Παγκοσμιοποίηση: Ἔννοιες καὶ σκοποὶ - π.Θεοδόσιος Μαρτζοῦχος

( Ἡ σχέση μὲ τὴ «Νέα Ἐποχὴ» καὶ τὸ θρησκευτικὸ φαινόμενο)


Ὁμιλία στὸ 9ο Πανελλήνιο Θεολογικὸ Συνέδριο τῆς ΠΕΘ

Ἀθήνα 7 - 9 - 2007



Σεβασμιώτατοι Πατέρες

ἀξιότιμε κ. Πρόεδρε τῆς ΠΕΘ

ἀγαπητοὶ πατέρες καὶ ἀδελφοὶ


Βρίσκομαι σήμερα μπροστὰ σας μὲ τὴν ὑποχρέωση νὰ σᾶς παρουσιάσω ἕνα θέμα μεγάλο καὶ πολὺ ἀμφισβητούμενο. Δὲν ξέρω, ἢ μᾶλλον ξέρω, ὅτι δὲν εἶναι τὰ μέτρα μου γιὰ τέτοιου μεγέθους θέματα καὶ τὸ καρύδι εἶναι πολὺ σκληρὸ γιὰ τὰ δικά μου δόντια. Ἐξ ἀρχῆς καταθέτω τὰ δεδομένα μου καὶ ζητῶ ἀπὸ σᾶς νὰ κατανοήσετε τὴν ἀνεπάρκεια τῆς παρουσίασης.

Εὐχαριστῶ τὸ Δ.Σ τῆς Π.Ε.Θ. ποὺ ἐπέλεξε καὶ ἐμένα στὴν ὁμάδα αὐτῶν ποὺ θὰ παρουσιάσουν πτυχὲς καὶ ὄψεις τῶν μεγάλων θεμάτων τῆς Παγκοσμιοποίησης ἀφ' ἑνὸς καὶ τῆς Οἰκουμενικότητας τῆς Ὀρθοδοξίας ἀφ' ἑτέρου• εἶναι γιὰ μένα ὁπωσδήποτε μεγάλη τιμὴ γιὰ τὴν ὁποία θερμῶς εὐχαριστῶ ὅλο τὸ Συμβούλιο καὶ ἰδιαίτερα τὸν Ἐλλογιμώτατο Πρόεδρό του, ὁμότιμο καθηγητὴ τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς Ἀθηνῶν, κ. Μᾶρκο Ὀρφανό. Εὐχηθεῖτε νὰ καλύψω ἔστω στοιχειωδῶς, σὲ χρόνο εἴκοσι λεπτῶν, τὸ πελώριο θέμα πού μοὺ ἀνετέθη.

 

* * *

 

Ἂς ξεκινήσουμε ἀπὸ τὸν ὁρισμὸ ποὺ μπορεῖ νὰ βρεῖ κανεὶς γιὰ τὴν Παγκοσμιοποίηση στὸ Internet: «Παγκοσμιοποίηση εἶναι νὰ σκοτώνεται μία Ἀγγλίδα πριγκίπισσα, ποὺ ἔχει Αἰγύπτιο φίλο, σὲ ἕνα γαλλικὸ τοῦνελ, μέσα σὲ γερμανικὸ αὐτοκίνητο, ποὺ ἔχει ὀλλανδικὴ μηχανὴ καὶ τὸ ὁδηγεῖ Βέλγος ὁδηγὸς ποὺ κατανάλωσε Σκωτσέζικο οὐίσκυ ἐνῶ ἀκολουθεῖται ἀπὸ Ἰταλοὺς "παπαράτσι", ἀφοῦ τὴν περιποιηθεῖ ἀμερικανὸς γιατρὸς μὲ βραζιλιάνικα φάρμακα»!!!

Καὶ πίσω ἀπὸ τὴν ἀστεία αὐτὴ παράθεση τῆς ἐθνικῆς προέλευσης κάθε προσώπου ἢ ἀντικειμένου ποὺ συμμετεῖχε στὴν γνωστὴ τραγωδία, γίνεται φανερὴ ἡ νέα τάξη πραγμάτων ποὺ ἤδη ἔχει ἔρθει.

Ἦταν μοιραῖο νὰ φτάσουμε ἐδῶ;

Ἂς δοῦμε ἕνα ἀξιόλογο κείμενο ποὺ ἔρχεται ἀπὸ τὸ παρελθόν: «Ἡ ἄρχουσα τάξη, ἐκμεταλλευόμενη τὴν παγκόσμια ἀγορά, ὁδήγησε τὴν παραγωγὴ καὶ τὴν κατανάλωση σὲ ὅλες τὶς χῶρες στὸν κοσμοπολιτισμό. Πρὸς μεγάλη ἀπογοήτευση τῶν ἀντιδραστικῶν, τράβηξε τὸ χαλὶ κάτω ἀπὸ τὰ πόδια τῆς ἐθνικῆς ὑπόστασης τῆς βιομηχανίας. Οἱ παλιές, παραδοσιακὲς βιομηχανίες ἔχουν ἐξοντωθεῖ καὶ ἐξακολουθοῦν νὰ ἐξοντώνονται καθημερινά.

