Αναστάσιος ... ενας αντι-παστίτσιος!

λυπαμαι για οσους εμαθαν να λοιδορούν

 

και να υβριζουν...δεν μειωνεται η αξια του γεροντος...

απλά κανεις σε αυτη τη χωρα,

 δεν θα εχει απο που να κρατηθει σε δυσχείμερεςστιγμες της 

μελλοντικης καταντιας!

συχωρα μας Γεροντα Παϊσιε 

γιατί είμαστε ενας αγνώμων παλιολαός!!!!

και τίποτε άλλο 

όσο για τα μέλη της Εκκλησίας

 ελάχιστοι μένουμε να την πονάμε και να την αγαπαμε

 ως σώμα μας!

πηγή

Παγκοσμιότητα και Ορθοδοξία

  
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ

ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ


δ) Μία ἄλλη «παγκοσμιοποίηση»: Ἡ Ὀρθόδοξη Ρωμιοσύνη - Σφοδρὴ ἐναντίωση στὴν εἰδωλολατρία καὶ τὴν αἵρεση.

Εἶναι ἐντυπωσιακὸ τὸ γεγονὸς ὅτι ὁ ἅγιος Ἀλβανίας μιλώντας στὸ βιβλίο «Π.Ο.» σὲ πλεῖστα σημεῖα γιὰ τὴν παγκοσμιοποίηση, δὲν προβάλλει οὔτε καν ὡς μοντέλο γιὰ συζήτηση στὸ θέμα τῆς παγκοσμιοποιήσεως τὴ Ρωμιοσύνη μας, τὴν Ὀρθόδοξη οἰκουμένη. Ἡ Ρωμαϊκὴ αὐτοκρατορία, μεταμορφωμένη διὰ τῆς Πίστεως τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, μὲ ἐργαλεῖα ἀληθινῆς παιδείας τὴν ἑλληνικὴ γλώσσα, τὴν κλασσικὴ παιδεία καὶ φιλοσοφία, μὲ μέσα διοικητικῆς συνοχῆς τῆς τὰ παλαιὰ διοικητικὰ σχήματα βελτιωμένα καὶ προσαρμοσμένα στὰ καινούργια δεδομένα, τὸ ρωμαϊκὸ δίκαιο, βαθειὰ ἐπηρεασμένο ἀπὸ τὸ εὐαγγέλιο τοῦ Χριστοῦ, ἀγκαλιάζει γιὰ χίλια χρόνια ἕνα μεγάλο τμῆμα τῆς μεσογειακῆς λεκάνης μὲ πολλοὺς λαοὺς καὶ ποικίλες ἐθνότητες, ἔχει τὴν αἴσθηση τῆς ρωμαϊκῆς συνέχειας καὶ μία βεβαιότητα οἰκουμενικότητας. Διατηρεῖ αὐτὴ τὴν αἴσθηση ἀκόμα κι ὅταν συρρικνώνεται σὲ μικρὲς κρατικὲς νησίδες μέσα στὴ μουσουλμανικὴ καὶ φραγκικὴ πλημμυρίδα. Μὲ βάση αὐτὴ τὴ συνείδηση διαβάζουμε στὴν ἐπικεφαλίδα ἑνὸς λόγου στὴν Ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ ποὺ συνέγραψε ὁ Θεόδωρος Λάσκαρις: «Τοῦ εὐσεβοῦς καὶ σοφωτάτου Αὐτοκράτορος Βασιλέως τῶν Ρωμαίων, κυροῦ Θεοδώρου Δούκα τοῦ Λάσκαρι...»115. Πρόκειται γιὰ τὸν αὐτοκράτορα τοῦ κράτους τῆς Νικαίας, στὸ ὁποῖο ἔχει μεταφερθεῖ μετὰ τὴν ἅλωση τῆς Βασιλεύουσας ἀπὸ τοὺς Φράγκους ὁλόκληρη ἡ βασιλικὴ στρατιωτικὴ καὶ πνευματικὴ ἡγεσία τῆς Ρωμανίας. Τὸ κρατίδιο αὐτὸ παρὰ τὴ μικρή του ἔκταση διατηροῦσε ἀκέραιη τὴν Ὀρθόδοξη ρωμαίικη συνείδηση.

Πολλὰ χρωστᾶμε στὸ μακαριστὸ πατέρα Ἰωάννη Ρωμανίδη, ἕνα ἀπὸ τοὺς σπουδαιότερους θεολόγους τοῦ καιροῦ μας, σχετικὰ μὲ τὴν ἔρευνά του πάνω σ' αὐτὴ τὴν ἱστορικὴ καὶ θεολογικὴ πορεία τῆς Ρωμιοσύνης116.

Ὅλα στὸ Ρωμαίικο δὲν ἤσαν τέλεια καὶ ρόδινα. Ὅμως στόλιζε καὶ φώτιζε τὴν Ρωμαϊκὴ Οἰκουμένη κάτι τὸ τέλειο καὶ ρόδινο. Ἡ Ὀρθόδοξη πίστη, τὴν ὁποία μὲ ἀγῶνες, ἱδρῶτες καὶ αἷμα διεφύλαξαν ἄρχοντες καὶ ἀρχόμενοι, κλῆρος καὶ ὁ λαός. Παρὰ τὰ λάθη καὶ τὶς ἁμαρτίες τοὺς οἱ αὐτοκράτορες προσπαθοῦσαν νὰ φυλάξουν στὰ ὅρια τῆς αὐτοκρατορίας ἀλώβητη τὴν πίστη. Συγκαλοῦσαν Οἰκουμενικὲς καὶ τοπικὲς Συνόδους, ὀργάνωναν ἱεραποστολή, βοηθοῦσαν τὰ μοναστήρια. Πολλοὶ ἀπ' αὐτοὺς ἤσαν ἄριστοι θεολόγοι. Ἡ Ὀρθοδοξία ἦταν κύριο μέλημά τους. Καὶ ὅλη ἡ ζωή τους καὶ τῶν ὑπηκόων τοὺς ἦταν ποτισμένη ἀπ' αὐτὴ τὴν πίστη. Κι ὅταν οἱ βασιλεῖς ἐπλανῶντο περὶ τὴν πίστη, σταδιακὰ αὐτὴ ἡ Ὀρθόδοξη πίστη, μὲ τοὺς ἀγῶνες τῶν χριστιανῶν, νικοῦσε καὶ κυριαρχοῦσε μέσα στὸ Ρωμαίικο, παρὰ τοὺς οἰουσδήποτε διωγμούς, καὶ στὸ βασιλικὸ θρόνο ἀνέβαινε στὸ τέλος ὀρθόδοξος ἡγεμόνας.

Ὁ συγγραφεὺς τοῦ «Π.Ο.» ἐπαινεῖ τὸν βυζαντινὸ πολιτισμὸ καὶ τὸ ἄνοιγμά του στὸν ὑπόλοιπο κόσμο. Γράφει ὅτι οἱ Βυζαντινοὶ μετέδωσαν στοὺς ἄλλους λαοὺς μαζὶ μὲ τὸ Εὐαγγέλιο τὶς πολιτιστικές τους δημιουργίες, τὴν τέχνη, τὴν ἀρχιτεκτονική, τὴ ζωγραφικὴ καὶ τὴ μουσική, ὅτι ἐνδιαφέρθηκαν γιὰ τὴν κοινωνικὴ καὶ πολιτικὴ διάσταση τῆς ζωῆς τῶν λαῶν αὐτῶν (σ. 123) κι ὅτι «ἡ βυζαντινὴ αὐτοκρατορία θυσιάζει τὸν οἰκουμενισμὸ τῆς γλώσσας τῆς» κατὰ τὴ συνάντησή της μὲ τὸ σλαβικὸ κόσμο «γιὰ νὰ διατηρήσει τὴν παγκοσμιότητα τοῦ πολιτισμοῦ τῆς» (σ. 263). Κάπου ὅμως, ἴσως στὸ πιὸ κρίσιμο σημεῖο, διστάζει καὶ γίνεται ἀρνητικὸς ἀπέναντι στὴ «βυζαντινὴ αὐτοκρατορία».

Στὴ μελέτη τοῦ «Ὀρθοδοξία καὶ δικαιώματα τοῦ ἀνθρώπου» διαβάζουμε: «Οἱ βυζαντινοὶ αὐτοκράτορες, προσπαθώντας νὰ διοικήσουν καὶ νὰ ἑνοποιήσουν μία ἀπέραντη αὐτοκρατορία ποὺ τὴν ἀποτελοῦσαν διάφορες ἐθνότητες μὲ ποικίλες θρησκευτικὲς παραδόσεις, καὶ ἀντιμετωπίζοντας συνεχεῖς κινδύνους διχασμοῦ, ἐπιχείρησαν νὰ ἐξασφαλίσουν τὴν ἑνότητα καὶ τὴ γαλήνη ἐπιβάλλοντας σ' ὁλόκληρο τὸ κράτος τὴ θρησκεία ποὺ πίστευαν ὅτι εἶναι ἡ ἀνώτερη. Τὸ "ὅστις θέλει ὀπίσω μου ἐλθεῖν" ...πολλὲς φορὲς λησμονήθηκε καὶ παραθεωρήθηκε. Ἡ θρησκευτικὴ ἐλευθερία δὲν ἔγινε πάντοτε σεβαστὴ ἀπὸ τοὺς βυζαντινοὺς ἡγεμόνες. Ὑπῆρξαν βέβαια μεγάλοι Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας ποὺ διαμαρτυρήθηκαν, ὅπως ὁ Γρηγόριος ὁ Ναζιανζηνός117, κ. α. ἀλλὰ ἡ γενικὴ γραμμὴ ἦταν ἡ βίαιη ἐκρίζωση τῆς εἰδωλολατρίας... Ἀσφαλῶς ἡ ἄρνηση τῆς θρησκευτικῆς ἐλευθερίας, ἡ ὁποία συνοδευόταν ἀπὸ κατάσχεση τῆς κινητῆς ἢ ἀκίνητης περιουσίας, δὲν ἀνήκει στὶς καλλίτερες σελίδες τοῦ Βυζαντίου» (σ. 87).

Ἐδῶ ὡς ὕψιστο ἀγαθὸ προβάλλεται ἡ περιβόητη θρησκευτικὴ ἐλευθερία. Κατηγοροῦνται οἱ αὐτοκράτορες, διότι προκειμένου νὰ ἐξασφαλίσουν τὴν ἑνότητα τοῦ κράτους, ἐπέβαλαν «τὴ θρησκεία ποὺ πίστευαν ὅτι εἶναι ἀνώτερη» καὶ διότι ἡ γενική τους γραμμὴ ἦταν «ἡ βίαιη ἐκρίζωση τῆς εἰδωλολατρίας». Προσπαθεῖ ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Ἀλβανίας νὰ εἶναι ἀντικειμενικὸς κριτὴς τῆς ἱστορίας.

Καὶ σ' αὐτὲς τοῦ τὶς κρίσεις λειτουργεῖ σὰν θρησκειολόγος καὶ τίποτε περισσότερο. Ἀλλιῶς πῶς ἐξηγεῖται ἡ φράση: «τὴ θρησκεία ποῦ πίστευαν ὅτι εἶναι ἀνώτερη»; Καὶ πῶς ἐξηγεῖται ἡ θλίψη του γιὰ τὴ βίαιη ἐκρίζωση τῆς εἰδωλολατρείας, ὅταν ὡς ὀρθόδοξος ἐπίσκοπος γνωρίζει ὅτι αὐτὴ ἡ βίαιη ἐκρίζωση τῆς εἰδωλολατρείας ἦταν κατ' οἰκονομίαν Θεοῦ τὸ ἀντίδοτο στὴ βίαιη ρίζωση τῶν εἰδώλων στὴ ζωὴ τῶν ἀνθρώπων ἀπὸ τοὺς δαίμονες;

Πῶς λησμονεῖ ὁ συγγραφεὺς τὴν καταδυνάστευση τῶν λαῶν ἀπὸ τὴν εἰδωλομανία; τὴ λατρεία τῶν κτισμάτων καὶ τῶν παθῶν ἀντὶ τοῦ Κτίσαντος; τὶς ψευδοεπιφάνειες τῶν θεῶν στὶς ἀποκρυφιστικὲς τελετὲς τῶν Ἐλευσίνιων, τὰ μαντεῖα, τὶς ἀνθρωποθυσίες στὸ Μίθρα καὶ τὴν Κυβέλη, τὰ ὁποία κατατρομοκρατοῦσαν τοὺς ἀνθρώπους; Πῶς ξεχνᾶ τὶς 1000 «ἱερὲς» πόρνες στὸ ναὸ τῆς Ἀφροδίτης στὴν Κόρινθο καὶ τοὺς «ἱεροὺς» φαλλοὺς ποῦ φυλάσσονταν στὸ Σεραπεῖο τῆς Ἀλεξανδρείας; Μήπως ξέχασε ἀκόμη τὰ φρικτὰ μαρτύρια τῶν ἑκατομμυρίων ἁγίων μαρτύρων;

Ἡ κριτικὴ γιὰ τὴ βίαιη ἐκρίζωση τῆς εἰδωλολατρίας ἀφορᾶ κυρίως στὸ Μέγα Θεοδόσιο καὶ τὸν Ἰουστινιανὸ ποὺ ἀπαγόρευσαν μὲ αὐστηρὲς ποινὲς τὴ λατρεία τῶν εἰδώλων καὶ διέταξαν ἢ ἐπέτρεψαν τὸ γκρέμισμα κάποιων ναῶν καὶ τὴ συντριβὴ τῶν εἰδώλων. Ἀπ' ὅσο γνωρίζω, στὴν πράξη τουλάχιστον, κανεὶς δὲν ἐξαναγκάστηκε νὰ γίνει Χριστιανός, οὔτε φονεύθηκε γιὰ τὴ πίστη στὰ εἴδωλα. Οὐδεὶς ἰδιώχθη γιὰ τὴν κλασσικὴ τοῦ μόρφωση. «Ὃλα τὰ κείμενα τῆς ἀρχαιοελληνικῆς γραμματείας ἀντιγράφηκαν καὶ φυλάχθηκαν ὡς κόρη ὀφθαλμοῦ. Εὐνοήθηκε βέβαια ἡ «καθολικὴ πίστις», ὅπως ὀνομάζεται ἡ Ὀρθοδοξία στὸν Θεοδοσιανὸ Κώδικα καὶ στὶς Νεαρές του Ἰουστινιανοῦ καὶ οἱ πιστεύοντες ὀρθοδόξως προτιμήθηκαν στὰ ἀξιώματα καὶ στὴν προστασία ἀπὸ τοὺς νόμους. Ἔτσι τὸ ψεῦδος ἀφανίστηκε, καὶ ἡ ἐδραιωθεῖσα πίστις διὰ τῶν Συνόδων, τῶν θεοφόρων Πατέρων καὶ τῆς Χάριτος διαπότισε ὅλη τὴν αὐτοκρατορία, τοὺς θεσμούς, τὴν τέχνη, τὴν κοινωνικὴ ὀργάνωση, τὴν παιδεία. Παρὰ τὶς ἀτέλειες ποὺ ἔχει κάθε τί τὸ ἀνθρώπινο, ἡ Ὀρθόδοξη Ρωμαϊκὴ αὐτοκρατορία, ἡ Ρωμανία εἶναι τὸ καλύτερο πρότυπο οἰκουμενικότητος καὶ παγκοσμιότητος. Τί ἔδωσε αὐτὴ τὴ διάσταση; Ἡ διατρανωθεῖσα καὶ κυριαρχήσασα Ὀρθόδοξη πίστη. Καὶ γιὰ νὰ γίνει αὐτὸ παραχώρησε ὁ Θεὸς καὶ τὴν ἀσκηθεῖσα βία ἐκ μέρους τῶν αὐτοκρατόρων.

Στὶς περιπτώσεις πάντως ἀπαξιώσεως καὶ καταδίκης της ἐκριζώσεως τῆς εἰδωλολατρείας πρέπει νὰ περιλάβουμε καὶ τὴ συντριβὴ τοῦ χρυσοῦ μόσχου ἀπὸ τὸ Μωυσῆ, γιατί οἱ Ἑβραῖοι περιμένοντας τὸν νὰ γυρίσει ἀπὸ τὸ ὅρος Σινὰ εἶχαν κάνει τὴ θρησκευτική τους ἐπιλογή, τὴν ὁποία ὁ Μωυσῆς δὲν σεβάστηκε (!) καθὼς ἐπίσης καὶ ὅλους τους εὐσεβεῖς βασιλεῖς τοῦ Ἰσραὴλ ποὺ μὲ πρώτη εὐκαιρία κατέστρεφαν τὰ εἰδωλολατρικὰ «ἱερὰ» ἰδίως μέσα στὰ ἄλση κατ' ἐντολὴ τοῦ Θεοῦ.

Πρέπει νὰ περιλάβουμε τὸ δίκαιο Φινεές, ὁ ὁποῖος μὲ τὸ δόρυ τοῦ φόνευσε τὸν ἁμαρτάνοντα μὲ εἰδωλολάτρισσα Ἑβραῖο καὶ γλύτωσε ἀπὸ τὸ θανατικὸ τὸν Ἰσραηλιτικὸ λαό. Γι' αὐτὸ ἐπαινεῖται ἀπὸ τὸν Ψαλμωδό, «ἔστη Φινεὲς καὶ ἐξιλάσατο καὶ ἐκόπασεν ἡ θραῦσις. καὶ ἐλογίσθη αὐτῶ εἰς δικαιοσύνην εἰς γενεὰν καὶ γενεὰν ἕως τοῦ αἰῶνος» (Ψάλμ. 105,30-31) ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τὸν πατέρα Παΐσιο τὸν Ἁγιορείτη118.

Πρέπει ἐπίσης νὰ περιλάβουμε τοὺς ἁγίους Μάρτυρες, οἱ ὁποῖοι ἐπανειλημμένως μὲ μόνη τὴν προσευχὴ τοὺς μέσα στὰ εἰδωλεία συνέτριβαν τὰ δαιμονικὰ ξόανα, καταισχύνοντας τὰ δαιμόνια καὶ ἐξαγριώνοντας τοὺς εἰδωλολάτρες ποὺ ἔβλεπαν νὰ γίνονται συντρίμμια τὰ «Ἱερά» τους.

Πρέπει νὰ περιλάβουμε τὴν κατὰ τοῦ Βάαλ καὶ τῶν λοιπῶν εἰδώλων δράση τοῦ ἔνδοξου προφήτου Ἡλιοῦ, ὁ ὁποῖος, φαίνεται, δὲν μποροῦσε νὰ διακρίνει τίς... θρησκευτικὲς ἀνατάσεις καὶ τὶς μεγαλειώδεις συλλήψεις τῶν ἱερέων τῶν εἰδώλων καὶ κατ' ἐντολὴ τοῦ Θεοῦ τοὺς κατέσφαξε! (Γ' Βασιλ. 18,40).

Πρέπει νὰ περιλάβουμε τὶς προσευχὲς τῶν ἁγίων Ἱεραρχῶν, ὅπως τοῦ ἁγίου Γρηγορίου Νεοκαισαρείας, τὸν ὁποῖο προαναφέραμε, ποὺ κι αὐτοὶ ἐκαθάρισαν τοὺς ναοὺς τῶν εἰδώλων ἀπὸ τὰ δαιμόνια στερώντας τή... θρησκευτικὴ ἐλευθερία ἀπὸ τοὺς εἰδωλολάτρες.

