Παρεμβατική γονιμοποίηση: θεολογικά πνευματικά κριτήρια (Α’)

Η ορθόδοξη ηθική προσεγγίζει τον άνθρωπο με άπειρη φιλανθρωπία, ως δημιούργημα πλασμένο να μοιάσει στο Θεό, αλλά αλλοτριωμένο από την παρουσία και τη δύναμη της αμαρτίας στη ζωή του, προκειμένου να τον θεραπεύσει από τις συνέπειες της αμαρτίας. Στόχος της είναι η ένωση του ανθρώπου με τον Χριστό μέσω της χάριτος του Αγίου Πνεύματος στην ευχαριστιακή κοινωνία, η καλλιέργεια της εν Χριστώ ζωής στην καθημερινή ζωή μέσω της συμμόρφωσης της ανθρώπινης θέλησης στο θέλημα του Θεού και η μεταφορά του ανθρώπου από τον ιστορικό χωροχρόνο στην αιωνιότητα.*

*Συνεχίζουμε την παρουσίαση σε σειρά άρθρων της μελέτης σχετικά με την Παρεμβατική Γονιμοποίηση της καθηγήτριας Μ.Ε. και θεολόγου, Χαρίκλειας Φωτοπούλου. Πρόκειται για αναθεωρημένη έκδοση του κειμένου το οποίο κατατέθηκε στο ΕΑΠ ως μεταπτυχιακή – διπλωματική εργασία με επιβλέποντες τους κ. Ν. Κόϊο και Ντ. Αθανασοπούλου

Ο στόχος της ορθόδοξης ηθικής και ο φιλάνθρωπος χαρακτήρας της συντελούν στο να προσεγγίζει τα προβλήματα του ανθρώπου στις πραγματικές τους διαστάσεις και να τα αναγνωρίζει ως προβλήματα στη βάση τους ηθικά και πνευματικά, των οποίων η λύση πρέπει ν’ αναζητηθεί στο χώρο του προσώπου και της πνευματικής ζωής. Για το λόγο αυτό δεν προσδιορίζει και δεν επιβάλλει το εξουσιαστικό καλό, αλλά περιγράφει το ήθος της προσέγγισης των προβλημάτων και καλεί τον κάθε άνθρωπο να αξιολογεί υπεύθυνα τα παντοειδή προβλήματα, ν’ αποφασίζει για τον σωστό τρόπο δράσης και συμπεριφοράς κα να ενεργεί υπεύθυνα και με συνείδηση ελεύθερη για την επίλυσή τους στηριζόμενος σε αυθεντικά κριτήρια από την ορθόδοξη θεολογία και πνευματικότητα, που θεμελιώνουν το ορθόδοξο ήθος[1]. Έτσι, η ορθόδοξη ηθική περιγράφει το ήθος της προσέγγισης των αναπαραγωγικών τεχνικών και των ανακυπτόντων από την εφαρμογή τους προβλημάτων με κριτήρια που αντλεί από τη θεολογία του προσώπου, του γάμου και της τεκνογονίας.

Σύμφωνα με τη θεολογία του προσώπου ο άνθρωπος δημιουργήθηκε από τη θεία αγάπη ως ενιαία ψυχοσωματική ενότητα και συνάφεια κατ’ εικόνα Θεού κι έλαβε το χάρισμα να είναι πρόσωπο. Προικίστηκε δηλαδή με το χάρισμα να είναι συγκεκριμένη, μοναδική και ανεπανάληπτη ύπαρξη συγκεφαλαιώνουσα τα κοινά γνωρίσματα της ανθρώπινης φύσης κι έχουσα τη δυνατότητα να υποστασιάζει ελεύθερα τη ζωή ως αγάπη χωρίς τους περιορισμούς της κτιστότητας και της κοσμικής αναγκαιότητας και να βιώνει αυθεντικά την αλήθεια. Το πρόσωπο πραγματώνεται στην Εκκλησία μέσα από την κατακόρυφη αγαπητική κοινωνία με το Θεό και την οριζόντια αγαπητική σχέση με το συνάνθρωπο, η οποία διατηρεί την ενότητα των μελών κι αναδεικνύει τα πρόσωπα με τις ιδιαιτερότητες και τα χαρίσματά τους[2]. Ανυψώνεται δε και τελειοποιείται με τη θέωση, μια χαρισματική κατάσταση αγιασμού και ανύψωσης των ψυχικών δυνάμεων και ανύψωσης, αγιασμού και αφθαρτοποίησης του σώματος[3].

Μετά την εκ Θεού δημιουργία του πρώτου ανθρώπου ο κάθε άνθρωπος έρχεται στην ύπαρξη ως ένα συγκεκριμένο, μοναδικό και ανεπανάληπτο ανθρώπινο ον από τη στιγμή που ολοκληρώνεται η γονιμοποίηση, καθώς κατά το στάδιο της γονιμοποίησης συγγενάται η ψυχή με το σώμα[4]. Το ανθρώπινο αυτό ον είναι δώρο της αγάπης και της εμπιστοσύνης του Θεού προς τους γονείς και καρπός της ταπεινής και ελεύθερης υποταγής του θελήματος των γονέων στο θεϊκό θέλημα[5]. Κι ακόμη, όπως αποκαλύπτει το σκίρτημα του βρέφους Προδρόμου μπροστά στο βρέφος Ιησού (Λκ 1, 39-46), είναι ένα μοναδικό, ανεπανάληπτο και έτερο των άλλων πρόσωπο που βρίσκεται σε κοινωνία με τα άλλα πρόσωπα, φέρει την εικόνα του Θεού κι έχει κληθεί μέσα από μια δια βίου πνευματική πορεία να γίνει κατά χάριν Θεός[6]. Δεν είναι εν δυνάμει άνθρωπος, αλλά άνθρωπος με δυναμική προσώπου, που έχει το κατ’ εικόνα για να ζήσει το καθ’ ομοίωσιν κι ανήκει στους γονείς μόνο ως προς την ευθύνη και την προστασία.

Η ιδιαίτερη ταυτότητα του εμβρύου ως κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν Θεού ψυχοσωματικής ύπαρξης από τη στιγμή της γονιμοποίησης αποδεικνύει ότι η γονιμοποίηση σηματοδοτεί την εκ θελήματος Θεού και ανθρώπου έναρξη της ανθρώπινης ζωής και της επενέργειας της χάρης και της πρόνοιας του Θεού προς τον άνθρωπο[7], ενώ τα επόμενα στάδια της κύησης αποτελούν στάδια μιας πολύμηνης διαδικασίας σωματικής ολοκλήρωσης και αύξησης του βαθμού φανέρωσης των λειτουργιών της ψυχής[8]. Επίσης, η ιδιαίτερη ταυτότητα του εμβρύου από τη στιγμή της γονιμοποίησης θεμελιώνει τα δικαιώματά του, τα οποία είναι:

1. Το δικαίωμα της ταυτότητας: ν’ αποδείξει ότι είναι άνθρωπος αποκαλύπτοντας τα σωματικά και ψυχικά χαρακτηριστικά που το διακρίνουν από τους άλλους.
2. Το δικαίωμα της ζωής: ν’ αναπτυχθεί και να φτάσει στην αυτόνομη ζωή.
3. Το δικαίωμα της αιώνιας ζωής: να εκπληρώσει τον προορισμό του, την κατάκτηση της αιώνιας ζωής και να επιβάλλει την υπευθυνότητα, το σεβασμό, τη φροντίδα και την προστασία προς μια ανθρώπινη ύπαρξη, που αγωνίζεται να επιβιώσει και να ολοκληρώσει την ψυχοσωματική της ανάπτυξη[9].

---

[1] Γ. Μαντζαρίδης, Χριστιανική Ηθική Ι² (Θεσσαλονίκη 2004), σελ. 57-59, 136–141.

[2] Α. Κεσελόπουλος, «Θεολογία του προσώπου και προσωποκεντρική ποιμαντική», Θεολογική Επετηρίδα Α.Π.Θ. 12, σελ. 174-180.

[3] Μ. Ορφανός, «Ο προορισμός του ανθρώπινου προσώπου», Κοινωνία 1, σελ. 10-12.

[4] «Ἀλλ ’ἑνός ὄντος τοῦ ἀνθρώπου, τοῦ διά ψυχῆς τε καί σώματος συνεστηκότος, μίαν ἀυτοῦ καί κοινήν τῆς συστάσεως τήν ἀρχήν ὑποτίθεσθαι, ὡς ἂν μή αὐτός ἑαυτοῦ προγενέστερος τε καί νεώτερος γένοιτο, τοῦ μέν σωματικοῦ προτερεύοντος ἐν αὐτῶ, τοῦ δέ ἑτέρου ἐφυστερίζοντος…Ἐν δέ τῆ καθ’ ἓκαστον δημιουργία μή προτιθέναι τοῦ  ἑτέρου τό ἓτερον, μήτε πρό τοῦ σώματος τήν ψυχήν, μήτε τό ἒμπαλιν…Μήτε ψυχήν πρό τοῦ σώματος, μήτε χωρίς χυψής τό σῶμα ἀληθές εἶναι λέγειν, ἀλλά μίαν ἀμφοτέρων ἀρχήν», Γρηγορίου Νύσσης, «Περί κατασκευῆς τοῦ ἀνθρώπου», Ε.Π.Ε. 5, 206˙ και «Ἐνωθείς κατά την σύλληψιν (Λόγος) τῆ σαρκί διά μέσης ψυχῆς νοεράς, ἒδειξεν ὅτι ἂμα σῶμα καί ψυχή, ἐν τοῦ  ἑτέρου μή προτερεῦον,   ἀλλ’ ἂμα κατ’ ἀμφω κατά τήν σύλληψιν», Μαξίμου Ομολογητού «Προς θαλάσσιον» PG 91, 1324.