Πιέζονται ἀσφυκτικὰ ἀπὸ τὶς νέες βιομηχανίες, ἡ ὕπαρξη τῶν ὁποίων ἐγείρει ἕνα ἐρώτημα ποὺ ἔχει νὰ κάνει μὲ τὴν ἴδια τὴν ὑπόσταση ὅλων τῶν πολιτισμένων κρατῶν... Τὴ θέση τῶν παλιῶν φαινομένων αὐτάρκειας καὶ ὀλιγάρκειας σὲ τοπικὸ καὶ ἐθνικὸ ἐπίπεδο παίρνει μία κινητικότητα πρὸς ὅλες τὶς κατευθύνσεις, μία πολύπλευρη ἀλληλεξάρτηση τῶν ἐθνῶν. Τόσο ὅσον ἀφορᾶ τὴν ὑλικὴ ὅσο καὶ τὴν πνευματικὴ παραγωγή.

Τὰ πνευματικὰ ἐπιτεύγματα τῶν μεμονομένων ἐθνῶν διεθνοποιοῦνται. Ἡ ἐθνικὴ ἀπομόνωση καὶ περιχαράκωση γίνονται ὅλο καὶ περισσότερο ἀδύνατες καὶ μέσα ἀπὸ τὶς πολλὲς ἐθνικὲς καὶ τοπικὲς λογοτεχνίες διαμορφώνεται μία παγκόσμια λογοτεχνία.»
(Κὰρλ Μάρξ, Φρίντριχ Ἔνγκελς, Μανιφέστο τοῦ Κομουνιστικοῦ Κόμματος)

Νομίζω, καὶ πιστεύω θὰ συμφωνεῖτε μαζί μου, ὅτι τὸ κείμενο ποὺ διαβάσαμε εἶναι ἕνα προφητικὸ κείμενο ἂν σκεφτεῖ κανεὶς ὅτι γράφτηκε ὄχι σήμερα ἀπὸ κάποιον σύγχρονο κοινωνιολόγο ἢ παρατηρητὴ τῆς παγκόσμιας ἱστορίας, ἀλλὰ τὸν Φεβρουάριο τοῦ 1848 ἀπὸ τοὺς Μὰρξ καὶ Ἔνγκελς στὸ Μανιφέστο τοῦ Κομμουνιστικοῦ Κόμματος! Πρέπει κάποτε νὰ ξεπεράσουμε τὶς φοβικὲς μας ἀναστολὲς μπροστὰ στὰ ὅσα πολλὰ ὀξυδερκῆ καὶ σωστὰ ἔχουν εἰπωθεῖ ἀπὸ κάποιους ποὺ τοὺς θεωροῦμε ἐκ προοιμίου "ἀντιπάλους" ἢ μάθαμε νὰ τοὺς ἀξιολογοῦμε μὲ μιὰ ἐκ τῶν προτέρων σχηματισμένη ἄποψη.

Εἶναι καταφανὴς στὸ κείμενο αὐτὸ ἡ ἀγωνία μπροστὰ στὰ διαφαινόμενα νέα δεδομένα. Ἂν ἴσχυαν πρὸ 160 ἐτῶν πολὺ περισσότερο ἰσχύουν σήμερα.

Φαίνεται λοιπόν, ὅπως λέει ὁ πρώην Πρύτανης τοῦ Πανεπιστημίου Μακεδονίας κ. Γιάννης Τσεκούρας, πὼς βρισκόμαστε στὸ δρόμο τῆς μετάβασης ἀπὸ τὸν ἕνα γνωστό μας καπιταλισμὸ (τῆς κατοχῆς τῶν μέσων παραγωγῆς) στὸν "πολυκαπιταλισμὸ" ἢ "ὑπερκαπιταλισμὸ" ἀφοῦ αὐτὸς ἐπεκτείνεται στὴν πληροφόρηση, τὴν ἐπικοινωνία, τὸν πολιτισμὸ κ.λπ. Μέχρι στιγμῆς τὸ προβάδισμα στὴν διαδικασία τῆς παγκοσμιοποίησης ἔχουν οἱ τομεῖς τῆς οἰκονομίας ὅπως τὸ ἐμπόριο ἀγαθῶν καὶ ὑπηρεσιῶν, οἱ ἀγορὲς χρήματος καὶ κεφαλαίου (χρηματιστήρια), οἱ ἄμεσες ἐπενδύσεις διὰ τῶν πολυεθνικῶν ἐταιριῶν καὶ ἡ γνώση ὡς πληροφόρηση. Ὅλα ὅμως συγκλίνουν στὴν ἅλωση καὶ τοῦ ἰδιωτικοῦ χωροχρόνου. Ἤδη ἡ τηλεόραση ποὺ ὁπωσδήποτε ὑπάρχει ἀνοιχτὴ μονίμως σὲ κάθε σπίτι, στὸ μυθιστόρημα 1984 τοῦ Τζὸρτζ Ὄργουελ, ἄλλοτε ἐκπέμπει καὶ πολλάκις κάνει λήψεις. Τώρα αὐτὸ μπορεῖ νὰ γίνεται ὄχι μόνο μὲ τοὺς δορυφόρους ἀλλὰ καὶ μὲ τοὺς συνδεδεμένους στὸ Internet ὑπολογιστὲς ἢ μὲ τὰ κινητὰ τηλέφωνα. Ὁ ἰδιωτικὸς χῶρος καὶ χρόνος τείνει πρὸς ἐξαφάνιση.