Πρέπει νὰ περιλάβουμε τὴ δράση τοῦ ἁγίου Πορφυρίου ἐπισκόπου Γάζης, ὁ ὁποῖος μαζὶ μὲ τὰ θαύματα καὶ τὴν ἀποστολική του προσπάθεια στὴ Γάζα, κάλεσε τοὺς Ρωμαίους αὐτοκράτορες νὰ καταστρέψουν τὰ εἰδωλεία, νὰ περιορίσουν τὴ δράση τῶν εἰδωλολατρῶν καὶ νὰ ἐκδιώξουν τοὺς αἱρετικούς. Πρὸς τοῦτο μὲ εἰδικοὺς ἀπεσταλμένους κατέφυγε στὸν αὐτοκράτορα Ἀρκάδιο καὶ πέτυχε τὸ γκρέμισμα τῶν εἰδωλολατρικῶν ναῶν. Παρέμεινε ὅμως τὸ φοβερὸ Μαρνεῖο, τὸ ἱερό του Κρητογενοὺς Διός, ποὺ λειτουργοῦσε σὰν Μαντεῖο κι εἶχαν γίνει ἀνθρωποθυσίες. Γιὰ νὰ ἐπιτύχει τὴν τελικὴ συντριβὴ τῆς εἰδωλολατρείας ταξίδευσε ὁ ἴδιος στὴ Βασιλεύουσα καὶ μὲ τὴ μεσολάβηση τοῦ ἱεροῦ Χρυσοστόμου κατάφερε νὰ λάβει διαταγὴ τῶν αὐτοκρατόρων καθὼς καὶ ἰσχυρὴ στρατιωτικὴ δύναμη. Καὶ ἐπιστρέφοντας κατέκαυσε τὸ Μαρνεῖο καὶ οἰκοδόμησε στὴ θέση τοῦ ὀρθόδοξο ναό. Ἀξίζει κανεὶς νὰ διαβάσει τὸν ὡραῖο βίο τοῦ Ἁγίου Πορφυρίου καὶ νὰ δοξάσει τὸν Θεὸ ποὺ ἔδωσε τέτοιους ἀληθινοὺς ποιμένες στὴν Ἐκκλησία του119.

Στὰ πλαίσια τῆς προσπάθειας ἐκριζώσεως τῆς εἰδωλολατρίας πρέπει ἐπίσης νὰ περιλάβουμε καὶ τοὺς 67ο καὶ 92ο Κανόνες τῆς ἐν Καρθαγένη Συνόδου, ἐπικυρωμένους ὑπὸ τῆς Ἕκτης Οἰκουμενικῆς Συνόδου. Τί γράφει ὁ πρῶτος ἀπὸ τοὺς δύο;

«Αἰτῆσαι δεῖ τοὺς θρησκευτικωτάτους Βασιλεῖς, ὥστε τὰ ἐγκαταλείμματα τῶν εἰδώλων τὰ κατὰ πάσαν Ἀφρικήν, κελεῦσαι παντελῶς ἀνακοπῆναι. Καὶ γὰρ ἐν πολλοῖς τόποις παραθαλασσίοις καὶ διαφόροις κτήσεσιν ἀκμάζει ἐτι τῆς πλάνης ἡ ἀδικία, ἴνα παραγγελθῶσι καὶ αὐτὰ ἁπαλειφθῆναι, καὶ οἱ ναοὶ αὐτῶν οἱ ἐν τοῖς ἀγροῖς καὶ ἐν ἀποκεκρυμμένοις τόποις, χωρὶς τινὸς εὐκοσμίας καθεστῶτες, παντὶ τρόπω κελευθῶσι καταστραφῆναι»120, δήλ. «πρέπει νὰ ζητήσουμε ἀπὸ τοὺς εὐλαβέστατους βασιλεῖς νὰ προστάξουν, ὥστε νὰ καταστραφοῦν τελείως τὰ ὑπολείμματα τῶν εἰδώλων σ' ὅλη τὴν Ἀφρική. Διότι σὲ πολλοὺς τόπους παραθαλάσσιους καὶ διάφορες ἰδιοκτησίες ἀκμάζει ἀκόμη ἡ ἀδικία τῆς πλάνης. Πρέπει λοιπὸν νὰ παραγγείλουν νὰ ἀπαλειφθοῦν κι αὐτά. Ἐπίσης νὰ δοθεῖ ἐντολή, ὥστε οἱ εἰδωλολατρικοὶ ναοὶ ποὺ βρίσκονται στοὺς ἀγροὺς καὶ σὲ ἀπόκρυφους τόπους, ἀκόμη κι αὐτοὶ ποὺ δὲν εἶναι καλοφτιαγμένοι, μὲ κάθε τρόπο νὰ καταστραφοῦν».

Πρέπει νὰ περιλάβουμε καὶ τὴ δράση τοῦ ἁγίου Βλαδίμηρου, ὁ ὁποῖος πέταξε ὅλα τὰ εἴδωλα τῶν Ρώσων στὸ Δνείπερο καὶ παρακίνησε ὅλο τὸ λαὸ νὰ βαπτισθεῖ. Μήπως θὰ ἔπρεπε αὐτός, ἕνας ὑπεύθυνος γιὰ τὸ λαὸ τοῦ ἡγέτης, ποὺ γνώρισε τὴν Ὀρθόδοξη πίστη νὰ ἀφήσει τοὺς μάγους καὶ τοὺς Σαμάνους γιὰ κάμποσους αἰῶνες νὰ ταλανίζουν τὸ Ρωσικὸ λαό, σεβόμενος τὴ «θρησκευτικὴ ἐλευθερία» τους νὰ καταστρέφουν τὶς ψυχὲς τῶν ἀνθρώπων;

Πάντως μετὰ τὴν παράθεση τῶν ἀνωτέρω παραδειγμάτων τυραννίας ἐκ μέρους τῆς εἰδωλολατρίας θεωροῦμε τὴν κριτικὴ περὶ μὴ σεβασμοῦ τῆς θρησκευτικῆς ἐλευθερίας τουλάχιστον κοντόφθαλμη (βλέπουμε τὸ δέντρο καὶ χάνουμε τὸ δάσος). Στὶς μέρες μᾶς γίνεται διαρκὴς πλύση ἐγκεφάλου γιὰ τὴν παραχώρηση πλήρους θρησκευτικῆς ἐλευθερίας, γιὰ παραχώρηση εὐκτήριων οἴκων στὸν ὁποιοδήποτε, γιὰ θρησκευτικὸ πλουραλισμὸ καὶ ἀνοχή.

Τὸ ἐρώτημα μᾶς εἶναι: Τὸ παράδειγμα τῆς ἰσλαμοκρατούμενης Γαλλίας καὶ Ὀλλανδίας δὲν μᾶς λέγει τίποτε; Θὰ ἀπεμπολήσουμε τὴ Χάρη τοῦ Θεοῦ ἐξισώνοντας ὅλα τὰ θρησκεύματα καὶ παραδίδοντας τοὺς ὀρθοδόξους λαοὺς στὴν πλάνη τοῦ Ἰσλὰμ τοῦ Βουδισμοῦ κ.λ.π.; Εἴμαστε ἀντικειμενικότεροι καὶ μακροθυμώτεροι τῶν εὐσεβῶν ὀρθοδόξων βασιλέων, τῶν Ἁγίων Πατέρων καὶ τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων;

Ἡ σκληρότητα τῶν Ἁγίων πρὸς τὴν εἰδωλολατρία δὲν προερχόταν ἀπὸ ἰδεολογικὲς προκαταλήψεις καὶ θρησκευτικὸ φονταμενταλισμό. Προερχόταν πρωτίστως ἀπὸ τὴν θεοπτία τῶν Ἁγίων καὶ τὴν ἐκ μέρους τοὺς θέα τῶν δαιμόνων ποὺ ταλάνιζαν ποικιλοτρόπως τοὺς ἀνθρώπους. Οἱ Ἅγιοι ἔβλεπαν τὰ ἔργα τῶν δαιμόνων καὶ ἐφείδοντο τῶν ψυχῶν τῶν ἀνθρώπων. Ἀπὸ τὴν ἄλλη ἔβλεπαν τὸν Θεό, ζοῦσαν στὴ χαρὰ τοῦ Χριστοῦ, ἐθεῶντο τὴ δόξα Του. Οἱ ἅγιοι δὲν ἤσαν ἀνεκτικοὶ στὴν πλάνη, γιατί ἤσαν ἀληθῶς ὑπὸ τοῦ Θεοῦ ἐμπεπιστευμένοι τὴ σωτηρία τῶν ψυχῶν. Καὶ γι' αὐτὸ τὸ λόγο ὡς ἀληθεῖς, ὑπεύθυνοι ποιμένες δὲν μποροῦσαν νὰ εἶναι ἀντικειμενικοί, ψυχροὶ παρατηρητές, ἀλλὰ μὲ κάθε τρόπο, ὅπως γράφει καὶ ὁ προαναφερθεῖς Κανὼν κατέστρεφαν τὴν πλάνη.

Γι' αὐτό, μὲ τὴν κυριαρχία τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεως ἔχουμε τὴν ἀνάπτυξη τῆς θεολογίας ὡς τὴν Ἅλωση, κι ἀκόμη μέσα στὴν Τουρκοκρατία ἔχουμε ζωντανὴ τὴ νηπτικὴ παράδοση καὶ τὸ κραταιὸ φρόνημα τῶν νεομαρτύρων κι ὡς τὶς μέρες μας τοὺς μεγάλους Γέροντες ποὺ συνεχίζουν μὲ ζῆλο τὴν Ὀρθόδοξη βιωτὴ φωτίζοντας τὶς ψυχές μας.

Γι' αὐτὸ ὑπάρχει ὡς σήμερα ἔστω καὶ τραυματισμένο ὄχι μόνο μέσα στὸν Ἑλλαδικὸ χῶρο ἀλλὰ καὶ στὴν Κύπρο καὶ στὰ ὀρθόδοξα πατριαρχεῖα καὶ στὴ Διασπορὰ τὸ πιστὸ λείμμα τοῦ Ρωμαίικου.


115. Θεοδώρου Β' Λασκάρεως, Λόγος εἰς τὸ Μέγα Σάββατον..., Ἐκδόσεις «Ἔρεισμα» 2000 μ.Χ. (ἔκδοσις Ἱερᾶς Μονῆς Παναγίας Χρυσοποδαριτίσσης Νεζερῶν Πατρών), σέλ. 30.

116. Σημαντικότερη ἱστορικὸ-θεολογικὴ προσέγγιση ἀποτελεῖ τὸ βιβλίο τοῦ «Ρωμιοσύνη» (Ἐκδόσεις Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 1975) καθὼς καὶ ἡ μελέτη - κριτικὴ στὴ συμφωνία τοῦ Balamand: «Ὀρθόδοξος καί, Βατικάνειος Συμφωνία περὶ Οὐνιτισμοῦ», ἐν «Καιρὸς» - Τόμος τιμητικοί: στὸν Καθηγητὴ Δ. Δόϊκο, σέλ. 261-282 .Ἡ μελέτη αὐτὴ ἀπετέλεσε ἀληθινὴ ὁμολογία πίστεως, ἡ ὁποία στοίχισε πολὺ στὸν μακαριστὸ π. Ἰωάννη (Ἰδὲ στὸ περιοδικὸ «Παρακαταθήκη» τεύχ. 20, Νοεμ-Δέκ. 2001 , σ. 12·14 τὸν ἐπικήδειό του π. Γεωργίου Μεταλληνοῦ «Μνήμη π. Ἰωάννου Ρωμανίδη» καὶ τὴν ἐπιστολὴ τοῦ Οἰκουμ. Πατριάρχου ποὺ ἀκολουθεῖ).

117. Ἐπειδὴ ὁ συγγραφεὺς δὲν παραπέμπει σχετικῶς, δὲν μπορέσαμε νὰ ἀνιχνεύσουμε τέτοια διαμαρτυρία τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου κατὰ τῆς ἐκριζώσεως τῆς εἰδωλολατρίας. Ἀντ' αὐτοῦ στὸν Ἃ’ Στηλητευτικὸ τοῦ Λόγο κατὰ τοῦ Ἰουλιανοῦ (Κέφ. 88-90) διαβάσαμε ὅτι ὁ ἅγιος Γρηγόριος ἐπαινεῖ ὡς «θαυμάσιο» καὶ «αἰδέσιμο» τὸν ἅγιο Μάρκο ἐπίσκοπο Ἀρεθουσίων, ὁ ὁποῖος μὲ τὴ δεδομένη ἀπὸ τὸν αὐτοκράτορα Κωνστάντιο τὸν «πάνυ», (δήλ. τὸν μεγάλο καὶ σπουδαῖο) ἐξουσία, γκρέμισε ἕνα εἰδωλολατρικὸ ναὸ («δαιμόνων τί οἰκητήριον») καὶ μὲ τὸ λόγο καὶ τὴν πολιτεία τοῦ κέρδισε πολλοὺς ἐθνικοὺς στὴν πίστη τοῦ Χριστοῦ. Κι ὅταν ἐπὶ τῆς βασιλείας τοῦ Ἰουλιανοῦ συνελήφθη καὶ βασανίστηκε, δὲν ὑποχώρησε στὴν ἀπαίτηση τῶν εἰδωλολατρῶν νὰ προσφέρει ἀπὸ τὰ χρήματα τῆς Ἐκκλησίας οὔτε ἕνα ἐλάχιστο συμβολικὸ ποσὸ γιὰ τὴν ἀνέγερση τοῦ ναοῦ τους. Τὸ ἀποτέλεσμα; Τὸ ἀναφέρει ὁ Θεοδώρητος Κύρου στὴν ἐκκλησιαστικὴ Ἱστορία του: «ἡττηθέντες ἀπέλυσαν [αὐτὸν] ὑπεραγασθέντες τὴν καρτερίαν καὶ διὰ τῶν ἐναντίων εἰς τάναντια μετατεθέντες. δία γὰρ τῆς ἐκείνου γλώττης μετέμαθον τὴν εὐσέβειαν» (Βιβλίο Γ' κέφ. ς'). Θαύμασαν δήλ. τὴν πίστη καὶ τὴν καρτερία του καὶ τὸν ἔκαμαν πατέρα καὶ διδάσκαλό τους!

118. «Ὅταν [ὁ Φινεὲς] εἶδε τὸν Ἰσραηλίτη Ζαμβρὶ νὰ ἁμαρτάνη μὲ τὴ Μαδιανίτιδα Χασβὶ μπροστὰ στὸν Μωϋσῆ καὶ σὲ ὅλους τους Ἰσραηλίτες δὲν κρατήθηκε? σηκώθηκε ἀπὸ τὴ συναγωγὴ καὶ τοὺς φόνευσε, καὶ ἔτσι σταμάτησε ἡ ὀργὴ τοῦ Θεοῦ. Ἂν δὲν τοὺς σκότωνε καὶ τοὺς δύο, θὰ ἔπεφτε ὀργὴ Θεοῦ σὲ ὅλον τὸν λαὸ τοῦ Ἰσραήλ. Φοβερό! Ἐγὼ ὅταν διαβάζω στὸ Ψαλτήρι τὸν στίχ. "Καὶ ἐστη Φινεὲς καὶ ἐξιλάσατο, καὶ ἐκόπασεν ἡ θραῦσις", ἀσπάζομαι πολλὲς φορὲς τὸ ὄνομά του». (Γέροντος Παϊσίου Ἁγιορείτου Λόγοι Β', Ι. Ἡσυχαστήριο «Εὐαγγελιστὴς Ἰωάννης ὁ Θεολόγος», σέλ.51-52).

119. Βίος καὶ Ἀκολουθία τοῦ Ἁγίου Πορφυρίου ἐπισκόπου Γάζης Ἔκδ. Ἑπτάλοφος Ἀθῆναι 1991

120. Πηδάλιο, σ. 497. Παρόμοια διαλαμβάνει καὶ ὁ 92 Κανὼν τῆς ἰδίας Συνόδου: «ἤρεσε αἰτηθῆναι ἀπὸ τῶν ἐνδοξότατων Βασιλέων, ἴνα τὰ λείψανα τῆς εἰδωλολατρείας μὴ μόνον τὰ ἐν ξοάνοις ἀλλὰ καὶ τὰ ἐν οἰοισδήποτε τόποις, ἢ ἄλσεσιν, ἢ δένδροις, παντὶ τρόπω ἑξαλειφθῶσι», ὡς ἄνω, σ. 509. Ὁ ἅγιος Νικόδημος σχολιάζοντας τὸν Κανόνα λέγει: «Ἀπὸ τὸν παρόντα Κανόνα φαίνεται νὰ δίδεται ἐκείνη ἡ εὐλογία ὅπου ὑπεσχέθη ὁ Θεὸς νὰ δώση εἰς τὸν Ἰακώβ, ὅταν σύντριψη ὅλα τὰ λείψανα τῶν εἰδώλων. «Αὔτη ἐστὶν ἡ εὐλογία αὐτοῦ ὅταν θῶσι πάντας τοὺς λίθους τῶν βωμῶν κατακεκομμένους ὡς κονίαν λεπτήν, καὶ οὐ μὴ μείνη τὰ δένδρα αὐτῶν καὶ τὰ εἴδωλα αὐτῶν ἐκκεκομμένα ὥσπερ δρυμὸν μικρᾶν» (Ἠσαΐας Κέφ. κζ' 3).

 -------------------------------------

Πρωτ. ΙΩΑΝΝΗΣ ΦΩΤΟΠΟΥΛΟΣ: Μία ἄλλη «παγκοσμιοποίηση»: Ἡ Ὀρθόδοξη Ρωμιοσύνη - Σφοδρὴ ἐναντίωση στὴν εἰδωλολατρία καὶ τὴν αἵρεση [28]

Πρωτ. ΙΩΑΝΝΗΣ ΦΩΤΟΠΟΥΛΟΣ

ΘΕΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΚΑΘΟΛΙΚΟΤΗΤΑ

Ή ΠΑΝΘΡΗΣΚΕΙΑΚΗ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΤΗΤΑ

Κριτικὲς τοποθετήσεις στό βιβλίο

«Παγκοσμιότητα καί Ορθοδοξία»

Ἀρχιεπ. Αλβανίας κ. Αναστασίου


Ἀντιαιρετικὸν Ἐγκόλπιον    www.egolpion.com

Image sourse: www.egolpion.com
Πηγή

Αναστάσιος Αλβανίας: «Η Εκκλησία ήταν ασυνεπής στις αρχές του Ευαγγελίου»

Κατά του σημερινού οικονομικού συστήματος αλλά και των Εκκλησιών μίλησε ο 

αρχιεπίσκοπος Τιράνων, Δυρραχίου και πάσης Αλβανίας κ. Αναστάσιος στην 

Κεντρική Επιτροπή του Παγκόσμιου Συμβουλίου Εκκλησιών, που συνεδριάζει 

στην Ορθόδοξη Ακαδημία Κρήτης στο Κολυμπάρι Χανίων.

Ο κ. Αναστάσιος δεν αναφέρθηκε μόνο στην «ελευθερία του ανθρώπου που 

υποχώρησε δίνοντας την έμφαση στην απόλυτη ελευθερία της αγοράς», 

αλλά στηλίτευσε και τη στάση της Εκκλησίας και του πληρωμάτός της, 

καταλογίζοντάς τους «ασυνεπή προς τις αρχές του Ευαγγελίου στάση, 

με τη μικρή ή μεγάλη συμμετοχή τους στην αδικία και την κοινωνική 

διαφθορά».

Μάλιστα προκαθήμενος της Εκκλησίας της Αλβανίας δεν δίστασε να

 μιλήσει αναλυτικότερα και με μεγαλύτερη σαφήνεια γι' αυτές τις ευθύνες,

 οι οποίες δεν είναι ίδιες για όλους, ούτε για όλες τις Εκκλησίες. Όπως

 παρατήρησε χαρακτηριστικά «είναι διαφορετική η ευθύνη της Εκκλησίας 

σε χώρες που δανείζονται με επιτόκιο 1% και μετά δανείζουν με 6% και

 διαφορετική σε χώρες που έμαθαν να ζουν με δανεικά, ξεχνώντας τις αξίες τους».

