Ο Ναός και οι πιστοί

 

«Υπέρ του αγίου ναού τούτου και των μετά πίστεως, ευλάβειας και φόβου Θεού εισιόντων εν αυτώ, του Κυρίου δεηθώμεν».

(Γι’ αυτόν εδώ τον άγιο ναό και για εκείνους που μπαίνουν εδώ μέσα με πίστη, με ευλάβεια και με φόβο Θεού, ας παρακαλέσουμε τον Κύριο.)

Ο ναός της ενορίας είναι το πνευματικό μας κέντρο. Η φράση «πνευματικό κέντρο» λέγεται εδώ με πραγματική σημασία. Πνευματικά κέντρα ακούμε πολλά, αλλά εμείς ένα πνεύμα ξέρουμε, το Άγιο Πνεύμα. Εδώ ίσως έχουν θέση τα λόγια του ευαγγελιστή Ιωάννη· «Αγαπητοί, μη παντί πνεύματι πιστεύετε, αλλά δοκιμάζετε τα πνεύματα ει εκ του Θεού εστίν…»· να μην πιστεύετε σε κάθε πνεύμα, αλλά να εξετάζετε τα πνεύματα αν είναι από το Θεό. Όσο περισσότερο οι άνθρωποι χρησιμοποιούν τις λέξεις πνεύμα και πνευματικός, τόσο λιγότερο έχουν σχέση μ’ αυτά τα πράγματα οι πραγματικά πνευματικοί άνθρωποι δεν μιλάνε για την πνευματικότητά τους. Και οι τόποι, που με διάφορους τρόπους λέγονται «πνευματικά κέντρα», δεν είναι πάντα τέτοια. Ένα είναι στ’ αλήθεια το πνευματικό κέντρο για τους χριστιανούς, ο ναός της ενορίας, αλλά και κάθε ναός, όπου γίνεται η θεία Λειτουργία.

Τί είναι γενικά ο ναός ή  Εκκλησία; Γιατί ο ναός λέγεται και εκκλησία; Ο ορθόδοξος λαός στη συνείδησή του βλέπει την ίδια την Εκκλησία στο κτίσμα και το σχήμα του ναού. Ο ιερός και καθαγιασμένος χώρος, μέσα στον οποίο συνάζεται ο λαός και γίνεται η θεία Λειτουργία, λέγεται και είναι η Εκκλησία. Γι’ αυτό και στις εικόνες των αγίων αποστόλων Πέτρου και Παύλου βλέπομε οι δύο Απόστολοι να κρατάνε ένα ναό· είναι η Εκκλησία, που ίδρυσαν και οργάνωσαν στους διάφορους τόπους. Η Εκκλησία, που καθώς το είπαμε, δεν είναι εύκολο να την ορίσουμε και να πούμε τι είναι, η Εκκλησία λοιπόν εικονίζεται στα μάτια μας και εκφράζεται με το σχήμα του ναού. Και είναι αυτός ο εικονισμός πολύ επιτυχημένος και  άγιος, γιατί η θεία Λειτουργία, που είναι η Εκκλησία, αγιάζει και μεταμορφώνει τον υλικό χώρο, μέσα στον οποίο τελείται.

Ο χώρος, όπου μέσα σ’ αυτόν τελείται το θείο Μυστήριο, είναι ο ίδιος εκείνος που έγινε ο μυστικός δείπνος στο υπερώο της Σιών. Τότε που ο Ιησούς Χριστός σύστησε και παράδωσε το Μυστήριο της θείας Ευχαριστίας, όλη η Εκκλησία ήταν εκεί ο Χριστός και οι δώδεκα μαθητές ήσαν η Εκκλησία· και ο τόπος, μαζί με τα πρόσωπα και τα τελούμενα, ήταν η Εκκλησία. Ο άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής λέει ότι η Εκκλησία κι ο ναός είναι σαν η ψυχή του ανθρώπου και το σώμα του. Την ψυχή δεν την βλέπουμε, το σώμα βλέπομε και λέμε· «Να ο άνθρωπος». Το ίδιο, βλέπουμε το ναό και λέμε· «Να η Εκκλησία». Η Εκκλησία, που είναι μια θεία και πνευματική πραγματικότητα, άρχεται σε επικοινωνία με τον υλικό κόσμο και εκφράζεται μέσον του ιερού ναού και με ό,τι τελείται μέσα σ’ αυτόν «διά του ναού το κόσμιον έχουσα», λέει ο άγιος Μάξιμος.