Καταλύτης τῆς σύγχρονης παγκοσμιοποίησης θεωρεῖται ἡ ἠλεκτρονικὴ τεχνολογία μὲ τὶς ραγδαῖες ἐξελίξεις της. Καὶ ἂν ληφθεῖ ὑπ’ ὄψιν ὅτι ἡ "ψηφιακὴ ὁμοιογενὴς ἀγορὰ" τοῦ Internet ἀποτελεῖται κυρίως ἀπὸ παιδιά, τότε ἴσως τὸ μέλλον νὰ εἶναι ἤδη διὰ γυμνοῦ ὀφθαλμοῦ ὁρατό.

Οἱ ἀναφορὲς μας αὐτὲς δὲν σκοπεύουν στὴ μοιρολατρικὴ ὑποταγὴ στὸ ἀναπόφευκτο καὶ στὴ διανοητικὴ κλπ. παραίτηση. Οὔτε στὴν ἐπιδοκιμασία τῶν ἐνδημούντων συνομωσιολογικῶν θεωριῶν. Μακρυὰ ἀπὸ μᾶς κάθε ἀντίληψη συνωμοσιολογίας καὶ ὀμφαλοσκοπισμοῦ. Ὅμως πρέπει ἔχοντας σαφῆ γνώση τῆς προέλευσης καὶ τοῦ περιεχομένου αὐτῶν τῶν φαινομένων νὰ τοποθετηθοῦμε σωστά.

 

* * *

 

Ἐμεῖς οἱ νεωτερικοὶ χριστιανοὶ πάσχουμε ἀπὸ τὴ νόσο τῆς μονομεροῦς τοποθετήσεως. Ἢ θιασῶτες ἢ ἀντίπαλοι. Καὶ ἐπειδὴ ἡ ὑπόθεση μᾶς φαίνεται νέα καὶ ἄγνωστη ἔχομε εὐκολότερη τὴν τάση τῆς ἐπιφύλαξης-ἀπόρριψης. Μὲ αὐτὰ ποὺ λέω δὲν ἐννοῶ ὅτι πρέπει νὰ ἀποδεχτοῦμε ἄνευ ὅρων κάθε τί καινούργιο, ἀλλὰ νὰ ἔχουμε τὴν ἄνεση τῆς ἤρεμης θέασης ἀφοῦ, ὑποτίθεται, ὄντας χριστιανοὶ γνωρίζουμε ὅτι "μείζων ὁ ἐν ἡμῖν ἢ ὁ ἐν τῷ κόσμῳ" (Ἰω. 4, 4). Ἡ Παγκοσμιοποίηση ὅπως ὅλα τὰ ἀνθρώπινα ἐμπερικλείει καὶ θετικὰ καὶ ἀρνητικά. Εἶναι γέννημα τῆς ἀντίληψης τοῦ εὐδαιμονισμοῦ, ποὺ εὐαισθητοποιεῖ ὅλους τοὺς ἀνθρώπους, ἀλλὰ πολλὲς φορὲς λειτουργεῖ οὐσιαστικὰ ὡς καθεστὼς ἐπιβολῆς ὅπου σὲ ἕνα σκηνικὸ διαρκοῦς ἀνακατανομῆς, ὁρατὸ καὶ ἀνελέητο, οἱ πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι καὶ οἱ φτωχοὶ φτωχότεροι.

Ἡ κύρια ἔκφραση τῆς παγκοσμιοποίησης εἶναι ἐπικοινωνιακὴ καὶ οἰκονομική, καθὼς ὅπως εἶναι γνωστὸ ὅλοι οἱ πολιτισμοὶ ἐπεκτείνονται διότι παρέχουν. Μὲ τὴν ὑπόσχεση τῶν παροχῶν μετέχουν σ’ αὐτὸν τὸ διεθνῆ χορὸ οἱ πάντες παρότι οὐσιαστικὰ δὲν πρόκειται περὶ παγκοσμιοποιήσεως ἀλλὰ περὶ ἐξαμερικανισμοῦ, ἀφοῦ ἡ ὅλη προσπάθεια κατευθύνεται ὑπὸ τοῦ Διεθνοῦς Νομισματικοῦ Ταμείου (19η ὁδὸς τῆς Οὐάσιγκτον) τῆς Διεθνοῦς Τραπέζης (18η ὁδὸς) καὶ τοῦ Ἀμερικανικοῦ Ὑπουργείου Οἰκονομικῶν (15η ὁδός).