Μιλώντας από το βήμα της συνέλευσης, η οποία διεξάγεται υπό την αιγίδα

 του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου και είναι προπαρασκευστική

 της μεγάλης συνέλευσης του Κεντρικού Συμβουλίου Εκκλησιών που 

θα γίνει το 2013 στην Κορέα ο κ. Αναστάσιος μίλησε για εμπόρους του 

χρήματος, υπεύθυνους για την υποδούλωση ολόκληρων λαών.

«Από κοινωνία ελευθέρων προσώπων φθάσαμε στο σημείο ολόκληροι

 λαοί να γίνονται υποψήφιοι δούλοι απρόσωπων ομάδων, ανωνύμων 

εμπόρων του χρήματος πού ρυθμίζουν βασικά τις οικονομίες των λαών, 

οι οποίοι είναι γνωστοί ως αγορές», τόνισε χαρακτηριστικά ο κ. Αναστάσιος.

Ο Αρχιεπίσκοπος Αλβανίας άσκησε κριτική για «την εικονική οικονομία 

που κανείς κρατικός ή άλλος πολιτικός θεσμός δεν ελέγχει. Αντιθέτως 

οι αποφάσεις των αγνώστων αυτών παραγόντων που δρουν με

 καλυμμένα πρόσωπα, μπορούν να ανατινάξουν κράτη και έθνη και

 να καταδικάσουν εκατομμύρια ανθρώπους στην ανεργία και την κοινωνία 

σε εξαθλίωση», σημείωσε.

Η αδικία σε παγκόσμιο επίπεδο, παρατήρησε ο Αρχιεπίσκοπος Αλβανίας, 

«κορυφώνεται στο γεγονός ότι το 20% του πληθυσμού του πλανήτη που 

ζει στις πλούσιες χώρες καταναλώνει το 80% του πλούτου της γης».

Όσο για τη στάση της Εκκλησίας απέναντι στην κρίση ο κ. Αναστάσιος 

σημείωσε πως «η αυτοκριτική δεν αρκεί. Ούτε ο ρόλος της Εκκλησίας 

επιτρέπεται να περιορισθεί σε περιγραφές πού στηλιτεύουν αόριστα τους 

παραβάτες. Αντίθετα, πρέπει ο προφητικός της λόγος, χωρίς περιστροφές,

 να καλεί σε μετάνοια. Για πολλούς συγχρόνους η λέξη "μετάνοια" ηχεί 

πολύ θρησκευτική, παρωχημένη. Εν τούτοις, παραμένει διαχρονικά

 επίκαιρη και επαναστατική, από τότε πού την ανέδειξε πυρήνα του 

Ευαγγελίου Του ο Κύριός μας, ο Ιησούς Χριστός».

πηγή

ΑΛΒΑΝΙΑΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ: «Η ΔΙΑΦΘΟΡΑ ΕΙΝΑΙ Η ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ»

"Η διαφθορά είναι η αιτία της κρίσης", ανέφερε στο κήρυγμά του τον Δεκαπενταύγουστο στη μονή Αγίων Θεοδώρων Χειμάρρας, όπου λειτούργησε ο Αρχιεπίσκοπος Αλβανίας Αναστάσιος. 

Τόνισε μεταξύ άλλων ότι:
"Η κρίση που διέρχεται η Ελλάδα, επηρεάζει το ευρύτερο περιβάλλον. Η ουσία της κρίσης είναι η διαφθορά και τη διαφθορά την τρέφουν τρεις ρίζες: η πλεονεξία και φιλαργυρία, το ψέμα και η αποφυγή της αυτοκριτικής καθώς και ο εγωκεντρισμός που διώχνει την αγάπη. Μπορεί ο ορθόδοξος πιστός να συμβάλει για την αναμόρφωση της κοινωνίας όλης, διώχνοντας απ’ την ψυχή του αυτές τις τρεις κακές ρίζες".

Να σημειωθεί ότι ο κ. Αναστάσιος επισκέφθηκε την οικογένεια του Αριστοτέλη Γκούμα, που δολοφονήθηκε άδικα πριν από 2 χρόνια, επειδή μιλούσε ελληνικά, και έψαλε τρισάγιο στον τάφο του σε στενό οικογενειακό περιβάλλον. 
πηγή

Ἡ ἀναζήτηση τῶν πανανθρώπινων ἀξιῶν -Ἀρχιεπίσκοπος Τιράνων καὶ πάσης Ἀλβανίας Ἀναστάσιος

Ποιές εἶναι οἱ βασικές ἀρχές πού μποροῦν νά γίνουν ἀποδεκτές ἀκόμη καί ἀπό ἐκπροσώπους διαφορετικῶν θρησκειῶν 


1. Κατ' ἀρχήν δέν νομίζω ὅτι ὑπάρχει μία ἄποψη. Σήμερα ἐξακολουθοῦν νά ἐπιβιώνουν 19 θρησκεῖες, οἱ ὁποῖες ὑποδιαιροῦνται σέ 240 κλάδους (1). Συγχρόνως, στούς κόλπους τους ὑπάρχουν ἀντιθέσεις μεταξύ τῶν προσκολλημένων κατά γράμμα στήν παράδοση καί τῶν ἀναζητούντων νέα ἀνοίγματα στόν σύγχρονο κόσμο.

Οἱ διάφορες θρησκεῖες, ὅπου ἐπικράτησαν, ἔχουν ἐν πολλοῖς ἐπηρεάσει συνολικά τόν ἀνθρώπινο βίο. Καί εἶναι ἑπόμενο νά σχετίζονται, ἄμεσα ἤ ἔμμεσα, μέ ὅλες τίς πλευρές τῶν διαφόρων ἀξιῶν, τῶν λογικῶν, τῶν αἰσθητικῶν, τῶν ἠθικῶν, καί βεβαίως τῶν μεταφυσικῶν (2). Διότι τά θρησκεύματα δέν κινοῦνται ὡς ἀνεξάρτητες ὀντότητες. Βρίσκονται σέ ἀλληλεπίδραση καί ἀλληλεξάρτηση μέ πολλούς ἄλλους παράγοντες: ἐθνικούς, πολιτικούς, πολιτιστικούς, κοινωνικούς, οἰκονομικούς. Ἐπηρεάζουν καί ἐπηρεάζονται.

Κάθε ἀνεπτυγμένο θρήσκευμα ἔχει α) ἕναν ὑπερβατικό προσανατολισμό, πού κατευθύνει πρός μία ἀπόλυτη ἀλήθεια, πρός ἕναν ὑπέρτατο σκοπό, καί β) ἕνα σύστημα δογματικῶν, ἀξιωματικῶν θέσεων ἑρμηνείας τοῦ κόσμου. Αὐτά προσδιορίζουν τίς λογικές καί μεταφυσικές ἀξίες, τίς ὁποῖες τό θρήσκευμα ὑποστηρίζει.

Ὅπως εἶναι προφανές, ἡ σύγκλιση ἀπόψεων, στίς περιοχές τῆς ἀπόλυτης ἀλήθειας καί τοῦ ὑπερβατικοῦ προσανατολισμοῦ πού καθορίζουν, εἶναι πολύ δύσκολη. Οἱ θρησκεῖες μάλιστα πού ἐπηρεάζουν συνολικά πάνω ἀπό τό ἥμισυ τοῦ πληθυσμοῦ τῆς γῆς (Χριστιανισμός καί Ἰσλάμ), καθώς καί ὁ προγενέστερός τους Ἰουδαϊσμός, εἶναι θρησκεῖες πού στηρίζονται σέ θεία ἀποκάλυψη. Οἱ θεμελιώδεις ἀξίες περί τοῦ ἀληθοῦς, τοῦ ἀγαθοῦ, τοῦ ἁγίου πού τίς διέπουν, θεωροῦνται δεδομένες «ἄνωθεν». Οἱ φιλοσοφικές ἀναλύσεις καί οἱ νομοθετικές ρυθμίσεις ἀκολουθοῦν.

Τό ἄλλο θρησκευτικό ρεῦμα, πού πηγάζει ἀπό τήν ἰνδική καί τήν κινεζική ἀναζήτηση τοῦ ὑπερβατικοῦ, ἐκ πρώτης ὄψεως δέν εἶναι ἐξαρτημένο ἀπό μία ἅπαξ διά παντός ἄνωθεν ἀποκάλυψη. Ἀναπτύχθηκαν ἐν τούτοις διάφορες σχολές, μέ συγκεκριμένες θεωρίες γιά τήν ἀπόλυτη ἀλήθεια. [...]

Στή σύγχρονη ἀναζήτηση γιά τήν ἐπίτευξη κάποιας συγκλίσεως τῶν θρησκειῶν στό θέμα τῶν πανανθρωπίνων ἀξιῶν, ἡ ἔμφαση δίνεται κυρίως στίς «ἠθικές ἀξίες». Δέν πρέπει ὅμως νά παραθεωρεῖται ὅτι οἱ λογικές, οἱ αἰσθητικές, οἱ ἠθικές, οἱ μεταφυσικές ἀξίες συμπλέκονται καί ἀλληλοεπηρεάζονται, ὅπως τά διάφορα συστήματα τοῦ ὀργανισμοῦ: νευρικό, μυϊκό, κυκλοφορικό.

2. Ἀπό τά τέλη τοῦ 19ου αἰῶνος ἔγιναν προσπάθειες γιά μία καλύτερη ἀλληλογνωριμία καί προσέγγιση ἀνθρώπων διαφόρων θρησκευμάτων, μέ διεθνῆ διαθρησκειακά συνέδρια καί ὀργανισμούς. Προσπάθειες ὅμως γιά μονιμότερες δομές δέν τελεσφόρησαν. H προσέγγιση κινήθηκε σέ πιό βατό ἔδαφος, ὅταν καθορίσθηκαν συγκεκριμένα ζητήματα καί στόχοι, μέ ἀναφορά σέ σύγχρονα θέματα πού ἀντιμετωπίζει ὅλη ἡ ἀνθρωπότητα. Π.χ. ἡ «Παγκόσμια Συνέλευση γιά τή Θρησκεία καί τήν Εἰρήνη» (World Conference oReligioand Peace) βρῆκε μεγαλύτερη ἀνταπόκριση σέ πολλές χῶρες καί συνεχίζει τή δράση καί τίς παρεμβάσεις της. Μετά τήν 11η Σεπτεμβρίου 2001 σημειώθηκε ἐπιτάχυνση διαθρησκειακῶν συνεδρίων, μέ τήν ἐλπίδα ὅτι αὐτό θά βοηθοῦσε στήν καταπολέμηση τῆς τρομοκρατίας καί τή στήριξη τῆς εἰρήνης. H ἀναζήτηση γιά κοινῶς ἀποδεκτές πανανθρώπινες ἀξίες πολυτροπα ἐπιταχύνεται.

Στήν ἐποχή μας, ὅλο καί περισσότερο συνειδητοποιεῖται ἡ ἱστορική πρόκληση καί εὐθύνη τῶν θρησκευτικῶν κοινοτήτων ἔναντι τῆς ἑνιαίας ἀνθρωπότητος. Διανοούμενοι πού ἀνήκουν σέ διάφορα θρησκεύματα, ἔστω καί ἄν ὁρμῶνται ἀπό διαφορετικές προϋποθέσεις, καταβάλλουν προσπάθειες ὥστε νά συμφωνήσουν σέ ὁρισμένες βασικές θέσεις.

[...] Ἐν τούτοις, πρέπει νά ἀποφευχθοῦν οἱ ἁπλουστεύσεις. Πρό καιροῦ, ἕνας γνωστός μου καθηγητής πανεπιστημίου μοῦ τηλεφώνησε γιά νά μέ παρακινήσει νά πάρουμε μία πρωτοβουλία γιά τήν εἰρήνη. H πρότασή του ἦταν νά συγκεντρωθοῦν ἡγέτες καί διανοούμενοι τῶν μεγάλων θρησκευμάτων καί νά ἀποφασίσουμε νά διαγράψουμε ἀπό τά ἱερά μας κείμενα ὅ,τι ἀντιστρατεύεται στήν εἰρήνη καί ἐνισχύει τόν πόλεμο. Προσπάθησα νά τοῦ ἐξηγήσω ὅτι κάτι τέτοιο εἶναι ἀνέφικτο. Διότι οἱ ἱερές γραφές τῶν διαφόρων θρησκευμάτων ἔχουν γιά τούς ὀπαδούς τούς ἀδιαπραγμάτευτο κῦρος καί δέν ὑπόκεινται σέ ἀναθεώρηση ὅπως τά συντάγματα τῶν κρατῶν. Οὔτε μπορεῖ νά ὑπάρξει κάποιο ὄργανο, ἕνα εἶδος θρησκευτικοῦ ΟHΕ, πού θά τολμοῦσε νά ἐπιχειρήσει κάτι τέτοιο. Ὁ μόνος τρόπος ἐνισχύσεως τῆς εἰρηνικῆς προσπάθειας σέ παγκόσμιο πεδίο εἶναι ἡ καλλιέργεια ἠπίου κλίματος μεταξύ τῶν ἐκπροσώπων τῶν θρησκευμάτων, ἡ τόνωση τοῦ εἰρηνικοῦ πυρήνα τοῦ θρησκευτικοῦ συναισθήματος.

3. Στήν ἀναζήτηση καί ἀποσαφήνιση τῶν πανανθρωπίνων ἀξιῶν συμβάλλουν ἀσφαλῶς ἡ ἀντικειμενική ἐπιστημονική ἔρευνα καί ὁ διαθρησκειακός διάλογος. Ἀπαιτεῖται ὅμως πολλή ὑπομονή, διότι ὁ δρόμος εἶναι δύσκολος καί ὀλισθηρός. Ὁ πρῶτος ἐνθουσιασμός, τά τελευταῖα χρόνια, ὑπεχώρησε μπροστά σέ σοβαρές ἐπιφυλάξεις καί ἀπογοητεύσεις. Πολλοί φοβοῦνται τό ἐνδεχόμενο τοῦ συγκρητισμοῦ καί τή σταδιακή ἀλλοίωση τῆς πίστεώς τους, καθώς καί νέους ἐσωτερικούς διχασμούς. Εἶναι ἀναγκαῖο, λοιπόν, νά ἐπιδιώκεται μέ διάκριση ἡ προσέγγιση καί ἡ εἰρηνική συνύπαρξη χωρίς νά θυσιάζεται ἡ ἰδιοπροσωπία ὁμάδων καί λαῶν. [...]

B. Βασικές ἀξίες στίς ὁποῖες μπορεῖ νά ὑπάρξει διαθρησκειακή συμφωνία

1. Στή δεκαετία τοῦ 1990 ἐντάθηκε ἡ διαθρησκειακή προσπάθεια γιά τή συγκρότηση ἑνός ἠθικοῦ κώδικα μέ παγκόσμια ἐμβέλεια. Γνωστότερες εἶναι δύο προτάσεις πού προωθήθηκαν στή διεθνῆ κοινότητα: ἡ πρώτη ἐμφανίσθηκε ὡς πρόταση τοῦ Κοινοβουλίου τῶν Θρησκειῶν τοῦ Κόσμου (Parliament of the World΄s Religions), πού συνῆλθε στό Σικάγο τό 1993, μέ πρωταγωνιστῆ τόν Γερμανό καθηγητή τῆς Τυβίγγης Hans Κung. H δεύτερη πρόταση διαμορφώθηκε ἀπό τόν Leonard Swidler τοῦ Πανεπιστημίου Τemple τῆς Φιλαδελφείας τῶν HΠΑ. H τελευταία συζητήθηκε σέ σειρά συνεδρίων, κυρίως ὅμως στό Διαδίκτυο μέ συντονιστή τό Center for Global Εthics.

H πρόταση τοῦ Κοινοβουλίου, γνωστή ὡς «Διακήρυξη πρός μία Παγκόσμια Ἠθική» (DeclaratioΤoward a Global Εthic), καθορίζει ὡς ἀρχές μιᾶς παγκόσμιας ἠθικῆς: (α) Ὅτι δέν ὑπάρχει παγκόσμια τάξη χωρίς μία νέα παγκόσμια ἠθική. (β) Θεμελιώδης ἀξίωση (demand) εἶναι, κάθε ἀνθρώπινο ὄν νά ἀντιμετωπίζεται ἀνθρωπίνως. (γ) Τέσσερις βασικές ὑποχρεώσεις γιά ἕνα πολιτισμό: Μή βίας καί σεβασμοῦ ζωῆς. Ἀλληλεγγύης καί δίκαιης οἰκονομικῆς τάξεως. Ἀνοχῆς καί φιλαλήθειας. Ἴσων δικαιωμάτων καί συντροφικότητος μεταξύ ἀνδρῶν καί γυναικών. (δ) Ἀνάγκη ἀνανεώσεως τῆς συνειδήσεως. Ὅλες σχεδόν αὐτές οἱ δέσμες κανόνων ἔχουν ἀναφορά καί στηρίζονται σέ ἀρχαίους ἠθικούς κώδικες τῶν μεγάλων θρησκειῶν.

H «Οἰκουμενική Διακήρυξη μιᾶς Παγκόσμιας Ἠθικῆς» (Universal Declaratioof a Global Εthic) τοῦ L. Swidler, μέ ἄλλη διατύπωση καί ἄλλες ἐμφάσεις τονίζει τήν ἐλευθερία, τήν ἀξιοπρέπεια, τόν σεβασμό πρός ὅλα τά ὄντα, ἔμβια καί μή, τήν οἰκουμενική ἀγάπη, τήν ἀνεξιθρησκεία καί τήν ἀνάγκη διαθρησκειακού διαλόγου (3).
Πολλοί, κυρίως Ἀσιάτες, ἐπισημαίνουν ὅτι οἱ ἀνωτέρω ἀπόπειρες, γραμμένες ἀπό λευκούς, εὐκατάστατους, ρωμαιοκαθολικούς, προερχομένους ἀπό κυρίαρχους πολιτισμούς, εἶναι πολύ «Δυτικές» - περισσότερο βεβαίως ἡ δεύτερη Διακήρυξη.

2. Ἀπό τίς ἀναζητήσεις τῶν τελευταίων δεκαετιῶν μποροῦμε νά ἐπισημάνουμε συνοπτικά ὡς κοινῶς ἀποδεκτές ἀπό τίς θρησκεῖες τίς ἀκόλουθες ἀρχές καί ἀξίες:

(α) Κοινή καταγωγή ὅλων τῶν ἀνθρώπων. Οἱ μονοθεϊστικές θρησκεῖες βεβαιώνουν ὅτι ὁ Θεός ἐδημιούργησε τό πρῶτο ἀνθρώπινο ζεῦγος. Εἶναι γνωστοί οἱ στίχοι-κλειδιά τῆς Ἁγίας Γραφῆς: «Καί ἐποίησεν ὁ Θεός τόν ἄνθρωπον• κατ΄ εἰκόνα Θεοῦ ἐποίησεν αὐτόν, ἄρσεν καί θῆλυ ἐποίησεν αὐτούς» (Γεν. 1:27, πρβλ. 1:26, 5:1). Ὅπως καί ἡ φράση τοῦ Ἀποστόλου Παύλου: «Ἐποίησέ τε ἐξ ἑνός αἵματος πᾶν ἔθνος ἀνθρώπων ὁ Θεός» (Πράξ. 17:26). [...]