[5] Ν. Χατζηνικολάου, «Τὸ ἔμβρυον καὶ ἣ ἐξέλιξις αὐτού ὥς πρὸς τὴν διάπλασιν τοῡ πλήρους ἀνθρώπινου ὄντος», ομιλία στο Συνέδριο «Ẻκκλησία καί Βιοηθική Ὁ λόγος τῆς Ẻπιστήμης καί ὁ λόγος τῆς Θρησκείας», στο Chambèsy, 2002.

[6]  Ι. Μπρεκ, «Βιοηθικά διλλήματα και Ορθοδοξία», μτφ. Ι. Ζανής, Σύναξη 68, σελ. 9,10.

[7]  «Κύριος ἐκ κοιλίας μητρός μου ἐκάλεσεν τό ὄνομά μου… καί νῦν οὒτως λέγει Κύριος ὁ πλάσας με ἐκ κοιλίας δοῦλον ἑαυτῷ τοῦ συναγαγεῖν τόν Ἰακώβ καί Ἰσραήλ πρός Αὐτόν» (Ησ. μ.θ’, 1,5). «Πρό τοῦ μέ πλάσαι σέ ἐν κοιλία ἐπίσταμαι σέ καί πρό τοῦ σέ ἐξελθεῖν  ἐκ μητρός ἠγίακα σέ προφήτην εἰς ἒθνη τέθεικα» (Ιερ.α, 5). «ὅτε δέ εὐδόκησεν ὁ Θεός ὁ ἀφορίσας μέ ἐκ κοιλίας μητρός μου καί καλέσας διά τῆς χάριτος Αὐτοῦ» (Γαλ.α, 15).

[8] «…ἀναλόγως δέ τῆς τοῦ σώματος κατασκευῆς τε καί τελειώσεως καί τάς τῆς ψυχῆς ἐνεργείας τῷ ὑποκειμένω συναύξεσθαι», Γρηγορίου Νύσσης, «Περί κατασκευῆς τοῦ ἀνθρώπου», Ε.Π.Ε. 5, 208.

[9] Ν. Χατζηνικολάου, Ελεύθεροι από το Γονιδίωμα. Προσεγγίσεις Ορθόδοξης Βιοηθικής, (Αθήνα 2002), σελ. 179-193.
πηγή

Προληπτική ιατρική: Μεσαίωνας & Αναγέννηση

Αλλαγές προς το χειρότερο στους τομείς της ατομικής και δημόσιας υγιεινής παρατηρούνται κατά το Μεσαίωνα, αλλά και την Αναγέννηση. Η δημιουργία μεγάλων πόλεων επιτείνει τα προβλήματα, για να έρθει η ανακάλυψη του εμβολίου της ευλογιάς και να δώσει ελπίδες για τη βελτίωση της κατάστασης.

 Η ΠΕΜΠΤΟΥΣΙΑ συνεχίζει την παρουσίαση – υπό τη μορφή σειράς άρθρων – της διπλωματικής εργασίας που εκπόνησε η θεολόγος Δήμητρα Μπότσαρη υπό την επίβλεψη του καθηγητή π. Βασίλειου Καλλιακμάνη, στη θεολογική σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

δ. Μεσαίωνας

Στο μεσαίωνα η κατάσταση στην ατομική και δημόσια υγιεινή αλλάζει. Οι περιγραφές που έχουμε από εκείνη την εποχή κάνουν λόγο για πόλεις με πυκνοκατοικημένα σπίτια, έλλειψη αποχετεύσεων και μολυσμένο  πόσιμο νερό. Μετά από αντίδραση του κόσμου αναδιοργανώθηκαν οι ιατρικές σχολές στην Ευρώπη, ιδρύθηκαν άσυλα υπό την επίβλεψη της εκκλησίας, ελήφθησαν μέτρα για ιατροφαρμακευτική περίθαλψη των πολιτών και ξεκίνησαν δράσεις για την καταπολέμηση των επιδημιών που προέρχονταν από λοιμώδη νοσήματα, τα οποία εκείνη την εποχή βρισκόταν σε έξαρση.

ε. Αναγέννηση, 17^ος και 18^ος αιώνας

Η κατάσταση της δημόσιας υγείας συνεχίζει να είναι υποβαθμισμένη και κατά τη διάρκεια της Αναγέννησης. Η ατομική υγιεινή έχει εγκαταλειφθεί, τα δημόσια λουτρά αποτελούν εστία μόλυνσης και τα λοιμώδη νοσήματα βρίσκονται σε έξαρση. Φωτεινή εξαίρεση της εποχής αποτελεί η διαπαιδαγώγηση του λαού σε θέματα υγιεινής, για πρώτη φορά, από τον Giovanni Filippo Ingrassia το 1553[1]. Το 17^ο  αιώνα παρόλο που η κατάσταση της δημόσιας υγείας δε διαφοροποιείται ιδιαίτερα από το μεσαίωνα και την αναγέννηση, ωστόσο γίνονται κάποια σημαντικά βήματα. Αναπτύσσεται η περίθαλψη των ασθενών και των απόρων, ανακαλύπτονται οι πρώτοι ζωντανοί μικροοργανισμοί και συστήνεται συμβούλιο υγιεινής και ιατρικό συμβούλιο.

Ο 18^ος αιώνας αποτελεί σταθμό για τη δημόσια υγιεινή. Πολλά και σημαντικά γεγονότα έλαβαν χώρα τον αιώνα αυτό όπως η βιομηχανική επανάσταση. Μια από τις κυριότερες αλλαγές που συνδέθηκε με τη βιομηχανική επανάσταση, και επηρέασε άμεσα την ατομική και δημόσια υγιεινή, ήταν η αύξηση του πληθυσμού των πόλεων. Η αύξηση αυτή συνοδεύτηκε από άθλιες συνθήκες διαβίωσης, μεγάλα ποσοστά αλκοολικών, άνοδο της θνησιμότητας και πολλά υγειονομικά προβλήματα.

Αντίβαρο σε αυτά αποτέλεσε η ανάπτυξη της υγιεινής ως ξεχωριστής επιστήμης που συνδέθηκε με την έκδοση ενός εννιάτομου συγγράμματος από τον J.P.Frank με τον τίτλο «Σύστημα άρτιας μονάδας». Το σύγγραμμα αυτό περιγράφει τα περισσότερα θέματα της σημερινής δημόσιας και κοινωνικής υγιεινής και δίκαια θεωρείται ο πρόδρομος της σύγχρονης υγιεινής[2].  Επιπλέον, ελήφθησαν διάφορα υγειονομικά μέτρα που αφορούσαν την ίδρυση ταμείων κοινωνικής ασφάλειας και την καταγραφή των ασθενών.

Τέλος, σημαντική συμβολή του 18ου αιώνα ήταν η ανακάλυψη του δαμαλισμού, δηλαδή ο εμβολιασμός για την πρόληψη της ευλογιάς που προκάλεσε το θάνατο σε εκατομμύρια ανθρώπους. Ο νόμος που θεσπίστηκε για τον υποχρεωτικό δαμαλισμό στηριζόταν σε τρεις βασικούς κανόνες. Ο πρώτος αφορούσε την υπεροχή του γενικού συμφέροντος απέναντι στο ατομικό, ο δεύτερος τη «θυσία» της μειοψηφίας, εφόσον δεν υπήρχε δυνατότητα άλλης επιλογής, για την προστασία της υγείας της πλειοψηφίας του πληθυσμού και ο τρίτος αναφερόταν στην επιλογή της πρόληψης έναντι της θεραπείας. Αυτοί οι τρεις κανόνες υιοθετήθηκαν από τη σημερινή δημόσια υγιεινή.

---

[1] Θεοδοσίου Ζαβιτσάνου, ό.π., σελ. 192.