Ὁ κόσμος μας διανύει μεταβατικὴ περίοδο μὲ κυρίαρχα στοιχεῖα τὴν πολυπλοκότητα, τὴν ἀβεβαιότητα καὶ ἀπροσδιοριστία, τὴν ἀλληλεξάρτηση καὶ τυχαιότητα καὶ τὴν ἐξαιρετικὰ ἀσταθῆ ἰσορροπία• καὶ αὐτὰ εἶναι ποὺ δημιουργοῦν ὁλοκληρωτικὲς στρατηγικὲς ἐλέγχου ἀπὸ χῶρες (βλέπε ΗΠΑ) ποὺ διαθέτουν ἰσχυρότερα οἰκονομικά, πολιτικὰ καὶ στρατιωτικὰ μέσα. Πάρα πολλοὶ πλέον εἶναι αὐτοὶ ποὺ μὲ σαφῆ μελέτη τῶν θεμάτων-προβλημάτων ποὺ γεννιοῦνται ἀπὸ τὴν, κυριολεκτικά, προέλαση τῆς παγκοσμιοποίησης, ἔχουν γράψει ὀξυδερκεῖς μελέτες-κριτικές. Ἡ δική μας ὀλιγόλεπτη παρουσίαση δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ τὶς διεξέλθει. Ἐνδεικτικὰ θέλω νὰ καταθέσω γιὰ στοιχειώδη ἐνημέρωση τέσσερεις:

1. Οὔρλιχ Μπέκ, Τί εἶναι ἡ παγκοσμιοποίηση•

2. Ζίγκμουντ Μπάουμαν, Παγκοσμιοποίηση, Οἱ συνέπειες γιὰ τὸν ἄνθρωπο•

3. Τζὸν Ράλστον Σώλ, Πολιτισμὸς χωρὶς συνείδηση•

4. Τζόζεφ Στίγκλιτς, Ἡ μεγάλη αὐταπάτη.


Μπορεῖ κανεὶς νὰ δεῖ σ’ αὐτὰ βιβλία ἀρκετὲς ἀπὸ τὶς πτυχές, προβληματικὲς καὶ μὴ ποὺ ἔχει τὸ θέμα.

 

* * *

 

Γιὰ μᾶς μένει νὰ συνειδητοποιήσουμε σὲ τί κοινωνικὰ δεδομένα μᾶς ἔχει φέρει ὁ Θεὸς νὰ ζήσουμε καὶ νὰ τοποθετηθοῦμε καὶ νὰ ἐνεργήσουμε ἀνάλογα. Ἂν ξέρουμε ποιοὶ εἴμαστε δὲν κινδυνεύουμε ἀπὸ κανένα. "Τὸν μὴ βλάπτοντα ἑαυτόν, οὐδεὶς δύναται βλάψαι". Ἡ Παγκοσμιοποίηση δημιουργεῖ γέφυρες ἐπικοινωνίας, διαδίδει "εἰκόνες" καὶ προτείνει ἀγαθὰ καὶ χρήματα. Ὅπως λέει ἕνα Βυζαντινὸς συγγραφέας, ὁ Νικόλαος Καβάσιλας: "ὁ ἄνθρωπος διακατέχεται ἀπὸ ἀπέραντη δίψα". Καὶ ἐδῶ εἶναι τὸ μυστικό. Ἂν εἴμαστε "διψασμένοι" τότε τὰ προτεινόμενα θὰ βροῦν καὶ σὲ μᾶς τόπο. Ἂν μᾶς λείπει τὸ καθαρὸ νερὸ τότε καὶ τὰ "ἀπονέρια" θὰ τὰ φανταζόμαστε χρήσιμα.



Ἀπὸ τί ξεδιψᾶ ὁ ἄνθρωπος;

Γίναμε καὶ μεῖς οἱ χριστιανοὶ ἐνδοκόσμιοι καὶ ξεχάσαμε τὶς ὑποδείξεις τοῦ Χριστοῦ στὴν Σαμαρείτιδα. Ἐ! λοιπὸν ἂν αὐτὸ εἶναι πραγματικότητα τότε κινδυνεύουμε. Κινδυνεύουμε ἀπὸ τὸν χείμαρρο τῆς παγκοσμιοποίησης ποὺ διαρκῶς προτείνει καὶ πάντοτε "Πρωτεϊκὰ" ἑξαλλάσεται ἀναλόγως μὲ τὸ τί μᾶς τρομάζει ἢ μᾶς γοητεύει.