(β) Θεμελιώδης ἀρχή σέ ὅλες σχεδόν τίς ἀνεπτυγμένες θρησκεῖες εἶναι ὁ Χρυσός Κανόνας. Στό κλασικό ἰνδουιστικό βιβλίο Μαχαμπαράτα διαβάζουμε: «Αὐτή εἶναι ἡ σύνοψη τοῦ χρέους: Μήν κάνεις ποτέ στούς ἄλλους κάτι τό ὁποῖο θά σοῦ προξενοῦσε πόνο ἄν γινόταν σέ σένα». Ὅταν ὁ Κομφούκιος ρωτήθηκε: «Ὑπάρχει μία λέξη ἡ ὁποία νά χρησιμεύει ὡς κανόνας πρακτικός γιά ὅλη τή ζωή;», ἀπάντησε: «Δέν εἶναι αὐτή ἡ λέξη ἡ ἀμοιβαιότητα; Λοιπόν, μήν κάνεις στούς ἄλλους ὅ,τι δέν θά ἤθελες νά κάνουν σέ σένα». [...]
Στήν ἰουδαϊκή σκέψη ἐπαναλαμβάνεται συχνά ἡ ἀρχή «ὅ μισεῖς, μηδενί ποιήσης» (Τωβίτ 4:15) ἤ μέ τά λόγια του μεγάλου ραββί Χιλέλ (1ος αἰ. π.Χ. - 1ος αἰ. μ.Χ.): «Μήν κάνεις στούς ἄλλους ὅ,τι δέν θά ἤθελες νά κάνουν αὐτοί σέ σένα». Στό κήρυγμα τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ διατυπώνεται δυναμικά ὁ κανόνας μέ θετικό τρόπο: «Καθώς θέλετε ἵνα ποιῶσιν ὑμῖν οἱ ἄνθρωποι, καί ὑμεῖς ποιεῖτε αὐτοῖς ὁμοίως» (Λουκ. 6:31, πρβλ. Ματθ. 7:12). Ὁ ἰσλαμικός κόσμος υἱοθέτησε αὐτή τήν ἰδέα (περιορίζοντάς την συχνά στήν οὔμα, τή μουσουλμανική κοινότητα). Στά ἀποφθέγματα πού ἀποδόθηκαν ἀργότερα στόν Μωάμεθ, συναντοῦμε καί τό ἑξῆς: «Κανείς ἀπό σᾶς δέν εἶναι πιστός ἐφόσον δέν ἐπιθυμεῖ γιά τόν ἀδελφό του αὐτό τό ὁποῖο ἐπιθυμεῖ γιά τόν ἑαυτό του».

Γιά νά μήν δημιουργοῦνται ὅμως ἀποσπασματικές ἐξιδανικευμένες εἰκόνες, πρέπει νά ποῦμε ὅτι στά διάφορα ἱερά κείμενα τῶν θρησκειῶν ὑπάρχουν καί φράσεις πού ὁδηγοῦν σέ διαφορετικές κατευθύνσεις.

(γ) Σεβασμός στή ζωή. Ὅλες οἱ θρησκεῖες ἀπαγορεύουν τόν φόνο. Ἰνδικές θρησκευτικές σχολές συνιστοῦν σεβασμό σέ κάθε μορφή ζωῆς καί τήν ἀποφυγή θανατώσεως τῶν ζώων. Στίς περί φόνου ἐντολές μπορεῖ νά θεωρηθεῖ ὅτι λανθάνει καί ἡ ἀπαγόρευση κάθε μορφῆς βασανισμοῦ. Ἐπίσης, ἡ τρομοκρατία καί ἡ βία στίς οἰκογενειακές, στίς ἐπαγγελματικές καί στίς διεθνεῖς σχέσεις. Τό θέμα, πάντως, τοῦ πολέμου -ἀμυντικοῦ ἤ ἐπιθετικοῦ- παραμένει πολύπλοκο καί διατυπώνονται θέσεις ἐκ διαμέτρου ἀντίθετες.

(δ) H δικαιοσύνη καί ἡ ἐντιμότητα ἀναγνωρίζονται ὡς θεμελιώδεις ἀρετές σέ πολλές θρησκεῖες (π.χ. στόν Κομφουκιανισμό ἡ δικαιοσύνη εἶναι μία ἀπό τίς τέσσερις σημαντικότερες• ὁ Μένκιος μάλιστα τήν ἀνύψωσε στό ὑψηλότερο ἐπίπεδο τῶν ἠθικῶν ἀξιῶν). Καί στίς τρεῖς μονοθεϊστικές θρησκεῖες ἡ δικαιοσύνη θεωρεῖται βασικό χαρακτηριστικό τῶν ἀνθρώπων τοῦ Θεοῦ. Στήν ἔννοιά της συνυπάρχουν οἱ ἔννοιες τῆς ἐντιμότητος, τῆς θεοσεβείας, ἀκόμη καί τῆς ἁγιότητος. Διότι αὐτή φέρει τόν ἄνθρωπο πλησιέστερα στόν Θεό (4). H γενική ἀρχή ἀποσαφηνίζεται ἀκόμα εἰδικότερα στίς προστακτικές «οὐ κλέψεις», μήν ἐκμεταλλεύεσαι, μή δωροδοκεῖς, μή στηρίζεις τή διαφθορά, μήν ἐξαπατᾶς (5). [...]

(ε) Σέ ὅλες τίς θρησκεῖες ὑπάρχουν ἐντολές ἤ ἁπλές ὁδηγίες γιά τή συμπεριφορά τῶν φύλων μεταξύ τους, πού καθορίζουν τόν σεβασμό στίς γενετήσιες σχέσεις. Ἐδῶ, ὅμως, οἱ παραλλαγές εἶναι πολύ περισσότερες. Βασική πάντως παραμένει ἡ ἐντολή «μήν ἀσελγήσεις», μήν ἐκτραπεῖς σέ γενετήσια ἀνηθικότητα. Κατά βάσιν, οἱ ἐκπρόσωποι τῶν διαφόρων θρησκευτικῶν παραδόσεων συμφωνοῦν ὅτι κανείς δέν ἔχει τό δικαίωμα νά ὑποτιμᾶ τούς ἄλλους στίς γενετήσιες σχέσεις, νά τούς ὁδηγεῖ ἤ νά τούς κρατεῖ σέ σεξουαλική ἐξάρτηση. H ἔξαρση τῆς ἐκμεταλλεύσεως νεαρῶν γυναικῶν καί παιδιῶν, πού παρατηρεῖται στίς ἡμέρες μας, καταδικάζεται ὁμόφωνα.

(στ) Τά περισσότερα θρησκεύματα ἀναφέρονται στήν εἰρήνη, ὡς εὐχή, ὡς χρέος, ὡς σκοπό. Ὡς προσπάθεια χαλιναγωγήσεως τῆς ἐπιθετικότητος τοῦ ἀνθρώπου• ὡς τρόπο γιά τήν ἁρμονική συμβίωση μιᾶς κοινωνίας βάσει συγκεκριμένων κανόνων συμπεριφορᾶς• καί ὡς ἐσωτερική εἰρήνη, μέ τήν κατασίγαση τῶν παθῶν, τοῦ φόβου, τῆς ἀγωνίας. [...]

Στίς μονοθεϊστικές θρησκεῖες, ἡ εἰρήνη ἀφ΄ ἑνός μέν θεωρεῖται δῶρο Θεοῦ καί καρπός τῆς ἐμπιστοσύνης σ΄ Αὐτόν, ἀφ΄ ἑτέρου ἔχει κοινωνικές καί ἱστορικές διαστάσεις. Γιά τήν ἐπικράτησή της ἀπαιτοῦνται καί οἱ προσπάθειες τοῦ ἀνθρώπου. Ἐπιδίωξή μας πρέπει νά εἶναι μία πολυδιάστατη εἰρήνη: μέ τόν Θεό, μέ τόν ἑαυτό μας, μέ τούς ἄλλους, μέ τήν κτίση ὁλόκληρη.

(ζ) Στό πρόβλημα τῆς φτώχειας ὑπάρχει μεγαλύτερη ἀπόκλιση ὡς πρός τίς ἑρμηνεῖες καί τή λύση. Πρωτοποριακές θρησκευτικές προσωπικότητες προτρέπουν στήν εὐσπλαχνία καί τήν καλοσύνη (Κομφούκιος, Λάο Τσέ, Ζωροάστρης, Βούδας). Καί ὅλες οἱ θρησκεῖες, λίγο ἤ περισσότερο, ζητοῦν νά ἀνακουφίσουν τή φτώχεια, τονίζοντας τήν εὐσπλαχνία.

Θρησκευτικά συστήματα πού ξεκίνησαν ἀπό τήν ἰνδική χερσόνησο υἱοθέτησαν τήν ἄποψη ὅτι οἱ συνθῆκες ζωῆς εἶναι συσσώρευση τοῦ «κάρμα», τῶν καλῶν ἤ κακῶν ἔργων τῶν προτέρων μορφῶν ζωῆς, τῶν μεταβιώσεων («σαμσάρα»). H διέξοδος ἀπό τήν κατάσταση αὐτή εἶναι δυνατή σέ μία ἑπόμενη φάση ὑπάρξεως. H καλοσύνη πρός τούς ἐνδεεῖς ἐπαινεῖται καί ἐξασφαλίζει θετικό «κάρμα». Ὁ Βουδισμός, υἱοθετώντας τίς περί «κάρμα» καί «σαμσάρα» ἀρχές, πρότεινε ὡς οὐσιαστική λύση, ὡς ἰδανικό τοῦ τέλειου ἀνθρώπου, τοῦ βουδιστῆ μοναχοῦ, τήν ἀπόλυτη φτώχεια. Συγχρόνως ἔλαβε πρόνοια γιά τή συντήρηση τῶν μοναχῶν, προβάλλοντας ὡς βασική ἀρετή τῶν λαϊκῶν τήν εὐσπλαχνία (τή «μέτα») πρός ὅσους βρίσκονται σέ ἔνδεια ἤ ἄλλη ἀνάγκη καί καταδικάζοντας τήν πλεονεξία καί τή χλιδή. [...]

Ὁ κατ΄ ἐξοχήν πάντως ὑπερασπιστής τῶν φτωχῶν ἀναδείχθηκε ὁ Ἰησοῦς Χριστός μέ τή ζωή καί τή διδασκαλία Του. Ὑπογράμμισε τήν ἀξιοπρέπεια τοῦ φτωχοῦ, τήν ἀξία του ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ, στηλίτευσε τήν ἀσπλαχνία τῶν πλουσίων, ὕμνησε τή δικαιοσύνη, ἀποκάλυψε τήν ἀγάπη καί ἐπέμεινε σ΄ αὐτή.

(η) Ὡς κορύφωμα τῆς προσφορᾶς στήν κλίμακα τῶν ἀξιῶν θεωρεῖται ἡ ἀγάπη. Ὁ Χριστιανισμός μέ τρόπο μοναδικό τόνισε τίς πανανθρώπινες διαστάσεις τῆς ἀγάπης. Ἀποσαφήνισε μέ τό δυνατότερο φῶς τήν πολυεδρική ἔννοια καί σημασία της. Τήν ἐπεξέτεινε πέρα ἀπό κάθε ὅριο, φυλετικό, θρησκευτικό, κοινωνικό (Ἐπί τοῦ ὅρους ὁμιλία, παραβολή Καλοῦ Σαμαρείτη, Ὕμνο τῆς ἀγάπης στήν Α΄ Κορινθ.). Τήν κατέστησε δύναμη οἰκουμενική, πού ἀγκαλιάζει καί μεταμορφώνει τά πάντα. Τήν ταύτισε μέ τήν ὑπέρτατη πραγματικότητα, μέ τόν Θεό. «Ὁ Θεός ἀγάπη ἐστι, καί ὁ μένων ἐν τῇ ἀγάπῃ ἐν τῷ Θεῷ μένει καί ὁ Θεός ἐν αὐτῷ» (Α΄ Ἰω. 4:16). Ἐνέπνευσε μέ μοναδικό τρόπο τή βίωση καί τήν ἄσκησή της.

Στίς ἡμέρες μας, παρατηρεῖται ἡ τάση νά ἑρμηνεύονται ὑπό τό φῶς τῆς ἀγάπης καί ἄλλες θεμελιακές ἀρχές πού κατά καιρούς ἔχουν ὑποστηρίξει ἄλλες θρησκεῖες (ὅπως λ.χ. ἡ βουδιστική «μέτα»). [...]

3. Ἀνεξάρτητα ἀπό τίς διαθρησκειακές πρωτοβουλίες, τίς πανανθρώπινες ἠθικές ἀξίες ἔχουν προωθήσει οἱ Διακηρύξεις περί ἀνθρωπίνων δικαιωμάτων τοῦ ΟHΕ. Ἀσφαλῶς καί αὐτές δέχθηκαν πολλές ἐπιρροές ἀπό θρησκευτικές ἰδέες. Παρά τίς ἀντιρρήσεις πού κατά καιρούς ἔχουν διατυπωθεῖ γιά ἐπί μέρους παραγράφους τῶν ἐν λόγῳ Διακηρύξεων ἀπό ἐκπροσώπους κυρίως ἀσιατικῶν θρησκειῶν, ἀλλά ἀκόμη καί ὁρισμένων χριστιανικῶν Ἐκκλησιῶν, τά κείμενα αὐτά συγκεντρώνουν ὅλο καί περισσότερο τή συγκατάθεση τῶν ὀπαδῶν διαφόρων θρησκειῶν. Ἐπίσης συμβάλλουν στή διαμόρφωση μίας ἠθικῆς ὁρολογίας μέ δεσπόζοντα χαρακτηριστικά τήν ἀνθρώπινη ἀξιοπρέπεια, τήν ἐλευθερία, τήν ἀνεξιθρησκία, τήν εἰρήνη.

Κατά κανόνα, οἱ ἐκπρόσωποι τῶν διαφόρων θρησκειῶν συμφωνοῦν μέ τό πρῶτο ἄρθρο τῆς «Οἰκουμενικῆς Διακηρύξεως τῶν δικαιωμάτων τοῦ ἀνθρώπου» (Universal Declaratioof HumaRights) τοῦ Ὀργανισμοῦ Ἡνωμένων Ἐθνῶν (ἡ ὁποία υἱοθετήθηκε στίς 10 Δεκεμβρίου 1948), ὅτι δηλαδή «ὅλοι οἱ ἄνθρωποι γεννῶνται ἐλεύθεροι καί ἴσοι σέ ἀξιοπρέπεια καί δικαιώματα. Εἶναι προικισμένοι μέ λογικό καί συνείδηση καί ὀφείλουν νά ἐνεργοῦν πρός ἀλλήλους μέ πνεῦμα ἀδελφοσύνης».

Τόν Δεκέμβριο τοῦ 1989, ἡ Οὐνέσκο (UΝΕSCΟ) ὀργάνωσε στή Μπανγκόκ ἕνα Συνέδριο μέ θέμα «H θέση τῶν ἀνθρωπίνων δικαιωμάτων στίς θρησκευτικές καί πολιτιστικές παραδόσεις τοῦ κόσμου». Ἀναπτύχθηκαν οἱ ἀπόψεις τῶν μεγάλων θρησκευτικῶν ρευμάτων σκέψεως (Ἰνδουισμοῦ, Βουδισμοῦ, Ἰουδαϊσμοῦ, Ὀρθοδοξίας, Ρωμαιοκαθολικισμοῦ, Προτεσταντισμοῦ, Σιντοϊσμοῦ καί Ἰσλάμ). [...]

Ἕνα ἄλλο συνέδριο, τό «Παγκόσμιο Συνέδριο γιά τά ἀνθρώπινα δικαιώματα», πραγματοποιήθηκε τό 1993 στή Βιέννη. Θυμοῦμαι ὅτι ἀπό τήν πρώτη συνδιάσκεψη, στήν ὁποία μετεῖχα ὡς εἰσηγητής, καταλήξαμε σέ ἀρκετά κοινά συμπεράσματα: Πρῶτον, ὅτι τό πρόβλημα τῶν ἀνθρωπίνων δικαιωμάτων ἀποτελεῖ πλέον σοβαρό θέμα γιά ὅλες σχεδόν τίς θρησκεῖες τοῦ κόσμου, ἄσχετα μέ τό ποιά ἔννοια καί ἑρμηνεία δίνουν σ΄ αὐτά. Δεύτερον, ὅτι ἡ ἀναγνώριση τῆς ἱερότητος τοῦ ἀνθρωπίνου ὄντος καί ὁ σεβασμός τῆς ἀξιοπρέπειάς του βοηθοῦν στή συνεργασία τῶν θρησκευτικῶν κοινοτήτων μέ τίς διεθνεῖς ὀργανώσεις πού ἀσχολοῦνται μέ τό θέμα τῶν ἀνθρωπίνων δικαιωμάτων. Καί τρίτον, ὅτι ἡ Οἰκουμενική Διακήρυξη καί οἱ ἄλλες συναφεῖς προσπάθειες τῶν Ἡνωμένων Ἐθνῶν ἀποτελοῦν σημαντική ἐξέλιξη στήν ἀναγνώριση τῆς ἀξίας καί τῆς ἀξιοπρέπειας τοῦ ἀνθρώπου. [...]

Παράλληλα, ὅμως, μέ αὐτές τίς κοινές τοποθετήσεις, πρέπει νά σημειωθεῖ ὅτι ὑπάρχουν ἀρκετοί ἐκπρόσωποι τῶν μή θεϊστικῶν θρησκειῶν, οἱ ὁποῖοι ὑποστηρίζουν ὅτι οἱ προϋποθέσεις, πάνω στίς ὁποῖες στηρίχθηκε ἡ Οἰκουμενική Διακήρυξη τοῦ 1948, εἶναι ξένες πρός τίς παραδόσεις τους ἤ καί ἀκόμη ἀπαράδεκτες ἀπό αὐτές. [...]

4. Τέλος, πρέπει νά ὑπογραμμισθεῖ ὅτι ἡ συμβολή τῶν θρησκειῶν δέν περιορίζεται στά κοινά σημεῖα καί στίς κοινές ἀξίες, τίς ὁποῖες λίγο-πολύ στηρίζουν, ἀλλά καί σέ ὁρισμένες βασικές ἰδιοτυπίες πού παρουσιάζουν σέ ξεχωριστά σημεῖα πού τονίζουν. Ἐπιπλέον, κατά τήν ἀναζήτηση τῶν πανανθρωπίνων ἀξιῶν, οἱ θρησκεῖες ἐπισημαίνουν τό ὑπαρκτικό βάθος πού ἔχει ἡ ἠθική συμπεριφορά τοῦ ἀνθρώπου. Ἐπιμένουν ὅτι ἡ λύση τοῦ προβλήματος τοῦ κακοῦ δέν περιορίζεται στή βελτίωση μιᾶς κοινωνικῆς ἐπιφάνειας, ἀλλά ὅτι θά πρέπει νά ἀντιμετωπισθεῖ τό βαθύτερο στρῶμα του, ὁ ἀβυσσαλέος ἀνθρώπινος ἐγωισμός. Καί προσφέρουν ἔμπνευση καί δύναμη γιά τήν ὑπέρβασή του.

Στά ἀδιέξοδα στά ὁποῖα μᾶς ὁδηγεῖ ὁ τεχνικός πολιτισμός, καλλιεργώντας τήν αὐτάρκεια, τήν ὑπερηφάνεια καί τήν ἀπληστία, ὑπενθυμίζουν ὅτι τό μέσον γιά τήν πνευματική ἰσορροπία τοῦ ἀνθρώπου δέν εἶναι ἡ ὑποταγή τῆς φύσεως στίς ἐπιθυμίες τοῦ ἀτόμου, ἀλλά ἡ ὑποταγή τῆς ἀτομικῆς ἐπιθυμίας, ἡ ἀπάρνηση, ἡ ἄσκηση, ἡ κάθαρση τοῦ ἐγώ, ἡ ἀναζήτηση καί ἡ βίωση τοῦ ἁγίου.
 