[2]Θεοδοσίου Ζαβιτσάνου ό.π., σελ. 202.
πηγή

Ἡ σχέση μεταξὺ ᾿Επιστήμης καὶ Ὀρθόδοξης θεολογίας - π. Βασίλειος Γοντικάκης

Συνέντευξη Ἀρχιμανδρίτη π. Βασίλειου Γοντικάκη, Πρώην Ἡγούμενου Ἱερᾶς Μονῆς Ἰβήρων Ἁγίου Ὄρους στὸ περιοδικὸ «ΠΑΡΕΜΒΟΛΗ»

Ἐρώτησι: Ποιὰ πιστεύετε ὅτι πρέπει νὰ εἶναι ἡ σχέσι μεταξὺ ᾿Επιστήμης καὶ Ὀρθόδοξης θεολογίας; Καὶ πιὸ συγκεκριμένα, ποιὰ μπορεῖ νὰ εἶναι ἡ σχέσι μεταξὺ κοσμολογίας, σύγχρονης φυσικῆς καὶ Ὀρθόδοξης θεολογίας;

Ἀπάντησι: ῾Η θεοποίησι τοῦ ἀνθρωπίνου λογικοῦ καὶ τῶν δυνατοτήτων του στὸν χῶρο τῆς ἐπιστήμης εἶναι μιὰ μορφὴ εἰδωλολατρίας. ῾Η λατρεία τῶν κατασκευασμάτων τῶν χειρῶν καὶ τοῦ νοὸς τοῦ ἀνθρώπου εἶναι ἄλλη εἰδωλολατρία, στὸν χῶρο τῆς θρησκείας.
Αὐτὲς οἱ εἰδωλολατρίες, τῆς ἐπιστήμης ποὺ δὲν ἔχει συνείδησι τῶν ὁρίων της καὶ τῆς θρησκείας ποὺ κλείνεται μέσα στὸν κτιστὸ κόσμο, εἶναι φυσικὸ νὰ διαμάχωνται ἄσκοπα καὶ ἄκαρπα.
“Εὰν γνωρίζης τὴ θρησκεία διαβάζοντας τὴν ἱστορία τοῦ δυτικοῦ μεσαίωνα μὲ τὶς ἱερὲς ἐξετάσεις καὶ τὰ ἀνθρώπινα ἀλάθητα, τότε ἡ ἐπιστήμη ποὺ ἔχει τὸ σθένος νὰ ξεπερνᾶ τὶς παλαιότερες πεποιθήσεις καὶ θεωρίες της, εἶναι φυσικὸ νὰ θεωρῆ τὸν ἑαυτό της σὲ πλεονεκτικότερη θέσι.
῞Οταν ἄρχισαν οἱ ἐπιστήμονες νὰ προβληματίζωνται, νὰ θέτουν νέα ἐρωτήματα· νὰ προσπαθοῦν νὰ δοῦν τὰ πράγματα ἔξω ἀπὸ τὸ κλειστὸ σύστημα ποὺ ἐθεωρεῖτο ὡς ἀσυζήτητο «δόγμα»· νὰ μιλοῦν γιὰ σχετικότητα, ἀπροσδιοριστία καὶ ἀβεβαιότητα, δημιούργησαν τὴν πρώτη ρωγμή, ἀπ᾿ ὅπου ἄρχισε νὰ μπαίνη φῶς ἐλπίδος γιὰ τὴ βεβαιότητα. Μίλησαν γιὰ κάποια σχέσι καὶ ἀλληλεπίδρασι τοῦ ἐρευνῶντος καὶ τοῦ ἐρευνωμένου. Γιὰ κάποια σχέσι ποὺ ἔχουν τὰ μέχρι τότε θεωρούμενα ἄσχετα τὸ ἕνα μὲ τὸ ἄλλο στοιχεῖα τοῦ σύμπαντος. ῎Ετσι, ἔμπαιναν στὴν ἀναζήτησι ἑνιαίας γνώσεως. Καὶ πλησίασαν τὴ φυσικὴ μὲ τὴ μεταφυσική, τὴν κοσμολογία μὲ τὴ θεολογία. ᾽Ετέθη τὸ ἐρώτημα: «Ποιὸ εἶναι τὸ ὄργανο γνώσεως γιὰ τὸν ἄνθρωπο;»

῾Η Ὀρθόδοξη θεολογία καὶ ἐμπειρία ἀπὸ τὴν πλευρά της οὔτε σχετίζεται μὲ τὴ λογικὴ καὶ τὴ διαγωγὴ τοῦ δυτικοῦ μεσαίωνα, οὔτε ἐκπλήσσεται ἢ ξενίζεται μὲ τὴν πρόοδο τῆς ἐπιστήμης. ῎Εχει ἄλλο πλοῦτο, τόλμη καὶ προορισμό. Προχωρεῖ ἀπὸ τὸ κτιστὸ στὸ ἄκτιστο. ῾Η κατάρρευσι τῶν εἰδωλικῶν ἰνδαλμάτων πραγματοποιεῖται ἀκατάπαυστα μέσα στὴν Ὀρθόδοξη θεολογία καὶ ζωή. Καὶ εἶναι τόση ἡ ἰλιγγιώδης κίνησι, ποὺ φαίνεται στάσι. Εἶναι τόσο ἀπερινόητη ἡ πλησμονὴ τῆς ἀκτίστου φωτοχυσίας στὴ Μεταμόρφωσι τοῦ Κυρίου, ὥστε δὲν λέγεται φῶς, ἀλλὰ σκότος καὶ γνόφος. Εἶναι τόσο ἀπαιτητικὴ καὶ ἀπόλυτη ἡ ἔφεσι τοῦ Ὀρθοδόξου ἀσκητοῦ γιὰ ἑνότητα, ὥστε ὁ μοναχὸς ὁρίζεται ὡς «ὁ πάντων χωρισθεὶς καὶ πᾶσι συνηρμοσμένος» (Φιλοκαλία, τ. Α΄, σ. 187). ῍Αν ἑνωθῆς μὲ κάτι, χωρίζεσαι ἀπὸ τὰ ἄλλα μὲ τὰ ὁποῖα δὲν ἑνώθηκες. ᾽Αλλά, ἂν θέλης νὰ ἑνωθῆς μὲ ὅλα, ὀφείλεις κατ᾽ ἀνάγκη νὰ χωρισθῆς ἀπὸ ὅλα, γιὰ νὰ ἑνωθῆς μ᾿ αὐτά. Νὰ βρίσκεσαι στὴν καρδιά τους καὶ ὅλα νὰ βρίσκωνται στὴν καρδιά σου.

