Ἡ σώζουσα ἑνότητα (Ἐφεσ. δ΄1-7)

 

Γράφοντας ὁ ἀπόστολος Παῦλος πρὸς τοὺς Ἑβραίους λέει ὅτι «ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ εἶναι πιὸ κοφτερὸς κι ἀπὸ κάθε δίκοπο μαχαίρι» (4,12). Σήμερα δὲν συνηθίζεται ἡ χρήση δίκοπων μαχαιριῶν. Πιὸ συχνὰ τὰ συναντᾶμε σὲ μουσειακὲς συλλογὲς ἢ σὰν διακοσμητικὰ σὲ σαλόνια. Ἀλίμονο, ὅμως, ἂν καταντήσουμε τὴν «μάχαιραν τοῦ Πνεύματος» διακοσμητικό τοῦ σαλονιοῦ. «Τί νόημα ἔχει μία θεολογία, ποὺ δὲν εἶναι πράξη;» δικαιολογημένα ἀναρωτιέται σύγχρονος θεολόγος. «Μὰ καὶ τί νόημα ἔχει μία θεολογία, ποὺ κραδαίνεται σὰν ὅπλο κατὰ ἀπίστων καὶ δὲν ζυμώνει αὐτοὺς ποὺ τὴ διατυπώνουν»;


Οἱ καρποὶ τῆς ταπεινοφροσύνης

Τέτοιο κίνδυνο θέλει νὰ ἀποσοβήσει ὁ Παῦλος ἀρχίζοντας στὸ σημερινὸ ἀποστολικὸ ἀνάγνωσμα τὸ δεύτερο μέρος τῆς πρὸς Ἐφεσίους ἐπιστολῆς του. Στὸ πρῶτο ἐξέθεσε τὴ διδασκαλία γιὰ τὸ ἀπολυτρωτικὸ ἔργο τοῦ Χριστοῦ, ποὺ ἀγκαλιάζει χωρὶς διακρίσεις Ἰουδαίους καὶ ἐθνικούς. Τώρα ἐκθέτει τὶς πρακτικὲς συνέπειες αὐτῆς τῆς διδασκαλίας. Γιὰ τὸν Ἀπόστολο, δόγμα καὶ ζωὴ εἶναι δύο ὄψεις τῆς ἴδιας πραγματικότητας. Γι’ αὐτὸ εἶναι πολὺ φυσικὸ νὰ δίνει ἔμφαση στὶς προτροπές του μὲ τὸ νὰ ὑπενθυμίζει καὶ πάλι ὅτι εἶναι «δέσμιος ἐν Κυρίῳ». «Ἀρκετὴ εἶναι ἡ μνήμη τῶν δεσμῶν», θὰ ἐπισημάνει καὶ ὁ Θεοδώρητος, «γιὰ νὰ διεγείρει πρὸς τὴν ἐργασία τῶν ἀρετῶν καὶ τοὺς πιὸ ἀναίσθητους. Ἀξίζει δὲ νὰ θαυμάσει κανεὶς ὅτι ὁ Ἀπόστολος καμαρώνει γιὰ τὰ δεσμὰ του περισσότερο ἀπὸ ὅσο ἕνας βασιλιὰς γιὰ τὰ διαδήματά του». Καὶ πῶς νὰ μὴ καυχᾶται γι’ αὐτὰ ὁ Παῦλος, ὅταν μαζὶ μὲ τὸν ἱερὸ Χρυσόστομο θυμᾶται ὅτι «ἐδέθη καὶ ὁ ἡμέτερος Δεσπότης, ὁ τὴν οἰκουμένην λύσας τῶν ἁμαρτημάτων». Γι’ αὐτὸ «ἂς χαιρόμαστε κι ἐμεῖς, ἔστω κι ἂν δὲν βρισκόμαστε σὲ αἰσθητὰ δεσμά, μὲ τὸ νὰ εἴμαστε δεμένοι στὴν ὑπακοὴ τῶν ἐντολῶν του». Μόνο μὲ τέτοιο δέσιμο, μποροῦμε νὰ ἀκολουθήσουμε τρόπο ζωῆς ἄξιο τῆς ὑψηλῆς κλήσης μας. Ὑπάρχει ὑψηλότερη κλήση, ρωτάει ὁ ἅγιος Θεοφύλακτος, ἀπὸ τὸ «νὰ συγκαθίσουμε μὲ τὸν Χριστὸ στὸν θρόνο του καὶ νὰ συμβασιλεύσουμε»;

