Τυπικόν Σεπτέμβριος 2012

ΜΗΝ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ

ἔχων ἡμέρας τριάκοντα

῾Η ἡμέρα ἔχει ὥρας 12 καὶ ἡ νὺξ ὥρας 12

1. Σάββατον. † ᾿Αρχὴ τῆς ᾿Ινδίκτου, ἤ τοι τοῦ νέου ἐκκλη­σι­α­στικοῦ ἔτους· ᾿Ιησοῦ τοῦ Ναυή (1440 π.Χ.), ᾿Αμμοὺν δια­κόνου καὶ τῶν σὺν αὐ­τῷ 40 γυναικῶν παρθέ­νων καὶ ἀσκη­τριῶν μαρτύρων· Καλλίστης, Εὐ­ό­δου καὶ ῾Ερμογένους τῶν αὐ­ταδέλφων μαρτύρων· Συμεὼν στυ­λί­του (†459). Μελετίου ὁσίου (τυπικὸν 1ης Σεπτεμβρίου, §§1-3).

Εἰς τὴν θ΄. ᾿Απολυτίκιον «Θεοτόκε ἀει­πάρ­θενε»· κοντά­κιον «Τὴν θεοδόχον γαστέρα σου».

῾Η ἑορτάσιμος ἀκολουθία τοῦ Μηναίου ψάλλεται ἄνευ Παρα­κλητικῆς.

Εἰς τὸν ἑσπερινόν. Ὁ προοιμιακὸς καὶ ἡ α΄ στάσις τοῦ «Μακάριος ἀνήρ». Εἰς τὸ «Κύριε, ἐκέκραξα» τὰ 3 προσ­όμοια τῆς Ἰνδίκτου εἰς 4 (δευτεροῦντες τὸ α΄) καὶ τοῦ ὁσίου 6 (ἤτοι τὰ 3 προσόμοια καὶ ἐκ τῶν ἰδιομέλων –παραλείποντες τὸ α΄– ἕτερα 3), Δόξα, Καὶ νῦν, τὰ τοῦ Μηναίου. Εἴσοδος κ.λπ. καὶ τὰ ἀναγνώσματα. Τὰ ἀπόστιχα καὶ τὰ 3 ἀπολυτίκια ὡς ἐν τῷ Μηναίῳ.

Εἰς τὸν ὄρθρον. Εἰς τὸ «Θεὸς Κύριος» ἀπολυτίκια ὡς ἐν τῷ Μηναίῳ εἰς τὸν ἑσπερινόν. Καθίσματα εἰς τὴν α΄ στι­χολογίαν «῾Ο καιροὺς καρπο­φό­ρους», Δόξα, Καὶ νῦν, «῾Ο ἀρρήτῳ σύμ­παν­τα» (κείμενον μετὰ τὴν ϛ΄ ᾠδὴν ὡς κοντάκιον τῆς Ἰνδί­κτου)· εἶτα τὰ καθίσματα τῆς β΄ στιχολ. ὡς ἀκριβῶς ἔχουν (τὰ τῆς γ΄ στιχολ. καταλιμπάνονται). ᾿Εν συνε­χείᾳ (πα­ρα­λειπομένου τοῦ Εὐα­γ­γελίου τοῦ ὄρθρου καὶ πάσης τῆς τάξεως αὐτοῦ) ὁ ν΄ ψαλ­μὸς χῦμα καὶ εὐθὺς οἱ κανόνες ἅ­παν­τες ὡς ἐν τῷ Μηναίῳ. Μετὰ τὴν γ΄ ᾠδὴν [τὸ κοντάκιον καὶ ὁ οἶκος τοῦ ὁσίου (ζήτει αὐτὰ πρὸ τοῦ συν­α­ξαρίου τοῦ Μη­ναίου) χῦμα, καὶ] ψάλλονται τὰ μεσῴδια κα­θί­­σματα τοῦ Μη­ναίου. Μετὰ τὴν ϛ΄ ᾠδὴν τὸ κοντάκιον καὶ ὁ οἶκος τῆς Ἰν­δί­κτου ὡς ἑξῆς·

Κοντάκιον τῆς Ἰνδίκτου,

ἦχος δ΄, «῾Ο ὑψωθεὶς ἐν τῷ σταυρῷ»

῾Ο τῶν αἰώνων ποιητὴς καὶ δεσπότης, Θεὲ τῶν ὅλων ὑπερ­ούσιε ὄντως, τὴν ἐνιαύσιον εὐλόγησον περίοδον, σῴζων τῷ ἐλέ­ει σου, τῷ ἀπείρῳ οἰκτίρμον, πάντας τοὺς λατρεύοντας, σοὶ τῷ μόνῳ δεσπότῃ, καὶ ἐκβοῶντας φόβῳ, λυτρωτά· εὔ­φο­ρον πᾶσι τὸ ἔτος χορή­γησον.

Ὁ οἶκος

Ἀρρήτῳ πάντα ὡς Θεῷ ποιήσαντι σοφίᾳ, ἰσχύι τε παν­τουρ­γικῇ διασῴζοντι πάντα, τὸν ὕμνον δέει ἐκ ψυχῆς προσ­ά­γομεν, ἐντρόμως δυσωποῦντες, παρασχεῖν εὐφορίαν τῇ γῇ, ἐν τῇ σή­μερον ἐτησίῳ ἀπαρχῇ, παντὸς ῥυσθῆναι δυσχεροῦς, ὁρα­τῶν καὶ ἀοράτων δυσμενῶν, ἐν ταῖς αἰσίαις κράζοντες περιόδοις· εὔφορον πᾶσι τὸ ἔτος χορή­γησον Κύριε.

Καταβασίαι οἱ εἱρμοὶ «Σταυρὸν χαράξας»· «Τὴν τιμιω­τέ­ραν», «Μυστικὸς εἶ, Θεοτόκε». Ἐξαποστειλάρια καὶ αἶνοι ὡς ἐν τῷ Μη­ναίῳ. Δοξολογία μεγάλη καὶ τὸ ἀπολυτίκιον τῆς ᾿Ιν­δίκτου.

Εἰς τὴν λειτουργίαν. Μετὰ τὴν εἴσο­δον ἀπολυτίκια «῾Ο πάσης δημιουργός», «Χαῖρε, κεχαριτωμέ­νη», «῾Υπομονῆς στῦ­λος γέγονας» καὶ τοῦ ναοῦ, ἐπισφραγιστι­κὸν κοντάκιον τὸ τῆς Ἰνδίκτου «῾Ο τῶν αἰώνων ποιητής» (βλέ­πε ἀνωτέρω). ᾿Απόστολος: τῆς ᾿Ινδίκτου, 1 Σεπτ., «Παρακαλῶ πρῶτον πάν­των» (Α΄ Τιμ. β΄ 1-7)· Εὐαγγέλιον: ὁμοίως, Πέμ. α΄ ἑβδ. Λουκᾶ, «῏Ηλθεν ὁ ᾿Ιησοῦς εἰς τὴν Ναζαρέτ» (Λκ. δ΄ 16-22). «῎Αξιον ἐστί». Κοινωνικὸν«Εὐλόγησον τὸν στέφανον τοῦ ἐνιαυτοῦ τῆς χρηστότητός σου, Κύριε· ἀλληλούια»· «Εἴδομεν τὸ φῶς».

2. † ΚΥΡΙΑΚΗ ΙΓ΄ ΜΑΤΘΑΙΟΥ. Μάμαντος μάρτυρος (γ΄ αἰ.), ᾿Ιω­άννου Κων­σταν­τινουπόλεως τοῦ νηστευτοῦ (†595). ῏Ηχος δ΄· ἑωθινὸν β΄.

Εἰς τὴν θ΄. ᾿Απολυτίκια «῾Ο πάσης δημιουργός», Δόξα, «῾Υπομο­νῆς στῦλος»· κοντάκιον«῾Ο τῶν αἰώνων ποιητής».

Εἰς τὸν ἑσπερινόν. Εἰς τὸ «Κύριε, ἐκέκραξα» ἀναστάσιμα 4 καὶ τοῦ Μηναίου 6, Δόξα, τοῦ ἁγίου «Νέον φυτόν», Καὶ νῦν, «῾Ο διὰ σὲ θεοπάτωρ».

ΕΙΣΟΔΟΣ, «Φῶς ἱλαρόν», τὸ προκείμενον τῆς ἡμέρας.

ΑΠΟΣΤΙΧΑ ἀναστάσιμα, Δόξα, τοῦ Μηναίου «Δεῦτε συμ­φώ­νως», Καὶ νῦν, «Νεῦσον παρακλήσεσιν».

ΑΠΟΛΥΤΙΚΙΑ «Τὸ φαιδρὸν τῆς ἀναστάσεως», Δόξα, «῾Ο μάρτυς σου, Κύριε», Καὶ νῦν, «Τὸ ἀπ᾿ αἰῶνος ἀπόκρυφον».

Εἰς τὸ μεσονυκτικόν. Ὁ τριαδικὸς κανὼν τοῦ ἤχου καὶ τὰ τρια­δικὰ «῎Αξιόν ἐστι»·τρισάγιον κ.λπ. καὶ ἡ ὑπακοὴ τοῦ ἤχου.

Εἰς τὸν ὄρθρον. Μετὰ τὸν ἑξάψαλμον, εἰς τὸ «Θεὸς Κύ­ριος» τὰ ἐν τῷ ἑσπερινῷ ἀπολυτίκια ὡς προεγράφησαν. [Τὸ Ψαλτήριον καὶ ὁ ἄμωμος.]

ΚΑΘΙΣΜΑΤΑ τὰ ἀναστάσιμα κατὰ σειρὰν καὶ τὰ εὐλο­γη­τάρια. Ἡ ὑπακοή, οἱ ἀνα­βαθμοὶ καὶ τὸ προκείμενον τοῦ ἤ­χου.

ΕΥΑΓΓΕΛΙΟΝ ἑωθινὸν (β΄) μετὰ πάσης τῆς συνήθους τάξεως αὐτοῦ.

ΚΑΝΟΝΕΣ, ὁ ἀναστάσιμος καὶ οἱ δύο τοῦ Μηναίου· ἀπὸ γ΄ ᾠδῆς τὰ μεσῴδια καθίσματα τοῦ Μηναίου· ἀφ᾿ ϛ΄ τὸ ἀνα­στά­σι­μον κοντάκιον μετὰ τοῦ οἴκου καὶ τὸ συναξάριον.

ΚΑΤΑΒΑΣΙΑΙ οἱ εἱρμοὶ «Σταυρὸν χαράξας»· «Τὴν τιμιω­τέ­ραν», «Μυστικὸς εἶ, Θεοτόκε, παράδεισος».

ΕΞΑΠΟΣΤΕΙΛΑΡΙΑ «῞Αγιος Κύριος», τὸ β΄ ἀναστάσιμον, τὸ τοῦ μάρτυρος «Τῷ γάλακτι ἐτράφης» καὶ τὸ θεοτοκίον «῾Ο τῆς ζωῆς».

ΕΙΣ ΤΟΥΣ ΑΙΝΟΥΣ ἀναστάσιμα 8, Δόξα, τὸ β΄ ἑωθινὸν «Με­τὰ μύρων προσελθούθσαις», Καὶ νῦν, «῾Υπερευλογη­μέ­νη». Δοξολογία μεγάλη, «Σή­μερον σωτηρία».

Εἰς τὴν λειτουργίαν. Τὰ ἀντίφωνα [ἢ τὰ τυπικὰ καὶ οἱ 8 μα­κα­ρισμοὶ τοῦ ἤχου].

ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΙΣΟΔΟΝ ἀπολυτίκια «Τὸ φαιδρὸν τῆς ἀνα­στά­σεως», «῾Ο μάρτυς σου, Κύριε» καὶ τοῦ ναοῦ, ἐπισφραγι­στικὸν κοντάκιον «᾿Ιωακεὶμ καὶ ῎Αννα».

ΑΝΑΓΝΩΣΜΑΤΑ. ᾿Απόστολος: Κυρ. ιγ΄ ἐπιστ., «Γρηγορεῖ­τε, στήκετε ἐν τῇ πί­στει» (Α΄ Κορ. ιϛ΄ 13-24)· Εὐαγγέλιον: Κυρ. ιγ΄ Ματθ., «Ἄνθρωπός τις ἦν οἰκο­δεσπότης» (Μτθ. κα΄ 33-42).

Εἰς τὸ ᾿Εξαιρέτως «Ἄξιον ἐστίν».

ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΝ «Αἰνεῖτε»· «Εἴδομεν τὸ φῶς», καὶ τὰ λοιπὰ τῆς λειτουργίας ὡς συνήθως.

3. Δευτέρα. ᾿Ανθίμου ἱερομάρτυρος (†302), Θεοκτίστου ὁ­σί­ου (†467). Χα­ρίτωνος μάρτυρος, Φοίβης διακόνου (α΄ αἰ.)· Πο­λυ­δώρου νεομάρτυρος (†1794).

Διὰ τὰς ἐν καθημερινῇ ἀκολουθίας μετὰ Παρακλητικῆς βλέ­­πε ἔμπροσθεν εἰς τὰς γενικὰς τυπικὰς διατάξεις (§§1-32). Κοντάκιον τῆς ἡμέρας καὶ τὸ προεόρτιον (7ης σεπτ.). ᾿Α­πόστολος: ἡμέρας, Δευτ. ιδ΄ ἑβδ. ἐπιστ. (Β΄ Κορ. ιβ΄ 10-19)· Εὐαγγέλιον: ἡμέρας, Δευτ. ιδ΄ ἑβδ. Ματθ. (Μρ. δ΄ 10-23).

4. Τρίτη. Βαβύλα ἱερομάρτυρος (†251), Μωυσέως προ­φή­­του (1460 π.Χ.).

Κοντάκιον τῆς ἡμέρας καὶ τὸ προεόρτιον (7ης σεπτ.). ᾿Α­πόστολος: ἡμέρας, Τρ. ιδ΄ ἑβδ. ἐπιστ. (Β΄ Κορ. ιβ΄ 20-ιγ΄ 2)· Εὐαγ­γέλιον: ἡμέρας, Τρ. ιδ΄ ἑβδ. Ματθ. (Μρ. δ΄ 24-34).

5. Τετάρτη. Ζαχαρίου τοῦ προ­φή­του, πατρὸς ᾿Ιωάννου τοῦ Προ­δρόμου.

Κοντάκιον τῆς ἡμέρας καὶ τὸ προεόρτιον (7ης σεπτ.). ᾿Α­πόστολος: ἡμέρας, Τετ. ιδ΄ ἑβδ. ἐπιστ. (Β΄ Κορ. ιγ΄ 3-13)· Εὐαγ­γέλιον: ἡμέρας, Τετ. ιδ΄ ἑβδ. Ματθ. (Μρ. δ΄ 35-41).

6. Πέμπτη. ᾿Ανάμνησις τοῦ ἐν Χώναις θαύματος τοῦ ἀρ­χαγ­γέ­λου Μιχαήλ. Καλοδότης μάρτυρος.

῾Η ἀκολουθία, ἑορτάσιμος οὖσα, ψάλλεται δίχα Παρα­κλη­τικῆς, κατὰ τὴν ἐν τῷ Μηναίῳ διάταξιν. Εἰς τὸν ἑσπερινὸν γίνεται εἴσοδος. Εἰς τὸν ὄρθρον ὁ κανὼν τῆς Θεοτόκου (τῆς μι­κρᾶς Παρακλήσεως) μετὰ τῶν εἱρμῶν καὶ οἱ δύο τοῦ Μη­ναίου. Καταβασίαι οἱ εἱρμοὶ «Σταυρὸν χαράξας». Εἰς τὴν λειτουργίαν κοντάκιον «᾿Ιωα­κεὶμ καὶ ῎Αννα». ᾿Από­στο­λος: τοῦ ἀρχαγγέλου, 8 Νοεμ., «Εἰ ὁ δι᾿ ἀγγέλων λαληθεὶς λόγος» (῾Εβρ. β΄ 2-10)· Εὐαγγέλιον: ὁμοίως, «῾Ο ἀκούων ὑμῶν» (Λκ. ι΄ 16-21)· «῎Αξιον ἐστί». Κοινωνικὸν «῾Ο ποιῶν τοὺς ἀγγέλους».

7. Παρασκευή. Προεόρτια τῆς γεν­νή­σεως τῆς ὑπεραγίας Θεο­τό­κου. Σῴζοντος μάρτυρος (†304).

῾Η ἀκολουθία ὡς ἐν τῷ Μηναίῳ (βλέ­πε καὶ ἔμπροσθεν εἰς τὰς γενικὰς τυπικὰς διατάξεις, §§52-63)· κοντάκιον προεόρ­τιον «῾Η παρ­θένος σήμερον καὶ Θεοτόκος Μαρία»·᾿Από­στο­λος: ἡμέρας, Παρ. ιδ΄ ἑβδ. ἐπιστ. (Γαλ. β΄ 6-10)· Εὐ­αγγέλιον: ἡμέρας, Παρ. ιδ΄ ἑβδ. Ματθ. (Μρ. ε΄ 22-24, 35-ϛ΄ 1).

8. Σάββατον. † ΤΟ ΓΕΝΕΘΛΙΟΝ ΤΗΣ ΥΠΕΡΑΓΙΑΣ ΔΕ­ΣΠΟΙ­ΝΗΣ ΗΜΩΝ ΘΕΟΤΟΚΟΥ (τυπικὸν 8ης Σεπτεμβρ., §§4-6).

Εἰς τὴν θ΄. ᾿Απολυτίκιον «᾿Εκ τῆς ῥίζης ᾿Ιεσσαί»· κον­τά­κιον «῾Η παρθένος σήμερον καὶ Θεοτόκος».

῾Η ἀκολουθία ἅπασα τῆς ἑορτῆς ψάλλεται ὡς ἔχει εἰς τὸ Μηναῖον.

Εἰς τὸν ἑσπερινὸν ἅπαντα ὡς ἐν τῷ Μηναίῳ· τὰ διὰ τὴν λι­τὴν ἰδιόμελα εἰς τὸ μεσονυκτικόν. Εἴς τε τὸν ἑσπερινὸν καὶ τὸν ὄρθρον τὸ ἀπολυτίκιον τῆς ἑορτῆς τρίς. Ἀπόλυσις «Χρι­στὸς ὁ ἀληθινός... ταῖς πρεσβείαις τῆς παναχράντου αὐτοῦ μητρός, ἧς τὸ γενέθλιον ἑορτάζομεν, δυνάμει...»

Εἰς τὸν ὄρθρον. Εἰ βούλει, εἰς τὸ μετὰ τὴν γ΄ στιχολ. κάθισμα λέγε Δόξα, Καὶ νῦν, τὸ μετὰ τὴν γ΄ ᾠδὴν «῾Η παρ­θένος Μα­ριάμ». Εὐαγγέλιον τῆς ἑορτῆς, 8 Σεπτ., «᾿Αναστᾶσα Μαριάμ» (Λκ. α΄ 39-49, 56). Ἀπὸ γ΄ ᾠδῆς τῶν κανόνων μό­νον ἡ ὑπακοὴ «Πύλην ἀδιό­δευ­τον»(καταλιμπανομένου τοῦ μεσῳδίου καθίσματος). Καταβα­σίαι οἱ εἱρμοὶ «Σταυρὸν χα­ρά­ξας»·(ἀντὶ τοῦ Τὴν τιμιωτέραν) ἡ θ΄ ᾠδὴ ἀμφοτέρων τῶν κανόνων μετὰ στίχου «῾Υπεραγία Θεοτόκε» καὶ ἐν τέλει «Μυ­στικὸς εἶ, Θεοτόκε, παράδεισος». Μετὰ τὴν μεγ. δο­ξο­λογίαν τὸ ἀπολυτίκιον «῾Η γέννησίς σου, Θεοτόκε» ἅπαξ.

Εἰς τὴν λειτουργίαν, τὰ ἑξῆς ἀντίφωνα:

᾿Αντίφωνον α΄

Μνήσθητι, Κύριε, τοῦ Δαυὶδ καὶ πάσης τῆς πραότητος αὐτοῦ.

Ταῖς πρεσβείαις τῆς Θεοτόκου, σῶτερ, σῶσον ἡμᾶς.

᾿Ιδοὺ ἠκούσαμεν αὐτὴν ἐν ᾿Εφραθᾶ, εὕρομεν αὐτὴν ἐν τοῖς πεδίοις τοῦ δρυμοῦ. Ταῖς πρεσβείαις τῆς Θεοτόκου...

Δεδοξασμένα ἐλαλήθη περὶ σοῦ, ἡ πόλις τοῦ Θεοῦ.

Ταῖς πρεσβείαις τῆς Θεοτόκου...

῾Ο Θεὸς ἐν μέσῳ αὐτῆς, καὶ οὐ σαλευθήσεται.

Ταῖς πρεσβείαις τῆς Θεοτόκου...

Δόξα, Καὶ νῦν. Ταῖς πρεσβείαις τῆς Θεοτόκου...

᾿Αντίφωνον β΄

῎Ωμοσε Κύριος τῷ Δαυὶδ ἀλήθειαν καὶ οὐ μὴ ἀθετήσει αὐτήν.

Σῶσον ἡμᾶς, Υἱὲ Θεοῦ, ὁ ἐν ἁγίοις θαυμαστός, ψάλλοντάς σοι, ἀλληλούια.

᾿Εκ καρποῦ τῆς κοιλίας σου θήσομαι ἐπὶ τοῦ θρόνου σου.

Σῶσον ἡμᾶς, Υἱὲ Θεοῦ, ὁ ἐν ἁγίοις θαυμαστός...

᾿Εκεῖ ἐξανατελῶ κέρας τῷ Δαυίδ, ἡτοίμασα λύχνον τῷ χριστῷ μου.

Σῶσον ἡμᾶς, Υἱὲ Θεοῦ, ὁ ἐν ἁγίοις θαυμαστός...

῞Οτι ἐξελέξατο Κύριος τὴν Σιών, ᾑρετίσατο αὐτὴν εἰς κατοικίαν ἑαυτῷ.

Σῶσον ἡμᾶς, Υἱὲ Θεοῦ, ὁ ἐν ἁγίοις θαυμαστός...

Δόξα, Καὶ νῦν. «῾Ο μονογενὴς Υἱός».

᾿Αντίφωνον γ΄

Ὧδε κατοικήσω, ὅτι ᾑρετισάμην αὐτήν. «῾Η γέννησίς σου, Θε­ο­τόκε...»

῾Ηγίασε τὸ σκήνωμα αὐτοῦ ὁ ῞Υψιστος. «῾Η γέννησίς σου, Θε­ο­τόκε...»

Ἅγιος ὁ ναός σου, θαυμαστὸς ἐν δικαιοσύνῃ. «῾Η γέννησίς σου, Θε­ο­τόκε...»

ΕΙΣΟΔΙΚΟΝ «Δεῦτε προσκυνήσωμεν... Σῶσον ἡμᾶς... ὁ ἐν ἁγίοις θαυμαστός».

ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΙΣΟΔΟΝ μόνον τὸ ἀπολυτίκιον «῾Η γέν­νη­σίς σου, Θεοτόκε» καὶ τὸ κοντάκιον τῆς ἑορτῆς «᾿Ιωακεὶμ καὶ ῎Αννα».

ΑΝΑΓΝΩΣΜΑΤΑ. ᾿Απόστολος τῆς ἑορτῆς, 8 Σεπτ., «Τοῦ­το φρονείσθω ἐν ὑμῖν» (Φιλιπ. β΄ 5-11)· Εὐαγγέλιον ὁμοίως, «Εἰσῆλθεν ὁ ᾿Ιησοῦς εἰς κώμην τινά» (Λκ. ι΄ 38-42, ια΄ 27-28).

