εκκλησία;

Αν εμείς ως Εκκλησία καλούμαστε να είμαστε χωρίς «σπίλον ή ρυτίδα ή τι των τοιούτων, αλλ’ ίνα ή αγία και άμωμος» (Εφεσ. 5:27), δεν συνεπάγεται ότι αυτή που είναι η μητέρα του Κυρίου αυτής της Εκκλησίας θα πρέπει να διαθέτει τον ίδιο αυτό άγιο χαρακτήρα; Θα πρέπει, λοιπόν, να είμαστε σε θέση να ατενίζουμε την Παναγία ως το παράδειγμα της αγιότητας και της αγνότητας.

Πρότυπο της βασιλείας και της μεσιτείας. Αν η Αγία Γραφή δηλώνει ότι είμαστε όλοι βασιλείς (Αποκάλ. 1:6), τότε γιατί είναι τόσο παράξενο που η Εκκλησία αναφέρεται στην Παναγία ως βασίλισσα; Αν η Αγία Γραφή υπόσχεται ότι εσείς κι εγώ θα κρίνουμε τους αγγέλους (Α΄ Κορινθ. 6:3), τότε γιατί να είναι τόσο περίεργο που η Εκκλησία υμνεί την Παναγία ως την «τιμιωτέραν των Χερουβείμ και ενδοξοτέραν ασυγκρίτως των Σεραφείμ»;

Η Παναγία, όχι μόνο έχει νικήσει την αμαρτία και τον θάνατο με το έλεος και τη δύναμη του Θεού, αλλά και ο ψαλμωδός βλέπει μιαν αναλαμπή της στον ουρανό με τα προφητικά του μάτια. Στον Ψαλμό 45:9, ο Χριστός είναι ο βασιλιάς και η Παναγία βρίσκεται στο πλευρό του ως βασίλισσα – και δικαίως. Αν ο Θεός μπορεί να μας καταστήσει «βασιλείς και ιερείς» (Αποκάλ. 1:6) για όλη την αιωνιότητα, είναι βέβαιο ότι έχει το δικαίωμα να τη στέψει με την υψηλότερη τιμή στη βασιλική πομπή του ουρανού.

Αν ο απόστολος Παύλος μας διδάσκει να προσευχόμαστε ως «βασίλειον ιεράτευμα » «εν παντί καιρώ… περί πάντων των αγίων» (Εφεσ. 6:18), είναι άραγε τόσο εξωφρενικό να ομολογούμε μαζί με την Εκκλησία ότι η Παναγία (μαζί με όλους τους αγίους που έχουν περάσει από τον θάνατο στη ζωή και στέκονται συνεχώς μπροστά στον Χριστό) μεσιτεύει ενώπιον του Υιού της εξ ονόματος όλων των ανθρώπων; Επειδή η Παναγία είναι το πρωτότυπο αυτού το οποίο όλοι έχουμε κληθεί να γίνουμε.

Η Παναγία είναι η μητέρα του Θεού (Θεοτόκος)

Τώρα τα πράγματα γίνονται λίγο πιο δύσκολα για μερικούς από μας. Εδώ βρίσκεται ένα από εκείνα τα συναισθηματικά προβλήματα που ανέφερα προηγουμένως. Είτε μας αρέσει είτε όχι, η Βίβλος διδάσκει ότι η Παναγία είναι η μητέρα του Θεού. Ας δούμε πρώτα το κείμενο, και κατόπιν θα αναλύσουμε γιατί αυτός ο τίτλος είναι τόσο σημαντικός στη ζωή των χριστιανών στην Εκκλησία.

Μετά τη σύλληψη του Χριστού στη μήτρα της, η Παναγία επισκέφτηκε το σπίτι των συγγενών της Ζαχαρία και Ελισάβετ, τους γονείς του επίσης μέλλοντος να γεννηθεί Ιωάννη του Βαπτιστή. Όταν η Παναγία χαιρέτησε την ξαδέλφη της, η Ελισάβετ την αποκάλεσε ευλογημένη και συνέχισε: «και πόθεν μοι τούτο ίνα έλθη η μήτηρ του Κυρίουμου προς με;» (Λουκ. 1:43, η υπογράμμιση δική μου). Η Ελισάβετ γνώριζε ότι ο Κύριος της, ο Μεσσίας του Ισραήλ, είναι Θεός. Ήξερε από την παιδική της ηλικία το, «Άκουε, Ισραήλ· Κύριος ο Θεός ημών Κύριος εις έστι» (Δεύτερον. 6:4). Και γνώριζε ότι ο Κύριος της βρισκόταν στη μήτρα της Παναγίας.