Ὅμως, ἀντίθετα μὲ τὶς βασιλικὲς ἐνθρονίσεις, αὐτὸ τὸ τιμητικὸ κάλεσμα προϋποθέτει πρωτίστως ἄσκηση στὴν ταπεινοφροσύνη. Ἡ ταπεινοφροσύνη, ὡς «ἀρετῆς πάσης ὑπόθεσις» κατὰ τὸν Χρυσορρήμονα, εἶναι τὸ πρῶτο ποὺ ζητάει ὁ Ἀπόστολος. Οἱ λέξεις «ταπεινὸς» καὶ «ταπείνωση», καθὼς μεταφυτεύθηκαν ἀπὸ τὸν ἀρχαῖο ἑλληνικὸ κόσμο στὸν χριστιανικό, ἄλλαξαν νόημα δείχνοντας ὁλοκάθαρα πῶς μετέπλασε τὸ χριστιανικὸ πνεῦμα τὴν ἀνθρώπινη κοινωνία. Στὴν ἀρχαιοελληνικὴ γραμματεία ἡ λέξη ταπεινὸς συνήθως σημαίνει τὸν κοινωνικὰ ἀσήμαντο καὶ ταιριάζει κυρίως σὲ δούλους. Γιὰ πρώτη φορὰ ἀποκτᾶ πλήρως θετικὸ περιεχόμενο στὴν Καινὴ Διαθήκη, ὅπου ὡς ὑπόδειγμα ταπεινώσεως προβάλλεται ὁ Χριστὸς (Φιλ. 2,6)· καὶ στὴ συνέχεια ἡ ταπείνωση θεωρεῖται θεμελιῶδες γνώρισμα τοῦ «καινοῦ» (καινούργιου) ἀνθρώπου. Οἱ ἑπόμενες ἀρετὲς ποὺ παραθέτει ὁ Παῦλος, ἡ πραότητα, ἡ μακροθυμία, ἡ ἀνοχὴ καὶ ἡ ἀγάπη, δὲν μποροῦν νὰ «ἀνθίσουν» χωρὶς τὴν ταπεινοφροσύνη.


Τὸ «πῦρ» ποὺ ἑνώνει

Ἡ εἰκόνα, βέβαια, τῶν ἀνθέων ἐνέχει τὸν κίνδυνο τοῦ ἀνταγωνισμοῦ γιὰ τὸ «ποιὸ εἶναι πιὸ ὄμορφο καὶ πιὸ εὐῶδες»· καὶ ἔτσι ματαιώνεται ὁ ἐπιδιωκόμενος «σύνδεσμος τῆς εἰρήνης». Ἴσως γι’ αὐτὸ ὁ Χρυσορρήμων Ἰωάννης, ἀντὶ γιὰ τὴν εἰκόνα τῆς δροσερῆς ἀνθοδέσμης προτιμάει τὴν εἰκόνα τῶν ξερῶν ξύλων, γιὰ νὰ παρομοιάσει τὶς ταπεινὲς καὶ τὶς ἀπαλλαγμένες ἀπὸ τὴν «ὑγρασία» καὶ τὸ φούσκωμα τῆς ἔπαρσης ψυχές· ἔτσι, σὰν εὔφλεκτες, εἶναι πιὸ εὔκολο νὰ ἑνωθοῦν μὲ τὴ φωτιὰ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος: Ἡ φωτιά, ὅταν βρεῖ ξερὰ τὰ ξύλα, «μίαν τὰ πάντα ἐργάζεται πυράν· ὅταν δὲ ὑγρά, οὐδὲ ἐνεργεῖ οὐδὲ συγκολλᾶται».