Εἰς τὸ ᾿Εξαιρέτως «᾿Αλλότριον τῶν μητέρων». Κοινωνικὸν «Ποτή­ριον σωτηρίου»· «Εἴδομεν τὸ φῶς».

9. † ΚΥΡΙΑΚΗ ΠΡΟ ΤΗΣ ΥΨΩΣΕΩΣ. ᾿Ιω­ακεὶμ καὶ ῎Αν­νης τῶν θεοπατόρων, Σεβη­ρια­νοῦ μάρτυρος. Μνήμη τῆς ἐν ᾿Εφέσῳ Γ΄ Οἰκουμενικῆς συνόδου (431). ῏Ηχος πλ. α΄· ἑωθινὸν γ΄ (τυπικὸν 9ης Σεπτεμβρίου §§10-12).

Εἰς τὴν θ΄. ᾿Απολυτίκιον «῾Η γέννησίς σου, Θεοτόκε»· κοντάκιον «᾿Ιωακεὶμ καὶ ῎Αννα».

Εἰς τὸν ἑσπερινόν. Ὁ προοιμιακὸς καὶ τὸ Ψαλτήριον.

ΕΙΣ ΤΟ «ΚΥΡΙΕ, ΕΚΕΚΡΑΞΑ», ἀναστάσιμα 6 καὶ τοῦ Μηναίου προσόμοια 3 «Δεῦτε νῦν χορεύσωμεν» κ.λπ. εἰς 4, Δό­ξα, «῏Ω μα­καρία δυάς», Καὶ νῦν, «᾿Εν τῇ ἐρυθρᾷ θαλάσσῃ».

ΕΙΣΟΔΟΣ, «Φῶς ἱλαρόν», τὸ προκείμενον τῆς ἡμέρας.

ΑΠΟΣΤΙΧΑ τὰ ἀναστάσιμα, Δόξα, Καὶ νῦν, τὸ ἰδιόμελον τοῦ Μηναίου «Οἱ ἐξ ἀκάρπων».

ΑΠΟΛΥΤΙΚΙΑ «Τὸν συνάναρχον Λόγον», Δόξα, «Τῶν δι­καί­ων θεοπατόρων σου», Καὶ νῦν,«῾Η γέννησίς σου, Θεο­τόκε».

Εἰς τὸ μεσονυκτικόν. Μετὰ τὸν ν΄ ψαλμὸν ὁ τριαδικὸς κανὼν τοῦ ἤχου, τὰ τριαδικὰ«Ἄξιον ἐστί», τρισάγιον κ.λπ. καὶ ἀπολυτίκιον «῾Η γέννησίς σου, Θεοτόκε».

Εἰς τὸν ὄρθρον. Μετὰ τὸν ἑξάψαλμον, εἰς τὸ «Θεὸς Κύ­ρι­ος» τὰ ἐν τῷ ἑσπερινῷ ἀπολυτίκια. [Τὸ Ψαλτήριον καὶ ὁ ἄ­μω­μος.]

ΚΑΘΙΣΜΑΤΑ τὰ ἀναστάσιμα καὶ ἀντὶ θεοτοκίων ἀνὰ ἓν τῆς ἑορτῆς (9 Σεπτ.). Εὐλογητάρια. Ἡ ὑπακοή, οἱ ἀναβαθμοὶ καὶ τὸ προκείμενον τοῦ ἤχου.

ΕΥΑΓΓΕΛΙΟΝ ἑωθινὸν (γ΄) μετὰ πάσης τῆς συνήθους τάξε­ως αὐτοῦ.

ΚΑΝΟΝΕΣ, ὁ ἀναστάσιμος, [ὁ α΄ τῆς ἑορτῆς (8 Σεπτ.) ἄνευ εἱρ­μῶν] καὶ ὁ τῶν θεοπατόρων· ἀπὸ γ΄ ᾠδῆς μόνον τὸ μεσῴ­διον κά­θισμα τῶν ἁγίων «᾿Ιωακεὶμ καὶ ῎Αννα πανηγυρί­ζου­σιν»· ἀφ᾿ ϛ΄ τὸ ἀναστάσιμον κοντάκιον μετὰ τοῦ οἴκου καὶ τὸ συναξάριον.

ΚΑΤΑΒΑΣΙΑΙ οἱ εἱρμοὶ «Σταυρὸν χαράξας»· «Τὴν τιμιω­τέ­ραν», «Μυστικὸς εἶ, Θεοτόκε, παράδεισος».

ΕΞΑΠΟΣΤΕΙΛΑΡΙΑ «῞Αγιος Κύριος», τὸ γ΄ ἀναστάσι­μον «῞Οτι Χριστὸς ἐγήγερται», καὶ τὸ μεθέορτον (9 Σεπτ.) «᾿Α­δὰμ ἀνακαινί­σθητι».

ΕΙΣ ΤΟΥΣ ΑΙΝΟΥΣ ἀναστάσιμα 4 καὶ τὰ τῆς κυρίας ἡμέρας τῆς ἑορτῆς «Ὢ τοῦ παραδόξου θαύματος» κ.λπ. εἰς 4 –εἰς στίχους τὰ δύο τελευταῖα «῎Ακουσον, θύγατερ, καὶ ἴδε καὶ κλῖνον τὸ οὖς σου», «Τὸ πρόσωπόν σου λιτανεύσουσιν οἱ πλούσιοι τοῦ λαοῦ»–, Δόξα, τὸ γ΄ ἑωθινὸν «Τῆς Μαγδαληνῆς Μαρίας», Καὶ νῦν, «῾Υπερευλογημένη». Δοξο­λογία μεγάλη,«Ἀναστὰς ἐκ τοῦ μνή­ματος» (ἢ «Σή­μερον σωτηρία»).

Εἰς τὴν λειτουργίαν. Τὰ ἀντίφωνα τῆς ἑορτῆς, ἀλλ᾿ εἰς τὸ β΄ μετ᾿ ἐφυμνίου «Σῶσον ἡμᾶς... ὁ ἀναστάς» [ἢ τὰ τυπικὰ καὶ οἱ μακαρισμοὶ τοῦ ἤχου εἰς 4 καὶ 4 ἐκ τῆς ϛ΄ ᾠδῆς τοῦ κανόνος τῶν θεοπατόρων].

ΕΙΣΟΔΙΚΟΝ «Δεῦτε προσκυνήσωμεν... Σῶσον ἡμᾶς... ὁ ἀναστάς».

ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΙΣΟΔΟΝ ἀπολυτίκια «Τὸν συνάναρχον Λό­γον», «῾Η γέννησίς σου, Θεοτόκε», «Τῶν δικαίων θεο­πα­τό­ρων σου» καὶ τοῦ ναοῦ, κοντάκιον «᾿Ιωακεὶμ καὶ ῎Αννα».

ΑΝΑΓΝΩΣΜΑΤΑ. Προκείμενον καὶ ἀλληλουιάριον τὰ τῆς Κυρ. πρὸ τῆς Ὑψώσεως· ᾿Απόστολος: Κυρ. πρὸ τῆς Ὑψώσεως, Κυρ. κβ΄ ἐπιστ., «῎Ιδετε πηλίκοις ὑμῖν γράμμασιν»(Γαλ. ϛ΄ 11-18)· Εὐαγγέλιον: ὁμοίως, «Οὐδεὶς ἀναβέβηκεν εἰς τὸν οὐ­ρα­νόν» (᾿Ιω. γ΄ 13-17).

Εἰς τὸ ᾿Εξαιρέτως «Ἄξιον ἐστίν».

ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΝ «Αἰνεῖτε»· «Εἴδομεν τὸ φῶς», καὶ τὰ λοιπὰ τῆς λειτουργίας ὡς συνήθως.

10. Δευτέρα. Μηνοδώρας, Μητρο­δώ­ρας, Νυμφοδώρας τῶν μαρ­τύρων (†305-311).

Εἰς πάσας τὰς προεορτίους καὶ μεθεόρτους καθημερινὰς (δηλονότι ἐκτὸς Κυριακῆς) ἄ­χρι τῆς 21ης τοῦ μηνὸς ἡ ἀκο­λου­θία ψάλ­λε­ται μόνον ἐκ τοῦ Μηναίου ἄνευ Παρακλητικῆς (ὅρα εἰς γεν. τυπικὰς διατάξεις §§52-63). ᾿Απόστολος: ἡμέ­ρας, Δευτ. ιε΄ ἑβδ. ἐπ. (Γαλ. β΄ 11-16)· Εὐαγ­γέ­λιον: προεόρτιον, Τρ. β΄ ἑβδ. ᾿Ιωάν. (᾿Ιω. γ΄ 16-21).

11. Τρίτη. Θεοδώρας ὁσίας (†491). Εὐφροσύνου (θ΄ αἰ.) τοῦ μα­γείρου, Εὐανθίας μάρ­τυρος. ῾Αγίας Θεοδώρας τῆς ἐν Βάστᾳ ᾿Αρκαδίας.

᾿Απόστολος: ἡμέρας, Τρ. ιε΄ ἑβδ. ἐπ. (Γαλ. β΄ 21 γ΄ 7)· Εὐ­αγ­γέ­­λι­ον: προεόρτιον, Τρ. ϛ΄ ἑβδ. ᾿Ιωάν. (᾿Ιω. ιβ΄ 19-36).

12. Τετάρτη. ᾿Απόδοσις τοῦ γενεσίου τῆς Θεοτόκου. Αὐτο­νό­μου ἱερομάρτυρος (†313)· Κουρνούτου ἱερομάρτυρος, ἐπι­σκόπου ᾿Ικονίου († γ΄ αἰ.)· Θεοδώρου ἐπισκόπου ᾿Αλεξαν­δρείας.

῾Η ἀκολουθία ψάλλεται ὡς ἔστι διατεταγμένη εἰς τὸ Μη­ναῖον τὴν α΄ ἡμέραν τῆς ἑορτῆς, μετὰ τῶν κάτωθι διαφορῶν.

Εἰς τὸν ἑσπερινὸν καταλιμπάνονται τὸ «Μακάριος ἀ­νήρ», τὰ ἀνα­γνώ­σματα καὶ τὰ διὰ τὴν λιτὴν στιχηρά.

Εἰς τὸν ὄρθρον καταλιμπάνονται ὁ πολυέλεος μετὰ τοῦ καθίσματος αὐτοῦ καὶ τὸ Εὐαγγέλιον μετὰ τῆς τάξεως αὐτοῦ· ἀπὸ γ΄ ᾠδῆς τῶν κανόνων, ἀντὶ τῆς ὑπακοῆς, τὸ μεσῴδιον κάθισμα «῾Η παρθένος Μαριάμ»· ἀφ᾿ ϛ΄ τὸ κοντάκιον μετὰ τοῦ οἴκου τῆς ἑορτῆς καὶ τὸ συναξάριον τῆς 12ης Σεπτεμ­βρίου.

Εἰς τὴν λειτουργίαν. ᾿Αντίφωνα καὶ εἰσοδικόν, ὡς ἐση­μειώθησαν εἰς τὴν 8ην Σεπτεμβρίου. Μετὰ τὴν εἴσοδον ἀπο­λυ­τίκιον «῾Η γέν­νη­σίς σου, Θεοτόκε» καὶ κοντάκιον«᾿Ιωα­κεὶμ καὶ ῎Αννα». ᾿Απόστολος: τῆς ἡμέρας, Τετ. ιε΄ ἑβδ. ἐπιστ. (Γαλ. γ΄ 16-22)· Εὐαγγέλιον: προεόρτιον, Δευτ. ϛ΄ ἑβδ. ᾿Ιωάν. (᾿Ιω. ια΄ 47-54). Εἰς τὸ ᾿Εξαι­ρέτως «᾿Αλλότριον τῶν μητέ­ρων». Κοι­νω­νικὸν «Ποτήριον σωτηρίου»· «Εἴδομεν τὸ φῶς».

13. Πέμπτη. Τὰ ἐγκαίνια τοῦ ναοῦ τῆς ἀνα­στάσεως (335) καὶ προ­εόρτιος τῆς ὑψώσεως τοῦ τιμίου Σταυροῦ. Κορ­νη­λίου ἑκατοντάρ­χου (α΄ αἰ.). ῾Ιεροθέου ὁσίου τοῦ ἐκ Καλαμάτας (†1745).

῾Η ἀκολουθία ψάλλεται δίχα Παρακλητικῆς κατὰ τὴν διά­ταξιν τοῦ Μηναίου. Εἰς τὸν ἑσπερινὸν εἴσοδος μετὰ θυμι­α­τοῦ. Εἰς τὸν ὄρθρον καταβασίαι οἱ εἱρμοὶ «Σταυρὸν χαρά­ξας». Εἰς τὴν λει­τουρ­γίαν κοντάκιον «Οὐρανὸς πολύφωτος». ᾿Απόστολος: τῶν ἐγκαινίων, Σεπτ. 13, «᾿Αδελ­φοὶ ἅγιοι, κλή­σεως ἐπουρανίου μέτοχοι» (῾Εβρ. γ΄ 1-4)· Εὐαγ­γέλιον: ὁμοίως, ᾿Ιουν. 29, «᾿Ελθὼν ὁ ᾿Ιησοῦς εἰς τὰ μέρη Και­σαρείας» (Μτθ. ιϛ΄ 13-19). «῎Αξιον ἐστί».Κοινωνικὸν «Κύ­ρι­ε, ἠγάπησα εὐ­πρέ­­πειαν οἴκου σου καὶ τό­πον σκηνώ­μα­τος δόξης σου· ἀλλη­λού­ια»· «Εἴδομεν τὸ φῶς».

14. Παρασκευή. † Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΥΨΩΣΙΣ ΤΟΥ ΤΙ­ΜΙ­ΟΥ ΚΑΙ ΖΩΟΠΟΙΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ. Μνήμη τῆς Ϛ΄ Οἰκου­με­νι­κῆς Συνό­δου τῆς ἐν Τρούλλῳ (680).

Εἰς τὴν θ΄. ᾿Απολυτίκια «Τὸν ζωοποιὸν σταυρόν», Δόξα, «῾Ως τοῦ ἄνω στερεώματος»·κοντάκιον «Οὐρανὸς πολύ­φω­τος».

Ἡ ἑορτάσιμος ἀκολουθία τοῦ Σταυροῦ ψάλλεται ἅπασα ὡς ἀκριβῶς ἔχει ἐν τῷ Μη­ναίῳ.

Εἰς τὸν ἑσπερινὸν τὰ στιχηρὰ τῆς ἑορτῆς κ.λπ. ὡς ἐν τῷ Μηναίῳ· τὰ διὰ τὴν λιτὴν στιχηρὰ εἰς τὸ μεσονυ­κτικόν. Οἱ στίχοι τῶν ἀποστίχων πλήρεις ἔχουν ὡς ἑξῆς· «῾Υψοῦτε Κύ­ριον τὸν Θεὸν ἡμῶν καὶ προσκυνεῖτε τῷ ὑ­πο­ποδίῳ τῶν πο­δῶν αὐτοῦ, ὅτι ἅγιος ἐστὶ» καὶ«῾Ο δὲ Θεὸς βασιλεὺς ἡμῶν πρὸ αἰώνων εἰργάσατο σωτη­ρί­αν ἐν μέσῳ τῆς γῆς». Τὸ ἀπο­λυ­τίκιον «Σῶσον, Κύριε, τὸν λαόν σου» ἐκ τρί­του εἴς τε τὸν ἑσπερινὸν καὶ τὸ «Θεὸς Κύριος». ᾿Απόλυσις «῾Ο ἀναστὰς ἐκ νεκρῶν... δυνάμει τοῦ τιμίου καὶ ζωοποιοῦ σταυροῦ, οὗ τὴν ὕψωσιν ἑορτάζομεν, προστασίαις τῶν τι­μί­ων...»

Εἰς τὸν ὄρθρον ἅπαντα ὡς ἐν τῷ Μη­ναίῳ. Καταβασίαι «Σταυρὸν χαράξας»· ἡ θ΄ ᾠδὴ τῶν δύο κανόνων ἄνευ στίχου, εἰ μὴ μόνον Δόξα, Καὶ νῦν εἰς τὰ δύο τελευταῖα τροπάρια, καὶ ἐν τέλει πάλιν οἱ δύο εἱρμοὶ «Μυστικὸς εἶ, Θεοτόκε», «῾Ο διὰ βρώσεως τοῦ ξύλου». Μετὰ τὴν μεγάλην δοξολογίαν [εἰς ἦχον δ΄ (ἅγια)] ἐπακολουθεῖ

῾Η τελετὴ τῆς ὑψώσεως τοῦ τιμίου Σταυροῦ

ΠΕΡΙΦΟΡΑ. Εἰς τὸ τέλος τῆς δοξολογίας οἱ μὲν χοροί, ἀφοῦ μεταβοῦν εἰς τὴν βορείαν πύλην τοῦ ἱεροῦ, ἄρχονται τοῦ ᾀσματικοῦ «Ἅγιος ὁ Θεός», ὁ δὲ πρὸ τῆς ἁγίας Τραπέζης ἱστάμενος ἱερεύς, ἀφοῦ θυμιάσῃ τὸν ἐπ᾿ αὐτῆς ἐν ηὐτρε­πι­σμένῳ δίσκῳ μετὰ κλάδων βασιλικοῦ καὶ τριῶν ἀνημμένων κηρίων κείμενον τίμιον Σταυρόν, αἴρει τὸν δίσκον, θέτει αὐ­τὸν ἐπὶ τῆς κεφαλῆς καί, στραφεὶς περὶ τὴν ἁγίαν Τράπεζαν ἐκ δεξιῶν πρὸς τὰ ἀριστερά, ἐξέρχεται διὰ τῆς βορείας πύλης τοῦ ἱεροῦ, προπορευομένων αὐτοῦ κατὰ τάξιν τῶν λαμπα­δού­χων, τῶν φερόντων τὰ ἑξαπτέρυγα, τῶν χορῶν ψαλ­λόν­των τὸ ᾀσμα­τικὸν«῞Αγιος ὁ Θεὸς» μέχρι τέλους τῆς περι­φο­ρᾶς καὶ τῶν μετὰ θυμιατῶν θυμιώντων τὸν τίμιον Σταυρόν.

Α΄ ΥΨΩΣΙΣ. Ὁ ἱερεὺς φέρει τὸν Σταυρὸν εἰς τὸ μέσον τοῦ ναοῦ –συνήθως εἰς τὸν σολέα–, ἔνθα περιελθὼν κύκλῳ τρὶς ηὐτρεπισμένον τετραπόδιον ἵσταται πρὸ αὐτοῦ βλέπων πρὸς ἀνατολὰς καὶ ὑψῶν ἀπὸ τῆς κεφαλῆς τὸν δίσκον, ἐκφωνεῖ «Σοφία· ὀρθοί», ἀποθέμενος δ᾿ αὐτὸν ἐπὶ τοῦ τετρα­ποδίου, θυμιᾷ κύκλῳ αὐτοῦ σταυροειδῶς, ψάλλων«Σῶσον, Κύριε, τὸν λαόν σου», ὃ ἐπαναλαμβάνει ἕκαστος τῶν χορῶν ἀνὰ μίαν.

Α΄ ΠΡΟΣΚΥΝΗΣΙΣ. ᾿Ακολούθως ὁ ἱερεὺς ἀφοῦ ποιήσῃ μετα­νοίας τρεῖς, λαμβάνει ἀνὰ χεῖρας μετὰ κλάδων βασιλικοῦ τὸν τίμιον Σταυρὸν καὶ βλέπων πρὸς ἀνατολὰς ὑψοῖ αὐτὸν λέγων «᾿Ελέησον ἡμᾶς, ὁ Θεός, κατὰ τὸ μέγα ἔλεός σου, δεό­μεθά σου, ἐπάκουσον καὶ ἐλέησον»· οἱ χοροὶ τὸ «Κύριε, ἐλέ­η­σον» ἑκατόν, ἐνῷ ὁ ἱερεὺς σφραγίσας τρὶς μετὰ τοῦ τιμίου Σταυροῦ κλίνει τὴν κεφαλὴν ἠρέμα, κύπτει ὅσον σπιθαμὴν ἀπέχεσθαι ἀπὸ τῆς γῆς καὶ κατὰ μικρόν, ἄχρι πληρώσεως τῆς α΄ ἑκατοντάδος, ἀνίσταται.

Β΄ ΠΡΟΣΚΥΝΗΣΙΣ. Εἶτα, ἀφοῦ στραφῇ ἐπὶ τὰ δεξιά, ἵ­σταται βλέπων πρὸς βορρᾶν καὶ ὑψοῖ τὸν τίμιον Σταυρὸν λέγων «῎Ετι δεόμεθα ὑπὲρ τοῦ εὐσεβοῦς ἡμῶν ἔθνους, πάσης ἀρχῆς καὶ ἐξουσίας ἐν αὐτῷ καὶ ἐν τῷ κράτει ἡμῶν, τοῦ κατὰ ξη­ράν, θάλασσαν καὶ ἀέρα φιλοχρίστου ἡμῶν στρατοῦ καὶ ὑ­πὲρ τοῦ Κύριον τὸν Θεὸν ἡμῶν ἐπὶ πλέον συνεργῆσαι καὶ κα­­τευο­δῶσαι αὐτὸ ἐν πᾶσιν»· οἱ χοροὶ τὸ «Κύριε, ἐλέ­η­σον» ἑκα­τόν, ἐνῷ ὁ ἱερεὺς σφραγίσας καὶ πάλιν τρὶς μετὰ τοῦ τι­μί­ου Σταυροῦ, κλίνει τὴν κεφαλὴν κ.λπ., καὶ κατὰ μικρὸν ἀνί­σταται ἄχρι πληρώσεως τῆς β΄ ἑκατοντάδος.

Γ΄ ΠΡΟΣΚΥΝΗΣΙΣ. Εἶτα, στραφεὶς ἐπὶ δεξιά, ἵσταται βλέ­πων πρὸς δυσμὰς καὶ ὑψοῖ τὸν τίμιον Σταυρόν, ἐκφωνῶν «῎Ετι δεό­μεθα ὑπὲρ τοῦ ἀρχιεπισκόπου... καὶ πάσης τῆς ἐν Χριστῷ ἡμῶν ἀδελφότητος»· οἱ χοροὶ τὴν γ΄ ἑκατοντάδα, κ.τ.λ. ὡς προεγράφησαν.

Δ΄ ΠΡΟΣΚΥΝΗΣΙΣ. Αὖθις ὁ ἱερεὺς στραφεὶς ἐπὶ τὰ δεξιά, ἵ­στα­ται βλέπων πρὸς νότον καὶ ὑψοῖ τὸν τίμιον Σταυρὸν λέ­γων «῎Ετι δεόμεθα ὑπὲρ ἐλέους, ζωῆς, εἰρήνης, ὑγείας, σωτη­ρίας, συγχωρήσεως καὶ ἀφέσεως τῶν ἁμαρτιῶν τῶν δούλων τοῦ Θεοῦ, ἐπιτρόπων, ἐνοριτῶν καὶ συνδρομητῶν τῆς ἁγίας ἐκκλησίας ταύτης σὺν γυναιξὶ καὶ τοῖς τέκνοις αὐτῶν»· οἱ χοροὶ τὴν δ΄ ἑκατοντάδα, κ.τ.λ. ὡς προε­γράφησαν.