῾Ο ἄνθρωπος θέλει νὰ δῆ, νὰ γνωρίση, νὰ ψηλαφήση, γιὰ νὰ πιστεύση. Καὶ ὁ Κύριος δέχεται τὴν ἀπαίτησι τοῦ Θωμᾶ νὰ Τὸν δῆ καὶ νὰ Τὸν ψηλαφήση. ῎Ετσι, ὁ Κύριος μπορεῖ νὰ τοῦ ὑποδείξη τὸν δρόμο ποὺ ὁδηγεῖ στὸ πλήρωμα λέγοντας: «῞Οτι ἑώρακάς με πεπίστευκας· μακάριοι οἱ μὴ ἰδόντες καὶ πιστεύσαντες». Μακάριοι εἶναι ἐκεῖνοι ποὺ ἔγιναν ὁλόκληροι μιὰ αἴσθησι, ἕνας ὀφθαλμός, καὶ δὲν ἔρχονται σὲ μερικὴ ἐπαφὴ χρονικῶς μαζί μου, ἀλλὰ πιστεύουν, γιατὶ ὀλόκληροι βρίσκονται διηνεκῶς μὲ ὅλο τὸν Θεάνθρωπο Κύριο. ῾Οπότε, οἱ μὴ ἰδόντες καὶ πιστεύσαντες εἶναι οἱ ὄντως ὁρῶντες μὲ ὅλη τους τὴν ὕπαρξι τὸν ἄνω πάσης κτίσεως εὑρισκόμενο, γιατὶ ἔχουν φθάσει σὲ μιὰ κατὰ χάριν ἀσύγχυτη καὶ ἀχώριστη μὲ αὐτὸν ἕνωσι. Βλέπουν μὲ ὅλη τους τὴν ὕπαρξι τὸν ὄντως Ὄντα. Καὶ κερδίζουν τὴν ὕπαρξί τους μὲ τὸ νὰ τὴν χάνουν: «῞Ος ἂν ἀπωλέση τὴν ἑαυτοῦ ψυχὴν ἕνεκεν ἐμοῦ καὶ τοῦ εὐαγγελίου, οὗτος σώσει αὐτήν». ῾Η εὕρεσις ἀναδύεται ἀπὸ τὴν ἐκούσια θυσία, τὴν ἀπώλεια. Καὶ ἔτσι, βρίσκεις τὸν ὄντως ῎Οντα, γιὰ τὸν ὀποῖον πιὸ πολὺ ἁρμόζει τὸ μὴ εἶναι ἀπὸ τὸ εἶναι, διὰ τὸ ὑπὲρ εἶναι (Βλ. Ἁγίου Μαξίμου τοῦ Ὁμολογητοῦ, Μυσταγωγία, P. G. 91, 664B). Δηλαδή, μὲ ὁποιαδήποτε ἔννοια τῆς δικῆς μας ὑπάρξεως, δὲν μποροῦμε νὰ συλλάβουμε τὴν ὕπαρξι τοῦ Θεοῦ ὅπως οὐσιαστικὰ εἶναι. Γι῾ αὐτό, στὴ θεία Λειτουργία ὑμνοῦμε τὸν Θεό, γιατὶ εἶναι «ἀνέκφραστος, ἀπερινόητος, ἀόρατος, ἀκατάληπτος». Εὐχαριστοῦμε γιὰ τὶς εὐεργεσίες ποὺ γνωρίζουμε καὶ γιὰ ἐκεῖνες ποὺ δὲν γνωρίζουμε. Καὶ πιὸ πολὺ γνωρίζουμε τὰ ἄγνωστα ποὺ Αὐτὸς ρυθμίζει, ἐνῶ ἀγνοοῦμε τὰ γνωστά, ποὺ τὰ πλησιάζουμε μὲ τὴ σχετικὴ καὶ ἀποσπασματικὴ γνῶσι ποὺ ἐμεῖς μποροῦμε νὰ ἔχωμε γι᾿ αὐτά. ῎Ετσι, τὸ σίγουρο καὶ γνωστὸ στὴν ἐξίσωσι τῆς ζωῆς εἶναι τὸ ἄγνωστο. Διὰ τοῦ ἀγνώστου, ἀοράτου Θεοῦ, βαίνουμε πρὸς γνῶσιν τοῦ ἀγνώστου ἑαυτοῦ μας.
῾Υπάρχει μιὰ ἀπόγνωσι (ποὺ ὁδηγεῖ στὴ γνῶσι) γιὰ τὴ δική μου προκοπὴ («χωρὶς ἐμοῦ οὐ δύνασθε ποιεῖν οὐδέν»)· καὶ μιὰ ἀπόλυτη ἐμπιστοσύνη σ᾿ Αὐτὸν ποὺ μὲ ἀγαπᾶ ἀναιτίως καὶ ἀδίκως (χωρὶς νὰ τὸ ἀξίζω). ῎Ετσι, ἐγκαταλείπεις τὸν ἑαυτό σου σ” Αὐτόν. Καὶ ζητώντας νὰ γίνη τὸ θέλημά Του στὴ ζωή σου, ἡσυχάζεις. Γιατὶ μέσα στὴν πρᾶξι τῆς ἐναποθέσεως τῶν πάντων σ” Αὐτὸν βρίσκεται ἡ ἀπάντησι δοσμένη. Μὲ τὸ «σοὶ παρακατατιθέμεθα τὴν ζωὴν ἡμῶν ἅπασαν καὶ τὴν ἐλπίδα». Τὸ μέλλον καὶ ἡ ἐλπὶς ἔφθασαν ὡς παρὼν παράδεισος. Καὶ ζοῦμε τὸν Κύριο ὡς τὸ Α καὶ τὸ Ω. Καταργεῖται ἡ ἀπόστασι τοῦ χρόνου, ὁ χωρισμὸς τοῦ γνωστοῦ καὶ ἀγνώστου, τοῦ λόγου καὶ τῆς σιωπῆς, τῆς εὐλογίας καὶ τῆς δοκιμασίας, τῆς ζωῆς καὶ τοῦ θανάτου. ῞Ολα καταγλαΐζονται ἀπὸ ἄφατη παρουσία φωτὸς ἀκτίστου. Τότε νοιώθεις ὅτι ἡ αἰωνιότης χωρᾶ σὲ μιὰ στιγμή, καὶ ὁ παράδεισος τῆς ἐλευθερίας σὲ ἕναν ἅγιο μαργαρίτη (σῶμα καὶ αἷμα Χριστοῦ). Φτάνεις μὲ τὴν ταπείνωσι στὸ μὴ ὄν: ὁ ταπεινὸς εἶναι «ὡς ἄνθρωπος μὴ ἐλθὼν εἰς τὸ εἶναι». Καὶ διεστάλης κατά χάριν, γενόμενος χώρα τοῦ ἀχωρήτου μυστηρίου.
῎Αρα, τὸ ὄργανο διὰ τοῦ ὁποίου ἐπιτυγχάνουμε τὴν ὄντως γνῶσι δὲν εἶναι ἕνα τμῆμα τοῦ ἑαυτοῦ μας (αἴσθησι, λογική, νόησι…), ἀλλὰ ὁ ὅλος ἄνθρωπος, ὅταν ἀξιωθῆ νὰ γίνη ὅλος μία αἴσθησι καὶ νὰ βλέπη καὶ νὰ ἀκούη τὸν ἕνα Λόγο, διὰ τοῦ ὁποίου τὰ πάντα ἐγένετο. Καὶ γνωρίζει ἑνιαίως τὰ πάντα διὰ κοινωνίας ζωῆς.
Καὶ γιὰ νὰ φθάση ὁ ἄνθρωπος σ’ αὐτὴ τὴν κοινωνία ζωῆς, καλεῖται, κατὰ τὸν ἅγιο Μάξιμο, νὰ ξεπεράση τὴν ἄγνοια καὶ τὴν κακία. Στὴ συνέχεια, ἂν εἶναι ἐπιτρεπτὸ νὰ ποῦμε, νὰ ξεπεράση τῶν ἐγνωσμένων ἀγαθῶν (καλῶν) τοὺς ὅρους. Νὰ προχωρήση πέρα ἀπὸ τὴ γνῶσι καὶ τὴν ἀρετή. Καὶ τότε ἡ ψυχή, ἀπὸ ὅλα τὰ αἰσθητὰ καὶ νοητὰ ἐλευθερωθεῖσα, παραδίδεται καὶ ἀναπαύεται εἰς τὴν ἄρρητον καὶ μακαρίαν κοίτην τοῦ Θεοῦ Λόγου. Καὶ τότε, ἕνα γενομένη ἡ ψυχὴ μὲ τὸν Θεὸν Λόγον (ὅλη ἐν ὅλῳ τῷ Λόγῳ ὑπάρχουσα, καὶ ὅλος ὁ Λόγος ἐν ὅλῃ τῇ ψυχῇ), θὰ γνωρίση τοὺς λόγους καὶ τὶς αἰτίες τῶν ὄντων. ᾿Ενῶ πρὶν νυμφευθῆ τὸν Θεὸν Λόγον, ἦταν ὑποχείριος στὶς διαιρετικὲς μεθόδους.
***

᾿Εφ’ ὅσον ἄρχισε ἡ μία κατάρρευσι, ἡ διάψευσι μιᾶς ἐπιστημονικῆς θεωρίας (κλασικὴ φυσική), θὰ ἀκολουθήση καὶ ἄλλη, καὶ ἄλλη. Καὶ μετὰ τὴν κατάρρευσι ὅλων τῶν σχετικῶν θεωριῶν θὰ φθάσουμε στὰ ὅρια τῆς ᾽Αλήθειας, ποὺ δὲν ἀπειλεῖται μὲ κατάρρευσι, γιατὶ εἶναι μιὰ ἑκούσια κατάρρευσι, θυσία, προσφορά. Εἶναι ἀγάπη καὶ μόνο. ῾Η ζωὴ ἀνίσταται ἐκ τοῦ τάφου. ῾Η ᾽Αγάπη, ὡς προσφορὰ ἀνενδεής, εἶναι ἡ δύναμι ποὺ ὑποστασιοποιεῖ τὰ μὴ ὄντα. ῾Ο Θεός εἶναι ἀγάπη. Καὶ τὸ big bang εἶναι φανέρωσι αὐτῆς τῆς ἀγάπης.
῍Αν ἡ ἀλήθεια δὲν εἶναι μία ἰδέα ἢ μία ἄποψι, ἀλλὰ ἕνα πρόσωπο ποὺ εἶναι μόνο ἀγάπη· καὶ ἂν οἱ ἐπιστήμονες δὲν θεωροῦν τὸν ἑαυτό τους κομπιοῦτερ σκεπτόμενο, ἀλλὰ εἶναι ὄντως ἀπαιτητικοὶ καὶ τολμηροὶ ἐρευνῶντες ἄνθρωποι, ποὺ τὰ θυσιάζουν ὅλα, καὶ τὸν ἑαυτό τους, γιὰ τὴν ᾽Αλήθεια, τότε βρίσκονται σὲ σωστὸ δρόμο. Θὰ βρίσκωνται σὲ διαρκὴ ἐξέλιξι καὶ ἔκπληξι. Τότε θὰ ἱερουργοῦν σωστὰ τὸ διακόνημά τους μέσα στὸ παγκόσμιο συλλείτουργο.