...
 

Κλείνοντας, θά ἤθελα νά ὑπογραμμίσω αὐτό πού σημείωσα στήν ἀρχή: Ὅτι, ἐκτός τῶν ἀξιῶν πού ἀναφέρονται στήν ἠθική, ἡ συνεισφορά τῶν θρησκειῶν εἶναι σημαντική καί γιά τίς δέσμες τῶν ἀξιῶν πού σχετίζονται μέ τήν ἀλήθεια, πού νοηματοδοτεῖ τή ζωή, καί τό κάλλος, πού χαρίζει σ΄ αὐτή λάμψη καί χάρη. Κάθε δέ θρησκεία ἔχει συμβάλει μέ τόν δικό της τρόπο στήν ἀναζήτηση τῆς ἀλήθειας καί τήν ἀνάδειξη διαφόρων πλευρῶν τῆς ἀξίας τοῦ κάλλους.

Ἡ εἰρηνική ἐπικοινωνία, ὁ διαθρησκειακός διάλογος καί κυρίως ὁ «διάλογος ζωῆς» μεταξύ ἀνθρώπων διαφόρων θρησκευτικῶν πεποιθήσεων μποροῦν νά βοηθήσουν στή μεταφύτευση νέων ἰδεῶν καί ἀρχῶν ἀπό τόν ἕνα πολιτισμό στόν ἄλλον καί στήν ἀνάπτυξη σπόρων πού κοιμοῦνται στό ἔδαφός τους. Δέν πρέπει δέ νά παραθεωρεῖται ὅτι οἱ θρησκεῖες, καθώς βιώνονται ἀπό ζωντανούς ἀνθρώπους, εἶναι ζῶντα, ὀργανικά σύνολα, ἀναπτυσσόμενα καί ἐξελισσόμενα. Ἔχουν τή δική τους ἐσωτερική δυναμική - θά ἔλεγα, ἐντελέχεια. Δέχονται ἐπιδράσεις καί ἀπορροφοῦν νέες ἰδέες, οἱ ὁποῖες φθάνουν στά περιβάλλοντά τους. Προσαρμόζονται μέ δικό τους τρόπο στίς καινούργιες προκλήσεις γιά νά συμβάλουν στήν περαιτέρω κοινή πορεία τῆς ἀνθρωπότητος.

Σημειώσεις

1. Οἱ σημαντικότερες σέ ἀριθμό ὀπαδῶν εἶναι ὁ Χριστιανισμός (περίπου 33,1%) καί τό Ἰσλάμ (σχεδόν 20%). Ἀκολουθοῦν ὁ Ἰνδουισμός (περίπου 13%), ὁ Βουδισμός (6%), ὁ Ταοϊσμός καί ὁ λαϊκός Κομφουκιανισμός (περίπου 4%). Διάφορα νέα σχετικῶς θρησκεύματα, τά παλαιά φυλετικά θρησκεύματα τῆς Ἀφρικῆς (ἀνά 2% ἡ κάθε μία δέσμη). Καί σέ χαμηλότερά του 0,5% ποσοστά κινοῦνται ὁ Ἰουδαϊσμός, ὁ Σικκισμός, ὁ Μπαχαϊσμός, ὁ Τζαϊνισμός, ὁ Σιντοϊσμός. Οἱ θρησκειολογικές στατιστικές γιά πολλούς λόγους εἶναι κατ΄ ἐξοχήν σχετικές καί μόνο ἐνδεικτικῶς λαμβάνονται ὑπ΄ ὄψιν. Συγχρόνως, ἕνα μεγάλο ποσοστό τῶν κατοίκων τοῦ πλανήτη, καί μάλιστα τῶν τεχνολογικά ἀνεπτυγμένων κοινωνιῶν, δέν ἀνήκουν σέ καμιά θρησκεία (15,2% ὑπολογίζονται οἱ Ἀγνωστικιστές καί 3,5% οἱ δεδηλωμένοι Ἄθεοι). D. Barrett, «World ChristiaΕncyclopedia». Α Comparative Survey of Churches and Religions ithe ΜoderWorld, Οxford University Press, Οxford - Νew York 2001.

2. Σχετικά μέ τόν προσδιορισμό καί τή διαίρεση τῶν ἀξιῶν, ὑπενθυμίζω ἀκροθιγῶς ὅτι διατυπώθηκαν διάφορες θεωρίες. Ἡ γνωστότερη στηρίζεται στή φιλοσοφία τοῦ Καντίου καί διακρίνει τίς ἀξίες σέ λογικές, αἰσθητικές καί ἠθικές. Σέ αὐτές προστίθενται ἀπό ὁρισμένους στοχαστές οἱ θρησκευτικές ἀξίες (πού ἀναφέρονται στό νόημα τοῦ κόσμου) καί οἱ οἰκονομικές ἀξίες, πού ἀνάγονται στή σφαίρα τοῦ ὠφελίμου, (Λούβαρη, Μεγάλη Ἑλληνική Ἐγκυκλοπαίδεια, τόμ. Ε, σέλ. 39). Ἐκτός τῆς διαιρέσεως αὐτῆς, πού βασίζεται στήν τριμερῆ διαίρεση τῆς ψυχολογίας, διατυπώθηκαν καί συστηματικές διαιρέσεις τῶν ἀξιῶν. Ὅπως τοῦ H. Μunsterberg («Philosophie der Werte», 2 1921), ὁ ὁποῖος ἀρχικά διακρίνει δύο κατηγορίες: τίς ζωικές ἀξίες καί τίς πολιτιστικές, καί σέ κάθε μία ἀπό αὐτές τέσσερα εἴδη ἀξιῶν: λογικές, αἰσθητικές, ἠθικές, μεταφυσικές. Διάφορες διαιρέσεις ἔχουν προταθεῖ ἀπό ἄλλους στοχαστές (Ν. Hartman, Εd. Spranger, Joh. Hessen). Γιά νεότερες τοποθετήσεις βλ. Ch. Τaliaferro, «Contemporary Philosophy of Religion», Blackwell, ΜaldeΜΑ, Οxford 1998, 190-199, 211-218 κ.α. H. Putman, «Τhe Collapse of the Fact / Value Dichotomy», Harvard University Press, Cambridge ΜΑ 2002. J. Raz, «Τhe Practice of Value», ClarendoPress, Οxford 2003.

3. Τό πρῶτο σχέδιο ἐπικυρώνει 8 βασικά σημεῖα: 1. Τήν ἐλευθερία κάθε ἀνθρωπίνου προσώπου. 2. Τήν ἔμφυτη ἀξιοπρέπεια ὅλων τῶν ἀνθρώπων. 3. Τόν σεβασμό πρός ὅλα τά ὄντα, ἔμβια καί μή. 4.Τήν ἀνάγκη νά ὑπερβαίνει τό ἄτομο τόν ἑαυτό του καί νά ἐναγκαλίζεται εὐρύτερα σύνολα: τήν κοινότητα, τό ἔθνος, τήν οἰκουμένη, τό σύμπαν. 5. Μία ἀγάπη ἐπεκτεινόμενη γιά νά περιλάβει τά πάντα. 6. Σεβασμός καί ἐλευθερία γιά κάθε θρησκεία καί πίστη. 7. Διάλογος, ἀναγκαῖος ὅρος γιά μία ἁρμονική ἀνθρώπινη συνύπαρξη στόν πλανήτη. Ἀκολούθησε μία νεότερη διατύπωση μέ 10 σημεῖα, ἡ ὁποία συντονίζεται μέ τήν Οἰκουμενική Διακήρυξη τῶν ἀνθρωπίνων δικαιωμάτων τοῦ 1948, τῶν Ἡνωμένων Ἐθνῶν. Ἀναλυτικότερα καί κριτική, βλ. S. Κing, «Α Clobal Εthic ithe Light of Comparative Religious Εthics», S.B. Τwiss and B. Grelle, Εxplorations iGlobal Εthics, Westview, Οxford 2000, 118-140.

4. Τo χρέος τῆς δικαιοσύνης τονίζεται ἐπίμονα στήν Ἁγία Γραφή. «Ἀπό παντός ρήματος ἀδίκου ἀποστήσῃ. ..οὐ δικαιώσεις τόν ἀσεβῆ ἕνεκεν δώρων» [Ἔξ. 23:6-8• πρβλ. Δευτ. 19:15, Ψαλμ. 57 (58): 2]. Δίκαιος εἶναι αὐτός πού ἀνταποκρίνεται στό θεῖο θέλημα, στούς θείους κανόνες. «Δίκαιος εἶ, Κύριε, καί εὐθεῖαι αἱ κρίσεις σου, ...ἡ δικαιοσύνη σου δικαιοσύνη εἰς τόν αἰώνα καί ὁ νόμος σου ἀλήθεια», δέεται ὁ Ψαλμωδός (Ψαλμ. 118, 137, 142). «Δικαιοσύνην μάθετε οἱ κατοικοῦντες ἐπί τῆς γῆς», ἐπιμένει ὁ Ἠσαΐας (26:9). Στήν Καινή Διαθήκη τίθεται πολύ ὑψηλότερα τό ἰδανικό της δικαιοσύνης• «μακάριοι οἱ πεινῶντες καί διψῶντες τήν δικαιοσύνην» (Ματθ. 5:6). «Ἐάν μή περισσεύσῃ ὑμῶν ἡ δικαιοσύνη πλεῖον τῶν γραμματέων καί Φαρισαίων, οὐ μή εἰσέλθητε εἰς τήν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν» (Ματθ. 5:20• πρβλ. Ἐφεσ. 4:24, 6:14, Φιλιπ. 1:11, Α΄ Τίμ. 6:11, Ἑβρ. 1:9).

5. Στή μνημονευθεῖσα Διακήρυξη τοῦ Κοινοβουλίου τῶν Θρησκειῶν τοῦ Κόσμου προστέθηκε ἡ θέση -ὄχι χωρίς ἀντιρρήσεις- ὅτι κανείς δέν ἔχει τό δικαίωμα νά χρησιμοποιεῖ τήν κάθε εἴδους περιουσία του χωρίς ἐνδιαφέρον γιά τήν ἀνάγκη τῆς κοινωνίας καί ὁλοκλήρου του πλανήτη. H περιουσία, μεγάλη ἤ μικρή, συνεπάγεται εὐθύνη - ἡ χρήση τῆς πρέπει συγχρόνως νά ἐξυπηρετεῖ τό κοινό καλό. Εἰδικότερα γιά τή δικαιοσύνη στό Ἰσλάμ βλ. Μ. Κhadduri, Τhe Ιslamic Conceptioof Justice, JohHopkins University Press, Baltimore - London, 1984.


* Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Ἀλβανίας κ. Ἀναστάσιος (Γιαννουλάτος) εἶναι ὁμότιμος καθηγητής τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν, ἀντεπιστέλλον μέλος τῆς Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν.

Ποιά ἡ θέση τῶν Χριστιανῶν στὴν Πολυθρησκευτικὴ Ἑνωμένη Εὐρώπη Ἀρχιεπίσκοπος Τιράνων καὶ πάσης Ἀλβανίας Ἀναστάσιος

( Τὸ κείμενο βασίζεται στὴν ὁμιλία τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Ἀναστασίου στὸ ἑλληνο γερμανικὸ συμπόσιο «Προοπτικές της Εὐρώπης», ποὺ διεξάχθη στὴν Ἀθήνα στὶς 9 Φεβρουαρίου 2007. )



Ἄρχισα νὰ ἀντιλαμβάνομαι τὴν τραγικότητα τοῦ κόσμου καὶ νὰ προβληματίζομαι γιὰ τὸ μέλλον τῆς Εὐρώπης στὴ διάρκεια τοῦ Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, σὲ μιὰ ἐποχὴ ποὺ ἡ ἤπειρός μας σφάδαζε κάτω ἀπὸ τὴ μανία τῶν πολεμικῶν συγκρούσεων, παρασύροντας στὴν αἱματοχυσία ὁλόκληρο τὸν πλανήτη.


Τότε βέβαια, στὶς πύλες τοῦ Ἅδου ποὺ εἶχε δημιουργήσει ἡ τρελὴ ἀλληλοσφαγή, ἦταν ἀδύνατο νὰ φαντασθεῖ κανεὶς μιὰ κοινὴ πορεία τῶν εὐρωπαϊκῶν λαῶν. Ἐντούτοις, τὸ ὄνειρο τῆς ἑνωμένης Εὐρώπης ἔχει ἀρχίσει τὶς τελευταῖες δεκαετίες νὰ γίνεται πραγματικότητα. Μία διαδικασία, ἡ ὁποία δὲν στηρίζεται στὸ παλαιὸ πρότυπο τῆς Αὐτοκρατορίας, στὴν ἐπιβολή, δηλαδή, ἑνὸς λαοῦ ἐπάνω στοὺς ἄλλους, ἀλλὰ στὴ δημοκρατικὴ ἀντίληψη καὶ σὲ ἕνα νέο ὅραμα εἰρηνικῆς συνύπαρξης βάσει κοινῶς ἀποδεκτῶν ἀξιῶν καὶ ἀρχῶν.

Γιὰ νὰ ἀνθίσει καὶ νὰ καρποφορήσει ἡ ἰδέα τῆς εὐρωπαϊκῆς ἑνότητας χρειάστηκε νὰ ξεπεραστοῦν πολλὲς προκαταλήψεις, δυσπιστίες καὶ ὁμαδικὲς ψυχώσεις ποὺ καλλιέργησαν ἀνταγωνισμοὶ αἰώνων. Τὸ χριστιανικὸ ὑποσυνείδητο, ἀκόμα καὶ τῶν ἐκκοσμικευμένων στρωμάτων τῆς Εὐρώπης, συνέβαλε στὸν τονισμὸ βασικῶν ἀρχῶν, ὅπως ὁ σεβασμὸς στὴν ἐλευθερία καὶ τὴν ἰδιοπροσωπία ἀτόμων καὶ λαῶν, ἡ δημοκρατία, ἡ ἰσότητα, ἡ εἰρήνη, ἡ δικαιοσύνη, ἡ κοινωνικὴ ἀλληλεγγύη.

Εὐρωπαϊκὴ θρησκευτικὴ πολυμορφία

Ἐκ παραδόσεως, οἱ Εὐρωπαῖοι κατὰ πλειοψηφία εἶναι Χριστιανοί, διηρημένοι σὲ διάφορες Ἐκκλησίες καὶ Ὁμολογίες. Μαζί τους συμβιοῦν Ἑβραϊκὲς Κοινότητες, οἱ ὁποῖες ἐπίσης παρουσιάζονται διαφοροποιημένες ἀπ’ ἀλλήλων, ὅπως καὶ Ἰσλαμικὲς Κοινότητες διαφορετικῆς ἐθνικῆς καταγωγῆς. Ἐπιπλέον, ὁμάδες βουδιστικές, ἰνδουιστικές, σίκ, μπαχάι, κ.ἄ.

Τὸ πρόβλημα τῶν σχέσεων τῶν Χριστιανῶν μὲ τὶς ἄλλες Θρησκεῖες γενικὰ παρουσιάζει δύο πλευρές. Ἡ πρώτη εἶναι πρακτική: Ἡ ἀναγκαία συμβίωση μὲ ἀνθρώπους ἄλλων θρησκευτικῶν πεποιθήσεων. Σ’ αὐτὴ τὴν περίπτωση, πρόκειται γιὰ ἕνα «διάλογο ζωῆς», ὅπου ἡ μόνη ἐνδεδειγμένη στάση εἶναι ἡ εἰρηνικὴ συνύπαρξη, ὁ σεβασμὸς τῆς θρησκευτικῆς ἐλευθερίας, ἀλλὰ ἀκόμη, καὶ ἡ συνεργασία σὲ θέματα κοινωνικῆς ἁρμονίας καὶ προόδου. Ἡ δεύτερη εἶναι θεωρητική: Ἡ κατανόηση τῶν ἄλλων θρησκειῶν ἀπὸ πλευρᾶς θεολογικῆς.

Ὅπως ἡ ζωὴ τοῦ Χριστοῦ -τοῦ νέου Ἀδὰμ- ἔχει παγκόσμιες συνέπειες, τὸ ἴδιο καὶ ἡ ζωὴ τοῦ μυστικοῦ Σώματός Του, τῆς Ἐκκλησίας, ἔχει παγκόσμια ἐμβέλεια καὶ ἐνέργεια. Οἱ προσευχές της καὶ τὰ ἐνδιαφέροντά της ἀγκαλιάζουν τὴν ἀνθρωπότητα ὁλόκληρη. Ἡ Ἐκκλησία προσφέρει τὴ Θεία Εὐχαριστία καὶ τὴ δοξολογία της ὑπὲρ τῶν πάντων. Ἐνεργεῖ ὑπὲρ τοῦ κόσμου ὁλοκλήρου. Ἀκτινοβολεῖ τὴ δόξα τοῦ ζῶντος Κυρίου σὲ ὅλη τὴν κτίση.

Μία στάση ζωῆς, ἡ ὁποία σέβεται τὶς θρησκευτικὲς ἀρχὲς καὶ ἀπόψεις τῶν ἄλλων, δὲν σημαίνει συγκρητισμὸ καὶ ἀλλοτρίωση τῆς χριστιανικῆς πίστης. Ἀντίθετα, ἀπαιτεῖ οὐσιαστικὴ γνώση τῆς πίστης μας μαζὶ μὲ μιὰ συνεχῆ βίωσή της ἐν μετανοία, ταπεινοσύνη καὶ γνήσια ἀγάπη. Τὸ μήνυμα τῶν Προκαθημένων τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν στὴν πανηγυρικὴ συλλειτουργία στὴ Βηθλεὲμ στὶς 7 Ἰανουαρίου τοῦ 2000 τόνισε: «Προσβλέπομεν πρὸς τὰς ἄλλας μεγάλας θρησκείας, ἴδιᾳ δὲ τὰς μονοθεϊστικάς, τοῦ Ἰουδαϊσμοῦ καὶ τοῦ Ἰσλάμ, προτιθέμενοι νὰ οἰκοδομήσωμεν ἔτι πλέον τὰς προϋποθέσεις διαλόγου μετ’ αὐτῶν ἐπὶ τῷ τέλει τῆς εἰρηνικῆς συνυπάρξεως ὅλων τῶν λαῶν... Ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία ἀπορρίπτει τὴν μισαλλοδοξίαν καὶ καταδικάζει τὸν θρησκευτικὸν φανατισμόν, ὁποθενδήποτε ἤθελον ἐκδηλωθεῖ τοιαῦτα φαινόμενα». Γενικά, ὑποστηρίζει τὴν ἁρμονικὴ συνύπαρξη τῶν θρησκευτικῶν κοινοτήτων καὶ μειονοτήτων καθὼς καὶ τὴν ἐλευθερία συνείδησης τοῦ κάθε ἀνθρώπου καὶ τοῦ κάθε λαοῦ.