Ε΄ ΠΡΟΣΚΥΝΗΣΙΣ. Τέλος ὁ ἱερεὺς στρέφεται ἐπὶ τὰ δεξιά, ἵσταται βλέπων πρὸς ἀνατολὰς καὶ ὑψοῖ τὸν τίμιον Σταυρόν, ἐκφωνῶν «῎Ετι δεόμεθα ὑπὲρ πάσης ψυχῆς χριστιανῶν ὀρθο­δόξων, ὑγείας τε καὶ σωτηρίας καὶ ἀφέσεως τῶν ἁμαρ­τιῶν αὐτῶν»· οἱ χοροὶ τὴν ε΄ ἑκατοντάδα, κ.τ.λ. ὡς προε­γρά­φη­σαν.

ΚΥΡΙΑ ΥΨΩΣΙΣ. Μετὰ ταῦτα γίνεται ἡ κυρίως ὕψωσις· ὁ ἱε­ρεὺς ἱστάμενος πρὸ τοῦ τετραποδίου καὶ βλέπων πρὸς ἀνα­τολὰς ὑψοῖ τὸν τίμιον Σταυρὸν ψάλλων τὸ κοντάκιον«῾Ο ὑ­ψω­θεὶς ἐν τῷ σταυρῷ ἑκουσίως», εὐλογεῖ μετὰ τοῦ τιμίου Σταυ­ροῦ τὸν λαόν, ἀποθέτει αὐτὸν ἐπὶ τοῦ δίσκου καὶ προσ­κυνεῖ αὐτόν, ψάλλων «Τὸν σταυρόν σου προσκυνοῦμεν, δέσ­ποτα, καὶ τὴν ἁγίαν σου ἀνάστασιν δοξάζομεν», ὃ ἐπανα­λαμ­βάνει ἕκαστος τῶν χορῶν ἀνὰ μίαν· εἶθ᾿ οὕτως οἱ χοροὶ τὰ ἰδιόμελα «Δεῦτε, πιστοὶ» κ.λπ.· τούτων ψαλλομένων, προσ­έρχεται ὁ λαὸς εἰς προσκύνησιν τοῦ τιμίου Σταυροῦ, ἧς πλη­ρωθείσης, ὁ β΄ χορὸς ψάλλει τὸ ἀπολυτίκιον «Σῶσον, Κύριε, τὸν λαόν σου» ἅπαξ.

Εἰς τὴν λειτουργίαν. ᾿Αντίφωνα τὰ τῆς ἑορτῆς.

ΕΙΣΟΔΙΚΟΝ «Ὑψοῦτε Κύριον τὸν Θεὸν ἡμῶν καὶ προσ­κυ­νεῖτε τῷ ὑποποδίῳ τῶν ποδῶν αὐτοῦ, ὅτι ἅγιος ἐστί. Σῶ­σον ἡμᾶς, Υἱὲ Θεοῦ, ὁ σαρκὶ σταυρωθείς, ψάλλοντάς σοι ἀλ­ληλούια».

ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΙΣΟΔΟΝ μόνον τὸ ἀπολυτίκιον «Σῶσον, Κύ­ριε, τὸν λαόν σου» καὶ τὸ κοντάκιον «῾Ο ὑψωθείς». Ἀντὶ τρισαγίου, «Τὸν σταυρόν σου προσκυνοῦμεν».

ΑΝΑΓΝΩΣΜΑΤΑ. ᾿Απόστολος τῆς ἑορτῆς, «῾Ο λόγος ὁ τοῦ σταυροῦ» (Α΄ Κορ. α΄ 18-24)· Εὐαγγέλιον ὁμοίως, «Συμ­βού­λι­ον ἐποίησαν οἱ ἀρχιερεῖς» (᾿Ιω. ιθ΄ 6-11, 13-20, 25-28, 30-35).

Καθεξῆς ἡ θ. λειτουργία τοῦ ἱ. Χρυσοστόμου· εἰς τὸ ᾿Εξαι­ρέτως «Μυστικὸς εἶ, Θεοτόκε».

ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΝ «᾿Εσημειώθη ἐφ᾿ ἡμᾶς τὸ φῶς τοῦ προσώ­που σου, Κύριε· ἀλληλούια»· ἀντὶ τοῦ Εἴδομεν τὸ φῶς «Σῶ­σον, Κύριε, τὸν λαόν σου». Ἀπόλυσις ὡς εἰς τὸν ἑσπερινόν.

Εἰδήσεις. 1. ᾿Εν τῇ τραπέζῃ νηστεία.

2. ᾿Απὸ αὔριον μέχρι τῆς 20ῆς τοῦ μηνὸς Σεπτεμβρίου, τῶν κανόνων τοῦ Μηναίου προτάσσεται ὁ τῆς ἑορτῆς, εἰς δὲ τὴν λειτουργίαν ἀν­τίφωνα τῆς ἑορτῆς, εἰσοδικὸν «Δεῦτε προσ­κυ­νήσωμεν... Σῶσον ἡμᾶς... ὁ σαρκὶ σταυρωθεὶς» καὶ κον­τά­κιον «῾Ο ὑψωθεὶς ἐν τῷ σταυρῷ».

15. Σάββατον μετὰ τὴν ὕψωσιν. Νικήτα μεγαλομάρτυρος (†372). Φιλοθέου ὁσίου (ι΄ αἰ.), Πορφυρίου τοῦ ἀπὸ μίμων, Βησσαρίωνος Λα­ρί­σης, Συμεὼν Θεσσαλονίκης (†1429), ᾿Ιω­άν­νου νεομάρτ. τοῦ Κρητός (†1811).

῾Η ἀκολουθία ψάλλεται κατὰ τὴν τάξιν τοῦ Μηναίου (τυ­πι­κὸν 14ης Σεπτ. §8.). Ἐν τῷ ἑσπερινῷ γίνεται εἴσοδος μετὰ θυμιατοῦ καὶ ψάλλεται τὸ μέγα προκείμενον «῾Ο Θεὸς ἡμῶν ἐν τῷ οὐρανῷ καὶ ἐν τῇ γῇ», μετὰ τῶν στίχων αὐτοῦ. Ἀπο­λυ­τί­κια «῾Ο μάρτυς σου, Κύριε», Δόξα, Καὶ νῦν, τὸ τῆς ἑορτῆς. Ἐν τῷ ὄρθρῳ ἄνευ καταβασιῶν, ἀλλὰ μόνον οἱ 4 εἱρμοὶ τοῦ Μηναίου κατὰ τὴν τάξιν αὐτῶν· στιχολογοῦμεν «Τὴν τιμιω­τέραν» καὶ εἶτα«Λίθος ἀχειρότμητος». Μετὰ τὰ ἐξα­ποστει­λά­ρια [καὶ τοὺς ψαλμοὺς τῶν αἴνων], «Σοὶ δόξα πρέπει», ἡ (μικρὰ) δοξολογία χῦμα κ.τ.λ. ὡς συνήθως. Εἰς τὸν στίχον τῶν αἴνων ὡς ἐν τῷ Μηναίῳ. «᾿Αγαθὸν τὸ ἐξο­μολογεῖσθαι», τρισάγιον κ.λπ. ἀπο­λυ­τίκιον «Σῶσον, Κύριε».

Εἰς τὴν λειτουργίαν. Τὰ ἀντίφωνα τῆς ἑορτῆς μετὰ τῶν ἐφυ­μνίων αὐτῶν, ὡς ἐν τῷ Μηναίῳ. Εἰσοδικὸν «Δεῦτε προσ­κυ­νήσωμεν... Σῶσον ἡμᾶς... ὁ σαρκὶ σταυρωθείς». Μετὰ τὴν εἴσοδον ἀπολυτίκια «Σῶσον, Κύριε, τὸν λαόν σου», «῾Ο μάρ­τυς σου, Κύριε» καὶ τοῦ να­οῦ, κοντάκιον «῾Ο ὑψωθείς». Προ­κείμενον καὶ ἀλληλουιάριον τοῦ Σαββάτου· ᾿Απόστολος Σαβ. μετὰ τὴν ὕψωσιν, Σαβ. ιβ΄ ἑβδ. ἐπιστ., «Βλέπετε τὴν κλῆ­σιν ὑμῶν» (Α΄ Κορ. α΄ 26-β΄ 5)· Εὐαγγέλιον ὁμοίως, Παρ. δ΄ ἑβδ. ᾿Ιωάν., «᾿Εγὼ ὑπάγω καὶ ζητήσατέ με» (᾿Ιω. η΄ 21-30). «῎Α­ξι­ον ἐστίν»· «Ἀγαλλιᾶσθε, δίκαιοι»· «Εἴδομεν τὸ φῶς».

16. † ΚΥΡΙΑΚΗ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΥΨΩΣΙΝ. Εὐφημίας μεγα­λο­μάρ­τυρος τῆς πανευφή­μου (†304). ῏Ηχος πλ. β΄, ἑω­θι­νὸν δ΄ (τυπι­κὸν 16ης Σεπτ. §§13-15).

Εἰς τὴν θ΄. ᾿Απολυτίκια «Σῶσον, Κύριε, τὸν λαόν σου», Δόξα, «῾Ο μάρτυς σου, Κύριε»· κοντάκιον «῾Ο ὑψωθείς».

Εἰς τὸν ἑσπερινόν. Ὁ προοιμιακὸς καὶ τὸ Ψαλτήριον.

ΕΙΣ ΤΟ «ΚΥΡΙΕ, ΕΚΕΚΡΑΞΑ», ἀναστάσιμα 4, μεθέορτα τοῦ σταυροῦ 3 «῎Ωφθη ἡ τοῦ ξύλου» κ.λπ. καὶ 3 τῆς μάρ­τυρος, Δόξα, τῆς ἁγίας «῾Η διηνθισμένη ταῖς ἀρεταῖς», Καὶ νῦν,«Τίς μὴ μακαρίσει σε».

ΕΙΣΟΔΟΣ, «Φῶς ἱλαρόν», τὸ προκείμενον τῆς ἡμέρας.

ΑΠΟΣΤΙΧΑ τὰ ἀναστάσιμα, Δόξα, τοῦ Μηναίου «Πᾶσα γλῶσσα κινείσθω», Καὶ νῦν, τῆς ἑορτῆς «῞Ον περ πάλαι Μωυσῆς».

ΑΠΟΛΥΤΙΚΙΑ «᾿Αγγελικαὶ δυνάμεις», Δόξα, «῾Η ἀμνάς σου, ᾿Ιησοῦ», Καὶ νῦν, «Σῶσον, Κύριε, τὸν λαόν σου».

Εἰς τὸ μεσονυκτικόν. Μετὰ τὸν ν΄ ψαλμὸν ὁ τριαδικὸς κανὼν τοῦ ἤχου, τὰ τρι­αδικὰ«῎Αξιον ἐστί», τρισάγιον κ.λπ. καὶ ἀπολυτίκιον «Σῶσον, Κύριε».

Εἰς τὸν ὄρθρον. Μετὰ τὸν ἑξάψαλμον, εἰς τὸ «Θεὸς Κύ­ριος» τὰ ἐν τῷ ἑσπερινῷ ἀπο­λυ­τίκια. [Τὸ Ψαλτήριον καὶ ὁ ἄμωμος.]

ΚΑΘΙΣΜΑΤΑ τὰ ἀναστάσιμα καὶ ἀνὰ ἓν τῆς ἑορτῆς (16ης Σεπτ.) ἀντὶ θεοτοκίων. Εὐλογητάρια. Ἡ ὑπακοή, οἱ ἀναβαθ­μοὶ καὶ τὸ προκείμενον τοῦ ἤχου.

ΕΥΑΓΓΕΛΙΟΝ ἑωθινὸν (δ΄) μετὰ πάσης τῆς συνήθους τάξεως αὐτοῦ.

ΚΑΝΟΝΕΣ ὁ ἀναστάσιμος, ὁ τῆς ἑορτῆς (14 Σεπτ.) καὶ ὁ τῆς ἁγίας· ἀπὸ γ΄ ᾠδῆς ὡς ἐν τῷ Μηναίῳ (16 Σεπτ.)· ἀφ᾿ ϛ΄ τὸ ἀναστάσιμον κοντάκιον μετὰ τοῦ οἴκου καὶ τὸ συναξάριον.

ΚΑΤΑΒΑΣΙΑΙ οἱ εἱρμοὶ «Σταυρὸν χαράξας»· «Τὴν τιμι­ω­τέ­ραν», «Μυστικὸς εἶ, Θεοτόκε, παράδεισος».

ΕΞΑΠΟΣΤΕΙΛΑΡΙΑ «῞Αγιος Κύριος», τὸ δ΄ ἀναστάσιμον, τὸ τῆς ἁγίας «Τῆς πανευφήμου», καὶ τὸ τῆς ἑορτῆς «Σταυρὸς τοῦ κόσμου».

ΕΙΣ ΤΟΥΣ ΑΙΝΟΥΣ ἀναστάσιμα 4 καὶ τῆς ἁγίας ἕτερα 4 (ἤ τοι τὰ 3 ἰδιόμελα«᾿Αθλητικὴν πανήγυριν» κ.λπ., ἀνὰ μίαν καὶ τὸ ἐν συνεχείᾳ –ἄνευ τοῦ Δόξα– «᾿Εκ δεξιῶν τοῦ σω­τῆ­ρος») εἰς στίχους τὰ δύο τελευταῖα «῾Υπομένων ὑπέμεινα τὸν Κύριον καὶ προσέσχε μοι», «Καὶ ἔστησεν ἐπὶ πέτραν τοὺς πόδας μου καὶ κατεύθυνε τὰ διαβήματά μου», Δόξα, τὸ δ΄ ἑωθινὸν «῎Ορθρος ἦν βαθύς», Καὶ νῦν, «῾Υπερευλογημένη». Δοξολογία μεγάλη,«Ἀναστὰς ἐκ τοῦ μνή­ματος» (ἢ «Σή­μερον σωτηρία»).

Εἰς τὴν λειτουργίαν. ᾿Αντίφωνα τὰ τῆς ἑορτῆς μετὰ τῶν ἐφυ­μνίων αὐτῶν, ὡς ἐν τῷ Μηναίῳ [ἢ τὰ τυπικὰ καὶ οἱ μακαρισμοὶ τοῦ ἤχου εἰς 4 καὶ 4 ἐκ τῆς ϛ΄ ᾠδῆς τοῦ κανόνος τῆς ἁγίας].

ΕΙΣΟΔΙΚΟΝ «Δεῦτε προσκυνήσωμεν... Σῶσον ἡμᾶς, Υἱὲ Θεοῦ, ὁ ἀναστὰς ἐκ νεκρῶν, ψάλλοντάς σοι ἀλλη­λούια».

ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΙΣΟΔΟΝ ἀπολυτίκια «᾿Αγγελικαὶ δυνάμεις», «Σῶσον, Κύριε», «῾Η ἀμνάς σου, ᾿Ιησοῦ» καὶ τοῦ ναοῦ, κοντάκιον «῾Ο ὑψωθείς».

ΑΝΑΓΝΩΣΜΑΤΑ. ᾿Απόστολος: Κυρ. μετὰ τὴν ὕψωσιν, Κυρ. κα΄ ἐπιστ., «Εἰδότες ὅτι οὐ δικαιοῦται» (Γαλ. β΄ 16-20)· Εὐ­αγ­γέ­λιον ὁμοίως, Κυρ. γ΄ νηστ., «Ὅστις θέλει ὀπίσω μου ἐλθεῖν» (Μρ. η΄ 34-θ΄ 1).

Εἰς τὸ ᾿Εξαιρέτως «Ἄξιον ἐστίν».

ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΝ «Αἰνεῖτε»· «Εἴδομεν τὸ φῶς»· «Πληρωθήτω», καὶ τὰ λοιπὰ τῆς λειτουργίας ὡς συνήθως.

17. Δευτέρα. Σοφίας καὶ τῶν τριῶν θυ­γατέρων αὐτῆς Πί­στεως, ᾿Αγάπης καὶ ᾿Ελπίδος, μαρτύρων (†137).

᾿Απόστολος: ἡμέρας, Δευτ. ιϛ΄ ἑβδ. ἐπιστ. (Γαλ. δ΄ 28-ε΄ 10)· Εὐ­αγγέλιον: ἡμέρας, Δευτ. α΄ ἑβδ. Λουκᾶ (Λκ. γ΄ 19-22).

Σημείωσις. Εἰς τοὺς πανηγυρίζοντας ἱεροὺς ναοὺς ἡ ἀκολουθία τῆς μάρ­τυρος Σοφίας ψάλλεται ἐκ τῆς ἰδιαιτέρας αὐτῆς φυλλάδος μετὰ τῶν μεθεόρτων.

᾿Απολυτίκιον· ἦχος πλ. α΄. «Τὸν συνάναρχον Λόγον».

«᾿Εν ταῖς μάρτυσι λάμπεις Σοφία ἔνδοξε, καὶ στεφάνοις τῆς νίκης πε­ρι­­κοσμεῖσαι λαμπροῖς· δι᾿ ὃ ἐν ὕμνοις καὶ ᾠδαῖς εὐφημοῦμέν σε, ὅτι θυγάτρια σεμνὰ τῷ μαρτυρίῳ ὁδηγεῖς, ᾿Αγάπην Πίστιν ᾿Ελπίδα· μεθ᾿ ὧν μὴ παύσῃ πρεσβεύειν, ἐλεηθῆναι τὰς ψυχὰς ἡμῶν».

18. Τρίτη. Εὐμενίου ἐπισκό­που Γορτύνης Κρή­της (ζ΄ αἰ.).

᾿Απόστολος: ἡμέρας, Τρ. ιϛ΄ ἑβδ. ἐπιστ. (Γαλ. ε΄ 11-21)· Εὐ­αγ­γέ­λιον: ἡμέρας, Τρ. α΄ ἑβδ. Λουκᾶ (Λκ. γ΄ 23-δ΄ 1).

19. Τετάρτη. Τροφίμου, Σαβ­βα­τίου καὶ Δορυμέδοντος μαρ­­τύρων (†276).

᾿Απόστολος: ἡμέρας, Τετ. ιϛ΄ ἑβδ. ἐπιστ. (Γαλ. ϛ΄ 2-10)· Εὐ­αγ­γέ­λιον: ἡμέρας, Τετ. α΄ ἑβδ. Λουκᾶ (Λκ. δ΄ 1-15).

20. Πέμπτη. † Εὐσταθίου με­γαλομάρτυρος καὶ τῆς συνο­δείας αὐτοῦ (†118). ῾Ιλαρίωνος Κρη­τὸς νεομάρτυρος (†1804).

῾Η ἀκολουθία ψάλλεται κατὰ τὴν τάξιν τοῦ Μηναίου. Εἰς τὸν ἑσπερινὸν ἄνευ εἰσόδου. Εἰς τὸν ὄρθρον ἄνευ κατα­βα­σιῶν καὶ ἄνευ δοξολογίας μεγάλης. Εἰς τὴν λειτουργίαν ᾿Απόστολος: ἡμέρας, Πέμ. ιϛ΄ ἑβδ. ἐπιστ. (᾿Εφεσ. α΄ 1-9)· Εὐ­αγ­γέ­λιον: ἡμέρας, Πέμ. α΄ ἑβδ. Λουκᾶ (Λκ. δ΄ 16-22).

21. Παρασκευή. ᾿Απόδοσις τῆς ὑψώσεως τοῦ τιμίου Σταυ­ροῦ. Κο­δρά­του ἱερομάρτυρος ἐπισκόπου ᾿Αθηνῶν (†130)· ᾿Ιωνᾶ προφήτου (880 π.Χ.).

Εἴδησις. ᾿Επειδὴ σήμερον ἀποδίδεται ἡ ἑορτὴ τοῦ τ. Σταυροῦ, ἡ ἀκο­λουθία τοῦ ἁγίου Κοδράτου ψάλλεται τῇ 22ᾳ μετὰ τῆς τοῦ ἱερο­μάρ­τυ­ρος Φωκᾶ.

῾Η ἀκολουθία ψάλλεται ὡς ἔστι διατεταγμένη εἰς τὸ Μη­­ναῖον κατὰ τὴν κυρίαν ἡμέραν τῆς ἑορτῆς μετὰ τῶν ἐφεξῆς δι­αφορῶν.

Εἰς τὸν ἑσπε­ρινὸν καταλιμπάνονται τὸ Ψαλτήριον, τὰ ἀναγνώσματα καὶ τὰ διὰ τὴν λιτὴν στιχηρά.

Εἰς τὸν ὄρθρον καταλιμπάνονται ὁ πολυέλεος καὶ τὸ κά­θι­σμα αὐτοῦ, τὸ Εὐαγγέλιον μετὰ τῆς τάξεως αὐτοῦ, καὶ ἡ μετὰ τὴν δοξολογίαν τελετὴ τῆς ὑψώσεως τοῦ τιμίου Σταυ­ροῦ. Συν­α­ξάριον ἀναγινώσκεται τὸ τῆς 21ης τοῦ μη­νός. Αἱ ἀπο­λύ­σεις ἄνευ τοῦ χαρακτηριστικοῦ «῾Ο ἀναστὰς» διὰ τὸ μὴ λέ­γε­σθαι ἐν τῷ ὄρθρῳ σήμερον τὸ «᾿Ανάστασιν Χριστοῦ θεασά­με­νοι».

Εἰς τὴν λειτουργίαν. ᾿Αντίφωνα, εἰσοδικόν, ἀπολυτίκιον καὶ κοντάκιον ὡς ἐν τῇ ἑορτῇ. Τρισάγιον. Προ­κείμενον τῆς ἑορτῆς (διὰ τὴν ἀπόδοσιν αὐτῆς)· ᾿Απόστολος: τῆς ἡμέρας, Παρ. ιϛ΄ ἑβδ. ἐπιστ. (᾿Εφ. α΄ 7-17)· Εὐαγγέλιον: ἡμέρας, Παρ. α΄ ἑβδ. Λουκᾶ (Λκ. δ΄ 22-30). Πάντα δὲ τὰ λοι­πὰ ὡς ἐν τῇ ἑορ­τῇ, ἀλλ᾿ εἰς τὸ ᾿Εξαιρέτως «῾Ο διὰ βρώσεως τοῦ ξύλου».

Εἰδήσεις. 1. ᾿Απὸ αὔριον μέχρι τῆς 19ης Νοεμβρίου ἐπαναλαμβάνεται ἡ χρῆσις τῆς Παρακλητικῆς ἐν ταῖς καθημεριναῖς.

2. Ἀπὸ αὔριον μέχρι τῆς 7ης Νοεμβρίου κοντάκιον εἰς τὴν λει­τουρ­γίαν «Προστασία»· ἐὰν τυχὸν ἑορτάζεται ἅγιος, καταβασίαι εἰς τὸν ὄρ­θρον «᾿Ανοίξω τὸ στόμα μου».

22. Σάββατον. Φωκᾶ ἱερομάρτυρος, ἐπισκόπου Σινώπης (†117). Φωκᾶ τοῦ κηπουροῦ (†320), ᾿Ισαὰκ καὶ Μαρτίνου μαρ­τύρων.

῾Η ἀκολουθία τοῦ Σαββάτου ψάλλεται μὲ «Θεὸς Κύριος» (βλέπε ἔμπροσθεν εἰς τὰς γενικὰς τυπικὰς διατάξεις §§31-44). ᾿Απόστολος: Σαβ. ιϛ΄ ἑβδ. ἐπιστ. (Α΄ Κορ. ι΄ 23-28)· Εὐαγ­γέ­λι­ον: ἡμέρας, Σαβ. α΄ ἑβδ. Λουκᾶ (Λκ. δ΄ 31-36).