«Πυρπολημένος» ἀπὸ αὐτὴ τὴ φωτιὰ ὁ Ἀπόστολος θὰ ξεσπάσει στὸν πιὸ ὑπέροχο ὕμνο τῆς ἑνότητας τῶν χριστιανῶν μὲ λέξεις ποὺ μόνο πανηγυρικοὺς κανονιοβολισμοὺς θυμίζουν: «Ἕνα σῶμα, ἕνα Πνεῦμα, μία ἐλπίδα, ἕνας Κύριος, μία πίστη, ἕνα βάπτισμα, ἕνας Θεός». Τὴν ἴδια ἠχηρὴ διακήρυξη θὰ κάνει -ἐδῶ μὲ πολὺ πόνο- στοὺς ἀπειλούμενους ἀπὸ διασπαστικὲς τάσεις Κορινθίους: «Πάντες ἡμεῖς ἐν ἑνὶ Πνεύματι εἰς ἕν σῶμα ἐβαπτίσθημεν». Τὸν πόνο του θὰ μοιραστεῖ καὶ ὁ ἅγιος Ἰωάννης ρωτώντας: «Πῶς εἶναι δυνατὸν νὰ ἔχετε διχόνοιες ἐσεῖς ποὺ ἕνα Πνεῦμα λάβατε, ἀπὸ μία πηγὴ ποτισθήκατε καὶ στὴν ἴδια ἐλπίδα στηρίζεσθε; Ὁ Θεὸς θέλει ὄχι ἁπλῶς νὰ εἴμαστε δεμένοι μεταξύ μας, ὄχι ἁπλῶς νὰ εἰρηνεύουμε καὶ νὰ ἔχουμε ἀγάπη μεταξύ μας, ἀλλὰ νὰ εἴμαστε ὅλοι μία ψυχὴ καὶ ἕνα σῶμα».


Ἑνωμένοι καὶ ξεχωριστοὶ

Ἡ θαυμαστὴ αὐτὴ ἑνότητα τῶν χριστιανῶν δὲν εἶναι ἀνθρώπινο κατόρθωμα ἀλλὰ ἔργο τῆς Ἁγίας Τριάδος. Οἱ ἅγιοι Πατέρες, μὲ πρῶτο τὸν Μέγα Ἀθανάσιο, ἑρμηνεύοντας τὰ λόγια του Παύλου «εἷς Θεὸς καὶ πατὴρ πάντων, ὁ ἐπὶ πάντων καὶ διὰ πάντων καὶ ἐν πᾶσιν» λένε: «Ἐπὶ πάντων ὡς Πατήρ, ὡς ἀρχὴ καὶ πηγή, διὰ πάντων δὲ διὰ τοῦ Λόγου, ἐν πᾶσι δὲ ἐν τῷ Πνεύματι τῷ ἁγίῳ». Μὲ αὐτὰ τὰ λόγια εἶναι ὁλοφάνερο ὅτι μέσα στὴν Ἐκκλησία ζοῦμε τὸ μυστήριο τῆς ἑνότητας καὶ στὶς δύο της διαστάσεις: καὶ μὲ τοὺς ἄλλους ἀνθρώπους καὶ μὲ τὸν Θεό. Καὶ στὶς δύο ὅμως «ἑνότητες» ὁ ἄνθρωπος δὲν χάνει τὴν ἀκεραιότητα, τὴν αὐτοσυνειδησία καὶ τὴν ἐλευθερία του· οὔτε στὴν ἕνωσή του μὲ τοὺς ἄλλους γίνεται ἕνα ἄβουλο κομμάτι μίας ἄμορφης καὶ ἀπρόσωπης μάζας, οὔτε στὴν ἕνωσή του μὲ τὸν Θεὸ διαλύεται, ὅπως μία σταγόνα ποὺ πέφτει στὸν ὠκεανό.

Περίτρανη ἀπόδειξη ὅτι ἡ ἑνότητα τοῦ σώματος τῆς Ἐκκλησίας εἶναι τὸ ἰδανικότερο «θερμοκήπιο» γιὰ νὰ ἀναπτυχθεῖ ἡ ξεχωριστὴ ὀμορφιὰ τοῦ κάθε ἀνθρώπινου προσώπου ἀποτελεῖ ὁ τελευταῖος στίχος τῆς σημερινῆς περικοπῆς, ὅπου ὁ Ἀπόστολος ἀναφέρεται στὴν ποικιλία τῶν χαρισμάτων, ποὺ δίνονται ἀπὸ τὸν Θεὸ «καλῶς καὶ συμφερόντως» στὸν καθένα καὶ «ἐπ’ ἀγαθῷ» τῆς ὅλης Ἐκκλησίας.