Έπειτα ο ορθόδοξος ναός, όπως είναι στο σχέδιο του χτισμένος και διακοσμημένος, δείχνει τον ουρανό μαζί και τη γη. Το ιερό Βήμα είναι η εικόνα του ουρανού. Η αγία Τράπεζα είναι ο τύπος του υπερουράνιου θυσιαστηρίου, όπου αδιάλειπτα ιερουργεί ο Μέγας Αρχιερέας Θεάνθρωπος Ιησούς Χριστός. Το εικονοστάσιο, με τις εικόνες του Χριστού, της Παναγίας και των Αγίων και με τις τρεις πύλες δείχνει μπροστά στα μάτια των πιστών και θυμίζει ένα τρόπο αέναης επικοινωνίας της γης με τον ουρανό. Η μεσαία πύλη είναι η θέση στην οποία εμφανίζεται, ευλογεί και κηρύττει το Ευαγγέλιο ο λειτουργός ιερέας, μια μορφή ανάμεσα στον ουρανό και τη γη στη σειρά των Αγίων του εικονοστασίου. Τελευταία ψηλά στο θόλο η μορφή του Παντοκράτορα Χρίστου ο ήλιος της δικαιοσύνης, που βλέπει κάτω προς τη γη και τη φωτίζει, μεταδίδοντας σ’ όλη την κτίση το πνευματικό φως της λειτουργικής σύναξης. Ο ορθόδοξος ναός είναι μια αληθινή θεοφάνεια. Μέσα στο ναό είναι η Εκκλησία, μέσα στην Εκκλησία η θεία Λειτουργία, μέσα στη θεία Λειτουργία ο Θεός.

Στο τέταρτο αίτημα της Μεγάλης Συναπτής ο διάκονος δέεται για τον άγιο ναό, μέσα στον οποίο τελείται η θεία Λειτουργία, και για εκείνους, που με πίστη, με ευλάβεια και με φόβο Θεού μπαίνουν σ’ αυτόν. Τι είναι ο ναός το είπαμε, και πως πρέπει οι χριστιανοί να μπαίνουν στον ιερό χώρο και να στέκονται την ώρα της θείας Λειτουργίας το λέει η δέηση του διακόνου· «μετά πίστεως, ευλάβειας και φόβου Θεού». Στη διάρκεια της θείας Λειτουργίας ως το τέλος πολλές φορές θα ακούσουμε το διάκονο να προτρέπει τους πιστούς για τη στάση τους και για την ψυχική τους διάθεση, με την οποία πρέπει να συμμετέχουν στην ιεροτελεστία. Δεν θα πρέπει βέβαια να είμαστε πολύ ευχαριστημένοι με ό,τι συνήθως γίνεται, που ή καθυστερούμε να πάμε το πρωί στην Εκκλησία ή βιαζόμαστε να φύγουμε πριν από την Απόλυση ή δεν δείχνουμε πολλή ευλάβεια και φόβο Θεού, όταν τελείται η θεία Λειτουργία.

Λυπούμαστε που δεν έχουμε τον τρόπο να μιλήσουμε περισσότερο για όλα αυτά, καθώς και γιατί δεν μπορούμε να ακούσουμε τον άγιο Ιωάννη το Χρυσόστομο πως συχνά πυκνά στις ομιλίες του διδάσκει για τον ιερό ναό και για το πως οι χριστιανοί πρέπει να είναι μέσα στην Εκκλησία. Θα περιοριστούμε μόνο σε ό,τι γράφει ο άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής για τη μεγάλη πνευματική ωφέλεια, που έχει κάθε χριστιανός να μη λείπει από την Εκκλησία, όταν γίνεται σύναξη και τελείται η θεία Λειτουργία. Ο εκκλησιασμός είναι όχι μόνο χρέος, αλλά και δικαίωμα και προνόμιο για κάθε πιστό, να είναι δηλαδή παρών στη σύναξη της Εκκλησίας, αφού κι αυτός είναι ζωντανό μέλος του σώματος του Χριστού. Στην αρχαία εποχή μόνο όσοι είχαν βαριά επιτίμια δεν μπορούσαν να είναι στη θεία Λειτουργία. Για τους άλλους, που χωρίς λόγο απουσιάζουν, υπάρχουν κανόνες που τους τιμωρούν πνευματικά, και μόνο για εκείνους που δικαιολογημένα θα λείψουν δέεται η Εκκλησία· «υπέρ των δι’ ευλόγους αι­τίας απολειφθέντων».