Ἡ Παγκοσμιοποίηση εἶναι βάση καὶ βάθρο γιὰ νὰ στηθεῖ ὁ,τιδήποτε. Αὐτονόητο ὅτι μπορεῖ πλέον κανεὶς νὰ συναντᾶ τὰ πάντα. Ἀπὸ τὰ σοβαρότερα καὶ ἁγιότερα μέχρι τὰ γελοιότερα καὶ αἰσχρότερα. Αὐτὸ τὸ περιβάλλον γίνεται "γέφυρα" καὶ "καράβι" διὰ τῶν ὁποίων διαπορθμεύονται στοὺς "ἀπέναντι" καὶ στοὺς "μακρὰν" ἀντιλήψεις καὶ ἰδέες.

Ἐννοεῖται καὶ θρησκευτικές. Μὲ τὴν ἄνεση τῶν συνθηκῶν (γρήγορη μετάδοση) γίνεται "ἱεραποστολικὸς ἄμβων" τὸ ὁποιοδήποτε τεχνικὸ μέσο ἀνακαλύπτεται καὶ τίθεται στὴν διάθεση ὅλων. Καὶ ἡμῶν. Ἔτσι καὶ οἱ ἀντιλήψεις τῆς "Νέας Ἐποχῆς" συνδυάζοντας καὶ τὸ καινούργιο τῶν μεθόδων προσπαθοῦν νὰ ἐξαπλωθοῦν στὸν σύγχρονο κόσμο. Τὸ πλέγμα τῶν θρησκευτικῶν ἀντιλήψεων τῆς Νέας Ἐποχῆς εἶναι μία ἔκπτωση ἀπὸ τὴν πίστη στὸν Χριστό• μία ἐπιστροφὴ τοῦ ἀνθρώπου στὸν παγανισμὸ τῆς λαϊκῆς θρησκείας τῶν προγόνων. Ἡ ἐπιστροφὴ αὐτὴ ἀξιολογεῖται (λόγω ἐπιστροφῆς στὶς "ρίζες") σὰν γνησιότητα θρησκευτικῆς ζωῆς ἐνῶ δὲν εἶναι παρὰ ἔκπτωση καὶ ἀποστασία.

Νομίζω ὅμως ὅτι εἶναι τουλάχιστον ἀφελὲς νὰ θέλει κανεὶς νὰ συνδυάσει (ἀπὸ πλευρᾶς σκοπιμότητος καὶ εὐθύνης) τὸ τηλέφωνο μὲ τὰ λεγόμενα. Εὐθύνη ὑπάρχει στὰ λεγόμενα ὄχι στὸ τηλέφωνο. Δὲν εἶναι ἐπιτρεπτὸ χριστιανικὰ νὰ θέλουμε νὰ περιορίσουμε λανθασμένες ἀντιλήψεις ἢ διδασκαλίες μὲ τὴν ἰσχὺ τοῦ Καίσαρος ἢ μὲ ἐμπόδια τεχνικῆς φύσεως.

Ἡ ἀλήθεια εἶναι ὑπὲρ πάντα. Ἡ ἀλήθεια ὅμως καὶ ὄχι ἐμεῖς ποὺ μπορεῖ νὰ εἴμαστε ἀνόητοι σφετεριστές της γιὰ προσωπική μας καταξίωση. Ἡ ἀνεπάρκεια εἶναι δική μας ὄχι τῆς ἀλήθειας. Ἂν τὸ ἀναγνωρίσουμε μὲ ταπείνωση θὰ εἶναι τὸ πρῶτο βῆμα νὰ ἀληθεύσουμε. Νὰ ἠρεμήσουμε ἀπὸ φοβικὰ ἄγχη. Νὰ ἀγαπήσουμε καὶ τὸν "ἀντίπαλο" ἀφοῦ ὁ Πατέρας μᾶς ζητάει νὰ ἀγαπᾶμε καὶ αὐτοὺς ποὺ μᾶς ἐχθρεύονται.

Γιατί αὐτὸ ἐμᾶς μᾶς τρομάζει;

Δὲν μᾶς ἔμαθε ὁ Χριστὸς ὅτι χωρὶς πλήρη καὶ ἀπόλυτη ἐλευθερία δὲν ἔχουν ἀξία οἱ ἐνέργειες καὶ τὰ πράγματα τὰ ἀνθρώπινα;

Ἄραγε δὲν εἶναι "χρήσιμο" ἕνα τέτοιο περιβάλλον γιὰ τὴν διάδοση τοῦ Εὐαγγελίου τοῦ Χριστοῦ; Ἀκόμα δὲν μᾶς ἔκανε, ἔστω ἡ ἐμπειρία τῆς Ἱστορίας νὰ δεχθοῦμε τὴν παρατήρηση τῶν ἁγίων ὅτι "ὅταν ὁ διάβολος ὀργώνει, ὁ Θεὸς σπέρνει"; Ἀρχίζοντας τὴν γιορτὴ τῶν Χριστουγέννων ἡ Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ ψάλλει διαπιστωτικὰ ὅτι "Αὐγούστου μοναρχήσαντος ἐπὶ τῆς γῆς, ἡ πολυαρχία τῶν ἀνθρώπων ἐπαύσατο" καὶ δημιουργήθηκαν συνθῆκες γιὰ τὴν ἔλευση τοῦ Χριστοῦ καὶ τὴν διάδοση τοῦ Εὐαγγελίου του. Γιατί ἐμεῖς σήμερα δὲν ἔχουμε τὴν σύνεση νὰ βλέπουμε τὶς συνθῆκες ὡς εὐκαιρία καὶ ὄχι ὡς πρόβλημα; Πότε ἡ Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ ἑστίασε τὸ "κέντρο βάρους" στὰ ἔξω; Πότε τὸ περιβάλλον ἔπαιξε καθοριστικὸ ρόλο στὴ σχέση μὲ τὸν Θεό; Στὸν Λώτ; Στὸν Ἀβραάμ; Ἢ στὸν Ἰωσήφ;