Ὅταν οἱ ἐπιστήμονες τῆς συγχρόνου φυσικῆς βλέπουν ὡς θρησκεία τὸ παρουσιαζόμενο ἀπὸ τὸν δυτικὸ σχολαστικισμό, δὲν βλέπουν τὴν ἀλήθεια τῆς θρησκείας, ἀλλὰ τὴν ἔκπτωσί της. ῎Ετσι, δὲν βοηθοῦνται στὴν πορεία τους γιὰ γνῶσι, ἀλλὰ ἐμποδίζονται, γιατὶ δὲν ταπεινώνονται, «δὲν ἔρχονται εἰς αἴσθησιν τῆς οἰκείας ἀσθενείας». Νομίζουν ὅτι πετυχαίνουν κάτι παραπάνω ἀπ” ὅ,τι πράγματι συμβαίνει. ῎Ετσι, βλάπτεται ἡ ἐξέλιξι στὴν ἐπιστήμη, ἡ ὁποία τελικὰ καταξιώνεται μὲ τὸ ξεπέρασμα τῆς ἐπιστήμης.
῾Η μεγάλη βοήθεια καὶ προωθητικὴ δύναμι γιὰ τοὺς συγχρόνους φυσικοὺς θὰ εἶναι ἡ συνειδητὴ γνῶσι καὶ τὸ πλησίασμά τους μὲ τὴν ἀπαιτητικὴ τόλμη καὶ τὸ ξεπέρασμα τῶν πάντων, ποὺ ἱερουργεῖται μέσα στὴν Πατερικὴ θεολογία καί ζωή. ῞Οπου ὁ ἀληθὴς ἐραστὴς τοῦ Θεοῦ ζητᾶ νὰ τὸν δῆ, ὄχι ὅπως ὁ ἄνθρωπος μπορεῖ, ἀλλὰ ὅπως ὁ Θεός εἶναι. ῎Αρα, ἡ ἀληθὴς ἔξοδος ἀπὸ τὸν κλειστὸ χῶρο τοῦ κτιστοῦ καὶ ἡ εἴσοδος στὸν χῶρο τῆς ὄντως γνώσεως καὶ ἐλευθερίας θὰ πραγματοποιηθῆ ἂν γνωρίσουν τὴν ἀνυπόφορη -καὶ γι᾿ αὐτό, σωτήρια- ἀπαίτησι καὶ ἐπίτευξι τοῦ ἀνεπίτευκτου ἀνθρωπίνως, ποὺ συντελεῖται μέσα στὴν Ὀρθόδοξη πατερικὴ ἀγωγή, ὅπου ὁ ἄνθρωπος δὲν φθάνει στὸ νὰ γνωρίση ἁπλῶς ποιὰ εἶναι ἡ ἀρχὴ καὶ ποιὸ τὸ τέλος τοῦ κόσμου, ἀλλὰ ὁ ἴδιος γίνεται, ὡς ἅγιος, «κατὰ χάριν ἄναρχος καὶ ἀτελεύτητος». Φτάνει εἰς τὴν ἄγνωστον γνῶσιν καὶ τὴ θέωσι, ἐν ἑαυτῷ περιέχων τὸ ὅλον μυστήριον. Γιατὶ ὁ ἄνθρωπος, μὲ τὴν πνοὴ τοῦ Θεοῦ ποὺ φέρει στὰ σπλάγχνα του ὡς «βάσανο» καὶ δυνατότητα, δὲν εἶναι τμῆμα ἑνὸς μηχανικοῦ σύμπαντος. ᾽Αλλὰ τὸ σύμπαν, ἂν μποροῦμε νὰ ποῦμε, εἶναι τμῆμα τοῦ καθενὸς ἀνθρώπου.
Καὶ ἡ τόλμη τῆς ἀναζητήσεως τῶν ἐπιστημόνων, εἶναι φανέρωσι τοῦ θεοπλάστου εἶναι τοῦ ἀνθρώπου, ποὺ ζητᾶ τὰ ἀνεπίτευκτα, ποὺ εἶναι τὰ ρεαλιστικὰ γιὰ τὸν ἄνθρωπο.
Οἱ ἀληθινὰ τολμηροὶ ἐπιστήμονες θὰ ἀναπαυθοῦν, μόνον ὅταν γίνουν Ὀρθόδοξοι θεολόγοι.

πηγή

Βιοηθικὴ καὶ τὸ ἦθος τῆς Ὀρθοδοξίας Σκουτέρης Κωνσταντῖνος

(1) Status Questionis.

Ἡ πρόοδος πού ἔχει σημειωθῆ στήν ἰατρική τά τελευταῖα χρόνια, τόσο στόν τομέα τῆς θεραπευτικῆς, ὅσο καί στόν τομέα τῆς γενετικῆς καί τῆς βιολογίας, πέρα τοῦ ὅτι εἶναι ἐντυπωσιακή καί συχνά ἔξω καί ἀπ᾿ αὐτά τά ὅρια τῶν προσδοκιῶν τοῦ ἀνθρώπου, προκαλεῖ τή θεολογία καί φαίνεται νά τήν ἐξωθῆ σέ ἐπανερμηνεία καί ἐπαναθεώρηση τῶν παραδοσιακῶν της ἀντιλήψεων. Ὡστόσο σέ κύκλους θεολόγων, ἀλλά καί μή θεολόγων πλανᾶται τό ἐρώτημα· ῎Εχει ἡ θεολογία τά ἀπαραίτητα ἐφόδια γιά νά δώση ἀπάντηση σέ ἐρωτήματα, τά ὁποῖα ἐπιτακτικά θέτει ἡ σύγχρονη ἐπιστημονική ἔρευνα; Μήπως ἡ ἠθική της εἶναι παρωχημένη καί ἀναποτελεσματική, ἀνίκανη νά ἀντιμετωπίση τά νέα δεδομένα καί τίς ἁλματώδεις ἐξελίξεις πού ἀναφέρονται στή βιολογική ὕπαρξη καί λειτουργία τοῦ ἀνθρώπου; Μήπως ὁ λόγος της ἀφορᾶ μόνο στήν πνευματική σφαῖρα τῆς ὑπάρξεως καί δέν μπορεῖ νά εἶναι συμβατός μέ τήν πραγματικότητα τῆς ἐξελίξεως, ἤ ἀκριβέστερα τῆς ἐπαναστάσεως, πού ἐπιτελεῖται στόν τομέα τῆς βιολογίας καί τῆς ἰατρικῆς; Μήπως τό δόγμα, ἡ πίστη τῆς ᾿Εκκλησίας, ἐπέβαλε ἕνα τυποποιημένο ἦθος, τό ὁποῖο χαρακτηρίζει ἡ ἀκαμψία, ἡ ἀνελαστικότητα καί ἡ ἀδυναμία προσαρμογῆς στά νέα ἐπιτεύγματα τῆς ἐπιστήμης;

Τά ἐρωτήματα αὐτά ἔχουν πολλές πλευρές καί μπορεῖ νά ἀναγνωρίση κανείς σ᾿ αὐτά ποικίλες ἀφορμές γιά συζήτηση. Εἶναι γνωστό ὅτι ἡ βιοηθική ἔκανε τήν ἐμφάνισή της τά τελευταῖα μόλις χρόνια, ἀρχικά στήν ᾿Αμερική καί στή συνέχεια στήν Εὐρώπη, προφανῶς δέ εἶναι προϊόν τῶν νέων δεδομένων πού ἔθεσε ἡ ἰατρική πρόοδος καί οἱ ἔρευνες στόν τομέα τῆς Βιολογίας. ῾Η Βιοηθική ἦλθε ὡς παρεπόμενο τῶν ἐπιστημονικῶν ἐξελίξεων καί ἀποβλέπει στήν κριτική ἀντιμετώπιση τῶν διλημμάτων καί στήν ἀξιολόγηση τῶν συνεπειῶν πού ἡ νέα γνώση ἔχει φέρει στήν ἐπιφάνεια τῆς κοινωνικῆς ζωῆς. ῾Η Βιοηθική, λοιπόν, ἐμφανίσθηκε σάν μιά ἀνάγκη νά ἀντιμετωπισθοῦν τά ἠθικά προβλήματα πού συνδέονται μέ τήν πρόοδο τῆς ᾿Ιατρικῆς ἐπιστήμης, ἀλλά καί ἐκεῖνα πού ἀπορρέουν ἀπό τά πειράματα πού σχετίζονται μέ τή βιολογική ὕπαρξη τοῦ ἀνθρώπου.



(2) Προσέγγιση τῶν ἐννοιῶν.

Εἶναι γνωστό ὅτι ὁ ὅρος «ἠθική», ὡς δηλωτικός κάποιου τρόπου καί κώδικα συμπεριφορᾶς, ἔχει γίνει ἀφορμή νά διατυπωθοῦν κατά καιρούς ποικίλες γνῶμες, τά τελευταῖα δέ χρόνια ἡ δυτική θεολογία τόν εἶχε γιά καιρό ἀφήσει στό περιθώριο, γιατί θεωροῦσε ὅτι ἐκφράζει μιά πεπαλαιωμένη ἀντίληψη γιά τόν ἄνθρωπο καί τή ζωή. ῾Ο ὅρος «ἠθική» ἔχει τήν ἀφετηρία του στήν ἀρχαία ἑλληνική σκέψη. ᾿Ετυμολογικά προέρχεται ἀπό τόν ὅρο «ἦθος» πού εἶναι ἄλλη γραφή καί ἑρμηνεία τοῦ ὅρου «ἔθος». ῾Ο ᾿Αριστοτέλης θεωρεῖ τήν ἠθική ὡς τό δεύτερο σκέλος τῆς ἀρετῆς, μετά τήν «διανοητική», πιστεύει δέ ὅτι «ἐξ ἔθους παραγίνεται, ὅθεν καί τοὔνομα ἔσχηκε μικρόν παρεκκλῖνον ἀπό τοῦ ἔθους». ῎Ετσι ἡ ἠθική, πού διαμορφώνεται μέ τή συνήθεια, σχετίζεται μέ τό χρόνο. ῾Η ἠθική δηλώνει τή συμπεριφορά τοῦ ἀνθρώπου, ἡ ὁποία διαμορφώνεται ἀνάλογα μέσα στό χρόνο. ῎Αλλοι ἀρχαῖοι συγγραφεῖς βλέπουν στό ἦθος, πέρα ἀπό τή διαμόρφωση τρόπου συμπεριφορᾶς, ἡ ὁποία ἐπιτυγχάνεται μέ τή συνήθεια, κάτι τό θεῖο. «῏Ηθος ἀνθρώπῳ δαίμων» θά πῆ ὁ ῾Ηράκλειτος, ἐννοῶντας ὅτι ἦθος γιά τόν ἄνθρωπο εἶναι ἡ θεία δύναμη πού κατοικεῖ μέσα του. 'Εδῶ τό ἀνθρώπινο τό ἦθος εἶναι κάτι πέρα ἀπό ἕνα τρόπο πού διαμορφώνει ἡ συνήθεια, εἶναι τό ἀποτέλεσμα τῆς σχέσεως μέ τό θεῖο.