Αυτός ο τίτλος, Θεοτόκος, έλαβε μεγάλη σημασία στον τέταρτο αιώνα, όταν ένας αιρετικός ονόματι Νεστόριος -ένας άνθρωπος που κατείχε υψηλό αξίωμα στην Εκκλησία- ισχυριζόταν ότι αυτός που κυοφορήθηκε στη μήτρα της Παναγίας ήταν σίγουρα ένας άνθρωπος, αλλά όχι Θεός. Οι Ορθόδοξοι χριστιανοί ομοφώνως φώναξαν: «Λάθος!». Το να δούμε τον Ιησού Χριστό ως κάτι μικρότερο από τον ίδιο τον Θεό εν σαρκί είναι κάτι ανάξιο του χριστιανισμού. Αν αυτός που κυοφορήθηκε στη μήτρα της Παναγίας δεν είναι Θεός, τότε εμείς είμαστε νεκροί μέσα στις αμαρτίες μας. Η Εκκλησία, για να προστα­τεύσει την πλήρη θεότητα του Χριστού, επιμένει ανέκαθεν ότι η Παναγία πρέπει να αποκαλείται σωστά -όπως το διέκρινε η Ελισάβετ- Θεοτόκος.

Αυτός ο τίτλος, φυσικά, δεν σημαίνει ότι η Παναγία υπήρξε μητέρα της Αγίας Τριάδος, επειδή η Αγία Τριάδα δεν έχει μητέρα. Ούτε σημαίνει ότι γέννησε το Πρόσωπο που είναι ο Θεός Υιός, επειδή αυτός υπάρχει προ πάντων των αιώνων. Αντίθετα, αναφέρεται στην Παναγία ως φορέα του Θεού (Θεοτόκος, στα ελληνικά), μητέρα του αιώνιου Υιού του Θεού, ο οποίος ανέλαβε την πλήρη ανθρώπινη φύση στη μήτρα της.

Όταν ένας άνθρωπος αγοράζει ένα μεγάλο κτήμα και βάζει αγελάδες να βόσκουν εκεί, περιφράζει όλη την έκτασή του. Το κάνει αυτό για να προστατεύσει τις αγελάδες του, να μην τις αφήσει να φύγουν, και για να αποθαρρύνει τους ζωοκλέφτες. Με τον ίδιο τρόπο, η Εκκλησία θέτει δογματικούς φραγμούς γύρω από τις θεμελιώδεις αλήθειες της. Και τίποτα δεν είναι πιο βασικό και σημαντικό για μας από τη θεότητα του Χριστού. Επειδή ο Χριστός είναι Θεός, θέτουμε ένα σταθερό και μη διαπραγματεύσιμο φράκτη γύρω από τη θεότητά Του με την αμετακίνητη ομολογία μας ότι η Παναγία είναι η Μητέρα του Θεού.

Όπως ακριβώς επιμένουμε στην εκ παρθένου γέννηση του Χριστού, έτσι επιμένουμε επίσης ότι κατά τη διάρκεια των εννέα μηνών που η Παναγία κυοφορούσε την ανθρώπινη φύση Του, ήταν επίσης, κάθε στιγμή, πλήρης Θεός. Έτσι κηρύσσουμε θαρραλέα και με μεγάλη επιμονή ότι η Παναγία είναι Μητέρα του Θεού, Θεοτόκος και Θεοφόρος. Αν πούμε κάτι άλλο είναι σαν να συντασσόμαστε μ’ αυτούς που αρνούνται τη θεότητα του Χριστού.

Τιμούμε την Παναγία και την αποκαλούμε ευλογημένη

      Τώρα αντιμετωπίζουμε τη σκληρότερη δοκιμασία απ’ όλες. Η Παναγία, όχι μόνο είναι η πλέον ευλογημένη από τις γυναίκες, το πρότυπο μας στη χριστιανική ζωή και Θεοτόκος, αλλά καλούμεθα επίσης να την τιμούμε και να την ευλογούμε. Πώς το ξέρουμε αυτό; Μας το λέει η Αγία Γραφή.