23. † ΚΥΡΙΑΚΗ ΙΖ΄ (Α΄ ΛΟΥΚΑ). ῾Η σύλληψις τοῦ Προ­δρό­μου καὶ βαπτι­στοῦ ᾿Ιωάννου. ῾Ραΐδος μάρτυρος, Ξανθίπ­πης καὶ Πολυξένης ὁσίων (†109), Νικολάου νεομ. τοῦ Καρ­πε­νη­σιώτου (†1672), ᾿Ιωάν­νου νεομάρτ. τοῦ ἐκ Κονίτσης (†1814). ῏Ηχος βαρύς· ἑωθινὸν ε΄.

῾Ο ἥλιος εἰσέρχεται εἰς τὸν Ζυγόν. ᾿Αρχὴ τοῦ φθινοπώρου.

Εἰς τὴν θ΄. ᾿Απολυτίκια «᾿Απόστολε ἅγιε Κοδρᾶτε», Δόξα, «Καὶ τρόπων μέτοχος»·κοντάκιον «῾Ως θεαυγῆ».

Εἰς τὸν ἑσπερινόν. Ὁ προοιμιακὸς καὶ τὸ Ψαλτήριον.

ΕΙΣ ΤΟ «ΚΥΡΙΕ, ΕΚΕΚΡΑΞΑ», ἀναστάσιμα 6 καὶ τοῦ προ­δρόμου 4, Δόξα, «᾿Εκ στειρευούσης σήμερον», Καὶ νῦν, «Μήτηρ μὲν ἐγνώσθης».

ΕΙΣΟΔΟΣ, «Φῶς ἱλαρόν», τὸ προκείμενον τῆς ἡμέρας.

ΑΠΟΣΤΙΧΑ τὰ ἀναστάσιμα, Δόξα, τοῦ προδρόμου «῎Αγγε­λος ἐκ στειρωτικῶν ὠδίνων», Καὶ νῦν, «῾Ο ποιητὴς καὶ λυ­τρωτής μου» (Παρακλητ., Σάβ. ἑσπέρας, ἦχ. πλ. β΄).

ΑΠΟΛΥΤΙΚΙΑ «Κατέλυσας τῷ σταυρῷ σου», Δόξα, «῾Η πρώην οὐ τί­κτου­σα», Καὶ νῦν, «Τὸ ἀπ᾿ αἰῶνος ἀπόκρυφον».

Εἰς τὸ μεσονυκτικόν. Μετὰ τὸν ν΄ ψαλμὸν ὁ τριαδικὸς κανὼν τοῦ ἤχου, τὰ τριαδικὰ«῎Αξιον ἐστί», τρισάγιον κ.λπ. καὶ ἡ ὑπακοὴ τοῦ ἤχου.

Εἰς τὸν ὄρθρον. Μετὰ τὸν ἑξάψαλμον, εἰς τὸ «Θεὸς Κύ­ρι­ος» τὰ ἐν τῷ ἑσπερινῷ ἀπολυτίκια. [Τὸ Ψαλτήριον καὶ ὁ ἄμωμος.]

ΚΑΘΙΣΜΑΤΑ τὰ ἀναστάσιμα, τῆς α΄ στι­χολογίας μὲ θεο­το­κίον «῾Ως τῆς ἡμῶν ἀναστάσεως», καὶ τὰ τῆς β΄ στι­χολογίας μὲ τὸ θεοτοκίον αὐτῶν. Εὐλογητάρια. Ἡ ὑπακοή, οἱ ἀνα­βαθ­μοὶ καὶ τὸ προκείμενον τοῦ ἤχου.

ΕΥΑΓΓΕΛΙΟΝ ἑωθινὸν (ε΄) μετὰ πάσης τῆς συνήθους τάξε­ως αὐτοῦ.

ΚΑΝΟΝΕΣ ὁ ἀναστάσιμος καὶ ὁ τοῦ προδρόμου· ἀπὸ γ΄ ᾠ­δῆς [κοντάκιον καὶ οἶκος τοῦ Προδρόμου καὶ ψάλλονται] τὰ μεσῴδια καθίσματα ὡς ἐν τῷ Μηναίῳ· ἀφ᾿ ϛ΄ τὸ ἀναστάσιμον κοντάκιον μετὰ τοῦ οἴκου καὶ τὸ συναξάριον.

ΚΑΤΑΒΑΣΙΑΙ οἱ εἱρμοὶ «᾿Ανοίξω τὸ στόμα μου»· «Τὴν τι­μι­ω­τέραν», «Ἅπας γηγενής».

ΕΞΑΠΟΣΤΕΙΛΑΡΙΑ «῞Αγιος Κύριος», τὸ ε΄ ἀναστάσιμον, τὸ τοῦ Προδρόμου «῾Η τοῦ Προδρόμου ἔνδοξος» καὶ τὸ θεο­το­κίον αὐτοῦ.

ΕΙΣ ΤΟΥΣ ΑΙΝΟΥΣ ἀναστάσιμα 4 καὶ τοῦ προδρόμου 3 εἰς 4 –εἰς στίχους τὰ δύο τελευταῖα «Καὶ σύ, παιδίον, προφήτης ὑψίστου κλη­θήσῃ, προπορεύσῃ γὰρ πρὸ προσώπου Κυρίου ἑτοιμάσαι ὁδοὺς αὐτοῦ», καὶ «Λατρεύειν αὐτῷ ἐν ὁσιότητι καὶ δικαιοσύνῃ ἐνώπιον αὐτοῦ, πάσας τὰς ἡμέρας τῆς ζωῆς ἡμῶν»–, Δόξα, τὸ ε΄ ἑωθινὸν «Ὢ τῶν σοφῶν σου», Καὶ νῦν, «῾Υπερευλογημένη». Δοξολογία μεγάλη, «Ἀνα­στὰς ἐκ τοῦ μνή­­ματος» (ἢ «Σή­μερον σωτηρία»).

Εἰς τὴν λειτουργίαν. Τὰ ἀντίφωνα [ἢ τὰ τυπικὰ μετὰ μακα­ρισμῶν] (βλέπε ἔμπροσθεν, γεν. τυπ. διατάξεις §§64-66).

ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΙΣΟΔΟΝ ἀπολυτίκια «Κατέλυσας», «῾Η πρώην οὐ τίκτουσα» καὶ τοῦ ναοῦ, κοντάκιον «Προστασία».

ΑΝΑΓΝΩΣΜΑΤΑ. ᾿Απόστολος: τοῦ Προ­δρόμου, 23 Σεπτ., «᾿Αβραὰμ δύο υἱοὺς ἔσχεν»(Γαλ. δ΄ 22-27)· Εὐαγγέλιον: Κυρ. α΄ Λουκᾶ, «῾Εστὼς ὁ ᾿Ιησοῦς παρὰ τὴν λίμνην Γεννησαρέτ»(Λκ. ε΄ 1-11).

Εἰς τὸ ᾿Εξαιρέτως «Ἄξιον ἐστίν».

ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΝ «Αἰνεῖτε»· «Εἴδομεν τὸ φῶς», «Πληρωθή­τω», «Εἴη τὸ ὄνομα Κυρίου» καὶ ἀπόλυσις.

24. Δευτέρα. Θέκλης μεγαλομάρτυρος, Θεοτόκου τῆς «Μυρ­τι­διω­τίσσης» ἐν Κυθή­ροις. Σιλουανοῦ τοῦ ᾿Αθωνίτου.

Ἂν δὲν ὑπάρχῃ ἰδιαιτέρα φυλλὰς τῆς Θεοτόκου, ἡ ἀκο­λουθία ψάλλεται κατὰ τὴν τάξιν τοῦ Μηναίου μετὰ Πα­ρα­κλητικῆς (βλέπε ἔμπροσθεν εἰς τὰς γενικὰς τυπικὰς διατάξεις §§2-30). ᾿Από­στο­λος: τῆς με­γαλομάρτυρος, λγ΄ Κυρ. ἐπιστ. (Β΄ Τιμ. γ΄ 10-15)· Εὐαγγέλιον: τῆς ἡμέρας, Δευτέρας β΄ ἑβδ. Λου­κᾶ (Λκ. δ΄ 38-44).

Εἰδήσεις. 1. Ἔνθα τιμᾶται ἡ μεγαλομάρτυς, ἀλλὰ δὲν ὑπάρχει ἰδιαι­τέρα φυλλὰς αὐτῆς, μετὰ τοὺς αἴνους παραλείπονται τὰ ἀπόστιχα καὶ λέγεται δοξολογία μεγάλη, ἐν δὲ τῇ λει­τουργίᾳ Εὐαγγέλιον τῆς ἁγίας, Σαβ. ιζ΄ ἑβδ. (Μτθ. κε΄ 1-13).

2. Ἐὰν ὑπάρχῃ ἀκολουθία τῆς Μυρτιδιωτίσσης, κατὰ τὸ Τ.Μ.Ε. συμ­ψάλλεται μετὰ τῆς ἁγίας Θέκλης καὶ προηγεῖται αὐτῆς, ἐν δὲ τῇ λει­τουργίᾳ ἀναγινώσκεται ᾿Απόστολος τῆς ἁγίας καὶ Εὐαγγέλιον τῆς Θεοτόκου.

3. Εἰς τοὺς πανηγυρίζοντας σήμερον ναοὺς τῆς Μυρτιδιωτίσσης ψάλ­λεται μόνη ἡ ἀκολουθία αὐτῆς μετὰ καταβασιῶν τοὺς εἱρμοὺς «Πεποι­κιλμένη τῇ θείᾳ δόξῃ», ᾿Αναγνώσματα τὰ τῆς 8ης Σεπτ. (Φιλιπ. β΄ 5-11· Λκ. ι΄ 38-42, ια΄ 27-28).

᾿Απολυτίκιον Μυρτιδιωτίσσης. ῏Ηχος δ΄. «Ταχὺ προκατάλαβε».

«Λαοὶ νῦν κροτήσωμεν δεῦτε τὰς χεῖρας πιστῶς, καὶ ᾄσωμεν ᾄσμα­σι τῇ θεομήτορι, ἐν πόθῳ κραυγάζοντες· χαῖρε ἡ προστασία πάντων τῶν δεομένων, χαῖρε ἡ σωτηρία τῶν τιμώντων σε πόθῳ, χαῖρε ἡ τῷ πα­ραλύτῳ τὴν ἴασιν βραβεύσασα».

25. Τρίτη. Εὐφροσύνης ὁσίας καὶ Παφνουτίου τοῦ πατρὸς αὐτῆς (ε΄ αἰ.).

᾿Απόστολος: ἡμέρας, Τρ. ιζ΄ ἑβδ. ἐπιστ. (᾿Εφεσ. β΄ 19-γ΄ 7)· Εὐ­αγ­γέ­λιον: ἡμέρας, Τρ. β΄ ἑβδ. Λουκᾶ (Λκ. ε΄ 12-16).

26. Τετάρτη. † ῾Η μετάστασις τοῦ ἀποστόλου καὶ εὐ­αγ­γε­λι­στοῦ ᾿Ιωάννου τοῦ θεολόγου. Γεδεὼν τοῦ δικαίου (1350 π.Χ.).

῾Η ἀκολουθία ἅπασα ὡς ἐν τῷ Μηναίῳ. Τὰ διὰ τὴν λιτὴν στιχηρὰ εἰς τὸ μεσονυκτικόν. Τὸ ἀπο­λυ­τί­κιον τοῦ εὐαγ­γελιστοῦ εἰς μὲν τὸν ἑσπερινὸν καὶ μετὰ τὴν μεγ. δοξολογίαν ἅπαξ, εἰς δὲ τὸ «Θεὸς Κύριος» δίς (μετὰ τοῦ Δόξα), καὶ τὸ θεοτοκίον. Εὐαγγέλιον ὄρθρου –ἐκ τῶν βημοθύρων– τὸ ια΄ ἑωθινὸν «᾿Εφανέρωσεν ἑαυτὸν ὁ ᾿Ιησοῦς» (᾿Ιω. κα΄ 1, 15-25). Οἱ κα­νόνες τοῦ Μηναίου. Καταβα­σίαι οἱ εἱρμοὶ «᾿Ανοίξω τὸ στόμα μου»· «Τὴν τιμιωτέραν». Εἰς τὴν λειτουργίαν, μετὰ τὴν εἴσοδον ἀπολυτίκια «᾿Απόστολε Χριστῷ» καὶ τοῦ ναοῦ, κον­τάκιον «Προστασία». Προκείμενον καὶ ἀλληλουιάριον ἀπο­στο­λικά· ᾿Απόστολος: τοῦ εὐαγγελιστοῦ, 26 Σεπτ., «Θεὸν οὐ­δεὶς πώποτε τεθέαται» (Α΄ ᾿Ιω. δ΄ 12-19)· Εὐαγγέ­λιον: ὁ­μοί­ως, «Εἱστήκεισαν παρὰ τῷ σταυρῷ» (᾿Ιω. ιθ΄ 25-27, κα΄ 24-25). Κοινωνικὸν «Εἰς πᾶσαν τὴν γῆν»· καὶ τὰ λοιπὰ ὡς συν­ήθως.

27. Πέμπτη. Καλλιστράτου μάρ­τυ­ρος (†304)· ᾿Αριστάρχου ἀπο­στόλου, ᾿Ακυλίνης νεομάρτυρος (†1764).

᾿Απόστολος: ἡμέρας, Πέμ. ιζ΄ ἑβδ. ἐπιστ. (᾿Εφεσ. δ΄ 14-17)· Εὐ­αγ­γέλιον: ἡμέρας, Πέμ. β΄ ἑβδ. Λουκᾶ (Λκ. ϛ΄ 12-19).

28. Παρασκευή. Χαρίτωνος ὁμολογητοῦ (†350). Βαροὺχ τοῦ προφήτου (600 π.Χ.).

᾿Απόστολος: ἡμέρας, Παρ. ιζ΄ ἑβδ. ἐπιστ. (᾿Εφεσ. δ΄ 17-25)· Εὐ­αγγέλιον: ἡμέρας, Παρ. β΄ ἑβδ. Λουκᾶ (Λκ. ϛ΄ 17-23).

29. Σάββατον. Κυριακοῦ ὁσίου (†556). Πετρωνίας μάρ­τυ­ρος.

῾Η ἀκολουθία τοῦ Σαββάτου ψάλλεται μὲ «Θεὸς Κύριος» (βλέ­πε ἔμπροσθεν εἰς τὰς γενικὰς τυπικὰς διατάξεις §§31-44). ᾿Απόστολος: ἡμέρας, Σαβ. ιζ΄ ἑβδ. ἐπιστ. (Α΄ Κορ. ιδ΄ 20-25)· Εὐ­αγγέλιον: ἡμέρας, Σαβ. β΄ ἑβδ. Λουκᾶ (Λκ. ε΄ 17-26).

30. † ΚΥΡΙΑΚΗ ΙΖ΄ (Β΄ ΛΟΥΚΑ). Γρηγορίου ἱερομάρ­τυρος, ἐπισκόπου τῆς Με­γάλης ᾿Αρμενίας, τοῦ φωτιστοῦ (†335). ῾Ριψιμίας καὶ Γαϊα­νῆς καὶ τῶν μετ᾿ αὐτῶν 32 μαρ­τύ­ρων γυναικῶν. ῏Ηχος πλ. δ΄· ἑωθινὸν ϛ΄.

Εἰς τὴν θ΄. ᾿Απολυτίκιον «Τῆς ἐρήμου πολίτης»· κοντάκι­ον «῾Ως ὑπερμάχῳ κραταιῷ».

Εἰς τὸν ἑσπερινόν. Ὁ προοιμιακὸς καὶ τὸ Ψαλτήριον.

ΕΙΣ ΤΟ «ΚΥΡΙΕ, ΕΚΕΚΡΑΞΑ», ἑσπέρια στιχηρὰ ἀναστάσιμα 6 καὶ τοῦ Μηναίου προσόμοια 3 εἰς 4, Δόξα, τοῦ ἁγίου «Τίς ἐπαξίως», Καὶ νῦν, «῾Ο βασιλεὺς τῶν οὐρανῶν».

ΕΙΣΟΔΟΣ, «Φῶς ἱλαρόν», τὸ προκείμενον τῆς ἡμέρας.

ΑΠΟΣΤΙΧΑ τὰ ἀναστάσιμα, Δόξα, τοῦ Μηναίου «Εἰς τὸν ἄδυτον γνόφον», Καὶ νῦν, θεοτοκίον ὁμόηχον «῾Ο ποιητὴς καὶ λυτρωτής μου» (Παρακλητ., Σάβ. ἑσπέρας, ἦχος πλ. β΄).

ΑΠΟΛΥΤΙΚΙΑ «᾿Εξ ὕψους κατῆλθες», Δόξα, «Καὶ τρόπων μέτοχος», Καὶ νῦν, «Τὸ ἀπ᾿ αἰῶνος ἀπόκρυφον».

Εἰς τὸ μεσονυκτικόν. Μετὰ τὸν ν΄ ψαλμὸν ὁ τριαδικὸς κανὼν τοῦ ἤχου, τὰ τριαδικὰ«῎Αξιον ἐστί», τρισάγιον κ.λπ. καὶ ἡ ὑπακοὴ τοῦ ἤχου.

Εἰς τὸν ὄρθρον. Μετὰ τὸν ἑξάψαλμον, εἰς τὸ «Θεὸς Κύρι­ος» τὰ ἐν τῷ ἑσπερινῷ ἀπολυτίκια ὡς προεγράφησαν. [Τὸ Ψαλ­τήριον καὶ ὁ ἄμωμος.]

ΚΑΘΙΣΜΑΤΑ τὰ ἀναστάσιμα, τῆς α΄ στι­χολογίας μὲ θεοτοκίον «῾Ο δι᾿ ἡμᾶς γεννηθείς», καὶ τὰ τῆς β΄ στι­χολογίας μὲ τὸ θε­οτοκίον αὐτῶν. Εὐλογητάρια. Ἡ ὑπακοή, οἱ ἀνα­βαθμοὶ καὶ τὸ προκείμενον τοῦ ἤχου.

ΕΥΑΓΓΕΛΙΟΝ ἑωθινὸν (ϛ΄) μετὰ πάσης τῆς συνήθους τάξε­ως αὐτοῦ.

ΚΑΝΟΝΕΣ, ὁ ἀναστάσιμος καὶ ὁ τοῦ Μηναίου· ἀπὸ γ΄ καὶ ϛ΄ ᾠδῆς ὡς συνήθως.

ΚΑΤΑΒΑΣΙΑΙ «᾿Ανοίξω τὸ στόμα μου»· «Τὴν τιμιωτέραν».

ΕΞΑΠΟΣΤΕΙΛΑΡΙΑ «῞Αγιος Κύριος» τὸ ϛ΄ ἀναστάσιμον «Δεικνύων ὅτι ἄνθρωπος» καὶ τὰ τοῦ Μηναίου.

ΕΙΣ ΤΟΥΣ ΑΙΝΟΥΣ ἀναστάσιμα 8, Δόξα, τὸ ϛ΄ ἑωθινὸν «῾Η ὄντως εἰρήνη», Καὶ νῦν,«῾Υπερευλογημένη». Δοξολογία με­γά­λη, «᾿Αναστὰς ἐκ τοῦ μνή­ματος» (ἢ «Σή­μερον σωτηρία»).

Εἰς τὴν λειτουργίαν. Τὰ ἀντίφωνα [ἢ τὰ τυπικὰ μετὰ μα­κα­­ρισμῶν] (βλέπε ἔμπροσθεν γεν. τυπ. διατάξεις §§64-66).

ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΙΣΟΔΟΝ ἀπολυτίκια «᾿Εξ ὕψους», «Καὶ τρό­πων μέτοχος» καὶ τοῦ ναοῦ, κοντάκιον «Προστασία».

ΑΝΑΓΝΩΣΜΑΤΑ. ᾿Απόστολος: Κυρ. ιζ΄ ἐπιστ., «῾Υμεῖς ἐστε ναὸς Θεοῦ ζῶν­τος» (Β΄ Κορ. ϛ΄ 16-ζ΄ 1)· Εὐαγγέλιον Κυρ. β΄ Λουκᾶ, «Καθὼς θέλετε ἵνα ποιῶσιν ὑμῖν» (Λκ. ϛ΄ 31-36).

Εἰς τὸ ᾿Εξαιρέτως «Ἄξιον ἐστίν».

ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΝ «Αἰνεῖτε». Καὶ τὰ λοιπὰ τῆς λειτουργίας.

(δημοσίευσις 30/9/2011)

πηγή

Δεν Ξεχνώ: Ο Ανθυπολοχαγός Κωνσταντίνος Μπουκουβάλας (Καπετάν Πετρίλος) εξοντώνει 19 κομιτατζήδες!!! (Αυτά σβήνουν από τα σχολεία...)

1905 : Το σώμα του Ανθυπολοχαγού Κωνσταντίνου Μπουκουβάλα (Πετρίλου), που ήταν εγκαταστημένο σε Καλύβες (Πατώματα) μέσα στη λίμνη των Γιαννιτσών, καταλαμβάνει τη βουλγαρική Καλύβα της Γκολεσάτης, κοντά στο χωριό Γυμνά και εξοντώνει 19 κομιτατζήδες.

Ο Κωνσταντῖνος Μπουκουβάλας ἢ καπετὰν Πετρίλος γεννήθηκε τὸ 1877 στὸ Γύθειο καὶ ἦταν ἀπόγονος τῆς ἒνδοξης οἰκογένειας κλεφταρματωλῶν, τῶν Μπουκουβαλαίων. Τὸ 1898 βγῆκε ἀπὸ τὴ σχολὴ Εὐελπίδων ὡς ἀνθυπολοχαγὸς καὶ κατατάχθηκε στὰ ἐθελοντικὰ σώματα τοῦ Μακεδονικοῦ Ἀγῶνα.

Ὁ Μπουκουβάλας εἶχε ἒρθει στὴν Μακεδονία μὲ τὸ σῶμα τοῦ Νταφώτη καὶ μετὰ τὴ διάλυση τοῦ σώματος στὴν μάχη τῆς Ἁγίας Ἀναστασίας, ὁ Μπουκουβάλας, ὃπως καὶ ἂλλοι ἀντᾶρτες, κατώρθωσαν νὰ διαφύγουν ἀπὸ τὸν κλοιὸ τῶν Τούρκων καὶ νὰ καταφύγουν στὰ γύρω χωριά, οἱ κάτοικοι τῶν ὁποίων μὲ αὐτοθυσία ἒκρυψαν τοὺς ἀγωνιστές καὶ σὲ πρώτη εὐκαιρία τοὺς φυγάδεψαν.
Ὁ Μπουκουβάλας κατώρθωσε νὰ φθάσῃ στὴ Θεσσαλονίκη καὶ νὰ τεθῇ στὴν διάθεση τοῦ κέντρου. Τὸ κέντρο προέβῃ στὴν συγκρότηση σώματος, ἐπὶ κεφαλῆς τοῦ ὁποίου ἒβαλε τὸν Μπουκουβάλα. Τὸν Μάιο τοῦ 1905 τὸ σῶμα αὐτὸ κατευθύνθηκε στὸ Βάλτο τῶν Γιανιτσῶν. Ἡ δύναμή του ἀνερχόταν σὲ 50 ἂνδρες καί εἶχε στὴ διάθεσή του καὶ περὶ τὶς 15 βάρκες (πλάβες).