Ἄραγε ὅμως στὰ σημερινὰ δεδομένα ἡ σύγχρονη Ἐκκλησία ἔχει νὰ ἀπαντήσει καὶ νὰ προτείνει κάτι στὴν ἀγωνία τῶν σημερινῶν νέων ἀνθρώπων ποὺ θέλουν νὰ ὑπάρχει κάτι περισσότερο στὴν ζωή τους "ἀπὸ τὸ νὰ ἀποφοιτᾶ κάποιος ἀπὸ τὸ Πανεπιστήμιο καὶ νὰ βρίσκει μιὰ δουλειά";

Τὰ θρησκευτικὰ ἐκδηλώματα καὶ φαινόμενα εἶναι ἀνθρώπινες καταστάσεις πολλὲς φορὲς νοσηρές. Στὸ χῶρο τῆς Παγκοσμιοποίησης βρίσκουν κι αὐτὰ ἔδαφος γιὰ ἀνάπτυξη. Τὴν Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ ὅμως δὲν τὴν ἐνδιαφέρει ἕνας ἀόριστος θεϊσμὸς (Deismus) καὶ μία ὑποκειμενικὴ πίστη ἀλλὰ ἡ ἀγάπη-πίστη γιὰ τὸ πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ. Αὐτὴ τὴν πίστη-ἀγάπη "οὐδεὶς δύναται ἄραι" ὄχι μόνο τὸ παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον, ἀλλὰ οὔτε τὰ θηρία τοῦ Κολοσσαίου.

Γιὰ μᾶς πρώτη ἀξία καὶ προτεραιότητα, εἶναι ἡ ἀληθινὴ καὶ ζῶσα πίστη στὸν ἀληθινὸ καὶ ζῶντα Θεὸ Ἰησοῦ Χριστό. Οἱ σ’ Αὐτὸν πιστεύοντες λειτουργοί τῆς Ἐκκλησίας Του καὶ διάκονοι τοῦ λόγου Του ἱερεῖς καὶ θεολόγοι, πρέπει νὰ εἶναι γιὰ τὸ λαὸ τῆς Ἐκκλησίας τὸ ἁλάτι τῆς γῆς καὶ τὸ φῶς τοῦ κόσμου. Ἂν οἱ ἴδιοι ἔχουν ἐκπέσει, καὶ τὸ ἅλας ἔχει μωρανθῆ, τότε ἡ εὐθύνη δὲν πρέπει νὰ ἀναζητεῖται στὸν λαό, ποὺ ἀλλοτριούμενος ἀναζητεῖ τὶς παροχὲς ποὺ ποθεῖ, πουλώντας τὸν Χριστὸ (ἐξισλαμισμοὶ-σήμερα ἀποστασίες). Ἡ πίστη στὸν Χριστὸ πρέπει νὰ εἶναι γιὰ τὴν ἡγεσία τῆς Ἐκκλησίας δίδαγμα ζωῆς. Ὁ χριστιανικὸς πολιτισμὸς καταξιώνεται σὰν ἔκφραση τῆς πίστης στὸν Χριστό.

Ἡ Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ ὅμως πρέπει νὰ πορεύεται κατὰ τὴν ὑπόδειξή Του "ἐν μέσῳ λύκων φρονίμη ὡς ὄφις καὶ ἀκεραία ὡς περιστερὰ" (Ματθ. 10, 16). Νὰ γνωρίζει τὸ περιβάλλον ἐντός τοῦ ὁποίου ἱστορικὰ κάθε φορὰ εὑρίσκεται καὶ νὰ τὸ ἀξιολογεῖ (ἀναλαμβάνοντας καὶ τὰ λάθη της τῶν ἐκπροσώπων) ὥστε τὰ τέκνα-μέλη της νὰ πορεύονται ἐλεύθερα ὡς "υἱοὶ φωτὸς" καὶ γιὰ τοὺς "ἐν σκότει πορευομένους".