Να λοιπόν τι γράφει ο άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής· «Πρέπει να συχνάζουμε στην αγία Εκκλησία του Θεού και να μην απολείπουμε από την αγία σύναξη, που γίνεται σ’ αυτήν. Πρώτα, γιατί στην Εκκλησία βρίσκονται άγιοι Άγγελοι, που κάθε φορά καταγράφουν εκείνους που μπαίνουν, και τους παρουσιάζουν στο Θεό και δέονται γι’ αυτούς. Κι έπειτα, γιατί πάντα χωρίς να φαίνεται είναι παρούσα εκεί η χάρη του Αγίου Πνεύματος, και μάλιστα την ώρα της αγίας σύναξης, όπου τον καθέναν από τους παρόντες, ανάλογα με τη δεκτικότητά του, τον αλλάζει και τον ξαναφτιάχνει και πραγματικά τον ξαναγεννά πνευματικά και τον οδηγεί προς τα εκεί που φανερώνουν τα τελούμενα μυστήρια». Η μεταβολή που γίνεται στον καθέναν, όταν ζωντανά μετέχει στην εκκλησιαστική σύναξη, φαίνεται όταν βγαίνει από την Εκκλησία. Έτσι, λέει ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, πρέπει να βγαίνουμε από την Εκκλησία, που να φαινόμαστε πως κατεβήκαμε από τον ουρανό. Από την Εκκλησία, αν τύχει και μπούμε λυπημένοι, βγαίναμε χαρούμενοι· αν μπούμε αγριεμένοι, βγαίνομε ήμεροι· αν μπούμε λύκοι, βγαίνουμε πρόβατα. Ύστερα από τη θεία Λειτουργία γυρίζουμε στα σπίτια μας, φέρνοντας μαζί μας την ευλογία και τη χαρά του Θεού,

Η σημασία που έχει ο ναός στη θρησκευτική ζωή των ανθρώπων φαίνεται παντού σε όλους τους λαούς, όχι μόνο τους χριστιανικούς, αλλά και τους ειδωλολάτρες· γράφει ο αρχαίος Πλούταρχος, «κανένας δεν είδε ούτε που θα δει πόλη χωρίς ναούς και χωρίς πίστη». Η αρχαία Καππαδοκία ήταν γεμάτη Εκκλησίες, πολλές από τις οποίες σώζονται ακόμα. Ο Γρηγόριος ο επίσκοπος Νύσσης σε μια περίφημη επιστολή του γράφει το εξής· «αν απ’ ό,τι βλέπει κανείς θα μπορούσε να συμπεράνει την παρουσία του Θεού, τότε θα νόμιζε πως ο Θεός κατοικεί στην Καππαδοκία». Το ίδιο θα λέγαμε και για τα δικά μας νησιά, που είναι όλα γεμάτα εκκλησίες. Και τη σημασία που έχει να χτίζεται ένας ναός τη βλέπομε σε μια επιστολή του Μεγάλου Βασιλείου σε κάποιον επίσκοπο της αρχιεπισκοπής του· «Μας υπερευχαρίστησε», του γράφει, «η φροντίδα σου, που ταιριάζει σε κάθε χριστιανό, να χτίσετε Εκκλησία, για να δοξάζεται το όνομα του Χριστού. Καθώς είναι γραμμένο, αγαπήσατε πραγματικά την ευπρέπεια του οίκου του Κυρίου και ετοιμάσατε για σας κατοικία στον ουρανό, εκείνην που περιμένει όσους αγαπούν το όνομα του Χριστού». Την ανέγερση ναών και τη φροντίδα για τους ναούς η Εκκλησία την εκτιμά πολύ, γι’ αυτό και σε κάθε σύναξη δέεται· «Υπέρ των μακαρίων και αοιδίμων κτιτόρων» του ναού, και σε κάθε θεία Λειτουργία στην αρχή ο διάκονος δέεται «Υπέρ του αγίου ναού τούτου…» και στο τέλος ο ιερέας παρακαλεί· «αγίασον τους αγαπώντας την ευπρέπειαν του οίκου σου». Αμήν.

(+Διονυσίου, Μητροπ. Σερβίων και Κοζάνης, «Η Θεία Λειτουργία», εκδ. Αποστ. Διακονίας)

πηγή