Ὢς τήν ἂνοιξη τοῦ 1905, στον Βάλτο τῶν Γιανιτσῶν δροῦσαν τά μικρά ντόπια σώματα τοῦ καπετάν Τζόλα Περήφανου, τοῦ Θεοχάρη Κούγκα καί τοῦ καπετάν Γκόνου. Μέ τόν τελευταῖο συνέπραττε καί ὁ Παντελῆς Παπαϊωάννου ἀπό τήν Στρώμνιτσα, ὁ μετέπειτα καπετάν Γκρέκος ἢ Νικοτσάρας. Στίς ἀρχές Μαϊου τοῦ 1905 μπῆκε γιά πρώτη φορά ὀργανωμένο ἑλληνικό σῶμα στον περίφημο ἐκεῖνο Βάλτο, τό σῶμα τοῦ ὑπολοχαγοῦ Κωνσταντίνου Μπουκουβάλα, πού ἒφερε τό ψευδώνυμο καπετάν Πετρίλος.

Ὁ Μπουκουβάλας εἶναι ὁ πρῶτος Ἓλλην ἀρχηγὸς ποὺ εἰσχώρησε στὸν παράξενο Βάλτο τῶν Γιαννιτσῶν καὶ ἐγκαταστάθηκε μόνιμα στὸ ἐσωτερικό του. Ἀφοῦ κατασκεύασε μὲ κάθε μυστικότητα ἓνα πάτωμα, ἂρχισε ἐπιθετικὲς ἐπιχειρήσεις ἐναντίον τῶν βουλγαρικῶν καλυβῶν καὶ κατόρθωσε, μέσα σὲ μικρὸ χρονικὸ διάστημα νὰ κυριαρχήσῃ στὸ ἀνατολικὸ τμῆμα τοῦ Βάλτου. Ἡ βάση του ἦταν στὴν καλύβα τοῦ Τσέκρι (Παραλίμνη).
Μία ἀπὸ τὶς πιὸ σημαντικὲς ἐνέργειες τοῦ Μπουκουβάλα ἦταν ἡ ἐπίθεσή του στὸ δυτικὸ τμῆμα τῆς λίμνης, ὃπου οἱ Βούλγαροι κυριαρχοῦσαν μὲ δίκτυο ἀλληλοϋποστηριζομένων ὀχυρωμάτων, κατὰ τὰ ὁποῖα κατέλαβε τὴν καλύβα, ποὺ ἦταν ἀπέναντι ἀπὸ τὸ χωριὸ Γυμνά. Στὴν ἐπιχείρηση ἐκείνη οἱ Βούλγαροι ἀπώλεσαν περὶ τοὺς 20 κομιτατζῆδες.

Ὁ Μπουκουβάλας παρέμεινε ἀρχηγός στὸν Βάλτο τῶν Γιανιτσῶν ὣς τὸν Νοέμβριο τοῦ 1905, ὁπότε ἀναγκάσθηκε νὰ ἐπιστρέψῃ στὴν ἐλεύθερη Ἑλλάδα, διότι εἶχε κλονισθῇ ἡ ὑγεία του ἀπὸ τὴν ἑλονοσία καὶ τὴν ὑγρασία. Κατὰ τὸ διάστημα ἐκεῖνο ὁ γενναῖος, σεμνὸς καὶ ἀθόρυβος αὐτὸς ἀρχηγὸς ἐπεξέτεινε τὴν δράση του καὶ στὰ γύρω χωριά, ὣς τὰ Κουφάλια, προέβῃ στὴν ἐκκαθάριση τῆς περιοχῆς ἀπὸ τοὺς πράκτορες τοῦ βουλγαρισμοῦ καὶ ἀπέκοψε τὴν ἐπικοινωνία ἀνάμεσα στὶς βουλγαρικὲς συμμορίες, ποὺ ἦσαν ἐγκατεστημένες στὸν Βάλτο καὶ τὰ γύρω χωριά.

Λόγῳ τῆς συστηματικῆς δράσης τοῦ Μπουκουβάλα, πολλὰ ἀπὸ τὰ χωριά, ποὺ ἀπὸ τὴν πίεση τῶν κομιτατζήδων εἶχαν προσχωρήσει στὴν Ἐξαρχία, ἐπανῆλθαν ὑπὸ τὸ Πατριαρχεῖο, τὰ δὲ παραλίμνια ἑλληνόφωνα χωριὰ ἀνέπνευσαν καὶ ἀνεθάρρησαν, ἀποτέλεσαν δὲ ἀπὸ τότε στηρίγματα τῶν σωμάτων στὸν μετέπειτα ἀγῶνα…

Ἀργότερα ὁ Κωνσταντῖνος Μπουκουβάλας προτρέπει τὸν Γιῶργο Μπουκουβάλα γυμνασιάρχη καὶ ἐκδίδουν τὸ βιβλίο –μελέτη «Ἡ γλῶσσα τῶν ἐν Μακεδονία Βουλγαρόφωνων» μὲ στόχο νὰ ἀποδείξῃ ὃτι ἡ γλῶσσα ποὺ μιλοῦν οἱ σλαβόφωνοι εἶναι ἡ Ἑλληνική μὲ στοιχεῖα σλάβικα καὶ βουλγάρικα. Ἀργότερα συμμετέχει στοὺς Βαλκανικοὺς ἀγῶνες καὶ εἶναι αὐτὸς ποὺ μὲ τὸν λόχο του καταλαμβάνει τὸ ὓψωμα τοῦ Ἁγ. Νικολάου ἀνοίγοντας τὸ δρόμο γιὰ τὴν κατάληψη τῶν Ἰωαννίνων. Στὸν ἙλληνοΒουλγαρικὸ πόλεμο τοῦ 1913 ὡς λοχαγὸς διακρίθηκε ἰδιαίτερα καὶ ἒλαβε τιμητικὲς διακρίσεις. Πῆρε μέρος στὴ Μικρασιατικὴ ἐκστρατεία ὡς μέραρχος καὶ ἒφτασε μέχρι τὸ Σαγγάριο. Λίγο πρὶν τὴν καταστροφὴ ἀρρώστησε βαριὰ καὶ ἐπέστρεψε στὴν Ἀθῆνα.

Πέθανε τὸ 1932 χωρὶς νὰ ἀφήσῃ ἀπογόνους.

πηγή

Γιατί ἔγιναν οἱ Ἕλληνες χριστιανοί; Ζιάκας Θεόδωρος

Τὸ ἐρώτημα "γιατί νίκησε ὁ χριστιανισμός;" εἶναι ἰσοδύναμο μὲ τὸ ἐρώτημα "γιατί ἔγιναν οἱ Ἕλληνες χριστιανοί;". Ἡ ταύτιση τῶν δύο ἐρωτημάτων δὲν εἶναι αὐθαίρετη. Ἂν δὲν γίνονταν οἱ Ἕλληνες χριστιανοὶ δὲν θὰ γίνονταν οὔτε οἱ Ρωμαῖοι. Καὶ μὲ δεδομένη τὴν ἄρνηση τῶν Ἑβραίων καὶ τὴν ἀδιαφορία τῶν ἄλλων κολεκτιβιστικῶν λαῶν τῆς Ἀνατολῆς, χριστιανισμὸς δὲν θὰ ὑπῆρχε. Ἡ ὀργανικὴ αὐτὴ συνάφεια κάνει τὸ ἐρώτημα "γιατί νίκησε ὁ χριστιανισμός;" θεμελιῶδες πρόβλημα τῆς ἑλληνικῆς ταυτότητας.

1. Η νεωτερικότητα του ἐρωτήματος

 
Ὁ κοινὸς νοῦς τῶν χριστιανικῶν αἰώνων δὲν ἔβλεπε τίποτε τὸ παράδοξο στὴν ἐπικράτηση τοῦ χριστιανισμοῦ: Ἔγιναν οἱ Ἕλληνες χριστιανοὶ ἐπειδὴ ὁ ἀρχαῖος παγανισμὸς ἦταν μία ψεύτικη θρησκεία, ἐνῶ ὁ χριστιανισμὸς ἦταν ἡ μοναδικὴ ἀληθινὴ θρησκεία. Τὸ βάπτισμα τοῦ Ἑλληνισμοῦ γίνεται πρόβλημα μόνο στὴ νεωτερικὴ ἐποχή, ἐπειδὴ γιὰ τὸν διαφωτισμένο ἄνθρωπο ὁ χριστιανισμὸς εἶναι τὸ θεμέλιο τοῦ μισητοῦ μεσαιωνικοῦ δεσποτισμοῦ: (πῶς ἕνα τόσο καλλιεργημένο πνεῦμα, ὅπως τὸ ἑλληνικό, ὑποτάχθηκε στὸν χριστιανικὸ σκοταδισμό;).

Μὲ προκείμενη τὴν ἐξίσωση "μεσαιωνικὸς σκοταδισμὸς = χριστιανισμὸς" τρεῖς λύσεις εἶναι δυνατές: Ἡ πρώτη λύση εἶναι νὰ ὑποθέσουμε ὅτι οἱ Ἕλληνες ἔγιναν χριστιανοὶ μὲ τὸ στανιὸ (θεωρία τῆς βίας). Ἡ δεύτερη λύση εἶναι νὰ διαφοροποιήσουμε τὸν χριστιανισμὸ: (νὰ ὑποθέσουμε ὅτι στὴν ἀρχὴ ὁ χριστιανισμὸς ἦταν καλὸς ἀλλὰ ὕστερα χάλασε). Ἡ τρίτη λύση εἶναι νὰ διαφοροποιήσουμε τὸν ἴδιο τὸν Ἑλληνισμὸ: (ὁ καλὸς Ἑλληνισμὸς παρήκμαοε καὶ σὲ μία δύσκολη στιγμή, στιγμὴ παρακμῆς-ἀγωνίας, ὁ κακὸς χριστιανισμὸς τὸν ἐπίασε στὸν ὕπνο).

Συνέπεια τῆς δεύτερης ἀπάντησης εἶναι ὁ χριστιανικὸς φονταμενταλισμός: νὰ "καθαρίσουμε" τὸν χριστιανισμὸ ἀπὸ τὶς μεταγενέστερες "προσθῆκες-ἀλλοιώσεις". Εἰδικότερα: Νὰ τὸν καθαρίσουμε ἀπὸ τὶς ἑλληνικὲς ἀλλοιώσεις. Νὰ ἐπιστρέψουμε στὸν χριστιανισμὸ τῆς "ἀρχικῆς" ἐκκλησίας. Ἡ φονταμενιαλιστικὴ αὐτὴ ἀπὸ-ἑλληνοποίηση-ἀπορωμαιοποίηση, δηλαδὴ ἑβραιοποίηση τοῦ χριστιανισμοῦ, ἔγινε ὁ πυρήνας τοῦ προτεσταντισμοῦ. Εἶναι πολὺ πιθανὸ ἡ ἐπιτυχία τῆς νεωτερικῆς ἐπιλογῆς, ποὺ χρονικὰ ἀκολούθησε τὴν προτεσταντική, νὰ συσχετίζεται μὲ τὴν ἀδυναμία τῆς Μεταρρύθμισης νὰ ξεμπερδέψει τελείως μὲ τὸν κολεκτιβιστικὸ δεσποτισμό. Οἱ διαφοροποιήσεις ὅμως ποὺ πέτυχε ὁ προτεσταντισμός, εἰσάγοντας τὴν ἐξατομικευμένη-ἰδιωτικὴ σχέση ἀνάμεσα στὸν ἄνθρωπο καὶ τὸν Θεό, ἐπέτρεπαν τὴν προώθηση τῆς ρήξης μὲ τὸν μεσαιωνικὸ κολεκτιβισμὸ ἀπὸ πολὺ ριζοσπαστικότερες θέσεις. (Ἐδῶ βρίσκεται καὶ ἡ βάση τῆς θεωρίας τοῦ Μὰξ Βέμπερ, γιὰ τὶς ρίζες τοῦ καπιταλισμοῦ στὸ πνεῦμα τοῦ προτεσταντισμοῦ.)

Ἡ συνέπεια τῆς τρίτης ἐκδοχῆς (ὅτι ὁ χριστιανισμὸς βρῆκε τοὺς Ἕλληνες σὲ κακὴ στιγμὴ) εἶναι ἕνας "παγανιστικὸς" φονταμενταλισμός. Ὅπως ὅμως καὶ στὴν περίπτωση τοῦ προτεσταντισμοῦ, δὲν ἐπρόκειτο γιὰ "ἐπιστροφή" (: στὸν "καλὸ χριστιανισμὸ" ἐκεῖ, στὸν "καλὸ ἑλληνισμὸ" ἐδῶ). Τὸ ἀποτέλεσμα ἦταν ἡ νεωτερικότητα, ἕνας νέος πολιτισμός, μία νέα ἱστορικὴ μορφὴ οἰκουμένης. Ὁ φυσιοκεντρισμὸς τῆς νεωτερικότητας μοιάζει παγανιστικὸς ἀλλὰ δὲν εἶναι. Σὲ ἀντίθεση μὲ τὴν ἀρχαιοελληνικὴ πίστη, ὁ Κόσμος δὲν εἶναι ἐδῶ ἡ ὑπέρτατη ἀξία - πρότυπο. Περιέχεται στὴν Ἱστορία, στὸ κέντρο τῆς ὁποίας τοποθετεῖται τὸ ἀνθρώπινο ὑποκείμενο. Ἀπορρίπτοντας ριζικὰ τὸν Μεσαίωνα, ὁ νεωτερικὸς Ἄνθρωπος ὑποσκέλισε τὸν Θεό, ἀλλὰ καὶ τὸν Κόσμο. Ἀπὸ τὸν ἀρχαῖο ὀντολογικὸ κοσμοκεντρισμὸ καὶ τὸν μεσαιωνικὸ ὀντολογικὸ θεοκεντρισμό, περνοῦμε στὸν ὀντολογικὸ ἀνθρωποκεντρισμό. (Κ. Παπαϊωπαννου, Ἡ ἀποθέωση τῆς Ἱστορίας. Ἐναλλακτικὲς Ἐκδόσεις.) Ἀνθρωποκεντρισμὸς ὅμως σημαίνει ἐφαρμογὴ τῆς ἀνθρωποκεντρικῆς νοηματοδότησης πρὸς κάθε κατεύθυνση καὶ πρὶν ἀπ' ὅλα στὴν ἑρμηνεία τοῦ δικοῦ του ἱστορικοῦ παρελθόντος. Κοντολογίς: Ἂν θέλουμε νὰ μὴ θιγεῖ τὸ ἀνθρωποκεντρικό μας πρόταγμα, οἱ ἐπιλογὲς ποὺ συζητοῦμε, θεωρία τῆς βίας καὶ θεωρία τῆς παρακμῆς-ἀγωνίας, προβάλλουν ὑποχρεωτικές.

Συναφεῖς μὲ τὸ ἐρώτημα τοῦ θέματός μας εἶναι, λοιπόν, ἡ πρώτη καὶ ἡ τρίτη λύση, τὶς ὁποῖες καὶ θὰ ἐξετάσουμε. Καὶ οἱ δύο δέχονται ὅτι ὁ χριστιανισμὸς ὑπέβαλε σὲ τόσο βαθιὰ ἀλλοίωση τοὺς Ἕλληνες, ποὺ στὸ ἑξῆς παύουν νὰ εἶναι καὶ νὰ λέγονται Ἕλληνες. Τὸ συμπέρασμα τῶν δύο προσεγγίσεων κοινό: Ὁ χριστιανικὸς Ἑλληνισμὸς δὲν ὑπῆρξε ποτέ. Εἶναι μία φανταστικὴ κατασκευή. Ἐφεύρημα τοῦ νεοελληνικοῦ ἐθνικισμοῦ.

2. Ἡ θεωρία τῆς βίας

---------------------

Φαίνεται ὅτι ἡ θεωρία τῆς βίας μόνο στὴν Ἑλλάδα ἔχει ὀπαδούς. Οἱ ὀπαδοὶ της ἐπικαλοῦνται τὰ διωκτικὰ μέτρα τῶν πρώτων βυζαντινῶν αὐτοκρατόρων ἐναντίον τῶν παγανιστικῶν ἱερῶν καὶ σχολῶν. Ἐπικαλοῦνται δηλαδὴ γεγονότα ποὺ συμβαίνουν μετὰ τὸν τέταρτο αἰώνα, ὅταν ἡ νίκη τοῦ χριστιανισμοῦ ἦταν ἤδη δεδομένη.

Παραβλέπουν τὸ γεγονὸς ὅτι ὁ ἐκχριστιανισμὸς τῶν μεγάλων ἀστικῶν κέντρων εἶχε ἤδη συντελεστεῖ, πρὶν ὑπάρξουν "χριστιανοὶ" αὐτοκράτορες νὰ στραφοῦν ἐναντίον τοῦ ἀρχαίου παγανισμοῦ. Ὅτι στὴν προβυζαντινὴ περίοδο συνέβη ἀκριβῶς τὸ ἀντίθετο: ὅτι οἱ Ἕλληνες ἔγιναν χριστιανοὶ παρὰ τοὺς διωγμοὺς ἐκ μέρους τῆς ρωμαϊκῆς ἐξουσίας.

Ποιὰ ἦταν ἡ ἐθνικότητα τῶν προ-βυζαντινῶν χριστιανῶν μαρτύρων; Δὲν διαθέτουμε κάποια εἰδικὴ διατριβὴ πάνω στὰ μαρτυρολόγια, ἀλλὰ μᾶλλον μποροῦμε νὰ ὑποστηρίξουμε ὅτι ἡ πλειονότητά τους ἦταν Ἕλληνες. (Ἕλληνες βεβαίως μὲ κριτήριο τὴν παιδεία. Ἐφαρμόζοντας τὸ κριτήριο τῆς παιδείας συμμορφωνόμαστε ἀπολύτως μὲ τὴν κλασικὴ ἀντίληψη, σύμφωνα μὲ τὴν ὁποία ἡ πνευματικὴ καταγωγὴ εἶναι τὸ κριτήριο τῆς ἐθνικότητας καὶ ὄχι ἡ φυλετική.) Ἑβραῖοι πάντως δὲν ἦταν οἱ προβυζαντινοὶ χριστιανοί. Γνωρίζουμε ἤδη ἀπὸ τὶς Πράξεις τῶν Ἀποστόλων, ὅτι αὐτοὶ ποὺ δημιουργοῦσαν προβλήματα στὸ ἔργο τοῦ Παύλου, ἦταν μονίμως οἱ ἰουδαῖοι συμπατριῶτες του. Ὥσπου τὸ πῆρε ἀπόφαση καὶ ἔπαψε νὰ ἀσχολεῖται μαζί τους. Στόχος του ἦταν οἱ Ἕλληνες καὶ οἱ Ρωμαῖοι.

Τὸ πότε ἔλαβε χώρα ἡ μετάβαση ἀπὸ τὸν παγανισμὸ στὸν χριστιανισμὸ εἶναι, λοιπόν, γνωστό: Ἀπὸ τὰ μέσα τοῦ 1ου αἰώνα ὡς τὰ μέσα τοῦ 4ου αἰώνα. Στὸ διάστημα αὐτὸ ἔχει ὁλοκληρωθεῖ, στὶς μεγάλες ἑλληνιστικὲς πόλεις, ἡ θρησκευτικὴ μετάλλαξη τοῦ Ἑλληνισμοῦ. Στὴν ἑλληνιστικὴ περίοδο, τὸ κέντρο βάρους τοῦ Ἑλληνισμοῦ εἶχε μετατοπιστεῖ στὶς μεγαλουπόλεις τῆς Ἀνατολῆς. Ἐμεῖς οἱ Ἀλεξανδρεῖς, οἱ Ἀντιοχεῖς, / οἱ Σελευκεῖς, κι οἱ πολυάριθμοι / ἐπίλοιποι Ἕλληνες Αἰγύπτου καὶ Συρίας, / κι οἱ ἐν Μηδίᾳ, κι οἱ ἐν Περσίδι, κι ὅσοι ἄλλοι. /Μὲ τὲς ἐκτεταμένες ἐπικράτειες, / μὲ τὴν ποικίλη δράση τῶν στοχαστικῶν προσαρμογῶν. / Καὶ τὴν Κοινὴν Ἑλληνικὴ Λαλιὰ /ὡς μέσα στὴν Βακτριανὴ τὴν ἐπήγαμεν, ὡς τοὺς Ἰνδούς. / Γιὰ Λακεδαιμονίους νὰ μιλοῦμε τώρα!". (Κ. Καβάφης, 200 π.Χ.)

Ἡ κατάσταση αὐτὴ δὲν ἔχει ἀλλάξει στὴν ὑστερορωμαϊκὴ ἐποχή. Ὁ Ἑλληνισμὸς ἐκπροσωπεῖται κυρίως ἀπὸ τὸν μείζονα Ἑλληνισμὸ τῶν οἰκουμενικῶν μεγαλουπόλεων καὶ λιγότερο ἀπὸ τοὺς ἀγροτικοὺς πληθυσμοὺς τοῦ ἑλλαδικοῦ χώρου.

Αὐτὸ δὲν σημαίνει φυσικὰ ὅτι ὅλοι οἱ Ἕλληνες ἔγιναν χριστιανοὶ στοὺς τρεῖς αὐτοὺς αἰῶνες. Ὑπάρχουν ἀκόμη πολλοὶ "ἐθνικοί". Τὸν τέταρτο αἰώνα ὁ αὐτοκράτωρ Ἰουλιανὸς στηρίζει σ' αὐτοὺς τὶς ἐλπίδες του, γιὰ νὰ πετύχει τὴν παλινόρθωση τοῦ παγανισμοῦ. Στοὺς ἀγροτικοὺς πληθυσμοὺς τοῦ ἑλλαδικοῦ χώρου ἡ εἴσοδος τῆς νέας θρησκείας ἀκολουθεῖ, φυσικά, πιὸ ἀργοὺς ρυθμούς. Τὸ Κοινὸ τῶν Ἐλευθερολακώνων θὰ ἐκχριστιανιστεῖ μόλις τὸν δέκατο αἰώνα, ἀπὸ τὸν ἅγιο Νίκωνα. Ἀλλὰ τί ποσοστὸ ἀντιπροσώπευαν οἱ ἀγροτικοὶ ἑλλαδικοὶ πληθυσμοὶ ἔναντι τοῦ μείζονος Ἑλληνισμοῦ: Ποσοτικὰ μικρὸ καὶ ποιοτικὰ (πολιτισμικὰ) ἀσήμαντο. (Γιὰ Λακεδαιμονίους θὰ μιλᾶμε τώρα;). Εἶναι, λοιπόν, δεδομένο ὅτι οἱ Ἕλληνες ἔγιναν χριστιανοὶ μὲ τὴ θέλησή τους. Μαρτύρησαν γιὰ τὸν χριστιανισμὸ καὶ ἡ μαρτυρία τους τοὺς ἐξασφάλισε τὴ νίκη.

Βεβαίως ὅταν ἡ ρωμαϊκὴ ἐξουσία "προσέλαβε" τὸν χριστιανισμὸ μὲ "κοπτάτσια"[1], ἡ πολιτικὴ βία ἄλλαξε κατεύθυνση καὶ στράφηκε ἐναντίον τῶν ἄλλων θρησκειῶν ἢ αἱρέσεων, μεταξὺ τῶν ὁποίων καὶ ἐναντίον τῆς ὀλυμπιακῆς θρησκείας. Αὐτὴ ὅμως ἦταν ἤδη νεκρή. Ἀπέσβετο καὶ λάλον ὕδωρ.