 

* * *

Θὰ τελειώσω παραθέτοντας ἕνα ἔξοχο κείμενο ἑνὸς σύγχρονου ἀνθρώπου ποὺ διακρίνει διεισδυτικὰ τὰ σημερινὰ καὶ τὰ ἀξιολογεῖ:

"Τὸ τεχνικὸ πνεῦμα ἐπικράτησε στὴν Εὐρώπη ὅταν ἡ λύτρωση ποὺ πρόσφερε ἡ Ἐκκλησία ἔπαψε νὰ εἶναι κέντρο καὶ σκοπὸς τῆς ζωῆς τῶν ἀνθρώπων. Ἀπὸ τὴν ἄποψη αὐτὴ ἡ τεχνικὴ παρουσιάζεται σὰν διάδοχός τοῦ Χριστιανισμοῦ. Αὐτὸ δὲν ἔγινε ὅταν ἡ πίστη συνάρπαζε τὸν ἄνθρωπο, ἀλλὰ ὅταν ὁ ἄνθρωπος ἀναζήτησε τὴν σωτηρία του στὸν κόσμο αὐτόν, ὅταν προσπάθησε νὰ νικήσει τὸν θάνατο μὲ τὶς δικές του δυνάμεις. Ὅταν ἔπαψε νὰ πιστεύει στὴν θρησκευτικὴ ὑπερνίκηση τοῦ θανάτου, στὴν λύση τοῦ βασικοῦ του προβλήματος διὰ τῆς θυσίας τοῦ Χριστοῦ. Ὅταν ἔπαψε νὰ πιστεύει στὴν Χάρη ποὺ ἔπαιρνε ἐνῶ δὲν τὴν ἄξιζε, καὶ ἄρχισε νὰ συγκεντρώνει ὅλες του τὶς προσπάθειες σὲ ἐτούτη τὴν ζωή.

Ὅταν προσπάθησε νὰ θεωρήσει τὴν ζωὴ ὡς λυτρωτικὴ δυνατότητα. Ὅταν προσπάθησε νὰ στήσει ἱστορικὴ ἀξία, ἀντὶ τῆς ἀθανασίας. Ὅταν ἀγωνιοῦσε νὰ νικήσει τὴν ἐνθύμηση τοῦ θανάτου, ἀντὶ τοῦ ἴδιου τοῦ θανάτου.

Αὐτὸ ἦταν τὸ ἐσωτερικὸ κίνητρο τῆς τεχνικῆς ἀφοσίωσης τοῦ ἀνθρώπου, τὸ νὰ νομίζει ὅτι κατακτᾶ τὴν ἀθανασία μὲ ὅ,τι αὐτὸς κατορθώνει. Γι’ αὐτό, στὴν ἀρχὴ τοῦ δρόμου τῆς ἀπιστίας, ὅταν ὁ ἄνθρωπος νόμισε ὅτι δὲν χρειάζεται τὸν Θεό, τότε ἀκριβῶς σκέφτηκε νὰ μιμηθεῖ τὶς Θεϊκὲς ἱκανότητες! Τὸ "ἀεικίνητον" (perpetuum mobile) ὑπῆρξε ἡ πρώτη ἀμιγῶς εὐρωπαϊκὴ σκέψη. Τελικῶς ἦταν οὐτοπία, γιὰ τὴν ὁποία οἱ μελλοντικὲς γενιὲς θὰ κατηγορήσουν τὴν ἐποχή μας ὅταν θὰ κοπάσουν οἱ ἰαχὲς τῶν θαυμαστῶν καὶ οἱ κατάρες τῶν διαφωνούντων.Ἡ μίμηση τοῦ Θεοῦ εἶναι χριστιανικὴ ἐντολὴ ("Γίνεσθε οὖν μιμηταὶ τοῦ Θεοῦ ὡς τέκνα ἀγαπητὰ" Ἐφ. 5, 1) ἀλλὰ ὁ σύγχρονος ἄνθρωπος ἀπέρριψε τὴν πρόταση τῆς ἠθικῆς ὁμοιώσεως καὶ ἀποφάσισε νὰ Τὸν μιμηθεῖ ὀντολογικά. Αὐτὸ δὲν ἔγινε ἀντιληπτὸ ἐξ ἀρχῆς, μέχρις ὅτου παραμερίστηκε ὁ Θεὸς ἀπὸ τὴν καθημερινότητα τῶν ἀνθρώπων ἀντικαθιστάμενος ἀπὸ τὶς τεχνικὲς δυνατότητες καὶ ὁ ἄνθρωπος ἄρχισε "νὰ κάνει δικές του" μία-μία τὶς Θεϊκὲς ἰδιότητες. Ὁ Θεὸς δὲν δεσμεύεται ἀπὸ τὸν χρόνο, ἄρχισε καὶ ὁ ἄνθρωπος νὰ ὑπερπηδᾶ τὰ χρονικὰ φράγματα. Ὁ Θεὸς δὲν δεσμεύεται ἀπὸ τὸν χῶρο, γίνεται καὶ ὁ ἄνθρωπος "πανταχοῦ παρὼν καὶ τὰ πάντα πληρῶν".