Τὸ βασικότερο χαρακτηριστικὸ στὴ σύγχρονη Εὐρώπη εἶναι τὸ αὐξανόμενο ποσοστὸ αὐτῶν ποὺ δηλώνουν ὅτι δὲν θέλουν νὰ ἀνήκουν σὲ καμιὰ θρησκεία. Στὶς χῶρες τῆς Εὐρωπαϊκῆς Ἕνωσης, τὸ ποσοστὸ τῶν χριστιανῶν ἔχει σημαντικὰ μειωθεῖ. Στὴν Τσεχία πχ. οἱ χριστιανοὶ ἀποτελοῦν τὸ 33%. Παλαιότερη στατιστική (του 1990) ἀνέφερε ὅτι σὲ 15 χῶρες τῆς Δυτικῆς Εὐρώπης ἐδήλωναν κατὰ μέσο ὄρο ὅτι τὸ 70% πιστεύουν σὲ Θεό, τὸ 61% σὲ ψυχή, τὸ 43% σὲ ζωὴ μετὰ θάνατο, τὸ 33% σὲ ἀνάσταση τῶν νεκρῶν. Τὸ δὲ 40% δὲν ἐκκλησιάζονται ποτέ. Βεβαίως, οἱ θρησκευτικὲς στατιστικὲς εἶναι πολὺ σχετικές. Συχνά, τὰ στοιχεῖα ποὺ δίνουν προκαλοῦν σύγχυση (πχ. ἡ τελευταία στατιστικὴ σημειώνει ὅτι στὴ Σουηδία οἱ χριστιανοὶ ἀποτελοῦν τὸ 91% ἐνῶ ἐκείνη τοῦ 1990, ὅτι σὲ Θεὸ πιστεύουν τὸ 45%! Τὴ θρησκευτικὴ αὐτὴ πολυμορφία κάνει περισσότερο σύνθετη τὸ γεγονὸς ὅτι καὶ ὅσοι δηλώνουν ὅτι ἀνήκουν σὲ κάποια θρησκευτικὴ κοινότητα, σὲ μεγάλο ποσοστὸ ἔχουν διαποτιστεῖ μὲ ἀδιαφορία, ἀπὸ τὸ ἦθος τῆς ἐκκοσμίκευσης ποὺ διαχέεται στὸν κοινωνικὸ βίο τῶν περισσοτέρων εὐρωπαϊκῶν χωρῶν. Στὴν ἀτμόσφαιρα αὐτὴ τῆς ἐκκοσμίκευσης ἀναπνέουν βεβαίως καὶ κοινωνίες ἐκ παραδόσεως Ὀρθόδοξες. Καίτοι, σύμφωνα μὲ τὶς στατιστικές, σὲ ὁρισμένες περιοχὲς πάνω ἀπὸ τὸ 90% δηλώνουν Ὀρθόδοξοι.

Τὸ ρεῦμα τῆς θρησκευτικῆς ἀδιαφορίας στὴν Εὐρώπη συχνὰ γίνεται πιὸ ὁρμητικὸ μὲ τὴν ἐπίμονη παρέμβαση κύκλων ποὺ ἐπιμένουν νὰ ἐξοβελίσουν τὴ θρησκεία ἀπὸ τὴν κοινωνικὴ ζωή. Συνήθως, ἔχοντας ὡς πρότυπο τὴ γαλλικὴ laicite, προβάλλουν ἐπίμονα ἀπόλυτες θέσεις. Ὑπάρχει μία τάση νὰ ἐξελιχθεῖ ἡ μαχητικὴ ἐκκοσμίκευση (secularism) σὲ ἕνα εἶδος ψευδοθρησκείας. Ἐπιδιώκοντας νὰ σπρώξει στὸ περιθώριο τὶς παραδοσιακὲς θρησκεῖες, καὶ ἰδιαίτερα τὸν Χριστιανισμό, σὲ γκέτο ὅπου θὰ ἐπιτρέπεται νὰ ζεῖ, ὄχι ὅμως καὶ νὰ δρᾶ κοινωνικά. Ἔμμεσα ζητεῖ νὰ προωθήσει τὸ παλαιὸ σοβιετικὸ πρότυπο γιὰ τὸν περιορισμὸ τῆς θρησκείας. Ὅπως φάνηκε στὴ διαδικασία τῆς σύνταξης τοῦ Εὐρωπαϊκοῦ Συντάγματος, οἱ φονταμενταλιστὲς τῆς laicite πέτυχαν νὰ ἔχουν ἀποφασιστικὴ ἐπιρροή.

Παράλληλα μὲ τὸ ρεῦμα τῆς ἐκκοσμίκευσης, τὸ κοινό τῆς Εὐρώπης ἐπηρεάζεται τελευταίως ἀπὸ ἀόριστες θρησκευτικὲς μεταφυσικὲς ἰδέες. Χαρακτηριστικὰ τὴν ἀποκαλύπτουν τὰ best seller τῆς παιδικῆς λογοτεχνίας. Γιὰ τὰ παιδιὰ τοῦ 20ου αἰώνα, ἕνας ἀπὸ τοὺς πιὸ ἀγαπημένους ἥρωες ἦταν ὁ Oliver Twist τοῦ Ch. Dickens. Στὶς ἀρχὲς τοῦ 21ου αἰώνα, τὴ θέση του ἔχει πάρει ὁ Χάρυ Πότερ τῆς G.K. Rowling. Στὴν ἱστορία τοῦ Oliver Twist, τὸ Καλὸ καὶ τὸ Κακὸ προσδιορίζονται σὲ μεγάλο βαθμὸ μὲ κοινωνικοὺς ὅρους. Στὶς περιπέτειες τοῦ Χάρυ Πότερ, τὸ Καλὸ καὶ τὸ Κακὸ ἀνήκουν στὴ σφαῖρα τῆς μεταφυσικῆς καὶ ἐκπορεύονται ἀπὸ τὴ μοῖρα. Στὴν πρώτη περίπτωση, ἡ τραγικότητα τῆς ζωῆς μεταμορφώνεται μὲ τὴν παρέμβαση ἑνὸς εὐγενοῦς διανοούμενου. Ἀντίθετα, ὁ ἥρωας τῶν σημερινῶν παιδικῶν βρίσκει καταφύγιο στὸ σκοτεινὸ κόσμο τῆς φαντασίας, διότι τὸ ὁρατὸ περιβάλλον τοῦ εἶναι ἐχθρικό. Τὸ μαγικὸ ραβδὶ στὸ χέρι του ἀλλάζει τὴν εἰκόνα τοῦ κόσμου. Πρόθεσή του εἶναι νὰ ὁρίσει τὸ περιβάλλον του χρησιμοποιώντας μεταφυσικὲς ἀόρατες δυνάμεις τοῦ σύμπαντος. Ἡ ἐκπληκτικὴ ἐπιτυχία στὸ εὐρὺ ἀναγνωστικὸ κοινὸ σὲ πάρα πολλὲς χῶρες φανερώνει τὴν ἰδιαίτερη γοητεία ποὺ ἀσκεῖ σήμερα ἡ φυγὴ στὸ φανταστικό, σὲ κόσμους μαγικούς, Συγχρόνως, ὅμως, φανερώνει τὸ ἐνδιαφέρον γιὰ μία περιοχὴ ποὺ ὑπερβαίνει τὴν κλασικὴ λογικὴ στὴν ὁποία στηρίχθηκε ὁ Εὐρωπαϊκὸς Διαφωτισμὸς στὸ χῶρο τῆς ἐπιστήμης, τῆς φιλοσοφίας, τῆς αἰσθητικῆς δίνοντας ἀπόλυτη ἐμπιστοσύνη στὴν κριτικὴ λειτουργία τοῦ ὀρθοῦ λόγου σὲ ὅλα τὰ ἐπίπεδα.

Ὁ προηγούμενος αἰώνας κύλησε μέσα στὴν ἐπιρροή, ἀλλὰ καὶ τὶς ἀναστατώσεις καὶ τὶς ἐλπίδες ποὺ δημιούργησαν σὲ ἑκατομμύρια ἀνθρώπους ἀπὸ τὴ μία πλευρὰ ὁ Μαρξισμὸς καὶ ὁ Λενινισμός, μὲ τὸ ὄνειρο τῆς κοινωνικῆς δικαιοσύνης, καὶ ἀπὸ τὴν ἄλλη ὁ Φιλελευθερισμός, ἡ βιομηχανικὴ ἐπανάσταση, ἡ ἀνάπτυξη τῆς τεχνολογίας ποὺ ὑποσχέθηκε τὴ λύση ὅλων τῶν ἀνθρώπινων προβλημάτων μὲ τὴν ἐπιστημονικὴ πρόοδο.

Παράλληλα μὲ τὴν ἐκκοσμίκευση καὶ τὴ θρησκευτικὴ ἀδιαφορία ποὺ διαχέονται στὴν Εὐρώπη, παρατηρεῖται σήμερα σὲ παγκόσμια κλίμακα μία ἀναζωπύρωση τοῦ θρησκευτικοῦ ἐνδιαφέροντος γιὰ τὸ Ὑπερβατικό, γιὰ τὸ Θεό. Μία μεταφυσικὴ ἀναζήτηση. Ἐδῶ ὅμως διαφαίνονται δύο κίνδυνοι: Πρῶτον, ἡ ἀλλοίωση τῆς θρησκευτικῆς ἐμπειρίας μὲ μεταλλαγμένα προϊόντα διάφορων θρησκευτικῶν θεωριῶν ποικίλης προέλευσης ποὺ προτείνουν μία ἀόριστη μεταφυσικὴ καὶ πνευματικότητα, ἡ ὁποία τελικὰ ὁδηγεῖ σὲ ἕνα ἀπροσδιόριστο κενό. Δεύτερον, ἡ στρέβλωση τοῦ θρησκευτικοῦ συναισθήματος, μὲ προσανατολισμὸ τὴν περιφρόνηση τῶν ἀντιφρονούντων καὶ τὸ μίσος. Μὲ ἀποκορύφωμα, ἕνα κράμα βίας καὶ θρησκευτικῶν συνθημάτων ποὺ ἐνισχύουν σειρὰ ἀπὸ τρομοκρατικὲς ἐνέργειες.

Στὸ θρησκευτικὸ μωσαϊκό της Εὐρώπης ἕνα σοβαρὸ τμῆμα πλέον κατέχει τὸ Ἰσλάμ. Στὴν Εὐρωπαϊκὴ Ἕνωση διαβιοῦν σήμερα πολλὰ ἑκατομμύρια μουσουλμάνοι διαφορετικῶν ἐθνικῶν καταγωγῶν: Περίπου 4 ἑκατ. στὴ Γαλλία, 2,5 ἑκατ. στὴ Γερμανία, 2 ἑκατ. στὴ Βρετανία, 0,5 ἑκατ. στὴν Ὀλλανδία, 0,5 ἑκατ. στὴν Ἰταλία, 300 χιλιάδες στὸ Βέλγιο, κλπ.

Μὲ τὴν ἔναρξη τοῦ 21ου αἰώνα, κεντρικὴ θέση στὴν παγκόσμια δημόσια σκηνὴ πῆρε μία ἔντονη ἀντιπαράθεση Δυτικοῦ κόσμου καὶ Ἰσλάμ, γεγονὸς ποὺ ἐπηρεάζει πολυτροπα καὶ τὴν Εὐρώπη. Οἱ τρομοκρατικὲς ἐνέργειες οἱ ὁποῖες ἄρχισαν μὲ αὐτὴ τῆς 11ης Σεπτεμβρίου τοῦ 2001 καὶ συνεχίστηκαν στὴ Μαδρίτη, τὸ Λονδίνο καὶ ἀλλοῦ, ἐγκαινίασαν τὴ σύγκρουση μεταξὺ ὁρισμένης μερίδας τοῦ Ἰσλὰμ καὶ τῆς Δύσης. Διάφορες ἐνέργειες τῶν Μεγάλων Δυνάμεων, ὅσο καὶ παραλείψεις, ἔχουν συμβάλλει στὸ νὰ φαίνεται ὅτι κινούμεθα πρὸς «σύγκρουση πολιτισμῶν». Πολλοὶ χριστιανοὶ τῆς Εὐρώπης ἀντιθέτως ἐπιμένουμε στὸ διάλογο καὶ τὴ σύμπραξη τῶν πολιτισμῶν, στὸ σεβασμὸ τῆς ἐλευθερίας καὶ τῶν δικαιωμάτων τῶν ἄλλων καὶ τὴν ἀποφυγὴ δαιμονοποιήσης τοῦ διαφορετικοῦ.

Τὸ ἐνδιαφέρον τοῦ Δυτικοῦ κόσμου ἔχει ἐπικεντρωθεῖ σὲ μία μορφὴ/τάση τοῦ Ἰσλάμ, τὴν ἐπιθετική, ποὺ ἐπικαλεῖται τὴ Τζιχάντ. Ὁ ὅρος αὐτὸς ἀνακριβῶς ἔχει ἀποδοθεῖ ὡς «ἱερὸς πόλεμος». Ἡ ἐτικέτα «ἱερὸς» εἶναι περιέργως μία δυτικὴ προσθήκη. Τζιχὰντ κατὰ κυριολεξία σημαίνει «τὸ νὰ ἀγωνίζεται, νὰ παλεύει κανεὶς» καὶ μπορεῖ καλύτερα νὰ ἀποδοθεῖ ὡς «πάλη» («ἀγώνας»). Ὁρισμένοι μουσουλμάνοι ὑποστηρίζουν ὅτι ἡ Τζιχὰντ ἀναφέρεται στὴν πνευματικὴ πάλη, ἄλλοι ὅτι στηρίζει τὴν ἄμυνα κατὰ τῆς διαφθορᾶς τῆς πίστης καὶ τῆς ἠθικῆς καὶ ὄχι τὸν ἐπιθετικὸ πόλεμο. Ἀλλὰ αὐτὲς οἱ ἑρμηνεῖες δὲν εἶναι ἀποδεκτὲς ἀπὸ τοὺς ἀκραίους ἰσλαμιστές, οἱ ὁποῖοι σὲ πολλὲς χῶρες ἐπηρεάζουν τὴν πλειοψηφία. Τὸ Ἰσλὰμ ὅμως στὸ σύνολό του δὲν ταυτίζεται μὲ τὴν τρομοκρατία. Κρύβει ἐπίσης πολὺ σημαντικὲς θρησκευτικές, πνευματικὲς καὶ πολιτιστικὲς δυνάμεις καὶ ὀφείλουμε νὰ τὸ προσεγγίσουμε μὲ ἰδιαίτερη προσοχή.

Ἡ Εὐρώπη δὲν νομίζω ὅτι ἀπειλεῖται ἀπὸ ἕνα τρομοκρατικὸ Ἰσλάμ. Τὸ πιὸ οὐσιαστικὸ πρόβλημα εἶναι ἡ μουσουλμανικὴ διείσδυση καὶ ἀνάπτυξη. Τὸ κρίσιμο σημεῖο γιὰ τὴν ἤπειρό μας σήμερα δὲν εἶναι τόσο ὅτι τὸ Ἰσλάμ, ἀραβικὸ - τουρκικό, συναντᾶ μία κατὰ παράδοση χριστιανικὴ κοινωνία, ὅσο ὅτι αὐτὸ εἰσέρχεται σὲ μία Εὐρώπη στὴν ὁποία ἡ χριστιανικὴ συνείδηση καὶ ζωὴ εἶναι διαβρωμένες ἀπὸ τὴν ἀδιαφορία καὶ τὴν ἐκκοσμίκευση. Μὲ λαοὺς ποὺ λέγονται μὲν χριστιανικοί, ἀλλὰ δὲν ἐμπνέονται ἀπὸ τὶς χριστιανικὲς ἀξίες, δὲν ζοῦν τὴ χριστιανικὴ πίστη. Αὐτὸ τὸ ἔλλειμμα πίστης, μὲ τὰ πολυποίκιλα κενὰ ποὺ ἀφήνει, μπορεῖ νὰ στοιχίσει πολλαπλὰ στὴ νέα συνύπαρξη ποὺ ἐπιχειρεῖται, διευκολύνοντας τὴν εὐρύτερη ἐπιρροὴ τοῦ Ἰσλάμ. Ἕνα θρήσκευμα μὲ πίστη καὶ ἐνθουσιασμὸ διαθέτει σφρίγος ἐπίδρασης, πράγμα τὸ ὁποῖο στερεῖται μία χαλαρὴ θρησκευτικὴ κοινωνία ποὺ στηρίζει τὴν ἰσχὺ της πρωτίστως στὸν τεχνολογικὸ ἐξοπλισμό.

Τὸ δέον γιὰ τοὺς χριστιανοὺς

Πρώτιστο χρέος τῶν χριστιανῶν τῆς Εὐρώπης ἀποτελεῖ ἡ ὑπέρβαση τῶν ἀντιθέσεων, οἱ ὁποῖες δὲν εἶναι μόνο θρησκευτικοῦ χαρακτήρα, ἡ συνεργασία μεταξύ τους καὶ ἡ συνειδητὴ προσπάθεια γιὰ περαιτέρω προσέγγιση.

Ἤδη στὸν προηγούμενο αἰώνα εἶχαν συντελεσθεῖ σοβαρὰ βήματα γιὰ τὴν καλύτερη γνωριμία καὶ ἐν πολλοῖς τὴν ἀλληλοκατανόηση. Στὴ Διάσκεψη τῶν Εὐρωπαϊκῶν Ἐκκλησιῶν (Conference of European Churches) μετέχουν σήμερα 126 εὐρωπαϊκὲς Ἐκκλησίες καὶ Κοινότητες (Ὀρθόδοξοι, Ἀγγλικανοί, Λουθηρανοί, Πρεσβυτεριανοί, Βαπτιστὲς καὶ ἄλλες προτεσταντικὲς ὁμάδες). Καὶ ἡ Διάσκεψη αὐτὴ συνεργάζεται ἁρμονικὰ μὲ τὸ «Συμβούλιο τῶν καθολικῶν ἐπισκοπικῶν Διασκέψεων» (Consilium Conferentiarum Episcoporum Europae [CCEE]). Ἐφέτος μάλιστα, ἑτοιμάζουμε ἀπὸ κοινοῦ τὴν 3η Εὐρωπαϊκὴ Οἰκουμενικὴ Συνέλευση (τὸ Σεπτέμβριο, στὸ Σιμπιοὺ τῆς Ρουμανίας), μὲ θέμα: «Τὸ φῶς τοῦ Χριστοῦ γιὰ τὴν Ἐκκλησία, τὴν Εὐρώπη, τὸν κόσμο». Στὸν αἰώνα μας, σὲ ἐπανειλημμένες ἐπίσημες συναντήσεις ἡγετῶν τῶν Εὐρωπαϊκῶν Ἐκκλησιῶν ἔχει διακηρυχθεῖ αὐτὴ ἡ ἀνάγκη, ὅπως τὸ προαναφερθὲν Μήνυμα τῶν Προκαθημένων τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν στὸ πανηγυρικὸ συλλείτουργο στὴ Βηθλεὲμ στὶς 7 Ἰανουαρίου 2000. Τελευταίως, στὶς διακηρύξεις στὴν Κωνσταντινούπολη ἀπὸ τὸν Οἰκουμενικὸ Πατριάρχη Βαρθολομαῖο καὶ τὸν Πάπα Βενέδικτο XVI, καθὼς καὶ κατὰ τὴν Ἐπίσκεψη τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Ἀθηνῶν Χριστοδούλου στὴ Ρώμη, κτλ.

Δὲν λείπουν ὅμως καὶ οἱ ἀντίθετες φωνὲς ποὺ ἐπιμένουν στὸ status quo. Τόσο στὴν Ἀνατολή, ὅσο καὶ στὴ Δύση, ὑπάρχουν ὁμάδες χριστιανῶν (πχ. ἀκραῖοι Εὐαγγελικοὶ καὶ Ὀρθόδοξοι κύκλοι) ποὺ ἀντιτίθενται σὲ πρωτοβουλίες γιὰ τὴ χριστιανικὴ προσέγγιση. Τὸ ἐπιχείρημα εἶναι ὅτι οἱ ἐπαφές μας μὲ τοὺς ἑτεροδόξους ἀπειλοῦν νὰ ἀλλοτριώσουν τὸ Ὀρθόδοξο φρόνημα κὰ ἦθος. Ἄλλοι πιστεύουμε ὅτι εἶναι χρέος μας νὰ συμμετέχουμε σ’ αὐτή, συμμεριζόμενοι τοὺς κοινοὺς προβληματισμοὺς καὶ προσφέροντας τὴν Ὀρθόδοξη μαρτυρία.