3. Ἡ θεωρία τῆς παρακμῆς-ἀγωνίας

Ἀποκλεισμένης τῆς βίας μένει τὸ σχῆμα τῆς "παρακμῆς-ἀγωνίας". Ἡ θεωρία ὅτι στοὺς τρεῖς πρώτους αἰῶνες ὁ ἑλληνορωμαϊκὸς κόσμος ἔπεσε σὲ φοβερὴ παρακμή. Χωρὶς πίστη στὸν ἑαυτό του καὶ στὶς ἀξίες του, ἦταν ἕτοιμος νὰ ἁρπαχτεῖ ἀπ' ὁποιαδήποτε σανίδα σωτηρίας ἔβρισκε μπροστά του. Ὁ χριστιανισμὸς ἐμφανίστηκε σὲ μία τέτοια ἀκριβῶς στιγμή, σὰν ἀπὸ μηχανῆς θεός. Κι ἔτσι δὲν ἀποφύγαμε τὸ μοιραῖο. Ὅπερ ἔδει δεῖξαι.

Σ' αὐτὴ τὴν πολὺ ἁπλῆ ἰδέα βασίζεται ἡ κυρίαρχη νεωτερικὴ προσέγγιση στὸ χριστιανικὸ φαινόμενο. Μπορεῖ νὰ τὴν παρακολουθήσει κανείς, βῆμα πρὸς βῆμα, μέσω τοῦ Ε. R. Dodds[2]. Ὁ Dodds εἶναι μία ἀναγνωρισμένη αὐθεντία. Ἡ ἀρχαιογνωσία του ἀναμφισβήτητη. Ἡ φιλολογική του κατάρτιση ἐκπληκτική. Ἡ ἔκθεσή του ἀντιπροσωπεύει τὴν "τελευταία λέξη" τῆς νεωτερικῆς ἐπιστημοσύνης πάνω στὸ θέμα. Πρέπει νὰ τὸ μελετήσει κανεὶς μὲ προσοχὴ ἂν θέλει νὰ ἀποκτήσει προσωπικὴ ἄποψη.

Σὲ τί συνίσταται ἡ "ἀγωνία"; Σὲ ὑλικὴ καὶ ἠθικὴ ἀνασφάλεια, μᾶς βεβαιώνει ὁ Dodds. Βεβαίως ἡ ἠθικὴ ἀνασφάλεια δὲν προκύπτει ὁπωσδήποτε ἀπὸ τὴν ὑλική. Ἡ ἠθικὴ καὶ πνευματικὴ ἀνασφάλεια συχνὰ προηγεῖται τῆς ὑλικῆς. Μὲ τὴ διευκρίνιση αὐτὴ ὁ Dodds παίρνει τὶς ἀποστάσεις του ἀπὸ τὴν ἀνυπόληπτη σήμερα ἱστορικὸ-ὑλιστικὴ ἰδέα τῆς ἀναγωγῆς τῆς ἠθικὸ-πνευματικῆς ἀνασφάλειας σὲ ὑλικὴ ἀνασφάλεια. Ἀναγνωρίζει δηλαδὴ μιὰ σχετικὴ αὐτονομία στὶς ἠθικὸ-πνευματικὲς συνιστῶσες τῆς "ἀγωνίας". Ἀλλὰ ἀπὸ ποιὰ ἐμπειρικὰ δεδομένα συνάγεται ἡ διαπίστωση ὅτι στοὺς αἰῶνες τῆς "ὕστερης αὐτοκρατορίας" κυριαρχεῖ μιὰ τόσο βαθιὰ καὶ γενικευμένη ἠθικὸ-πνευματικὴ ἀνασφάλεια, ποὺ νὰ μᾶς κάνει νὰ μιλᾶμε γιὰ "ἐποχὴ ἀγωνίας"; Συνάγεται, λέει ὁ Dodds, ἀπὸ τρεῖς ἠθικὸ-πνευματικὲς στάσεις, ποὺ κυριαρχοῦσαν στὸ πνεῦμα τῆς ἐποχῆς:

α) Τὴ στροφὴ τοῦ ἐνδιαφέροντος τῶν ἀνθρώπων ἀπὸ τὸν Κόσμο στὸν Ἑαυτό,
β) Τὴν ἀνάπτυξη τῆς πίστης στὰ πνεύματα, στοὺς μάγους καὶ στοὺς προφῆτες,
γ) Τὴ στροφὴ στὸν μυστικισμό.

Ὁ Dodds παραλείπει νὰ μᾶς ἐξηγήσει γιατί οἱ "στάσεις" αὐτὲς μαρτυροῦν ὁπωσδήποτε "ἀνασφάλεια". Γιατί ἡ ἀπουσία τους θὰ βεβαίωνε "ἔλλειψη ἀνασφάλειας". Δὲν εἶναι φυσικὰ καθόλου εὔκολο νὰ ἐπιχειρηματολογηθεῖ ἡ ὕπαρξη αἰτιώδους συνάφειας ἀνάμεσα σὲ φιλοσοφικὲς καὶ θρησκευτικὲς ἐπιλογές, ἀφ' ἑνὸς καὶ σὲ συναισθήματα ἀνασφάλειας, ἀφ' ἑτέρου: Πῶς θὰ μποροῦσε νὰ ὑποστηρίξει κανεὶς ὅτι τὸ ἐσωστρεφὲς ἄτομο εἶναι περισσότερο ἀνασφαλὲς ἀπὸ τὸ ἐξωστρεφές; Ὅτι ἡ μελέτη τοῦ ἑαυτοῦ ὑποδηλώνει ἀνασφαλέστερα κίνητρα ἀπὸ τὴ μελέτη τοῦ κόσμου. (Στάση πρώτη). Ὅτι ἡ μὴ πίστη σὲ πνεῦμα συνοδεύεται ἀπὸ τὴν ἀπουσία ἀνασφάλειας; (Στάση δεύτερη). Ὅτι ὁ μυστικιστὴς εἶναι ὁπωσδήποτε πιὸ φοβισμένος ἀπὸ τὸν ὑλιστή. Ὁ Πλωτίνος ἀνασφαλέστερος ἀπὸ τὸν Ἐπίκουρο. (Στάση τρίτη). Ὅσο ἡ "ὑλικὴ ἀνασφάλεια" μπορεῖ νὰ θεωρηθεῖ πηγὴ τῆς "πνευματικῆς ἀνασφάλειας", ἄλλο τόσο αὐθαίρετα μπορεῖ κι αὐτὴ ἡ τελευταία νὰ ἀναχθεῖ σὲ πηγὴ ἠθικοπνευματικῶν στάσεων. Καὶ μάλιστα στάσεων ποὺ ἀγκαλιάζουν μία ὁλόκληρη ἱστορικὴ ἐποχή.

Εἶναι πολὺ ἐνδιαφέρον νὰ ἐντρυφήσει κανεὶς στὴν παρουσίαση τῶν τριῶν ἑλκυστῶν ποὺ ὁρίζουν τὸ πνευματικὸ κλίμα ἐκείνης τῆς ἐποχῆς: Τὴ στροφὴ στὸν ἑαυτό• τὸν πνευματισμὸ καὶ τὸν μυστικισμὸ[3]. Ὡς σύνολο τὸ κλίμα αὐτὸ χαρακτηρίζει πιὸ ἔντονα τὶς γνωστικιστικὲς ὁμάδες, γι' αὐτὸ μπορεῖ νὰ καλυφθεῖ κάτω ἀπὸ τὸν γενικὸ ὅρο Γνωστικισμός. Πρόκειται γιὰ μία γενικὴ τάση, ποὺ στοὺς γνωστικοὺς παίρνει ἐντελῶς ἀκραῖες μορφές. Γνωστικισμὸς εἶναι κάθε σύστημα ποὺ κηρύσσει ἕναν τρόπο ἀπόδρασης ἀπὸ τὸν κόσμο, μέσω μίας ἰδιαίτερης διαφώτισης, ἡ ὁποία δὲν εἶναι προσιτὴ σὲ ὅλους καὶ δὲν ἐξαρτᾶται ἀπὸ τὸν Λόγο. Ἔχουμε, αὐτὴ τὴν ἐποχή, παγανιστικὸ[4] καὶ χριστιανικὸ γνωστικισμό. Γιὰ ὅλους τοὺς γνωστικούς, παγανιστὲς καὶ χριστιανούς, ὁ ὑποσελήνιος κόσμος εἶναι μία κοσμικὴ φυλακή, ἀπὸ τὴν ὁποία θὰ πρέπει ὁ ἄνθρωπος νὰ ἀποδράσει.

3.1 Γνωστικισμὸς καὶ χριστιανισμὸς  
Τὴν ὑστερορωμαϊκὴ ἐποχὴ τὴ διαποτίζει, λοιπὸν σαφῶς, πνεῦμα γνωστικισμοῦ:
α) Ὁ κόσμος εἶναι φυλακή.
β) Ματαιότης τὰ ἀνθρώπινα.
γ) Ἡ ζωὴ εἶναι ὄνειρα καὶ ἐφιάλτης.
δ) Τὸ αὐθεντικὸ (τὸ μὴ ὀνειρικὸ) βρίσκεται "κάπου ἀλλοῦ", στὸν "ἐσωτερικὸ χῶρο".
ε) Ἀπαξίωση τοῦ σώματος, σωτηρία τῆς ψυχῆς.

Τὸ γνωστικιστικὸ πνεῦμα δὲν εἶναι, βεβαίως, φαινόμενο μόνο τῆς ὑστερορωμαϊκῆς ἐποχῆς. Ὑπάρχει σὲ κάθε ἐποχή. Ἂν δὲν γίνεται ἀντικείμενο προσοχῆς, εἶναι γιατί ἔχει περιθωριακὸ χαρακτήρα. Τὸ θέμα εἶναι νὰ δοῦμε γιατί ὁ γνωστικισμὸς ἦταν κυριάρχη πνευματικὴ στάση τὴν ἐποχὴ ποὺ ἐξετάζουμε.

Συνιστᾶ, κατ' ἀρχάς, ἁπλοϊκὴ ἑρμηνευτικὴ πρόταση ἡ ἀναγωγὴ τοῦ γνωστικισμοῦ σὲ ὑλικὴ "ἀνασφάλεια" γιατί εἶναι ἀνεξάρτητος ἀπὸ τὴν ὑλικὴ ἀνασφάλεια. Δὲν δείχνει καμιὰ ἰδιαίτερη προτίμηση στοὺς φτωχούς. Ἀπεναντίας οἱ ἄνθρωποι ποὺ ἐμφανίζουν, αὐτὴ τὴν ἐποχή, ἰδιαίτερη δεκτικότητα σὲ γνωστικιστικὲς ἀντιλήψεις εἶναι ἄνθρωποι κορεσμένοι ἀπὸ ὑλικὲς ἀνέσεις. Μήπως ὅμως μποροῦμε, ἀντίθετα, νὰ καταφύγουμε στὴν ἠθικὸ-πνευματικὴ ἀνασφάλεια; Στὴν πραγματικότητα μία τέτοια ἀναγωγὴ θὰ μᾶς ἀπομάκρυνε ἀπὸ τὸ πρόβλημα, θὰ τὸ σκέπαζε μὲ μία ἁπλὴ ἐτικέτα. Ἡ λέξη "ἀνασφάλεια", στὸ μέτρο μάλιστα ποὺ εἶναι ἀπογυμνωμένη ἀπὸ ὑλικὰ συμπαρομαρτοῦντα, δὲν σημαίνει τίποτα τὸ συγκεκριμένο, ἐνῶ ἡ περιγραφὴ τοῦ γνωστικιστικοῦ πνεύματος, ὅπως γίνεται στὸ βιβλίο, εἶναι πολὺ συγκεκριμένη καὶ ἀκριβής. Τὸ γνωστικιστικὸ πνεῦμα ἐκφράζει ἀσφαλῶς μία "ἀγωνία", ἄλλα αὐτὴ ἔχει βαθὺ ὑπαρξιακὸ περιεχόμενο, ὄχι μόνο ἀτομικὸ ἀλλὰ καὶ συλλογικό. Τὸ ὑποκείμενο τοῦ γνωστικισμοῦ δὲν βρίσκει νόημα στὴ ζωή του, τὴν προσωπικὴ καὶ τὴ συλλογική. Τί πιὸ φυσιολογικό, στὴν περίπτωση αὐτή, ἀπὸ τὴ στάση τῆς "φυγῆς ἀπὸ τὸν κόσμο"; Τῆς "στροφῆς στὸν ἑαυτὸ" καὶ τῆς ἀναζήτησης νοήματος "ἐντός" του;

Ὅταν ὁ κόσμος ἔχει χάσει τὸ νόημά του, εἶναι λογικὸ νὰ τὸ ἀναζητήσω ἔξω ἀπ' αὐτόν, γιατί ὅπως εἶπε ὁ Βιτγκενστάιν, τὸ νόημα τοῦ κόσμου βρίσκεται ἔξω ἀπὸ τὸν κόσμο. Τί σημαίνει "ἔξω ἀπὸ τὸν κόσμο" ἂν ὄχι "μέσα στὸν ἑαυτό";

3.1.1 Ἡ κατάρρευση τοῦ Ἀτόμου 

Ἀγωνία, λοιπόν, ὑπάρχει καὶ εἶναι ἐμφανής. Εἶναι ὅμως ἄλλου εἴδους. Εἶναι ἡ ἀγωνία τοῦ Ἀτόμου γιὰ τὸ νόημα τῆς ὕπαρξής του.

Ὁ Dodds συγχέει, αὐτὸ τὸ εἶδος ἀγωνίας, μὲ τὴν ἀγωνία τοῦ ξεριζωμένου ἀπὸ τὴν πατριαρχική του κοινότητα, κι ἀπὸ τὶς κολεκτιβιστικὲς δομὲς ἐν γένει. Τοῦ πεταγμένου στὰ ἀφιλόξενα σοκάκια τῶν ἑλληνορωμαϊκῶν μεγαλουπόλεων. Δὲν χωρᾶ ἀμφιβολία ὅτι αὐτὸ τὸ εἶδος ἀγωνίας, ἡ ἀγωνία τοῦ κολεκτιβιστικοῦ ἀνθρώπου, ποὺ μπαίνει στὸν δρόμο μιᾶς βίαιης ἐξατομίκευσης, παίζει ἕνα πολὺ σημαντικὸ ρόλο. Ἀλλὰ αὐτὸ τὸ εἶδος ἀγωνίας δὲν ἀφορᾶ τοὺς Ἕλληνες. Δὲν μπορεῖ νὰ συσχετιστεῖ μὲ τὴν ἐκ μέρους τους ἀποδοχὴ τοῦ χριστιανισμοῦ, ἂν ὁ χριστιανισμὸς ἔδινε ἁπλῶς διέξοδο στὴν ἀγωνία τοῦ κολεκτιβιστικοῦ ἀνθρώπου. Μιλώντας γιὰ τὸν ἐκχριστιανισμὸ τῶν Ἑλλήνων, ἀναφερόμαστε σὲ ἄτομα-πολίτες μιᾶς ἀτομοκεντρικῆς κοινότητας-πόλεως. Ἡ κοινότητα αὐτή, ἡ πόλις, εἶχε καταρρεύσει, ἀφήνοντας μετέωρη τὴν ἑλληνικὴ ἀτομικότητα. Μιλᾶμε δηλαδὴ γιὰ τὴν κρίση τῆς ἑλληνικῆς ἐξατομίκευσης.

Ἡ ἐξατομίκευση μπορεῖ νὰ κοιταχθεῖ ἀπὸ δύο σκοπιές: ἀπὸ τὴ σκοπιὰ τοῦ συλλογικοῦ καὶ ἀπὸ τὴ σκοπιὰ τοῦ ἀτομικοῦ ὑποκειμένου. Στὴν πρώτη περίπτωση ἀντιστοιχεῖ στὴ μετάβαση ἀπὸ μία κολεκτιβιστικὴ κοινότητα σὲ μία κοινότητα ἀτομοκεντρική. Στὴ δεύτερη περίπτωση ἡ σημασία ἑστιάζεται στὴ "διάλυση" τῆς ὁμάδας καὶ στὴ μετατροπὴ τῶν ἀνθρώπων σὲ "ἄσχετα ἄτομα". Ἡ δεύτερη αὐτὴ χρήση εἶναι παραπλανητική, γιατί κρύβει τὸ εἶδος τῆς ὁμάδας, στὴν ὁποία, παρὰ ταῦτα, ἀνήκουν τὰ ἄτομα. Ἄνθρωπος ἐντελῶς μόνος ἢ θηρίο ἢ θεός, λέει ὁ Ἀριστοτέλης. Δηλαδὴ θὰ ἀνήκει πάντα σὲ ὁμάδα. Τὸ "περιθώριο" εἶναι κι αὐτὸ μία μορφὴ τοῦ "ἀνήκειν". Ὁ "ὑπόκοσμος" π.χ. ἀνήκει στὸν "κόσμο". Ὁ τρόπος ποὺ χρησιμοποιοῦμε ἐδῶ τὴ λέξη "ἐξατομίκευση" εἶναι μόνο ὁ πρῶτος, γιατί εἶναι ὁ μόνος πλήρης καὶ ἀκριβής. Ἔτσι ὅταν μιλοῦμε γιὰ "κρίση τῆς ἐξατομίκευσης" ἀναφερόμαστε στὸ σημεῖο ἐκεῖνο ὅπου ἡ ἐξατομίκευση ἔχει ὁλοκληρωθεῖ: ἡ ἀτομοκεντρικὴ κοινότητα ἔχει ἀντικαταστήσει τὴν κολεκτιβιστικὴ καὶ ἔχει φτάσει σὲ τέτοιο σημεῖο ἀνάπτυξης, ὥστε τὸ ἄτομο νὰ ξεπερνᾶ τὰ συλλογικὰ νοηματοδοτικὰ πλαίσια, ποὺ ρυθμίζουν τὴν προσωπικότητά του, μὲ ἀποτέλεσμα τὴν ἐσωτερική της κατάρρευση. Μιλᾶμε, δηλαδή, γιὰ ἐκείνη τὴ φάση τῆς ἐξατομίκευσης ὅπου ὁ κόσμος τῆς ἀτομοκεντρικῆς κοινότητας τείνει νὰ χάσει τὸ νόημά του. Ἡ ἑλληνικὴ ἀγωνία εἶναι διαφορετική, ἀπ' αὐτὴ τὴν ὁποία περιγράφει ὁ Dodds, γιατί ἀφορᾶ ἀκριβῶς τὸ νόημα τῆς ἀτομικότητας καὶ τῆς πολιτικῆς κοινότητας ποὺ τῆς ἀντιστοιχεῖ.

Ἄρα, λογικὰ σκεπτόμενοι, μὲ αὐτὴν ἀκριβῶς τὴν εἰδικὴ μορφὴ ἀγωνίας θὰ πρέπει νὰ συσχετίσουμε τὴν ἐκ μέρους τῶν Ἑλλήνων ἀποδοχὴ τοῦ χριστιανισμοῦ. Ἔδινε νέο νόημα στὴν ἀπὸ καιρὸ προβληματικὴ ἀτομικότητά τους; Ἰδοὺ τὸ κρίσιμο ἐρώτημα.

 
Στὸ σημεῖο αὐτὸ πρέπει νὰ ὑπογραμμίσουμε ὅτι ὁ χριστιανισμὸς εἶχε ἐξ ἀρχῆς ἀπολύτως ἐχθρικὴ στάση ἀπέναντι στὸν γνωστικισμό.

3.1.2 Κόντρα στὸ ρεῦμα 
Πήγαινε κόντρα στὸ ρεῦμα. Καὶ ἰδοὺ γιατί:
α) Γιὰ τὸν χριστιανὸ ὁ κόσμος δὲν εἶναι φυλακή. Εἶναι καλὸς λίαν. Δημιούργημα τοῦ Θεοῦ. Δῶρο τοῦ Θεοῦ στὸν ἄνθρωπο.
β) Ματαιότης δὲν εἶναι συλλήβδην τὰ ἀνθρώπινα, ἀλλὰ μόνο τὰ ἔργα τοῦ κακοῦ.
γ) Τὸ αὐθεντικὸ (τὸ μὴ ὀνειρικὸ καὶ ψεύτικο) δὲν βρίσκεται "κάπου ἀλλοῦ", σὲ ἕναν "ἐσωτερικὸ χῶρο", ἀλλὰ στὸ ἐδῶ καὶ τώρα, στὸ ἔργο τῆς ἀγάπης καὶ τῆς δικαιοσύνης. Ἡ πραγματικότητα εἶναι μία καὶ ἀδιαίρετη. Ἡ ζωὴ δὲν εἶναι ὄνειρα καὶ ἐφιάλτης γενικά, ἀλλὰ μόνο ἡ ζωὴ ἡ βουτηγμένη στὸ κακό.
δ) Ὁ χριστιανισμὸς δὲν ἐπικεντρώνει τὸ ἐνδιαφέρον του στὴ σωτηρία τῆς ἀτομικῆς ψυχῆς. Ἀπεναντίας. Φτιάχνει κοινότητα στραμμένη στὸν εὐαγγελισμὸ τοῦ κόσμου. Ὑποτάσσει τὴ "σωτηρία" στὴν κοινωνικὴ προσφορά. Τέλος,
ε) δὲν ἀπαξιώνει τὸ σῶμα, γιατί πιστεύει στὴν ἀνάσταση. Τοὺς χριστιανοὺς δὲν τοὺς ἐνδιαφέρει τόσο ἡ σωτηρία τῆς ψυχῆς, ὅσο ἡ σωτηρία τοῦ σώματος. Γι' αὐτὸ καὶ ὁ Κέλσος φτάνει νὰ τοὺς κατηγορήσει γιὰ "φιλοσώματον γένος". Ἐδῶ κι ἂν πήγαιναν κόντρα στὸ ρεῦμα.

Τὸ γεγονὸς ὅτι ὁ χριστιανισμὸς πήγαινε κόντρα στὸ ρεῦμα δὲν συνάγεται μόνο ἀπὸ τὶς πεποιθήσεις τῶν χριστιανῶν, ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τὴν πρακτική τους, ἡ ὁποία βασιζόταν ἀκριβῶς στὴν ἀδιάλλακτη ἀπόρριψη ὅλων τῶν πίστεων ποὺ ἔρχονταν σὲ ἀντίθεση μὲ τὰ παραπάνω. Τὸ σημαντικὸ εἶναι ὅτι ἡ μαχητικὴ αὐτὴ ἀπόρριψη δὲν κάμφθηκε οὔτε ἀπὸ τὴ σκληρότητα τῶν διωγμῶν. Ἠθικοὶ αὐτουργοὶ τῶν διωγμῶν ἦταν, φυσικά, οἱ ἰδεολογικοί τους ἀντίπαλοι: οἱ παγανιστές, οἱ ὁποῖοι καὶ ἡττήθηκαν κατὰ κράτος. Ἔχει ἐπίσης τὴ σημασία του νὰ σημειώσουμε ὅτι οἱ χριστιανοὶ γνωστικοὶ ἑξαιρέθηκαν ἀπὸ τοὺς διωγμούς, παρ' ὅτι "κι αὐτοὶ χριστιανοὶ ἦταν". Δὲν διώχθηκαν, γιατί δὲν εἶχαν κανένα πρόβλημα νὰ φᾶνε ἀπὸ τὰ εἰδωλόθυτα ἢ νὰ λιβανίσουν τὴν εἰκόνα τοῦ Αὐτοκράτορα. Τὰ πογκρὸμ δὲν ἦταν καθόλου "τυφλά", ὅπως θὰ περίμενε κανείς. Ἦταν προσεκτικὰ σχεδιασμένα καὶ ἐπιλεκτικά.