Μέρα μὲ τὴν ἡμέρα ἡ παντοδυναμία γίνεται ἀνθρώπινη ἰδιότητα, δὲν ἔχει βεβαίως ἀκόμα τὴν δύναμη νὰ δημιουργεῖ ζωὴ τροποποιεῖ ὅμως τὶς μορφές της καὶ ὅπως δείχνουν τὰ πράγματα εἶναι ἱκανὸς νὰ καταστρέψει "τὸ Θεϊκὸ κατόρθωμα". Φυσικὰ τὸν ἀπασχολεῖ ἡ ὕπαρξη ποὺ θὰ περιορίζει τὴν δύναμή του, ὅμως δὲν ἀνατρέχει καὶ δὲν τὴν ἀναζητᾶ στὸν Θεὸ ἀλλὰ θεωρεῖ ἀποτελεσματικότερο μέσον τὸν ἔλεγχο τῶν ὑπεράριθμων καὶ ἀπρόσκλητων ἀνθρώπων. Ὅπως ὁ Θεϊκὸς Νοῦς "ἐτάζει καρδίας καὶ νεφροὺς" μπαίνει καὶ ὁ ἄνθρωπος στὸν πειρασμὸ νὰ θέλει νὰ εἰσέλθει στὰ ἄδηλα καὶ κρύφια τοῦ πλησίον του γιὰ νὰ τὸν κατευθύνει μέσῳ τῆς θελήσεώς του.

Τὸ τελευταῖο ὑπερβατικὸ ὀχυρό, ὁ θάνατος, μένει ἀπόρθητο. Ὁ σύγχρονος ἄνθρωπος δὲν διαθέτει χρόνο νὰ σκεφτεῖ τὸ ἐνδεχόμενο τῆς διακοπῆς τῶν ἀσχολιῶν-ἐπιθυμιῶν του, ὑπὸ τοῦ θανάτου. Συνήθειες παγιωμένες• νόμιμα καὶ μὴ ναρκωτικά• ὑπνωτικὰ καὶ ἀναλγητικὰ πάσης φύσεως• ἐξαφανίζουν τὴν ἀντίσταση τοῦ σώματος καὶ τοῦ πνεύματος καὶ φυσικὰ πολὺ περισσότερο ἐξαφανίζουν τὴν ὑποψία ἑνὸς τέλους.

Δὲν ἀρνεῖται, ἁπλὰ λησμονεῖ τὸν Θεὸ ὁ σημερινὸς ἄνθρωπος, ὅπως δὲν ἀποφεύγει τὸν θάνατο, ἀλλὰ ἁπλὰ μὲ τὴν ρύθμιση τῶν σωματικῶν δυσκολιῶν (σύγχρονη ἰατρικὴ) παρακάμπτει τὴν παρουσία του.

Σήμερα καλεῖται ἡ ἐργασία νὰ προσφέρει ὅ,τι ἄλλοτε ἡ λατρεία. Ἡ ἐργασία ἔχασε τὸν ἠθικὸ χαρακτήρα της καὶ θεωρεῖται μία, ἀδιάφορη γιὰ τὴν πίστη, ἀπασχόληση τοῦ ἀνθρώπου μὲ τὸν κόσμο• ἐνῶ συγχρόνως τῆς ἀποδόθηκε "θρησκευτικὸ νόημα" γιατί ἔγινε ὁ μόνος λόγος ὕπαρξης σὲ ὅσους δὲν ἔχουν ὑπερβατικὴ ἀναφορά. Ὅταν ὅμως ἡ ἐργασία γίνεται τὸ κυρίως νόημα τῆς ζωῆς αὐτὸ ὀφείλεται στὸ ὅτι ὁ σύγχρονος κόσμος τὴν ἔχει ἐκλάβει σὰν κεντρικὴ ἔκφραση τῆς πίστης. Στὸν ὁρίζοντα τοῦ σημερινοῦ κόσμου προβάλει ἡ τραγικότερη ἐκδοχὴ καὶ μορφή, εὐτυχίας καὶ ἀθανασίας" Σπ. Κυριαζόπουλου, Ἡ Καταγωγὴ τοῦ Τεχνικοῦ Πνεύματος. Ἀθῆναι 1965 (σελ. 155-156).

 

* * *

 

Ὁ ἄνθρωπος θέλει νὰ γίνει θεός.

Θεμιτότατο, ἀφοῦ εἶναι στὴ φύση του.

Εἶναι ὅμως ἐλεύθερος;

Δὲν τοῦ ἀρέσει ἡ ἐκδοχὴ «μὲ τὴ βοήθεια τοῦ Θεοῦ». Καὶ δοκιμάζει τὴν «αὐτοθέωση», διὰ τῆς ἐπιστήμης καὶ τῆς τεχνολογίας. Δικαίωμά του νὰ διδαχθεῖ ἀπὸ τὴν ἐμπειρία του.

Ἐμεῖς τί τοῦ λέμε καὶ προπαντὸς τί κάνουμε;

Καὶ πρὶν ἀπ΄ ὅλα κατανοοῦμε τὴν ἐμπειρία του;

Σᾶς εὐχαριστῶ.