Στό Χριστιανικό κόσμο, καί εἰδικώτερα στή σκέψη τῶν ἑλλήνων Πατέρων, μέ τίς ἔννοιες ἦθος καί ἠθική προσδιορίζεται ὁ χριστιανικός τρόπος ζωῆς, ἡ καινή συμπεριφορά, τήν ὁποία προβάλλει καί ἐπαγγέλλεται ἡ ᾿Εκκλησία τοῦ Χριστοῦ. Βέβαια εἶναι γνωστό, ὅτι οἱ ὅροι «ἦθος» καί «ἠθική» δέν εἶχαν ποτέ στούς ἕλληνες Πατέρες εὑρεῖα διάδοση. ῾Η χρησιμοποίησή τους ἦταν ὁπωσδήποτε περιστασιακή καί περιωρισμένη. ᾿Ακόμα καί ὁ Μ. Βασίλειος, ὁ ὁποῖος συνέταξε λόγους στούς ὁποίους δόθηκε ὁ γενικός τίτλος «᾿Ηθικά», χρησιμοποίησε μιά ἐκκλησιαστική καί θεολογική γλῶσσα, ἡ ὁποία σαφῶς διαφοροποιεῖται ἀπό τή νομική γλῶσσα τῆς ἠθικῆς, ὅπως αὐτή ἀναπτύχθηκε σέ μεταγενέστερες ἐποχές. Κατά τούς νεώτερους χρόνους ἡ λέξη «ἠθική» (Ethics, Ethic, Ethique) χρησιμοποιήθηκε γιά νά δηλωθῆ ἡ ἐπιστήμη πού ἀσχολεῖται μέ τίς ἠθικές γενικά ἀξίες. Στή δυτική ὁρολογία χρησιμοποιήθηκαν παράλληλα οἱ ὅροι Morality, Moral ἤ Morale (ἀπό τό λατινικό mos πού σημαίνει ἦθος) γιά νά προσδιορισθῆ τό ἀντικείμενο τῆς ἠθικῆς, δηλ. ἡ ἠθική συμπεριφορά.

῾Η Βιοηθική ἐμφανίζεται σήμερα ὡς νέος κλάδος τῆς ἠθικῆς ἐπιστήμης ἤ ἔστω ὡς μιά αὐτόνομη ἐπιστήμη, παράλληλη ὅμως πρός τήν ἠθική ἐπιστήμη. ῾Ο κλάδος τῆς Βιοηθικῆς ἀποσκοπεῖ στό νά προσεγγίση τά ἠθικά διλήμματα πού ἀπορρέουν ἀπό τήν πρόοδο στό χῶρο τῆς Βιολογίας καί τῆς ᾿Ιατρικῆς. Βιοηθική εἶναι ἠθική πού ἀφορᾶ στό βίο εἰδικώτερα τοῦ ἀνθρώπου. ῎Εχει ὀρθά ἐπισημανθῆ, ὅτι ἴσως εἶναι καλλίτερα νά μιλᾶμε γιά ἠθική τῆς Βιολογίας καί τῆς ᾿Ιατρικῆς. ῞Οπως καί νἄχη τό πράγμα ἡ Βιοηθική καλεῖται νά ἀντιμετωπίση τούς νέους ἠθικούς προβληματισμούς, τούς ὁποίους δημιούργησε καί συνεχῶς δημιουργεῖ ἡ ἔρευνα στό χῶρο τῆς Βιολογίας καί τῆς ᾿Ιατρικῆς. Τό ἀντικείμενό της εἶναι ἀπόλυτα καινούργιο καί ὡς ἐπί τό πλεῖστον ἀπροσδόκητο. Τά ἐπιτεύγματα πού ἀφοροῦν στή βιολογική ὕπαρξη τοῦ ἀνθρώπου εἶναι συχνά ἔξω ἀπό τόν κύκλο καί αὐτῆς τῆς πιό τολμηρῆς φαντασίας. Συνεπῶς ἡ Βιοηθική ἔχει τήν ἀποστολή νά ἀξιολογήση τήν τολμηρή πρόοδο καί νά δῆ ἄν καί σέ ποιό βαθμό συμβιβάζεται μέ τίς ἐν γένει παραδεκτές ἀξίες πού διέπουν τή ζωή τοῦ ἀνθρώπου. Οἱ νέοι ὁρίζοντες πού ἀνοίγονται μέ τήν ἐπιστημονική ἔρευνα συνεπάγονται καί νέες προοπτικές στίς ἀξιολογήσεις καί στήν περί ζωῆς φιλοσοφία τοῦ ἀνθρώπου. ῾Υπάρχουν δηλ. ἠθικές συνέπειες πού συνοδεύουν τήν κατά ἕνα τρόπο εὐγενῆ προσπάθεια τοῦ ἀνθρώπου νά ἐπεκτείνη τή γνώση του, νά εὐκολύνη τή ζωή καί νά ἐρευνήση τό χῶρο τῆς βιολογικῆς διαδικασίας.



(3) ῾Η δημιουργικότητα καί ἡ ἔρευνα δῶρα τοῦ Θεοῦ.

Συχνά οἱ κοινωνίες, πού βρίσκονται μπροστά στά ἀπίστευτα ἐπιστημονικά ἐπιτεύγματα ἀντιδροῦν μέ ἀμηχανία ἤ μέ ἀλληλοαναιρούμενες προτάσεις. Πολλοί εἶναι αὐτοί πού ὑποστηρίζουν ὅτι ἡ ἔρευνα καί ἡ ἐπιστήμη δέν μποροῦν νά ἔχουν φραγμούς, ἄλλοι πάλι θεωροῦν ἐπιβεβλημένο τόν καθορισμό κάποιου νομικοῦ ἤ ἠθικοῦ πλαισίου, γιατί, ὅπως τονίζουν, ἄν δέν ἀναγνωρισθῆ ἡ ἀναγκαιότητα τοῦ ἐλέγχου στά βιολογικά πειράματα καί στην ἰατρική ἔρευνα ὁ ἄνθρωπος ὑποβιβάζεται σέ πειραματόζωο, σέ ἀντικείμενο τοῦ ἐργαστηρίου.

Εἶναι ἀναγκαῖο στό σημεῖο αὐτό νά διευκρινίσουμε ὅτι ἡ ἔρευνα γενικά καί εἰδικώτερα ἡ ἐπιστημονική ἀναζήτηση νέων μεθόδων καί νέων ἐφαρμογῶν πού ἀφοροῦν στή βελτίωση τῆς ζωῆς τοῦ ἀνθρώπου ἐντάσσονται στή δυνατότητα πού ὁ ἴδιος ὁ Θεός ἔχει δώσει στόν ἄνθρωπο νά ἀναζητᾶ καί νά δημιουργῆ. ῾Η τεχνολογία καί κατ᾿ ἐπέκταση ἡ βιοτεχνολογία βρίσκουν τή θεολογική τους δικαίωση στή δυνατότητα πού αὐτός ὁ Θεός ἔδωσε στούς πρωτόπλαστους νά ἐργάζωνται καί νά φυλάσσουν τόν παράδεισο (Γεν. 2:15). ῾Η δημιουργικότητα εἶναι συνυφασμένη μέ τή φύση τοῦ ἀνθρώπου, ὁ ὁποῖος, ὡς εἰκόνα τοῦ Θεοῦ (Γεν. 1:27) καί ὡς ἐλεύθερο πρόσωπο ἔχει μιά μοναδικότητα στό στερέωμα τοῦ κτιστοῦ κόσμου. «Καί ἔπλασεν ὁ Θεός τόν ἄνθρωπον χοῦν ἀπό τῆς γῆς καί ἐνεφύσησεν εἰς τό πρόσωπον αὐτοῦ πνοήν ζωῆς, καί ἐγένετο ὁ ἄνθρωπος εἰς ψυχήν ζῶσαν» (Γεν. 2:7). ῾Ο ἄνθρωπος ὡς «ψυχή ζῶσα» εἶναι δημιουργικό πνεῦμα, ἔχει δήλ. στή φύση του κάτι ἀπό τή θεία δημιουργικότητα. Αὐτό εἶναι πράγματι εὐλογία, τή σημασία τῆς ὁποίας ἀναγνωρίζει καί ἐξαίρει ἡ θεολογία. ῾Ωστόσο ὁ ἄνθρωπος ὡς ἐλεύθερο πρόσωπο ὀφείλει νά λειτουργῆ κριτικά. ῎Αν ἡ δημιουργικότητα εἶναι ἀνεξέλεγκτη καί ἄκριτη, τότε παύει νά εἶναι ὁλοκληρωμένη καί αὐθεντική. ῾Η «διάκρισις τῶν πνευμάτων» (1 Κορ. 12:10) εἶναι ἀνάγκη νά συνοδεύη τή δημιουργικότητα. Στήν ᾿Ορθόδοξη παράδοση ἡ δημιουργικότητα βρίσκει τήν ὁλοκληρία της ὅταν διασώζη τή θεία προέλευσή της. ῾Ο ἄνθρωπος δέν εἶναι μιά αὐτόνομη καί αὐτοκίνητη μηχανή, ἀλλά μπορεῖ νά δημιουργῆ ἐπειδή ἀκριβῶς εἶναι ζῶσα εἰκόνα τοῦ Θεοῦ. Στήν οὐσία ἡ δυνατότητα πού ἔχει ὁ ἄνθρωπος νά ἐρευνᾶ καί νά ἀνακαλύπτη ἔχει θεία τήν προέλευσή της. Αὐτό σημαίνει, ὅτι ἡ φυσική κλίση τοῦ ἀνθρώπου νά δημιουργῆ, νά ἐρευνᾶ, νά ἀνακαλύπτη δέν χάνει, σέ καμμία περίπτωση, τή θεία καταβολή καί καταξίωσή της. Οἱ Πατέρες τῆς ᾿Εκκλησίας χρησιμοποιοῦν τήν ἔννοια τῆς «συνεργίας» γιά νά καταδείξουν ὅτι, ὁ ἄνθρωπος ὡς δημιουργική ὀντότης μπορεῖ καί εἶναι συνεργός τοῦ Θεοῦ.