Ἀσφαλῶς, ὑπάρχουν πολλὰ προβλήματα θεολογικά, ἐκκλησιολογικά, πρακτικά, τὰ ὁποία χωρίζουν τοὺς χριστιανοὺς τῆς Εὐρώπης. Καὶ θὰ χρειασθεῖ ὑπεύθυνη καὶ συστηματικὴ συζήτηση ἐπὶ διαφόρων θεμάτων. Κανεὶς πάντως ἀπὸ ὅσους μετέχουν στὶς διαχριστιανικὲς σχέσεις δὲν εἶναι διατεθειμένος νὰ ἀρνηθεῖ τὴν ταυτότητά του. Ἄλλωστε, ἡ οὐσιαστικὴ συμβολή μας δὲν εἶναι ὁ συμβιβασμὸς - σιωπή, ἀλλὰ ἡ σοβαρὴ κριτικὴ σκέψη, ἡ προσφορὰ τοῦ θησαυροῦ τῆς παράδοσης καὶ θεολογίας ποὺ συνδέει ὀργανικὰ τὸ σήμερα μὲ τὴν ἀποστολικὴ ἐποχή.

Γενικὰ πάντως, θὰ ἦταν τραγικό, ἐνῶ οἱ πολιτικές, ἐπιστημονικές, πολιτιστικές, οἰκονομικὲς δυνάμεις προωθοῦν τὴν ἑνότητα τῶν πολιτῶν τῆς Εὐρώπης στηρίζοντας ἔτσι τὴν εἰρήνη καὶ τὴν ἀσφάλεια τῆς ἠπείρου, οἱ Ἐκκλησίες νὰ στηρίζουν καὶ νὰ ἐπιδιορθώνουν τὰ παραπετάσματα ἀνάμεσά τους. Κάτι χειρότερο: Θὰ ἦταν σκάνδαλο.

Παράλληλα πρὸς τὴν προσπάθεια προσέγγισης στὴ σύγχρονη συζήτηση γιὰ τὸν προσδιορισμὸ τῆς εὐρωπαϊκῆς ταυτότητας καὶ τὶς προοπτικές τῆς ἠπείρου μας, οἱ Χριστιανοὶ ὀφείλουμε νὰ ὑπενθυμίσουμε ὅτι: στὴ διαμόρφωση τοῦ εὐρωπαϊκοῦ πολιτισμοῦ, πρωταγωνιστικὸ ρόλο διαδραμάτισαν τὸ ἑλληνικὸ πνεῦμα, τὸ ρωμαϊκὸ καὶ τὸ χριστιανικό. Ἡ ἀρχαία ἑλληνικὴ σκέψη συνεισέφερε τὴν ἰδέα τῆς δημοκρατίας, τῆς ἐλευθερίας καὶ τοῦ κάλλους, ἡ ρωμαϊκὴ παράδοση τὶς ἀρχὲς τῆς ὀργάνωσης, τῆς διοίκησης καὶ τοῦ δικαίου, καὶ ὁ Χριστιανισμὸς τὴ δύναμη τῆς πίστης, τῆς συγγνώμης καὶ τῆς ἀγάπης. Ἀκόμη, ὁ Χριστιανισμὸς προσέφερε ζωτικὰ στοιχεῖα, ὅπως τὴν ἀποκάλυψη τῆς δυναμικῆς τῆς ἐλευθερίας καὶ τῆς ἀγάπης μέσα στὴν ἱστορία, τὴν πίστη σὲ κάτι ποὺ ἐκ πρώτης ὄψεως φαίνεται λογικὰ ἀδύνατο -κάτι ποὺ ὁδήγησε στὴ γενικότερη ἀναζήτηση τῆς ἀλήθειας καὶ τῆς ἐπιστημονικῆς πέρα ἀπὸ τὰ φαινόμενα καὶ τὴν ἁπλὴ ἀναγκαιότητα- καὶ μία διάθεση ἀγωνιστική, γιὰ τὴν αὐθυπέρβαση στὸν πνευματικὸ βίο, ἡ ὁποία ἀναδιπλώνει ὅλες τὶς ἀνθρώπινες δυνάμεις σὲ μία συνεχῆ μεταμορφωτικὴ πορεία.

Συχνὰ ἀποσποῦμε ὁρισμένες πνευματικὲς ἀξίες καὶ δίνουμε σ’ αὐτὲς ἀποκλειστικὰ τὴν ἰθαγένεια τῆς μίας ἢ τῆς ἄλλης καταγωγῆς. Ἱστορικὰ ὅμως αὐτὲς δέχθηκαν ἀλληλεπιδράσεις, ἀλληλοσυμπληρώθηκαν καὶ τελικὰ συμβιώνουν σὲ ἀλληλοπεριχώρηση. Ἀκόμα καὶ ὅταν ἀμφισβητήθηκαν ἀπὸ τὴ μία ἢ ἀπὸ τὴν ἄλλη πλευρά, ἐξελίχθηκαν καὶ ὡρίμασαν.

Ἡ πνευματικὴ ζωτικότητα τοῦ εὐρωπαϊκοῦ πολιτισμοῦ στηρίζεται στὴν πνευματικὴ ἀναζήτηση, τὴν κριτικὴ στάση, τὸ διάλογο, τὴν αὐτοκριτική, τὴν προσπάθεια ὑπερβάσης τῆς ἀποτυχίας, τὴ σύνθεση, τὸν οἰκουμενικὸ προβληματισμό. Αὐτὰ ἀσφαλῶς σχετίζονται τόσο μὲ τὴν κληρονομία τῆς ἑλληνικῆς σκέψης ὅσο καὶ μὲ τὴ δυναμική τῆς χριστιανικῆς ἠθικῆς: τὴ διάθεση μετανοίας, κάθαρσης καὶ ἀνανέωσης.

Εἶναι, λοιπόν, ἀνάγκη στὴ νέα ἰδεολογικὴ θρησκευτικὴ ζύμωση ἡ Εὐρώπη νὰ ἐπανεύρει τὸ πνευματικό της ὑπόβαθρο, τὶς χριστιανικές της ρίζες. Καὶ νὰ ἀφήσει ἐλεύθερα τοὺς χυμούς τους νὰ ζωογονήσουν τὴ ναρκωμένη πνευματική της ζωή. Νὰ συνειδητοποιήσει ὅτι δὲν ἀρκεῖ ἡ τεχνολογικὴ δύναμη γιὰ τὴ διαμόρφωση ἐλεύθερων καὶ ὑπεύθυνων ἀνθρώπων, γιὰ τὴν ἐξασφάλιση τῆς συνοχῆς τῆς κοινωνίας. Βεβαίως, οἱ χριστιανικὲς Ἐκκλησίες δὲν ἐπιτρέπεται νὰ γίνουν οὔτε κύριοι, οὔτε ὑπηρέτες, οὔτε ἐργαλεῖο τοῦ κράτους. H σαφὴς ἀναφορά μας στὶς χριστιανικὲς καταβολὲς τῆς Εὐρώπης οὔτε κατὰ τῆς ἀνεξιθρησκείας εἶναι οὔτε κατὰ τῆς συνύπαρξης μὲ ἀνθρώπους ἄλλων θρησκευτικῶν παραδόσεων ἢ φιλοσοφικῶν ἀντιλήψεων. Ἀκριβῶς τὸ ἀντίθετο. Τὸ νηφάλιο χριστιανικὸ πνεῦμα ἐξασφαλίζει τὸν εἰλικρινῆ σεβασμὸ στὴν ἀξία τοῦ κάθε ἀνθρώπινου προσώπου καὶ λαοῦ.

Πιὸ ἄμεσα, στὴ δημόσια συζήτηση ποὺ γίνεται σήμερα στὴν Εὐρώπη, εἴμαστε ὑποχρεωμένοι νὰ ὑπερασπισθοῦμε τὸ δικαίωμα τοῦ ἀνθρώπου νὰ ἀναφέρεται στὸ ἱερό, στὸ ἅγιο, στὸν προσωπικὸ Θεὸ καὶ νὰ ἐκφράζει δημόσια τὴν πίστη του. Ὁ χλευασμὸς τῆς χριστιανικῆς πίστης ποὺ καλλιέργησαν ὁρισμένοι μαχητικοὶ ἀθεϊστικοὶ κύκλοι, δὲν ἔχει θέση σὲ μία Εὐρώπη, ἡ ὁποία στηρίζεται στὸ σεβασμὸ τῆς προσωπικῆς ἐλευθερίας. Εἴμαστε ὑποχρεωμένοι νὰ ὑπερασπισθοῦμε τὸ δικαίωμα τῶν Ἐκκλησιῶν μας νὰ ρυθμίζουν ἐλεύθερα τὴ συμπεριφορὰ τους σύμφωνα μὲ τὶς δικές τους παραδόσεις καὶ νὰ διακηρύσσουν δημόσια τὶς χριστιανικές τους πεποιθήσεις.

Οἱ Ἐκκλησίες τῆς Εὐρώπης ὀφείλουν προσέτι νὰ ὑπενθυμίζουν πρὸς ὅλες τὶς κατευθύνσεις ὅτι ἡ ἤπειρός μας εἶναι πολὺ εὐρύτερη ἀπὸ ὅ,τι ἡ Εὐρωπαϊκὴ Ἕνωση. Καὶ ὅτι ἀποτελοῦν τὸν αὐτονόητο πνευματικὸ δεσμὸ μὲ ὅλες τὶς εὐρωπαϊκὲς χῶρες, οἱ ὁποῖες ἀκόμη δὲν ἀνήκουν σὲ αὐτή, ἐπιμένοντας στὴν ἀνάγκη συνδιαλλαγῆς καὶ συμφιλίωσης. Ἡ Εὐρώπη εἶναι ἕνα σύμπλεγμα ἀπὸ ἄπειρες ἀντιθέσεις. Διαφορετικὲς καὶ πολὺ συχνὰ ἀντίθετες ψυχικὲς διαθέσεις γεννιοῦνται στὸν Βορρᾶ καὶ τὴ Μεσημβρία, στὴ Δύση καὶ τὴν Ἀνατολή. Τὸ εὐρωπαϊκὸ πνεῦμα προϋποθέτει τὴν κατανόηση τῆς ἁρμονίας τοῦ εὐρωπαϊκοῦ συνόλου. Ἡ μεγάλη ἀξία αὐτοῦ τοῦ συνόλου εἶναι ὅτι κατόρθωσε νὰ ἑνώσει σὲ μία ἀνώτερη σύνθεση τὶς ἀντιθέσεις ποὺ τὸ ἀποτελοῦν (Γ. Θεοτοκᾶς). Οἱ Ἐκκλησίες τῆς Εὐρώπης καλοῦνται νὰ συμβάλλουν στὴν ἁρμονικὴ συμβίωση τῶν εὐρωπαϊκῶν λαῶν δείχνοντας σεβασμὸ στὴν ποικιλία τῶν παραδόσεών τους, καλοῦνται νὰ ἐργασθοῦν γιὰ μία ἑνότητα σεβόμενη τὴ διαφορετικότητα.

Τὸ σημαντικότερο, ὅμως, γιὰ τοὺς Χριστιανοὺς εἶναι ἡ ἐσωτερικὴ ἀνανέωση καὶ ἡ οὐσιαστικὴ βίωση τῶν ἄρχων τοῦ Εὐαγγελίου. Ἕνας ἐπιφανειακὸς καὶ συμβατικὸς Χριστιανισμὸς δὲν μπορεῖ νὰ προσφέρει κάτι τὸ οὐσιαστικό. Ἐπιβάλλεται, κατὰ πρῶτο λόγο, οἱ χριστιανοὶ νὰ διατηρήσουμε τὸν ὀργανικὸ δεσμὸ μὲ τὶς ρίζες μας. Νὰ βιώνουμε στὸ σήμερα τὸ μυστήριο τῆς Ἀγάπης τοῦ Θεοῦ, τῆς ταπείνωσης, τῆς αὐτοθυσίας, τῆς ἀλληλεγγύης, τῆς εἰλικρινοῦς ἀγάπης πρὸς ὅλους.

Γιὰ νὰ ἀνταποκριθοῦν στὸν ἱστορικό τους ρόλο οἱ Ἐκκλησίες καὶ νὰ συμβάλλουν στὴν πνευματικὴ πορεία τῆς Εὐρώπης, θὰ χρειασθεῖ πρὶν ἀπὸ ὅλα νὰ εἶναι συνεπεῖς στὸ μυστηριακὸ - σωτηριολογικὸ τους χαρακτήρα. Νὰ μὴν καταντήσουν σὰν μερικὰ ἀπὸ τὰ πολλὰ ΜΚΟ (Μὴ Κυβερνητικοὺς Ὀργανισμούς), ὅπως ὁρισμένοι θὰ προτιμοῦσαν. Ἡ Ἐκκλησία πρέπει νὰ εἶναι φανέρωση τοῦ μυστηρίου τῆς οἰκονομίας τοῦ Θεοῦ ἐν Χριστῷ διὰ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. «Σῶμα Χριστοῦ», χῶρος ὅπου τελεσιουργεῖται ἡ μεταμόρφωση τοῦ ἀνθρώπου, ἡ ὑπέρβαση τῆς ὑπαρξιακῆς του ἀγωνίας, ἡ ἕνωσή του μὲ τὸ Θεὸ τῆς ἀγάπης. Εὐχαριστιακὴ κοινότητα πιστῶν ποὺ βιώνει τὴ λύτρωση ἀπὸ τὴ φθορά, ποὺ ἀπαντᾶ στὶς βαθύτερες πνευματικὲς ἀναζητήσεις τοῦ ἀνθρώπου, ποὺ προσφέρει τὴν πνευματικὴ ἀναγέννηση, τὴ νοηματοδότηση τῆς ἀνθρώπινης ὕπαρξης, ποὺ βοηθεῖ τὸν ἄνθρωπο νὰ ἀντιμετωπίζει τὴ ζωὴ καὶ τὸ θάνατο μὲ τὴν πνοὴ καὶ τὴ δύναμη τῆς Ἀνάστασης.

Συμβολὴ στὴν ἐνδυνάμωση βασικῶν πνευματικῶν ἀξιῶν

Οἱ χριστιανοὶ τῆς Εὐρώπης ἔχουν ἱστορικὸ χρέος νὰ συνεχίσουν νὰ συμβάλλουν οὐσιαστικὰ στὴ στήριξη τῶν πνευματικῶν ἀξιῶν ποὺ γεννήθηκαν στοὺς κόλπους τους καὶ νὰ ἐκφράζουν τὸ βαθύτερο μήνυμά τους. Ἐπισημαίνω μερικὲς βασικὲς ἀπὸ αὐτές:

Τονισμὸς τῆς ἀξιοπρέπειας τοῦ κάθε ἀνθρώπινου προσώπου ὡς βασικοῦ ἀνθρώπινου δικαιώματος. Ἡ ἀρχὴ αὐτή, ποὺ ἀποτέλεσε τὸ θεμέλιο τῆς νομοθεσίας τῶν εὐρωπαϊκῶν κρατῶν, στηρίχθηκε σὲ ἕνα ὑποσυνείδητο ποὺ διαμορφώθηκε ἀπὸ τὴ χριστιανικὴ πίστη. Ὅπως τονίζει ὁ Μπερντιάγεφ, «Ὁ ἀνθρωπισμός, καὶ συνεπῶς ἡ ἀξιοπρέπεια τοῦ ἀνθρώπου, μπορεῖ νὰ ἀναγεννηθεῖ μόνο ἀπὸ τὰ θρησκευτικὰ βάθη. Ἡ ἀξιοπρέπεια τοῦ προσώπου προϋποθέτει τὴν ὕπαρξη τοῦ Θεοῦ». Ἡ ἀνθρώπινη ἀξιοπρέπεια δὲν ἀποτελεῖ μία ἀόριστη ἀστικὴ ὑπερηφάνεια. Στηρίζεται στὴν πίστη ὅτι ὁ ἄνθρωπος εἶναι ἱερὸ πρόσωπο, δημιούργημα τοῦ προσωπικοῦ Θεοῦ.

Συνέπεια τῆς προηγουμένης ἀρχῆς εἶναι ὁ σεβασμὸς πρὸς κάθε ἀνθρώπινο πρόσωπο, ἀνεξαρτήτως καταγωγῆς, φύλου, παιδείας, θρησκευτικῶν πεποιθήσεων, καθὼς καὶ ἡ διασφάλιση τῆς ἐλευθερίας του. Ἡ ἐλευθέρια εἶναι μία ἀπὸ τὶς πιὸ κεντρικὲς ἰδέες τοῦ Χριστιανισμοῦ. Ὁ ἐλεύθερος Θεὸς ἔπλασε τὸν ἄνθρωπο ἐλεύθερο καὶ γιὰ αὐτὸ ὑπεύθυνο γιὰ τὶς πράξεις του. Ἀξιοπρέπεια, ἐλευθερία καὶ ὑπευθυνότητα ἀλληλοπεριχωροῦνται. Σχετικὰ μὲ τὴν ἀτομικὴ ἐλευθερία, ὅπως παρατηρεῖ ὁ Οἰκουμενικὸς Πατριάρχης Βαρθολομαῖος: «πρέπει νὰ λεχθεῖ ὅτι ἡ ἐλευθερία μας δὲν εἶναι μόνο προσωπικὴ ἀλλὰ διαπροσωπική. Ὡς ἀνθρώπινα ὄντα δὲν δυνάμεθα νὰ εἴμεθα γνησίως ἐλεύθεροι μένοντας ἐν ἀπομονώσει, ἀρνούμενοι τὴ σχέση μας μὲ τοὺς συνανθρώπους μας. Δυνάμεθα νὰ εἴμεθα γνησίως ἐλεύθεροι ἐὰν γίνωμεν μέρος μίας κοινότητος ἄλλων ἐλευθέρων προσώπων. Ἡ ἐλευθερία δὲν εἶναι μοναχική, εἶναι κοινωνική».

Ἡ βιβλικὴ πίστη περὶ γάμου καὶ οἰκογένειας διαμόρφωσε τὶς ἀρχὲς γιὰ τὴ μονογαμία ποὺ ἀποτέλεσε τὸ κύτταρο τῆς εὐρωπαϊκῆς κοινωνίας καὶ καθόρισε τὶς σχέσεις τῶν δύο φύλων. Τόνισε καὶ ἀνέπνευσε τὴν πιστότητα καὶ τὴν προσωπικὴ ἀπάρνηση ὡς βασικὸ στοιχεῖο γιὰ τὴν ἀντοχή του. Ἂν διαταραχθεῖ ἡ βασικὴ αὐτὴ δομή, ἡ κοινωνία ὁδηγεῖται στὴν παρακμή. Οἱ χριστιανοὶ τῆς Εὐρώπης ἔχουμε τὸ δικαίωμα ἀλλὰ καὶ τὸ καθῆκον νὰ ὑπερασπισθοῦμε τὶς ἀλήθειες αὐτές, στὶς ὁποῖες στηρίχθηκε ὅ,τι πιὸ μεγαλειῶδες καὶ ἁγνὸ δημιούργησε ὁ εὐρωπαϊκὸς πολιτισμός.