Ἐπιδίωξη τοῦ Dodds εἶναι νὰ ἀποσυνδέσει τὴν ἱστορικὴ ἐπιτυχία τοῦ χριστιανισμοῦ ἀπὸ τὴν ποιότητα τῶν ἀξιῶν του. Γιὰ τὸν λόγο αὐτὸ ἀποσιωπᾶ τὴν ἄβυσσο ποὺ χωρίζει τοὺς ἐθνικοὺς καὶ τοὺς χριστιανούς, τοὺς "χριστιανοὺς" γνωστικοὺς ἀπὸ τοὺς ὀρθόδοξους χριστιανούς, παρουσιάζοντας τὰ πράγματα σὰν κατὰ βάθος νὰ συμμερίζονται ὅλοι τὸ ἴδιο γνωστικιστικὸ πνεῦμα. Καὶ τελικῶς σὰν οἱ διωγμοὶ νὰ ἦταν μία ἀκατανόητη "θλιβερὴ παρεξήγηση". Σὰν ὑπεύθυνα γιὰ τοὺς διωγμοὺς νὰ ἦταν τὰ ἴδια τους τὰ θύματα. Οὔτε λίγο οὔτε πολύ, αὐτὸ μᾶς λέει ὁ Dodds. Χωρὶς ἐνδοιασμούς, ὁ σοφὸς μελετητὴς μας ἐνοχοποιεῖ τὰ ἴδια τὰ θύματα τῶν διωγμῶν καὶ ἀπαλλάσσει τοὺς θύτες. Σύμφωνα μὲ τὴ διάγνωσή του ἔφταιγε, κατὰ βάθος, ἡ "θανατολαγνεία" τῶν ἴδιων τῶν χριστιανῶν. Ἦταν, λέει, "ἐρωτευμένοι μὲ τὸν θάνατο" καὶ τὸν ἐπιζητοῦσαν!

3.1.3 Ἡ ἑλληνο-χριστιανικὴ συμμαχία ἐναντίον τοῦ γνωστικισμοῦ 

Δὲν εἶναι εὔκολο νὰ ἀποφανθοῦμε ἂν ἡ παραπλανητικὴ χρήση τοῦ ἱστορικοῦ ὑλικοῦ, ἐκ μέρους τοῦ Dodds, εἶναι συνειδητὴ καὶ σκόπιμη. Στηρίζεται πάντως σὲ τρεῖς τρόπους χειρισμοῦ:
α) ἀφήνει τὸν ἀναγνώστη νὰ νομίζει ὅτι ὁ χριστιανισμὸς τῶν πρώτων αἰώνων εἶναι ὁ ἴδιος μὲ τὸν σημερινό, ἁπλῶς πολὺ πιὸ φανατικός,
β) συλλέγει μὲ ἐξονυχιστικὴ ἐπιμέλεια ἀπὸ τὰ χριστιανικὰ κείμενα καὶ προβάλλει ὅλες ἐκεῖνες τὶς διατυπώσεις ποὺ μοιάζουν γνωστικιστικὲς καὶ νεοπλατωνικὲς καὶ
γ) νεοπλατωνικὰ στοιχεῖα, ποὺ ἑδραιώθηκαν στὸν χριστιανισμὸ μόνο πολὺ ἀργότερα, ἀποφεύγει νὰ διευκρινίσει ὅτι αὐτὴ τὴν ἐποχὴ ἦταν ἐντελῶς περιθωριακά. Τὸ θέμα ὅμως δὲν εἶναι ἂν ὑπῆρχαν κάποιες γνωστικὲς ἢ νεοπλατωνικὲς διατυπώσεις, ἢ ἀκόμη καὶ οὐσιαστικὲς παραχωρήσεις στὸν γνωστικισμὸ (ὅπως συμβαίνει μὲ τὸν Ὠριγένη, ὁ ὁποῖος χαρακτηρίστηκε "μεταλλεῖο αἱρέσεων" ἀπὸ τὶς Συνόδους), ἀλλὰ ἂν ὑπῆρξε ἀγώνας ἐναντίον τοῦ γνωστικισμοῦ, πράγμα ποὺ εἶναι καὶ ἡ ἱστορικὴ ἀλήθεια. Οἱ τρεῖς πρῶτοι αἰῶνες τοῦ χριστιανισμοῦ εἶναι ἀκριβῶς ἕνας ἀνειρήνευτος, σκληρὸς καὶ παρατεταμένος ἀγώνας ἐναντίον τοῦ γνωστικισμοῦ.

Θὰ συμφωνήσουμε μὲ τὸν Dodds ὅτι ἡ θεμελιακὴ τάση τῆς ἐποχῆς εἶναι γνωστικίζουσα, ἀλλὰ πέρα ἀπὸ τὴ διαπίστωση χρειάζεται καὶ μία σοβαρὴ ἑρμηνεία. Ἂν τὸ γνωστικιστικὸ κλίμα τὸ θεωρήσουμε ὄχι ὡς σύμπτωμα ἀνασφάλειας, ἀλλὰ ὡς πνευματικὸ σύμπτωμα τῆς κρίσης τοῦ ἑλληνικοῦ Ἀτόμου, τότε μόνο κερδίζουμε πραγματικὰ σὲ κατανόηση. Ἡ ἀτομικὴ ὕπαρξη, ἀφοῦ εἶχε διανύσει τὴν πορεία τῆς ὁλοκλήρωσής της, ξαφνικὰ εἶδε τὸ συλλογικό της ἔδαφος νὰ φεύγει κάτω ἀπὸ τὰ πόδια της καὶ νὰ βιώνει τὴν ἀγωνία τῆς ἀποσύνθεσής της.

Αὐτὴ εἶναι ἡ ἀνθρωπολογικὴ βάση τῆς "στροφῆς στὸν ἑαυτό". Βεβαίως ἡ στροφὴ στὸν ἑαυτὸ δὲν εἶναι ἀπὸ μόνη της γνωστικισμός. Προσλαμβάνει γνωστικιστικὸ χαρακτήρα, ὅταν ξεχάσει τὸν λόγο γιὰ τὸν ὁποῖο ξεκίνησε καὶ ὁ ὁποῖος εἶναι ἡ ἀνεύρεση νοήματος καὶ ἡ ἐπιστροφὴ στὸν κόσμο, μὲ στόχο τὴν ἀνανοηματοδότησή του. Ἐνῶ τὸ αὐθόρμητο γνωστικιστικὸ κλίμα ἔχει ὡς βάση τὴν κατάρρευση τοῦ νοήματος καὶ τὴν ἀπογοήτευση ἀπὸ τὴ δυσκολία ἐπανανακάλυψής του, ὁ γνωστικισμός, ὡς σύνολο ἰδεολογικῶν συστημάτων, μπορεῖ μᾶλλον νὰ ἐξηγηθεῖ σὰν γέννημα τῆς συνάντησης τοῦ χριστιανισμοῦ μὲ τὸ αὐθόρμητο γνωστικιστικὸ κλίμα τῆς ἐποχῆς. Ἂν μία τέτοια προσέγγιση εὐσταθεῖ θὰ ἦταν ἑρμηνευτικὰ λειτουργικότερο νὰ θεωρήσουμε τὴ "χριστιανικὴ" Γνώση σὰν τὸν εἰδικὸ "τρόπο", μὲ τὸν ὁποῖο τὸ ἀποσαθρωμένο ἀτομοκεντρικὸ περιβάλλον τῆς ἑλληνιστικῆς περιμέτρου τείνει νὰ προσλάβει-ἐνσωματώσει τὸν χριστιανισμό. Ὁ "χριστιανικὸς" γνωστικισμὸς θὰ ἦταν τὸ "κέλυφος", ποὺ αὐτόματα σχηματιζόταν γύρω ἀπὸ τὸν χριστιανισμό, καθὼς αὐτὸς εἰσχωροῦσε στὸν ἑλληνορωμαϊκὸ κόσμο. Στὴ βάση αὐτοῦ τοῦ σχήματος ἑρμηνείας, ἡ παγανιστικὴ Γνώση θὰ μποροῦσε νὰ κατανοηθεῖ σὲ μεγάλο βαθμὸ καὶ σὰν "ἀντίλαλος" τῆς "χριστιανικῆς" Γνώσης, δεδομένου ὅτι διαθέτουμε πλεῖστα ὅσα δείγματα μίας τέτοιας "ἀντήχησης".

Ἔχει ἰδιαίτερη σημασία νὰ ἐπισημάνουμε ὅτι ὁ γνωστικὸς δυϊσμὸς στρεφόταν τόσο ἐναντίον τοῦ χριστιανισμοῦ, ὅσο καὶ ἐναντίον τῆς κυρίως ἑλληνικῆς παραδόσεως, ἡ ὁποία ἦταν κοσμοκεντρικὴ καὶ ὄχι ἀρνησίκοσμη, κοινωνιοκεντρικὴ καὶ ὄχι ἑαυτοεγκλειστική. Εἶναι χαρακτηριστικὸ τὸ γεγονὸς ὅτι ὁ πατριάρχης τοῦ νεοπλατωνικοῦ ἐσωτερισμοῦ, ὁ Πλωτίνος, γίνεται γρήγορα σφοδρὸς πολέμιος τοῦ γνωστικισμοῦ, ἐνῶ στὰ πρώιμα γραπτά του, ἐρωτοτροπεῖ μὲ τὶς γνωστικὲς ἀπόψεις. Στὴν πάλη του ἐναντίον τοῦ γνωστικισμοῦ, χριστιανικοῦ καὶ παγανιστικοῦ, ὁ νεοπλατωνισμὸς ὑπερασπίζεται οὐσιαστικὰ τὴν κλασικὴ ἑλληνικὴ παράδοση, δηλαδὴ τὴν ἑλληνικὴ ἀτομικότητα καὶ τὶς ἀξίες της. Τελικῶς εἶναι ἡ "συμμαχία" χριστιανισμοῦ καὶ νεοπλατωνισμοῦ, ποὺ θὰ καταβάλει τὸν γνωστικισμό. Ἐδῶ πρέπει νὰ ἀναχθεῖ καὶ ἡ ἐκτεταμένη χρήση νεοπλατωνικοῦ λεξιλογίου ἀπὸ τοὺς χριστιανοὺς ἢ τὰ ἀντίστοιχα "χριστιανικὰ" δάνεια τῶν νεοπλατωνικῶν.
Πῶς πρέπει νὰ ἀξιολογήσουμε τὸ ἀνθρωπολογικὸ περιεχόμενο αὐτῆς τῆς "μετωπικῆς" σύμπραξης; Ἡ ἀπάντηση στὸ ἐρώτημα πρέπει νὰ λάβει ὑπόψη ὅτι ὁ χριστιανισμὸς ἐμφανίζεται ἐνώπιον τοῦ ἑλληνικοῦ Ἀτόμου, ὡς πιὸ συνεπὴς ἀντιγνωστικισμὸς ἀπὸ τὸν νεοπλατωνισμὸ καὶ συνεπῶς ὡς "πιὸ ἑλληνικὸς" ἀπ' αὐτόν, δηλαδὴ πιὸ κοντὰ στὴν κλασικὴ ἑλληνικὴ νοοτροπία.

4. Ἡ ὑπαρξιακὴ ἀνεστιότητα 

Ἔχουμε, πράγματι, ἕνα "κύμα ἀπαισιοδοξίας", ποὺ διχοτομεῖ τὸν κόσμο σὲ "ἐξωτερικὸ" καὶ "ἐσωτερικό", γιὰ νὰ τοὺς ἀντιπαραθέσει ἀπότομα, ἀφαιρώντας κάθε ἀξία ἀπὸ τὸν πρῶτο καὶ ἀποδίδοντάς την στὸν δεύτερο.

Ἡ "πεσιμιστικὴ" αὐτὴ διάθεση συμφύρεται ὅμως μὲ τὸ μελαγχολικὸ συναίσθημα τῆς ἀνεστιότητας, ὅπου καὶ πρέπει νὰ ἀναζητηθεῖ ὁ ἀνθρωπολογικὸς πυρήνας τοῦ προβλήματος. Ὅπως ἐπισημάναμε ἡ ἀνεστιότητα εἶναι δύο τύπων: Εἶναι ἡ ἀνεστιότητα τοῦ κολεκτιβιστικοῦ ἀνθρώπου, τὴν ὁποῖο δὲν παραλείπει νὰ περιγράψει ὁ Dodds. Εἶναι ὅμως καὶ ἡ ἀνεστιότητα τοῦ ἑλληνικοῦ Ἀτόμου, τὸ ὁποῖο ἔχασε τὴν πόλιν του, ὅπου "ἔδιδε λόγο" στοὺς ὄψει γνωστοὺς του καὶ ὅπου ταύτιζε τὸ νόημα τῆς ἀτομικότητάς του μὲ τὴ διακεκριμένη-προσωπικὴ μετοχή του στὰ πολιτικὰ δρώμενα.

Τὸ ἐρώτημα τοῦ ἀνέστιου Ἀτόμου: Γιὰ ποιὸ σκοπὸ εἴμαστε ἐδῶ; Ἐπὶ τί ἐγεγόναμεν; Δὲν εἶναι φυσικὰ ἕνα ἐρώτημα ποὺ θέτει ὁ "εὐτυχισμένος ἄνθρωπος". Ἡ "ἔλλειψη εὐτυχίας", μία ἔκφραση σαφῶς νεωτερικὴ καὶ σὲ μεγάλο βαθμὸ παραπλανητική, ἐφαρμοζόμενη ἐδῶ, θὰ συνδεόταν ἀσφαλῶς μὲ τὴν ἀνθρωπολογικὰ ἀδιαφοροποίητη ἀνεστιότητα καὶ τῶν δύο τύπων, μὲ τὴν ἀπομόνωση, τὴν ἀποξένωση καὶ τὴ μελαγχολία, ποὺ τὶς συνοδεύουν. Στὴ συστηματικὴ ὅμως διατύπωση ὑπαρξιακῶν ἐρωτημάτων ὁδηγεῖ μόνον ἡ ἀνεστιότητα τοῦ ἀνθρώπου ποὺ ἔχει ἀποκτήσει ἀτομικότητα. Βεβαίως καὶ δὲν ἔχει σχέση μὲ τὴν ἀνασφάλεια, ἡ ἀνεστιότητα αὐτή, ἐκτὸς καὶ ἂν ξεχειλώσουμε τόσο τὴ λέξη "ἀνασφάλεια", ὥστε νὰ σημαίνει τὰ πάντα καὶ τίποτα. Τὰ μελαγχολικὰ συμπτώματα, ποὺ συνοδεύουν τὴν ἀνεστιότητα, δὲν εἶναι συμπτώματα ἀνασφάλειας. Στὸ σημεῖο αὐτὸ ὁ Dodds ἀστοχεῖ ἐντελῶς, ὄχι μόνο ἐξ αἰτίας ἑνὸς ρηχοῦ ψυχολογισμοῦ, ἀλλὰ καὶ γιατί δὲν ἀντιλαμβάνεται τὴ διαφορὰ περιεχομένου ἀνάμεσα στὶς δύο κατηγορίες ἀνεστιότητας, ποὺ συνδέονται ἡ μία μὲ τὴν κρίση τοῦ κολεκτιβισμοῦ καὶ ἡ ἄλλη μὲ τὴν κρίση τῆς ἐξατομίκευσης.

Πρέπει νὰ δεχθοῦμε ὅτι ὁ χριστιανισμὸς προσέφερε λύση στὸ ἐνδημικὸ αὐτὸ πρόβλημα τῆς ἀνεστιότητας: Οὐκ ἔχωμεν ὧδε μένουσαν πόλιν, ἀλλὰ τὴν μέλλουσαν ἐπιζητοῦμεν (Παῦλος). Ξένοι εἴμαστε καὶ ὁδοιπόροι. Κάθε ξένος τόπος πατρίδα καὶ κάθε πατρίδα ξένη (Ἐπιστολὴ πρὸς Διόγνητον). Ἄλλο εἶναι τὸ δικό μας Σύστημα Πατρίδος (Ὠριγένης). Στὸ θέμα αὐτὸ ὁ χριστιανισμὸς κάθε ἄλλο παρὰ συμπορευόταν μὲ τὴν ἐποχή του: ὄχι μόνο πήγαινε κόντρα στὸ ρεῦμα, ἀλλὰ κατόρθωσε καὶ νὰ τὸ ἀναστρέψει. Βεβαίως ἀλλιῶς εἰσέπραττε τὴ χριστιανικὴ λύση ὁ κολεκτιβιστικὸς ἄνθρωπος κι ἀλλιῶς τὸ Ἄτομο. Ἄλλα προβλήματα ἔλυνε στὸν ἕνα τύπο καὶ ἄλλα στὸν ἄλλο.

Ὑπὸ "κανονικὲς συνθῆκες" μὲ ἀπορροφᾶ ἡ ἐπιβίωση. Ἡ ζωή μου δὲν ἔχει ἄλλο νόημα ἀπὸ τὴν ἀναπαραγωγή της. Ἡ ἐπιβίωση καταντᾶ αὐτοσκοπός. Ἐδῶ δὲν ὑπάρχουν ὑπαρξιακὰ προβλήματα. Ἀποτελοῦν "προβλήματα πολυτελείας". Μερικοὶ δοκησίσοφοι ὁρίζουν τὴ "δυστυχία" ὡς τὴν "ἀπόσταση" ἀνάμεσα στὴν ἐπιθυμία καὶ στὴν ἱκανότητα κορεσμοῦ της. Δίδουν μάλιστα καὶ τὸ κοινωνικό της μέτρο: τὴν ἀπόσταση ἀπὸ τὴν ἄρχουσα τάξη. Ἀλλὰ ἀκόμα κι ὅταν συμβεῖ νὰ καλύψω τὸ "κενὸ" (μέχρι σκασμοῦ), εἴτε γιατί μπόρεσα νὰ "κάνω τὴν καλή", εἴτε γιατί τυχάρπαστος "ἦρθα στὰ πράματα", ἀνακαλύπτω ὅτι παραμένω "δυστυχής", ἀλλὰ μὲ καινούργιο τρόπο: Πάλι "κάτι μοῦ λείπει", ἀλλὰ δὲν ξέρω τί. Ἡ "εὐτυχία" δὲν συμπίπτει μὲ τὸν ἐπιθυμητικὸ κορεσμό. Τουναντίον. "Κρίση νοήματος", λοιπόν. Καὶ νέου τύπου "δυστυχία". Σύνηθες ἀποτέλεσμα: ἡ ψυχικὴ ἀπονέκρωση καὶ ἡ προσωπικὴ ἀποσύνθεση. Λιγότερο σύνηθες: Ἡ ἀναζήτηση πνευματικῆς διεξόδου. Καὶ τὰ ἀντίστοιχα "ὑπαρξιακὰ" ἐρωτήματα. Σ' αὐτὴ τὴν περίπτωση ὁ κορεσμὸς μοιάζει νὰ λειτουργεῖ σὰν τὴν ἀφετηρία γιὰ τὴν ἀνάδυση νέων αἰνιγματικῶν ἀναγκῶν τῆς ψυχῆς. Σὰν νὰ ὑπάρχει δρόμος ἀκόμα καὶ πέρα ἀπὸ τὸ Ἄτομο...

Δὲν ἀνάγονται, λοιπόν, ὅλα τὰ ὑπαρξιακὰ προβλήματα στὴν ἀνεστιότητα τοῦ Ἀτόμου, στὴν πολιτικὴ κατάρρευση τοῦ οἰκοσυστήματός του. Ἂν καὶ ξεκινοῦν ἀπὸ κεῖ. Οὔτε, κατὰ συνέπεια, καὶ οἱ ἀπαντήσεις τελειώνουν ἐκεῖ. Τὴ νηστεία, γιὰ παράδειγμα, τὴν ἐπινόησαν ἄνθρωποι χορτασμένοι. Περιττὸ νὰ ἐπαναλάβουμε ὅτι ἡ "ἀνασφάλεια" εἶναι, γιὰ ὅλα αὐτά, ἕνας πολὺ ἀκατάλληλος ὅρος.

5. Οἱ "αἰτίες" τῆς ἱστορικῆς ἐπιτυχίας τοῦ χριστιανισμοῦ  
Ὁ Dodds συνοψίζει σὲ τέσσερεις τοὺς λόγους πού, στὰ πλαίσια τῆς "γενικῆς παρακμῆς-ἀγωνίας", καθόρισαν τὴ νίκη τοῦ χριστιανισμοῦ:
α) τὸν ἀδιάλλακτο σεχταρισμό του, ὁ ὁποῖος ἕλκει πάντα τὰ σαστισμένα μυαλὰ (ποὺ βρίθουν σὲ "ἐποχὲς ἀγωνίας"),
β) τὴν ἐκμετάλλευση τῆς ἐνδημικῆς τὴν ἐποχὴ αὐτὴ θανατολαγνείας (προσφέροντας πλούσιες δοξαστικὲς καὶ μεταφυσικὲς ἀντιπαροχές), καὶ
γ) τὴν εὐφυΐα τῶν χριστιανῶν ἡγετῶν νὰ ἀναπτύξουν ἕνα χωρὶς κοινωνικὲς διακρίσεις ὀργανωμένο σύστημα κοινωνικῆς πρόνοιας. Αὐτὸ ποὺ ἀποκλείει ρητὰ ὁ Dodds εἶναι ἡ πιθανότητα νὰ ὀφείλεται, ἡ νίκη τοῦ χριστιανισμοῦ, στὶς "ἐγγενεῖς ἀξίες τῆς χριστιανικῆς πίστεως". Κοντολογίς: ἡ ἐπικράτηση τοῦ χριστιανισμοῦ ἦταν ἀνεξάρτητη ἀπὸ τὸ περιεχόμενο τῆς χριστιανικῆς πίστης!

Δὲν ἔχουμε χῶρο νὰ δοῦμε ἀπὸ κοντὰ τοὺς λόγους αὐτούς. Θὰ σταθοῦμε μόνο στὴ βασικὴ ἰδέα του: Ὁ τρόπος ποὺ διατυπώνει τὶς ἐξηγήσεις του ὁ Dodds ἀπαντᾶ μόνο στὸ ἐρώτημα γιατί οἱ κολεκτιβιστικὲς μάζες ἀγκάλιασαν τὸν χριστιανισμό. Δὲν ἀπαντᾶ στὸ ἐρώτημα γιατί τὰ ἑλληνικὰ Ἄτομα ἀσπάστηκαν τὸν χριστιανισμό. Ὁ κολεκτιβιστικὸς ἄνθρωπος, λόγω τῆς δομῆς τῆς προσωπικότητάς του, ποὺ βασίζεται στὸν φόβο, εἶναι φυσικὸ νὰ ἀναζητᾶ στὴν κοινότητα θαλπωρὴ καὶ προστασία, μὲ ἀντάλλαγμα ὑποταγὴ-ἀφοσίωση. Ὅμως τὸ Ἄτομο, ποὺ βρίσκεται σὲ ὑπαρξιακὴ ἀναζήτηση, λόγω κατάρρευσης τοῦ συλλογικοῦ οἰκοσυστήματος τῆς ἐλευθερίας του ("πολιτικὴ" ἀνεστιότητα) δὲν μπορεῖ νὰ προσχώρησε στὴ χριστιανικὴ κοινότητα γιὰ τέτοιους λόγους.