῾Η μετά τοῦ Θεοῦ συνεργία, ἰδιαίτερα στην ἰατρική λειτουργία, ἐξαίρεται στήν ῾Αγία Γραφή. Στή Σοφία Σιράχ καταγράφεται· «Τίμα ἰατρόν πρός τάς χρείας αὐτοῦ τιμαῖς αὐτοῦ, καί γάρ αὐτόν ἔκτισε Κύριος· παρά γάρ ὑψίστου ἐστίν ἴασις ... ἐπιστήμη ἰατροῦ ἀνυψώσει κεφαλήν αὐτοῦ, καί ἔναντι μεγιστάνων θαυμασθήσεται. Κύριος ἔκτισεν ἐκ γῆς φάρμακα, καί ἀνήρ φρόνιμος οὐ προσοχθιεῖ αὐτοῖς» (38:1-4). Στήν παράδοση ἐξ᾿ ἄλλου τῆς ᾿Ορθοδόξου ᾿Εκκλησίας ὑπάρχει μιά πλειάδα ἁγίων ἰατρῶν, τούς ὁποίους ἰδιαίτερα εὐλαβεῖται ἡ συνείδηση τῶν πιστῶν, ἐνῶ στό ἔργο τῆς ᾿Εκκλησίας συμπεριλαμβανόταν πάντοτε ἡ μέριμνα γιά τήν ἵδρυση νοσοκομείων καί θεραπευτηρίων. ῾Η ᾿Εκκλησία συνεπῶς καταφάσκει στό ἔργο τῆς ἰατρικῆς, τό ὁποῖο θεωρεῖ ἱερή ὑπόθεση, καί ἀκόμα γιατί ἀναγνωρίζει ὅτι τό ἀνθρώπινο σῶμα ἔχει καθ᾿ ἑαυτό μιάν ἱερότητα ὡς ἀναπόσπαστο μέρος τῆς ἀνθρώπινης προσωπικότητας. Τό σῶμα εἶναι ὁ ναός τῆς ψυχῆς τοῦ ἀνθρώπου. Στήν ὅλη ἱστορία τοῦ κάθε ἀνθρώπινου προσώπου τό σῶμα ἔχει νά ἐπιτελέση ἕνα μοναδικό ἔργο, εἶναι ὁ χῶρος στόν ὁποῖο ἱερουργεῖται ἡ ζωή καί τό ἐπίπεδο στό ὁποῖο ἐτοιμάζεται ἡ μέλλουσα ἀθανασία τοῦ ἀνθρώπου. Χωρίς τό σῶμα δέν ὑπάρχει ἀνθρώπινο πρόσωπο. ῎Ετσι ἡ ᾿Ιατρική καί ἡ Βιολογία, ὡς ἐπιστῆμες πού ἔχουν ὡς ἀντικείμενό τους τόν ἀνθρώπινο βίο καί πιό συγκεκριμένα τίς σωματικές λειτουργίες, θεωροῦνται ὅτι ἐπιτελοῦν θεῖο ἔργο, στό μέτρο βέβαια πού μέ τίς ἐπιστημονικές παρεμβάσεις τους δέν παραβιάζεται ἡ ἐλευθερία τοῦ προσώπου καί δέν ἀντιμετωπίζεται ὁ ἄνθρωπος ὡς μιά ἀποκλειστικά βιολογικά μηχανή. Τό θέμα εἶναι, ὅτι ἡ ἱερότητα τοῦ ἰατρικοῦ λειτουργήματος προϋποθέτει τήν ἀναγνώριση τῆς ἀνθρώπινης προσωπικότητας ὡς μοναδικῆς ψυχοσωματικῆς ὀντότητας.

Τό ζήτημα τοῦ ἰατρικοῦ ἔργου καί τῶν ἐρευνῶν πού ἀφοροῦν στίς βιολογικές λειτουργίες εἶναι λεπτό καί θά πρέπει πάντοτε νά ἐξετάζεται σέ σχέση μέ τήν πραγματικότητα τοῦ ἀνθρώπινου προσώπου. ῾Η ᾿Ιατρική καί ἡ Βιολογία δέν ἀσχολοῦνται μέ ἄψυχα ἀντικείμενα, δέν εἶναι δηλ. κάτι ἀντίστοιχο μέ τή φυτολογία ἤ ἔστω μέ τή ζωολογία. ᾿Αντικείμενό τους εἶναι ἡ μοναδική πραγματικότητα τῆς ἀνθρώπινης ζωῆς, ἡ ὁποία εἶναι ἀναπόσπαστα δεμένη μέ τό ἀνθρώπινο πρόσωπο, τό ὁποῖο ὡς εἰκόνα τοῦ Θεοῦ, ἔχει τή μοναδική κλήση καί προοπτική τῆς ἀθανασίας. Αὐτό σημαίνει ὅτι ἡ ᾿Ιατρική καί Βιολογία ὀφείλουν νά λειτουργοῦν ἐπικουρικά καί ὄχι ἐξουσιαστικά καί κυριαρχικά. ῾Ο ἀπόλυτος σεβασμός τοῦ ἀνθρώπινου προσώπου, ὄχι ὡς ἐφήμερης βιολογικῆς ὑπάρξεως, ἀλλά ὡς αἰώνιας καί ἀθάνατης ὀντότητας εἶναι προϋπόθεση γιά μιά ἰατρική ἡ ὁποία θά συναινῆ στή ζωή εὐεργετικά καί βοηθητικά. ῾Η ἰατρική παρέμβαση, παραδείγματος χάριν, γιά τή διακοπή τῆς κυήσεως ἀντιστρατεύεται τό δικαίωμα τῆς ζωῆς, τό ὁποῖο εἶναι ἐξ᾿ ἴσου ὑπαρκτό καί ἔγκυρο γιά τό ἔμβρυο, ὅσο καί γιά τόν ὁποιοδήποτε ὥριμο ἄνθρωπο. Πολύ περισσότερο μάλιστα τό ἔμβρυο ὡς ὕπαρξη, στό ὁποῖο ἔχουν ἤδη προσδιορισθῆ τά χαρακτηριστικά τῆς νέας ἀνθρώπινης ζωῆς, ἔχει μεγαλύτερη ἀνάγκη ἰατρικῆς προστασίας. Τό ἔμβρυο τῶν πρώτων ἡμερῶν, τό νεογέννητο βρέφος, ὁ νέος, ὁ ὥριμος ἤ ὁ ἡλικιωμένος ἄνθρωπος εἶναι σταθμοί τῆς ἴδιας ἀνθρώπινης ζωῆς. ῾Η εὐθύνη τῆς ᾿Ιατρικῆς καί τῆς Βιολογίας ἔγκειται στό νά προστατεύη μέ τίς ἀνακαλύψεις καί τίς νέες μεθόδους τό ἀνεκτίμητο δῶρο τῆς ζωῆς, σ᾿ ὅποια φάση κι᾿ ἄν αὐτό τό δῶρο ἐμφάνιζεται. ᾿Από πλευρᾶς Θεολογίας ἡ προστασία αὐτή δέν ἀφορᾶ σέ μιά βιολογική ὕπαρξη πού θά πεθάνη, ἀλλά σέ ἕνα ἀνθρώπινο πρόσωπο τό ὁποῖο ἔχει προορισμό νά μή πεθάνη καί τό ὁποῖο στή βιολογική του πορεία ἔχει τήν εὐκαιρία καί τήν ὕψιστη εὐθύνη νά δημιουργήση μιά μοναδική καί ἀνεπανάληπτη ἱστορία.



(4). Οἱ ἐξελίξεις στόν τομέα τῆς Βιοτεχνολογίας καί τά διλήμματα πού προκύπτουν.