Κάθε πιστὸς χριστιανὸς ὀφείλει νὰ εἶναι ὑπεύθυνος πολίτης τῆς χώρας του καὶ γενικότερά της Εὐρώπης. Νὰ κινεῖται μὲ συνέπεια, ἐντιμότητα καὶ δημιουργικότητα, νὰ συμβάλλει στὴ διαμόρφωση τῆς κοινωνίας προσώπων, ἐνισχύοντας τὴ δικαιοσύνη, τὴν ἰσότητα, τὴν ἀλληλεγγύη σὲ ἐπάλληλους κύκλους. Ἀρχίζοντας ἀπὸ τὸ συγκεκριμένο λαὸ στὸν ὁποῖον ἀνήκει, ἀγκαλιάζοντας ὅλους τους λαοὺς τῆς Εὐρώπης καὶ ἐπεκτείνοντας τὸ ἐνδιαφέρον του γιὰ τὴν ἐπικράτηση τῶν ἀξιῶν αὐτῶν σὲ ὅλη τὴ γῆ.

Σοβαρὴ ἐπικαιρότητα ἀποκτᾶ καὶ τὸ ἀσκητικὸ ἦθος τῆς λιτότητας καὶ ἐγκράτειας ποὺ ἀκραιφνέστερα ἔχει τονισθεῖ στὴν Ἀνατολικὴ Χριστιανοσύνη. Ἡ καλλιέργειά του μπορεῖ νὰ συμβάλλει ὡς ἀνάχωμα στὸν χείμαρρο τοῦ καταναλωτισμοῦ, ὁ ὁποῖος ἀπειλεῖ νὰ κατακλύσει τὴ ζωή μας μὲ συσσώρευση ἀχρήστων πραγμάτων ποὺ προβάλλονται ὡς ἀναγκαῖα.

Παρὰ τὴν πρόοδο καὶ τὶς πολλὲς ἐξελίξεις τοῦ δυτικοῦ πολιτισμοῦ, ὁρισμένα χαρακτηριστικά τοῦ ἀνθρώπου παραμένουν σταθερὰ στοὺς αἰῶνες: Ἡ πλεονεξία, ἡ βία, ἡ ἀλαζονεία, ἡ ὑποκρισία, γενικὰ ἡ ἁμαρτία. Ἰδιαίτερα στὴν ἐποχὴ μας ἔχουν προστεθεῖ οἱ ἀναστατώσεις ποὺ φέρνουν στὴν ἀτομικὴ καὶ στὴν κοινωνικὴ ζωὴ τὰ ναρκωτικά, τὸ aids, ἡ αἴσθηση μοναξιᾶς καὶ κενοῦ, ἡ ἔλλειψη νοήματος στὴ ζωή. Ἀσφαλῶς δὲ τὰ προβλήματα δὲν τὰ λύνουν οἱ γενικόλογες ἰδέες καὶ ἡ ξύλινη γλώσσα ποὺ ἐπαναλαμβάνει μηχανικὰ λέξεις μὲ ἱερὴ σημασία. Ποιὸς θὰ μεταφέρει παλμὸ ζωῆς; Χρειάζεται πίστη καὶ ἐνθουσιασμὸς γιὰ τὴν πορεία τῆς Εὐρώπης, πίστη στὸν ἄνθρωπο καὶ τὸ μέλλον του. Κρυστάλλινη πηγὴ αὐτοῦ του εἴδους πίστης παραμένει ἡ ἀλήθεια τοῦ Εὐαγγελίου.

Ἡ μεγαλειώδης ὅμως συμβολὴ τῆς χριστιανικῆς πίστης ὑπῆρξε –καὶ παραμένει εἰς τὸ διηνεκὲς- ἡ ἀρχὴ τῆς ἀγάπης, μὲ τὸ εὖρος, τὸ βάθος καὶ τὸ ὕψος ποὺ δόθηκε στὴν ἔννοιά της. Μέσα σὲ αὐτή, ἰδιαίτερη σημασία ἔχει ὁ τονισμὸς τῆς συγγνώμης. Ἡ δυνατότητα συγχώρησης ἐξουδετερώνει ἀντιθέσεις καὶ πολύμορφες ἔχθρες, γιὰ νὰ ὁδηγήσει στὴν οὐσιαστικὴ συμφιλίωση ἀτόμων καὶ λαῶν. Ἡ ἔμπνευση ποὺ προσέφερε ἡ χριστιανικὴ πίστη σὲ ἑκατομμύρια πιστοὺς γιὰ τὴ βίωση τῆς συγχωρητικότητος καὶ τῆς ἀγάπης εἶναι ἱστορικὰ τεκμηριωμένη. Χωρὶς ἀγάπη, ὁ εὐρωπαϊκὸς πολιτισμὸς χάνει τὴν πνοή, τὴ δύναμη καὶ τὴν ὀμορφιά του.

Ἡ ἀναζωογόνηση, λοιπόν, καὶ ὄχι ἡ περιθωριοποίηση τῆς χριστιανικῆς πίστης, ἡ βίωση τῆς οὐσίας, τῆς δύναμης καὶ τοῦ κάλλους της θὰ βοηθήσουν τὶς εὐρωπαϊκὲς κοινωνίες νὰ διατηρήσουν τὴν ταυτότητά τους καὶ νὰ ἀναπτύξουν τὶς ἀξίες ποὺ ἀποτελοῦν τὸν πυρήνα τοῦ εὐρωπαϊκοῦ πολιτισμοῦ, καθὼς καὶ τὸν δημιουργικὸ δυναμισμό τους.

Γιὰ νὰ βρισκόμαστε οἱ χριστιανοὶ στὴν πνευματικὴ ἐμπροσθοφυλακὴ τῆς σύγχρονης Εὐρώπης, ὀφείλουμε νὰ δίνουμε μεγαλύτερη προσοχὴ καὶ σὲ μερικὰ γενικότερα κρίσιμα προβλήματα.

Ἐπιβάλλεται νὰ ἀντισταθοῦμε στὴ χρησιμοποίηση τῆς θρησκείας γιὰ πολεμικὲς συγκρούσεις, καθὼς καὶ γιὰ στήριξη καὶ τόνωση τῆς τρομοκρατίας. Στὴν ἐποχή μας, οἱ θρησκεῖες ἐξακολουθοῦν νὰ ἔχουν ἐπιρροή, ἀλλὰ βεβαίως δὲν καθορίζουν τὶς ἀποφάσεις τῶν πολιτικῶν ἡγετῶν καὶ τῶν οἰκονομικῶν παραγόντων. Οἱ τελευταῖες λαμβάνονται βάσει ἄλλων κριτηρίων καὶ συμφερόντων. Συγχρόνως ὅμως, ἡγετικὰ χείλη τῶν ἀντιμαχομένων χρησιμοποιοῦν τὴ θρησκευτικὴ ὁρολογία ἐπικαλούμενοι τὸ Θεό. H θρησκευτική, λοιπόν, συνείδηση καλεῖται νὰ ἀντισταθεῖ, ὥστε νὰ μείνει τὸ θρησκευτικὸ συναίσθημα στὸν ἱερὸ ρόλο του: τὴν εἰρήνευση, τὴν καταλλαγή, τὴ συγγνώμη, τὴν ἐπούλωση τῶν τραυμάτων.

Στὸν προηγούμενο αἰώνα, τὸ ρόλο τοῦ πρωταγωνιστῆ γιὰ τὴν κοινωνικὴ δικαιοσύνη καὶ τοῦ ὑπερασπιστῆ τῶν φτωχῶν εἶχε κατεξοχὴν ἀναλάβει τὸ κομμουνιστικὸ κίνημα βασισμένο σὲ ἀθεϊστικὲς προϋποθέσεις. Στὸν αἰώνα μας, βλέπουμε νὰ διεκδικοῦν ἕναν τέτοιο πρωταγωνιστικὸ ρόλο προστασίας καὶ ὑπεράσπισης τῶν φτωχῶν ὁρισμένες Ἰσλαμικὲς ὁμάδες. Θὰ εἶναι ἕνα ἀπὸ τὰ μεγαλύτερα σκάνδαλα νὰ ἐπιτρέψουμε καὶ στὸν αἰώνα μας ὁ χριστιανικὸς κόσμος νὰ σταθεῖ ἀδιάφορος στὸ θέμα τῆς φτώχειας καὶ οἱ χριστιανοὶ νὰ συμμαχοῦν κυρίως μὲ τὰ στρώματα τῶν πλουσίων καὶ τῶν κραταιῶν, ἀδιαφορώντας γιὰ τὰ ἑκατομμύρια τῶν συνανθρώπων μας, στὴν Εὐρώπη καὶ γενικότερα στὸν κόσμο ὅπου ζοῦν (ἀκριβέστερα ἀργοπεθαίνουν) κάτω ἀπὸ τὸ ὅριο τῆς φτώχειας. Ὅπως χαρακτηριστικὰ παρατήρησε πρόσφατα ὁ Μοχάμαντ Γιούνους (Νόμπελ Εἰρήνης τοῦ 2006), τὸ 60% τῶν κατοίκων τῆς γὴς ζεῖ μόνο μὲ τὸ 6% τῶν πόρων της. Ἡ παρουσία τῆς Ἐκκλησίας ὀφείλει νὰ εἶναι ἀδιάκοπα προφητικὴ καὶ κριτικὴ στὰ διάφορα φαινόμενα ἀδικίας καὶ ἀναλγησίας ἀπέναντι στὴν ἐξαθλίωση. Μὲ θυσιαστικὴ ἄσκηση τῆς διακονίας της, δίνοντας τὸ παράδειγμα μὲ ζωὴ λιτότητας καὶ ἐγκρατείας.

Οἱ πνευματικὲς ἀρχές, στὶς ὁποῖες θεμελιώθηκε ὁ εὐρωπαϊκὸς πολιτισμός, ἔχουν πανανθρώπινη ἐμβέλεια. Ἡ νέα Εὐρώπη δὲν δικαιοῦται νὰ κλεισθεῖ στὸν ἑαυτό της καὶ νὰ ἐνεργεῖ μὲ βάση τὰ ἑκάστοτε δικά της συμφέροντα. Εἶχε καὶ ἔχει οἰκουμενικὴ εὐθύνη. Τὸ οἰκουμενικὸ αὐτὸ ὅραμα, ἄμεση συνέπεια τῆς χριστιανικῆς συνείδησης, ἀποτελεῖ μία ἀναμφισβήτητη πνευματικὴ εὐρωπαϊκὴ ἀξία. Ἡ Εὐρώπη, ποὺ στὸν προηγούμενο αἰώνα ἀντιμετώπισε ὑπεροπτικὰ καὶ ὠφελιμιστικά τους λαοὺς ἄλλων ἠπείρων, εἶναι καιρὸς νὰ συγκροτήσει τὴν οἰκουμενικὴ συνείδηση καὶ σκέψη της γιὰ νὰ ἐκτελέσει τὸ χρέος της στὴν ἀνθρωπότητα, ἰδίως σὲ ὅ,τι ἀφορᾶ στὴν ἐξασφάλιση τῆς παγκόσμιας εἰρήνης καὶ δικαιοσύνης. Οἱ χριστιανοὶ τῆς Εὐρώπης ὀφείλουν νὰ λαμβάνουν πρωτοποριακὲς πρωτοβουλίες σὲ παγκόσμια προβλήματα καὶ νὰ πρωτοστατοῦν στὸν ἀγώνα γιὰ τὴν προστασία τοῦ φυσικοῦ περιβάλλοντος, γιὰ τὴν εἰρήνη ἁπανταχοῦ τῆς γῆς. Ὁραματιζόμαστε μία Εὐρώπη, ἡ ὁποία ἐμπνεόμενη ἀπὸ τὰ χριστιανικὰ ἰδανικὰ τοῦ σεβασμοῦ πρὸς τὴν ἀξία τοῦ κάθε ἀνθρώπου, τῆς ἐλευθερίας καὶ τῆς ἀγάπης θὰ ἀγωνίζεται γιὰ τὴν ὀρθὴ ἐξέλιξη τῆς παγκοσμιοποίησης, ἔτσι ὥστε ἀντὶ μιᾶς διαδικασίας ποὺ μετατρέπει λαοὺς καὶ ἀνθρώπους σὲ ἄψυχο ὑλικό, χρήσιμο γιὰ τὴν οἰκονομικὴ καὶ πολιτικὴ ἐκμετάλλευση μιᾶς ἀνώνυμης ὀλιγαρχίας, νὰ προχωρήσουμε σὲ μία παγκοσμιοποίηση δικαιοσύνης καὶ ἀλληλεγγύης.

Κύκλοι οἱ ὁποῖοι ἐπιδιώκουν νὰ ὑποτιμήσουν τὴ συμβολὴ τῆς χριστιανικῆς πίστης στὴν Εὐρώπη ἐπικαλοῦνται συχνὰ τὴν ἀπόλυτη κυριαρχία τῆς Ἐπιστήμης καὶ τῆς Τεχνολογίας. Ὁρισμένοι μάλιστα ὑποστηρίζουν ὅτι αὐτὲς συγκρούονται μὲ τὴν πίστη. Ἡ χριστιανικὴ πίστη, μέσα στὸ πλαίσιο τοῦ γενικοῦ σεβασμοῦ τῆς ἐλευθερίας τοῦ ἀνθρώπινου προσώπου, ἀποδέχεται καὶ τὴν ἐλευθερία γιὰ αὐθεντικότερη γνώση. Εἰδικότερα, ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἔχει ἀποφύγει νὰ ἐπιζητεῖ νὰ κηδεμονεύσει τὴν ἐξέλιξη τῆς ἐπιστημονικῆς προσπάθειας, νὰ σπεύδει νὰ λαμβάνει θέση γιὰ κάθε ἐμφανιζόμενο νέο ἐπιστημονικὸ ἐρώτημα, ὅπως εἶχαν τὴν τάση νὰ κάνουν ὁρισμένες Ἐκκλησίες στὴ Δύση. Γιὰ τὴν Ὀρθόδοξη συνείδηση, ἡ ἐλευθερία τῆς ἔρευνας ἀποτελεῖ θεοσδοτο δῶρο στὸν ἄνθρωπο.

Εὐτυχῶς, στὴν Ἀνατολικὴ παράδοση ἔχει ἀποφευχθεῖ κατὰ τὸ δυνατὸν κάθε σύγκρουση μεταξὺ ἐπιστήμης καὶ θεολογίας, λόγω τῆς διπλῆς μεθοδολογίας τῶν Ὀρθοδόξων Πατέρων, ἡ ὁποία θεμελιοῦται στὴν ὀντολογικὴ διάκριση μεταξὺ κτιστοῦ καὶ ἄκτιστου. Συγχρόνως ὅμως μὲ αὐτὴ τὴν κατάφαση, ἡ χριστιανικὴ σκέψη ἐπισημαίνει πρῶτον, τοὺς κινδύνους ποὺ κρύβονται πίσω ἀπὸ ὁρισμένα ἐπιστημονικὰ ἐπιτεύγματα, δεύτερον, τὰ ὅρια τῆς ἀνθρώπινης γνώσης καὶ τρίτον, τὴν ὕπαρξη μίας ἄλλης «γνώσης». Ἂν ὑπογραμμίζουμε τὸ σεβασμὸ στὴν ἐλευθερία καὶ τὴν ἀξία τῆς ἐπιστημονικῆς ἔρευνας, στὴν ἑπόμενη φάση τῆς ἐφαρμογῆς καὶ τῆς χρησιμοποίησης τῆς νέας γνώσης, μὲ τὸν ἴδιο καὶ μεγαλύτερο ἐνθουσιασμὸ τονίζουμε τὴ σημασία καὶ τὴν ἀξία μιᾶς ἄλλης κατηγορίας ὑπαρκτικῆς, τῆς Ἀγάπης. Αὐτὴ δὲν ὑπάγεται ἄμεσα στὸ ἐπιστημονικὸ πεδίο, ἀποδεικνύεται ὅμως πολλαπλὰ ἀπαραίτητη γιὰ τὴν ὀρθὴ ὁριοθέτηση τῆς ἐλευθερίας καὶ τὴν ἀξιοποίηση τῶν καρπῶν τῆς ἐπιστήμης μὲ τὸν περιορισμὸ τοῦ ἐγωκεντρισμοῦ καὶ τὴν οὐσιαστικὴ κοινωνία μὲ τὸ συνάνθρωπο, τὴν τελικὴ ἑνότητα ἀλήθειας, κάλλους καὶ ἀγάπης.

Στὶς ἀρχὲς τοῦ προηγούμενου αἰώνα, ὁ Oswald Spengler ὑποστήριξε ὅτι ὑπάρχει μία φυσικὴ ἱστορικὴ ἐξέλιξη τῶν μεγάλων πολιτισμῶν: γέννηση, ἀνάπτυξη, ἀνθοφορία, καρποφορία καὶ γήρανση, μὲ κατάληξη τὸν θάνατο. Ἡ ἄποψη τοῦ ἦταν ὅτι ὁ Δυτικὸς πολιτισμὸς ἔχει φθάσει στὴν τελικὴ αὐτὴ φάση. Ἀντίθετα πρὸς αὐτὴ τὴν ἄποψη ὀρθώθηκαν πολλὲς φωνές, μεταξὺ τῶν ὁποίων διακρίνεται αὐτὴ τοῦ Arnold Toynbee. Ὁ τελευταῖος ἐπισημαίνει τὴ διαφορὰ μεταξὺ ὑλικῆς καὶ τεχνολογικῆς προόδου ἀφενός, καὶ τῆς γνήσιας προόδου ἀφετέρου, τὴν ὁποία ὀνομάζει spiritualisation (πνευματοποίηση). Βλέπει τὶς ρίζες τῆς κρίσης τοῦ Δυτικοῦ κόσμου στὴν ἀπομάκρυνση ἀπὸ τὸ θρησκευτικὸ βίωμα καὶ στὴν υἱοθέτηση μίας λατρείας τῆς τεχνολογίας, τοῦ ἔθνους, τῆς στρατοκρατίας. Καὶ ταυτίζει τὴν κρίση μὲ τὴν ἐκκοσμίκευση. Ὡς θεραπευτικὴ ἀγωγὴ θεωρεῖται ἡ ἐπανενδυνάμωση τοῦ θρησκευτικοῦ στοιχείου. Στὴν ἀντίληψη περὶ βιολογικῆς παρακμῆς ἀντιτάσσει τὴ βουλητικὴ θέση ποὺ βασίζεται στὸ σφρίγος καὶ τὴ ζωτικότητα τῶν δημιουργικῶν μειονοτήτων καὶ τῶν διακεκριμένων προσωπικοτήτων.

Τέτοιες προσωπικότητες καλοῦνται νὰ προσφέρουν στὴν Εὐρώπη ἀπὸ τὶς τάξεις τοὺς οἱ χριστιανοί: ἀνθρώπους πίστης, ἀκέραιους, ὑπεύθυνους, ἐλεύθερους ἀπὸ τὴν πλεονεξία καὶ τὴν ὑποκρισία, ἐλεύθερους ἀπὸ τὶς συμβατικότητες καὶ τὶς φοβίες τοῦ αἰῶνος τούτου, ἀνιδιοτελεῖς, μὲ πνεῦμα θυσίας, ποὺ πιστεύουν καὶ ἀγωνίζονται γιὰ τὴν πανευρωπαϊκὴ καὶ παγκόσμια εἰρήνη, δικαιοσύνη, ἀλληλεγγύη καὶ πρόοδο.

Ἔτσι, διαμορφώνονται οἱ δημιουργικὲς μειονότητες ποὺ θὰ βοηθήσουν τὴν Εὐρώπη νὰ ἀνακαλύψει καὶ νὰ ἀναπτύξει τὰ καλύτερα στοιχεῖα τῆς κληρονομιᾶς της καὶ νὰ προχωρήσει σὲ μία νέα πνευματικὴ ἀκμή.