Γιατί ηττήθηκε ὁ παγανισμός;

Σκοπὸς τοῦ ὅλου ἑρμηνευτικοῦ στρατηγήματος εἶναι νὰ ἀποκλειστεῖ τὸ πιθανὸ συμπέρασμα ὅτι ἡ νίκη τοῦ χριστιανισμοῦ ἐνδέχεται νὰ ἦταν συνέπεια τῆς ὑπεροχῆς τῶν ἀξιῶν του, ἔναντι τῶν παγανιστικῶν ἀξιῶν. Αὐτὸ εἶναι φανερὸ ὄχι μόνο στὴν προσπάθεια νὰ καλλιεργηθεῖ ἡ ἐντύπωση ὅτι στὰ βασικὰ θέματα οἱ ἰδέες ἦταν παραπλήσιες, ἂν ὄχι ταυτόσημες, ἀλλὰ ἀκόμα καὶ στὸν τρόπο μὲ τὸν ὁποῖο περιγράφεται ἡ ἥττα τοῦ παγανισμοῦ: Ὁ παγανισμὸς ἡττήθηκε γιατί εἶχε παρακμάσει. Εἶχε χάσει τὴν πίστη του, τόσο στὴν ἐπιστήμη ὅσο καὶ στὸν ἑαυτό του. Βρισκόταν σὲ ἀδυναμία καὶ κόπωση. Οἱ δυνάμεις του τὸν εἶχαν ἐγκαταλείψει. Ἡ ἐπιτυχία τοῦ χριστιανισμοῦ ἐξηγεῖται ἀπὸ τὴν ἀδυναμία τοῦ ἀντιπάλου του. Τὸ ἐπιχείρημα ὅμως εἶναι ἄνευ ἀξίας, ἐπειδὴ ἁπλῶς διαπιστώνει τὸ πρὸς ἐξήγηση γεγονὸς μὲ διαφορετικὰ λόγια. Οὔτε τοῦ προσθέτει βάρος ἡ ἐπίκληση τοῦ πλεονεκτήματος ὅτι ὁ νικητὴς χριστιανισμὸς δὲν φοβόταν τὸν θάνατο. Τὸ θάρρος μπρὸς στὸν θάνατο ἐντυπωσιάζει, ἀλλὰ ἀπὸ μόνο του δὲν παράγει ὀπαδούς. Ἐντυπωσιάζομαι, ἀλλὰ ὁ ἐντυπωσιασμὸς μὲ κάνει ἁπλῶς νὰ προσέξω τὴν πίστη καὶ τὴν πράξη, γιὰ χάρη τῶν ὁποίων ὁ μάρτυς ἀψηφᾶ τὸν θάνατο. Θὰ προσηλυτιστῶ μόνο ἂν βρῶ σ' αὐτὰ κάτι τὸ πολὺ σημαντικό, ποὺ νὰ δικαιώνει τὴν αὐτοθυσία. Αὐτὸ μετατοπίζει αὐτομάτως τὴ συζήτηση ἐκεῖ ποὺ βρίσκεται καὶ τὸ πρόβλημα, δηλαδὴ στὸ πεδίο τῶν συγκρουόμενων ἀξιῶν.

Αὐτὸ ποὺ διεκδικοῦν οἱ δύο μονομάχοι, ὁ παγανισμὸς καὶ ὁ χριστιανισμός, εἶναι νὰ κερδίσουν τὸν κόσμο μὲ τὸ μέρος τους. Δὲν θὰ μποροῦσαν φυσικὰ νὰ ἐλπίζουν στὴ νίκη ἂν οἱ ἀξίες τους, οἱ ἀντιλήψεις καὶ οἱ πρακτικές τους, δὲν ἀνταποκρίνονταν σὲ ὁμόλογα στοιχεῖα-ἀναμονὲς τῆς λαϊκῆς ψυχῆς. Μὲ ἄλλα λόγια: ὁ χριστιανισμὸς δὲν θὰ μποροῦσε νὰ νικήσει τὸν παγανισμὸ ἂν δὲν ὑπῆρχε στὸν λαὸ καμία εὐνοϊκὴ "προδιάθεση", κανένα στοιχεῖο "αὐθόρμητου χριστιανισμοῦ". Ἀντιστοίχως: ὁ παγανισμὸς δὲν θὰ μποροῦσε νὰ ἡττηθεῖ ἂν μέσα στὸν λαὸ δὲν εἶχε ἤδη ξεπεραστεῖ, ἂν δὲν εἶχε καταστεῖ ἀνίκανος νὰ ἐκφράσει τὶς τάσεις τῆς λαϊκῆς ψυχῆς. Ὅταν συσχετίζουμε τὰ δύο ρεύματα πρέπει νὰ συμπεριλάβουμε στὴ δύναμή τους καὶ τὰ ἀντίστοιχα λαϊκά τους ἐρείσματα.

Ἂν δοῦμε τὴ διαμάχη "σφαιρικά", θὰ ἀντιληφθοῦμε ὅτι εἶχαν σημειωθεῖ δύο ἀλλαγὲς κοσμοϊστορικῆς κλίμακας: Ἡ κατάρρευση τῆς ἑλληνικῆς πόλεως καὶ ἡ δημιουργία τῆς ἑλληνικῆς οἰκουμένης. Ἡ κρίση τῆς ὥριμης ἑλληνικῆς ἐξατομίκευσης, ἀφ' ἑνός, καὶ τὸ ρίξιμο μεγάλων κολεκτιβιστικῶν μαζῶν στὴ χοάνη τῆς ἐξαναγκαστικῆς ἐξατομίκευσης, ἀπὸ τὴν ἄλλη. Καὶ βεβαίως οἱ δύο τελείως διαφορετικὲς μορφὲς ἀνεστιότητας καὶ κρίσης ταυτότητας, μὲ τὶς ὁποῖες τὰ φαινόμενα αὐτὰ συνοδεύονται. Ὑπῆρχε, λοιπόν, ἕνα διπλὸ πρόβλημα: νὰ δοθεῖ διέξοδος στὴν κρίση τῆς ἑλληνικῆς ἐξατομίκευσης καὶ συγχρόνως νὰ χειραγωγηθοῦν στὴν ἐξατομίκευση οἱ διαλυμένες κολεκτιβιστικὲς μάζες, ποὺ συσσώρευσε ἡ διαμόρφωση τῆς ἑλληνικῆς οἰκουμένης.

Πρέπει, ἑπομένως, νὰ τοποθετήσουμε τοὺς δύο "μονομάχους" σὲ σχέση μ' αὐτὸ τὸ διπλὸ ἀνθρωπολογικὸ πρόβλημα. Ἀπὸ τὴν ἐποχὴ τοῦ Πλάτωνα καὶ μετά, ὁ παγανισμὸς ἐργάστηκε σκληρὰ γιὰ νὰ τὸ λύσει. Στὸν ἴδιο ἀγώνα ρίχτηκε ψυχὴ τε καὶ σώματι καὶ ὁ χριστιανισμός. Πρότεινε τὴ δική του λύση καὶ ἔπεισε τὸν ἑλληνικὸ κόσμο ὅτι ἦταν ἡ καταλληλότερη. Καὶ γι' αὐτὸ νίκησε. Ἀνταποκρίθηκε
α) στὴν ἀνάγκη τοῦ ἑλληνικοῦ πνεύματος νὰ βγεῖ ἀπὸ τὴν κρίση του, πηγαίνοντας πέρα ἀπὸ τὸ Ἄτομο καὶ
β) στὴν ἀνάγκη τῆς ἀνθρωπολογικῆς ἀναβάθμισης τοῦ κολεκτιβιστικοῦ τοῦ περίγυρου.

7. Συμπεράσματα
Ἡ πηγὴ τῶν σφαλμάτων τοῦ μελετητῆ μας βρίσκεται στὴ νεωτερικὴ διανοητικὴ ἀφετηρία του: ὅτι ἡ "ὕστερη Αὐτοκρατορία" ἦταν μία ἐποχὴ "παρακμῆς". Στὴν πραγματικότητα δὲν ἦταν καθόλου ἔτσι. Ἦταν μιὰ φυσιολογικὴ ἐποχὴ μὲ πρωτοφανῆ καὶ ἀναμφισβήτητα ἐπιτεύγματα, μὲ μεγαλύτερο ἀπ' ὅλα τὸ θαῦμα τῆς ἐπέκτασης τῶν πολιτικῶν δικαιωμάτων σὲ ὅλη τὴ ρωμαϊκὴ οἰκουμένη.

Δὲν ὑπάρχουν πιὸ ὕποπτες λέξεις ἀπὸ τὴν "παρακμὴ" καὶ τὴν "πρόοδο". Ἡ ἰδέα τῆς "παρακμῆς" ἐπιβλήθηκε ἀπὸ τὴν ἐπιτακτικὴ ἀνάγκη νὰ θεωρηθεῖ ὁ χριστιανισμὸς ὡς ὀπισθοδρόμηση ἔναντί τῆς κλασικῆς ἀρχαιότητας. Αὐτὴ εἶναι ἡ ἐμβόλιμη στὸν ὅρο σκοπιμότητα καὶ αὐτὴ καθορίζει τὴ χρήση του. Ἅπαξ καὶ ἐγκαινιάστηκε ἀπὸ τοὺς διαφωτιστές, πέρασε στὰ ἱστορικὰ ἐγχειρίδια καὶ "τεκμηριώθηκε" ἀπὸ τὴν ὑψηλὴ ρητορικὴ ἱστορικῶν τύπου Γίββωνα. Γιὰ νὰ μπεῖ ἔκτοτε στὰ σχολεῖα καὶ μὲ τὸ πέρασμα τῶν γενεῶν νὰ ἐμπεδωθεῖ ὡς ἀναμφισβήτητο γεγονός.

Ἕνα μόνο εἶδος "παρακμῆς" ὑπῆρχε: ἦταν ἡ παρακμὴ τοῦ ἑλληνικοῦ Ἀτόμου. Ἀλλὰ ἂν θέλουμε νὰ κυριολεκτήσουμε αὐτὸ δὲν εἶναι "παρακμή". Τὸ Ἄτομο καταρρέει πάντοτε, ὅταν φτάσει στὸ σημεῖο τῆς ὁλοκλήρωσής του. Ἀλλὰ αὐτὴ ἡ κατάρρευση εἶναι ἁπλῶς ὁ τρόπος μὲ τὸν ὁποῖο ἐκδηλώνεται ἡ ὡρίμανση τῶν ὅρων γιὰ τὴν ἀναγέννησή του σὲ ἀνώτερο ἐπίπεδο ἀτομικότητας: στὸ ἐπίπεδό τοῦ Προσώπου. Ἡ κρίση τῆς ἐξατομίκευσης δὲν εἶναι παρακμή. Παρακμὴ στὴν κυριολεξία εἶναι μόνο ἡ ὑποστροφὴ τοῦ Ἀτόμου στὴν κολεκτιβιστικὴ ἀπροσωπία.



[1] "Κοπτάτσια": ὅρος τῆς κομμουνιστικῆς διαλέκτου. Θὰ πεῖ: τοποθετῶ κάποιον σὲ ἡγετικὴ θέση παρακάμπτοντας κάθε φυσιολογικὴ διαδικασία. Βέβαια δὲν ὑπάρχει ἄλλος τρόπος εἰρηνικῆς μεταβολῆς καθεστωτικοῦ θρησκεύματος ἀπὸ τὴν κοπτάτσια. Ὁ ἄλλος δρόμος εἶναι ἡ ἐπανάσταση, ὅπως στὴν περίπτωση τῆς κατάλυσης τῆς κυριαρχίας τοῦ καθολικισμοῦ ἀπὸ τὴ Γαλλικὴ Ἐπανάσταση καὶ τῆς ἐγκαθίδρυσης τῆς θρησκείας τῶν Φώτων.

[2] Ε. R. DODDS. Ἐθνικοὶ καὶ Χριστιανοὶ σὲ μιὰ ἐποχὴ ἀγωνίας, Ἀπὸ τὸν Μᾶρκο Αὐρήλιο ὡς τὸν Μ. Κωνσταντῖνο. Ἀλεξάνδρεια, Ἀθήνα 1995. Ἀγγλικὴ ἔκδοση 1990.

[3] Δυστυχῶς δὲν μποροῦμε ἐδῶ νὰ περιγράψουμε ἀναλυτικά τοὺς ἑλκυστὲς αὐτούς. Εἴμαστε ἀναγκασμένοι νὰ παραπέμψουμε τὸν ἀναγνώστη στὸ βιβλίο.

[4] Ἡ παγανιστικὴ Γνώση περιλαμβάνεται σὲ κείμενα ὅπως τὰ Ἐρμητικά, ἡ Λειτουργία τοῦ Μίθρα, τὰ Χαλδαϊκὰ Λόγια καὶ τὰ Ἀποσπάσματα τοῦ Νουμηνίου.
----------------------

:πηγή

Κόλαση είναι το μαρτύριο του να μην αγαπάς!

.
Ο Θεός ως πατέρας όλων των ανθρώπων δέχεται κάθε αμαρτωλό πίσω στην αγκαλιά Του. Δεν υπάρχει ανθρώπινη αμαρτία που ο Θεός να μην τη συγχωρεί όταν ο άνθρωπος το θελήσει και το ζητήσει. Για την Εκκλησία μεγαλύτερη αμαρτία είναι η απελπισία, η αντίληψη ότι ο άνθρωπος μπορεί να κάνει κάτι που ο Θεός δεν μπορεί να συγχωρήσει. Όμοια με τον Θεό, που ποτέ δεν παύει να αγαπά και να συγχωρεί τον αμαρτωλό, πρέπει και οι άνθρωποι να συμπεριφέρονται με ανάλογο τρόπο.
Η ανταπόκριση ή όχι του ανθρώπου στην αγάπη του Θεού δημιουργεί την κόλαση ή τον παράδεισο. Κόλαση είναι η ανικανότητά μου να αγαπήσω τον συνάνθρωπο, η αδυναμία μου να τον θεωρήσω ως αδελφό και φίλο.
Η αυτοκαταδίκη μου στην απομόνωση και τον ατομικισμό εισάγει την εμπειρία της κόλασης. Ο Θεός δεν είναι τιμωρός. Τιμωρός γίνεται ο εγωκεντρισμός μου, που μου στερεί την αίσθηση της οικειότητας με τον Θεό και τον συνάνθρωπο. Μήπως ο πατέρας δεν κάλεσε και τον μεγάλο γιο για να εισέλθει στη γιορτή και να ευφρανθεί; Ο ίδιος ο μεγαλύτερος γιος δεν ήθελε και γι' αυτό προγεύεται το μαρτύριο της κόλασης: να μην μπορεί να συμμετάσχει στη χαρά, να ζει στον τόπο της αγάπης και να αρνείται να αγαπήσει.
Κόλαση είναι ο αυτοακρωτηριασμός των υπαρκτικών μου δυνατοτήτων. Ενώ είμαι δημιουργημένος για να αγαπώ και να αγαπιέμαι, αρνιέμαι την αγάπη ως γνώμονα ζωής και έτσι η ζωή μου ολόκληρη μετατρέπεται σε βάσανο και ταλαιπωρία. Όπως αριστοτεχνικά το συνόψισε ο Θεόδωρος Ντοστογιέφσκι στο αριστούργημά του «Αδελφοί Καραμάζοφ», «κόλαση είναι το μαρτύριο του να μην αγαπάς».
Την κόλαση αυτή γεύεται καθημερινά ο έγκλειστος στη φιλαυτία πεπτωκώς άνθρωπος. Εθελούσια αποκομμένος από κάθε βαθύ υπαρξιακό δεσμό, βιώνει συνεχώς τη μοναξιά, την αποξένωση, την ανωνυμία. Κόλαση είναι η ελεύθερη εκλογή του ανθρώπου να απομακρύνεται από τον Θεό, την πηγή και το πλήρωμα της αγάπης.
Αντίθετα, παράδεισος είναι η ανταπόκριση στην αγάπη του Θεού, η εμπειρία της ένωσης μαζί Του. Τελικά, παράδεισος και κόλαση είναι η στάση μας απέναντι στην αγάπη. Η αποδοχή της είναι παράδεισος και ζωή. Η άρνησή της είναι κόλαση και θάνατος. Η εκλογή επαφίεται στον άνθρωπο.
Πηγή: Σταύρος Σ. Φωτίου (2002), Ορθόδοξα μηνύματα: Ερμηνεία ευαγγελικών περικοπών, εκδ. Εργαστηρίου Χριστιανικής Αγωγής, Λάρνακα, σ. 108-109

πηγή

Τί εἶναι ἡ ἐκκλησία; Γέρων Μωϋσῆς Ἁγιορείτης

Γιὰ τοὺς πολλοὺς ἡ ἐκκλησία ταυτίζεται μὲ τὸ ναό, τὴν ἐνορία, νομίζουν ὅτι πρόκειται γιὰ ἑταιρεία, σύλλογο, ὀργάνωση, φιλανθρωπικὸ κατάστημα, ὡραία ἰδεολογία, ποὺ ἔχει καλὴ οἰκονομικὴ κατάσταση καὶ ἀμύθητη περιουσία. Δὲν εἶναι λίγοι αὐτοὶ ποὺ θεωροῦν τὴν ἐκκλησία δυνατὸ οἰκονομικὸ ὀργανισμό, καλὴ ἐπιχείρηση, ποὺ ξεγελᾶ ἀνίδεους καὶ ἀνήμπορους. Ἄλλοι πάλι νομίζουν ὅτι στὴν ἐκκλησία θὰ κάνουν γνωριμίες, θὰ βροῦν παρέα, θὰ βροῦν δουλειά, θὰ ἱκανοποιηθοῦν πρόχειρα καὶ γρήγορα μεταφυσικές τους ἀναζητήσεις καὶ θὰ τακτοποιήσουν τὰ θρησκευτικά τους καθήκοντα γιὰ νὰ μὴν ἔχουν κανένα συνειδησιακὸ πρόβλημα.

Ἡ ἐκκλησία εἶναι μία μητρικὴ ἀγκάλη, εἶναι τὸ σῶμα τοῦ ζῶντος Χριστοῦ, ἡ σύναξη τοῦ λαοῦ τοῦ Θεοῦ, σὲ ἕνα ὑπερῶο. Ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία δὲν εἶναι μιὰ δύσκολη καὶ γιὰ λίγους θεολογία, μιὰ ὡραία φιλοσοφία, μιὰ στείρα ἠθική, μιὰ σκληρὴ καὶ ἀπάνθρωπη ἠθικολογία ὅλο δεσμεύσεις καὶ ἀπαγορεύσεις. Ἡ Ὀρθοδοξία εἶναι ἀλήθεια, ἐλευθερία, ἀγάπη, λύτρωση, γλυκασμός, σωτηρία καὶ χαρά. Συνήθως μιλᾶμε γιὰ τὸ τί κάνει ἡ ἐκκλησία καὶ ὄχι γιὰ τὸ τί πράγματι εἶναι ἡ οὐσία της.

Ἡ ἐκκλησία εἶναι θεοΐδρυτη, θεμελιωμένη στὸ αἷμα τοῦ Χριστοῦ καὶ τῶν μαρτύρων. Εἶναι ἰσχυρὸ τὸ θεμέλιό της καὶ δὲν φοβᾶται κανένα δυνατὸ σεισμό, ἐνάντιο ἄνεμο, “ἐχθρό”, “πολέμιο” καὶ “διώκτη”. Νοικοκύρης τῆς ἐκκλησίας, ὅπως ἔλεγε ὁ Ἁγιορείτης πάπα-Τύχων, εἶναι τὸ Ἅγιον Πνεῦμα, αὐτὸ ποὺ συγκροτεῖ ὅλο τὸν θεσμὸ τῆς ἐκκλησίας. Τὸ Ἅγιον Πνεῦμα συνεχῶς ἀγρυπνεῖ, ὀρθοστατεῖ, ὀρθοτομεῖ, ἐμπνέει, ἀσφαλίζει, φυλάγει, χαριτώνει καὶ ἐνισχύει τοὺς πιστούς, κλῆρο καὶ λαό. Ἡ ταπεινὴ καὶ θερμὴ προσευχὴ τῶν πιστῶν ἑνώνει τὴ γῆ μὲ τὸν οὐρανὸ καὶ δὲν ἀφήνει τὸν ἄνθρωπο νὰ ἀπογοητευθεῖ, νὰ μελαγχολήσει, νὰ φοβηθεῖ καὶ ἀποκάμει.

Ἡ προσευχὴ δὲν εἶναι μία ἰδιωτικὴ πράξη, μία ἀτομιστικὴ ἐνέργεια. Ποτέ. Προσευχόμενος ὁ ἄνθρωπος ἑνώνεται μὲ τὸν Χριστὸ καὶ μὲ ὅλα τὰ μέλη τῆς ἐκκλησίας. Τοῦτο δὲν τὸν ἀφήνει νὰ ἔχει τὴν ἀνιαρὴ καὶ κουραστικὴ μοναξιά. Τοῦτο καλύτερα φαίνεται καὶ ὑπάρχει στὸν ἐκκλησιασμὸ καὶ στὴ συνειδητὴ καὶ ἐμπροϋπόθετη συμμετοχὴ στὴ μυστηριακὴ ζωὴ τῆς ἐκκλησίας. Τὸ κήρυγμα τῆς ἐκκλησίας δὲν εἶναι μία ἔκθεση ἰδεῶν, μία ὡραιολογία, ἕνας βερμπαλισμός, ἕνα κυνήγι φαντασμάτων καὶ σφυροκόπημα τῶν ἀσεβῶν καὶ ἀπίστων. Τὸ κήρυγμα τῆς ἐκκλησίας προέρχεται ἀπὸ σιωπή, προσευχή, κατάρτιση, ἑτοιμασία, μελέτη, πόνο καὶ ἀγάπη περισσὴ γιὰ τοὺς ἀστοχήσαντες καὶ πάσχοντες.

Στὴν ἐκκλησία κανεὶς δὲν αὐθαιρετεῖ, αὐτοσχεδιάζει, ἀπομονώνει, κάνει τὸν διορθωτὴ καὶ τὸν δικηγόρο τῆς ἐκκλησίας. Ἡ ἑνότητα, ἡ ὁμόνοια, ἡ ἀφροσύνη, ἡ καλὴ ὁμολογία καὶ ἀπολογία εἶναι κεντρικῆς σημασίας. Ἡ ἐκκλησία ἀγωνιᾶ γιὰ τὴ σωτηρία ὅλων. Ἡ ἱεραποστολή της δὲν εἶναι ἡ συλλογὴ φανατικῶν ὀπαδῶν, ἀλλὰ τέκνων ἀγαπημένων, συνδεδεμένων μὲ τὴν ἁγία ἀγάπη καὶ τὴν ἁγία ταπείνωση.

Ὑποστηρίζοντας τὴν Ὀρθοδοξία, δὲν μποροῦμε νὰ μισοῦμε κανένα. Ἡ χριστιανικὴ ἀγάπη εἶναι πάντοτε ἀνιδιοτελὴς καὶ θυσιαστική, δὲν ἔχει σχέση μὲ ὑποκριτικὰ χαμόγελα, διπλωματικὲς φιλοφρονήσεις, ἀνεπίτρεπτες ὑποχωρήσεις, ἐπιφανειακοὺς ἐναγκαλισμούς, προσποιητὲς κολακεῖες καὶ ἀνούσιες ψευτοευγένειες. Ἡ χριστιανικὴ ἀγάπη συμπορεύεται μὲ τὴν ἀλήθεια.

Γνήσιο ἐκκλησιαστικὸ φρόνημα ἔχει ὅποιος ἀγαπᾶ ἀπεριόριστα τὸν Θεὸ καὶ τὸν πλησίον. Ὅλα τὰ ἄλλα εἶναι εὐσεβεῖς φλυαρίες. Εἶναι καιρὸς νὰ δοῦμε τὴν οὐσία τῆς ἐκκλησίας, νὰ γνωρίσουμε τὴν ἐλευθερώτρια χάρη της, νὰ ἐμβαθύνουμε στὸ ἀπύθμενο μυστήριό της, νὰ συναντηθοῦμε μὲ τὸν ἴδιο τὸν Χριστό…
πηγή