Κατά τη διάρκεια της τρίμηνης παραμονής της στο σπίτι της Ελισάβετ, η Παναγία προσέφερε μία από τις ωραιότερες δοξολογικές προσευχές στον Κύριο απ’ όλες όσες βρίσκονται στην Αγία Γραφή. Αρχίζει με το, «μεγαλύνει η ψυχή μου τον Κύριον»- γι’ αυτό και είναι γνωστή ως Μεγαλυνάριο (Μagnificat).

Σ’ αυτή την προσευχή, με την έμπνευση του Αγίου Πνεύματος, η Παναγία προφήτευσε: «ιδού γαρ από του νυν μακαριούσι με πάσαι αι γενεαί» (Λουκ. 1:48). Και ουσιαστικά, όλες οι γενεές στην ιστορία της Εκκλησίας το έχουν κάνει -μόνον οι γενεές των τελευταίων αιώνων διστάζουν. Η δική μας γενιά των Αμερικανών χριστιανών έχει πάρα πολλούς που αρνούνται να την ευλογήσουν, και γι’ αυτό πρέπει να αλλάξουμε τους τρόπους μας.

Από την αρχή της καταγεγραμμένης χριστιανικής
λατρείας, οι Ορθόδοξοι φρόντιζαν ιδιαίτερα να τιμούν την Παναγία στη Λειτουργία. Υπάρχει ένας αρχαίος ύμνος που αρχίζει: «Άξιον εστίν ως αληθώς
μακαρίζειν σε την Θεοτόκον,…». Αποκαλείται επίσης σ’ αυτό τον ύμνο «αειμακάριστος και παναμώμητος». Η βιβλική εντολή να τιμούμε την Παναγία εφαρμόζεται εδώ και τηρείται στα σοβαρά.

Δεν λατρεύουμε φυσικά την Παναγία, επειδή λατρεία αποδίδεται μόνο στην Αγία Τριάδα: στον Πατέρα, στον Υιό, και στο Άγιο Πνεύμα. Πρέπει όμως να τιμάται και να προσκυνείται. Και επειδή ο Χριστός είναι ο πρεσβύτερος αδελφός μας, ο πρωτότοκος πολλών αδελφών, τιμάμε την Παρθένο Μαρία επίσης ως μητέρα μας, και ως Κυρία μας. Όπως ακριβώς η Εύα ήταν μητέρα του παλαιού Αδαμιαίου γένους, έτσι η Παναγία είναι η αληθινή Μητέρα του νέου γένους, του σώματος του Χριστού, της Εκκλησίας.

Επειδή αρνούμαστε να τιμήσουμε την Παναγία, εν μέρει ίσως, η γενιά μας φαίνεται πως δυσκολεύεται να τιμήσει τους πάντες. Παραδείγματος χάριν, την επόμενη φορά που θα παρουσιαστεί στην τηλεόραση μια συζήτηση για τις προεδρικές εκλογές, παρατηρήστε καλά πως συμπεριφέρονται μερικοί δημοσιογράφοι! Όχι μόνο δεν προσπαθούν να δώσουν απλά την είδηση, αλλά πολλοί απ’ αυτούς βρίσκονται εκεί για να εκφοβίσουν και να εξευτελίσουν σκοπίμως τους συνομιλητές.

     Ενώ ο Λόγος του Θεού μας συμβουλεύει να τιμάμε τον βασιλιά (Α΄ Πέτρου 2:17) και να αποδίδουμε τιμή ο ένας στον άλλο (Ρωμ. 12:10), η γενιά μας φαίνεται να ευχαριστιέται με το να προκαλεί και να ταπεινώνει άλλους ανθρώπους, ειδικά αυτούς που βρίσκονται στην εξουσία. Εμείς που είμαστε οι χριστιανοί της Βίβλου όχι μόνο πρέπει να αποδίδουμε τιμή σε όσους οφείλεται η τιμή (βλ. Ρωμ. 13:7), καλούμαστε επίσης από τον Θεό να ευλογούμε με συγκεκριμένους όρους τη Μητέρα του Θεού μας. Δεν μπορούμε να παραβλέψουμε αυτό το σημείο στην Αγία Γραφή.

(Πρωτ. Πήτερ Γκίλκουιστ, «Καλώς ήλθατε στο σπίτι σας…», εκδ. Ακρίτας, σ.166-176)