῾Ωρισμένοι βιολόγοι, γιατροί, νομικοί, ἀκόμα καί θεολόγοι θεωροῦν, ὅτι ἡ Βιοηθική θά ἐπιλύση ὅλα τά προβλήματα πού δημιουργεῖ ἡ ἔρευνα καί οἱ ἀνακαλύψεις στόν τομέα τῆς Βιοτεχνολογίας. ᾿Αντιλαμβάνονται τή Βιοηθική ὡς τόν ἀπό μηχανῆς θεό τῆς ἀρχαίας τραγωδίας. Εἶναι γνωστό ὅτι στό ἀρχαῖο θέατρο, ὅταν ἡ τραγωδία ἔφθανε σέ ἀδιέξοδο, ξαφνικά ἐμφανιζόταν, μέ μιά μηχανική ὑποστήριξη, κάποιος «θεός», ὁ ὁποῖος ἔδινε τή λύση στό ἀδιέξοδο. ῾Ο θεός αὐτός πῆρε τό ὄνομα «ἀπό μηχανῆς θεός». Κάπως ἔτσι φαντάζονται ὡρισμένοι καί τό ρόλο τῆς Βιοηθικῆς. Αὐτό προφανῶς ἀποτελεῖ ἀνεδαφική ἐλπίδα, ἁπλούστατα γιατί οἱ ἐξελίξεις στή Βιοτεχνολογία εἶναι, ὡς ἐπί τό πλεῖστον, ἀνεξέλεγκτες καί δέν μποροῦν νά ἀντιμετωπισθοῦν μέ ἠθικές ἐντολές ἤ παραινέσεις. Θά πρέπει νά δώσουμε ὡρισμένα παραδείγματα γιά νά γίνει σαφές ὅτι τά προβλήματα καί τά διλήμματα πού ἐμφανίζονται μέ τήν πρόοδο τῆς ἐπιστήμης εἶναι μεγάλα καί πολύπλοκα, ἡ δέ ἀντιμετώπισή τους ἀπαιτεῖ μιά ριζικά καινή νοοτροπία καί μιά περί ζωῆς φιλοσοφία ἡ ὁποία δέν ἐξαντλεῖται σέ ἐντολές καί στήν καταγραφή κανόνων.

῾Υπάρχουν προτάσεις τῆς Βιοτεχνολογίας γιά τίς ὁποῖες ἡ κοινή γνώμη ἐκφράζει ἀποτροπιασμό καί ἡ ἀνθρώπινη συνείδηση, ἀνεξάρτητα ἀπό τίς ἠθικές της καταβολές, ἀντιδρᾶ. ῾Η συζήτηση γιά τήν ἀνδρική ἐγκυμοσύνη εἶναι ἕνα θέμα πού προκαλεῖ τή φυσική ἀπέχθεια στόν ὁποιονδήποτε φυσιολογικό ἄνθρωπο. ῾Η ἀνακοίνωση ἐπίσης τοῦ Βρετανοῦ ἐμβρυολόγου Τζόναθαν Σλάκ, τοῦ Πανεπιστημίου τοῦ Μπάθ, ὅτι μέ τήν τροποποίηση ὡρισμένων γονιδίων κατώρθωσε νά δημιουργήση ἀκέφαλα ἔμβρυα βατράχου, καί ὅτι μέ τήν ἴδια μέθοδο θά μποροῦσε διά τοῦ κλωνισμοῦ νά δημιουργήση ἀνθρωποειδῆ γιά τήν παραγωγή ἀνθρωπίνων ὀργάνων γιά τίς μεταμοσχεύσεις, εἶναι θέμα γιά τό ὁποῖο ὁ κοινός ἄνθρωπος αἰσθάνεται ἀπέχθεια. ῾Η προοπτική δημιουργίας ἀκέφαλων ἀνθρώπων, γιά τήν κατά παραγγελία παραγωγή ἀνθρωπίνων ὀργάνων, ὑποκρύπτει μιά κυνικότητα καί ἕναν ὑποβιβασμό τῆς ἀνθρώπινης ὕπαρξης καί τῆς βιολογικῆς λειτουργίας. ῾Η κατά παραγγελίαν δημιουργία ὄντων, ἤ ἀκριβέστερα τεράτων, πού θά ἔχουν μοναδικό προορισμό νά προσφέρουν τούς ἱστούς καί τά ὄργανά τους σέ κάποιον ἄνθρωπο ἀφέντη, ἔστω καί ἄν φαίνεται ὡς προοπτική πού θά λειτουργήση «ἐπ᾿ ἀγαθῷ» τοῦ ἀνθρώπου, εἶναι προκλητική καί ὁπωσδήποτε ἐνοχλεῖ τόν καθημερινό ἄνθρωπο. ᾿Αντίδραση στόν κοινό νοῦ προκαλεῖ, σέ γενικές γραμμές, καί ἡ συζήτηση γιά τήν περιβόητη κλωνοποίηση. Μέ τόν κλωνισμό μπορεῖ νά ἐπιτευχθῆ ἡ παραγωγή ἀπεριορίστου ἀριθμοῦ πανομοιότυπων ὄντων, ἀνθρώπων κλώνων, ἐνῶ μέ τή γενετική παρέμβαση εἶναι δυνατό τά ἀντίγραφα αὐτά νά βελτιωθοῦν. Τό ἐρώτημα εἶναι γιατί ἀνθρώπινα ἀντίγραφα, καί ποιός θά κρίνη γιά τή γενετική τροποποίηση καί τίς σκοπιμότητές της; Πῶς, τέλος, κατανοεῖται ἡ περιβόητη βελτίωση τῶν κυττάρων;

῾Υπάρχουν ἄλλα ζητήματα ἀπό τή βιολογική ἐπανάσταση, γιά τά ὁποῖα οἱ καθημερινοί ἄνθρωποι ἐκφράζουν ποικίλες γνῶμες καί συχνά ἀλληλοσυγκρουόμενες ἀπόψεις. Γιά τήν τεχνητή γονιμοποίηση ἡ κοινή γνώμη ἔχει γενικά μεγαλύτερη συμπάθεια ἀπ᾿ ὅτι γιά ἄλλα ζητήματα τῆς Βιοτεχνολογίας. ῾Ο λόγος εἶναι προφανής. Μέ τήν τεχνητή γονιμοποίηση, λέγεται, ὅτι χρησιμοποιοῦνται τά μέσα τῆς ἐπιστήμης γιά νά ἔλθη στόν κόσμο μιά νέα ἀνθρώπινη ὕπαρξη. Πέρα ὅμως ἀπ᾿ αὐτή τήν ἁπλοποιημένη τοποθέτηση, τό θέμα ἔχει καί τίς ποικίλες προεκτάσεις του, καί τίς κοινωνικές παρενέργειές του. ῾Η διατήρηση τοῦ σπέρματος εἶναι ἕνα θέμα πού ἔχει πολλές πλευρές. Σέ μερικές περιπτώσεις αὐτό γίνεται ὅταν ὁ ἄνθρωπος ἔχει προσβληθῆ ἀπό ἀσθένεια πού ἀπαιτεῖ θεραπευτική ἀγωγή ἡ ὁποία ἐνέχει τόν κίνδυνο τῆς στειρότητας. Στήν περίπτωση αὐτή ἡ διατήρηση τοῦ σπέρματος εἶναι ὁ μόνος τρόπος γιά νά γίνη τεχνητή γονιμοποίηση. Πιό ἀκραία καί βέβαια ἠθικά ἀπαράδεκτη εἶναι ἡ διατήρηση τοῦ σπέρματος γιά λόγους «συμφέροντος». ῎Εχει γραφῆ ὅτι «πολλοί νέοι ᾿Αμερικάνοι καταθέτουν τό σπέρμα τους στήν τράπεζα σπέρματος καί στήν συνέχεια ὑποβάλλονται σέ στείρωση. ῎Ετσι ἔχουν "ἄνετες" σεξουαλικές σχέσεις, καί ὅταν θελήσουν νά ἀποκτήσουν παιδί ἀπευθύνονται στήν «τράπεζά τους». ῾Υπῆρξαν καί περιπτώσεις πού τό σπέρμα παρέμεινε στήν τράπεζα γιά χρόνια μετά τό θάνατο τοῦ δότη συζύγου, καί ἡ χήρα του ζήτησε τή γονιμοποίησή του πολύ μετά τό θάνατο τοῦ συζύγου της. ῎Ετσι, τό παιδί πού γεννήθηκε ἦταν ἀναγκαστικά ὀρφανό, παιδί ἑνός «πατέρα» πού εἶχε πεθάνει χρόνια πρίν. ᾿Ακόμα πιό πολύπλοκα εἶναι τά ζητήματα ὅταν πρόκειται γιά τήν καταφυγή στό σπέρμα ἑνός δότη. ῾Ωρισμένοι γονεῖς στήν ἀπελπισία τους καί στήν φυσική ἀνάγκη τους νά ἀποκτήσουν παιδί καταφεύγουν σ᾿ αὐτή τήν ἠθικά ἐπιλήψιμη λύση. ῎Οχι σπάνια οἱ δότες καί αὐτοί πού ἀποθηκεύουν ἤ μεταβιβάζουν τό σπέρμα λειτουργοῦν στή βάση τῆς οἰκονομικῆς συναλλαγῆς. Οἱ παρεμβάσεις τῶν ῾Υπουργείων ῾Υγείας εἶναι κυρίως γιά νά ρυθμισθοῦν προβλήματα νομικά καί διαδικαστικά. Παραμένει ὡστόσο τό κρίσιμο ἐρώτημα, ἄν ἡ προσφυγή στο σπέρμα ἑνός δότη εἶναι ἡ ἐνδεδειγμένη καί ἠθικά ἀποδεκτή λύση. ῞Ενα ἄλλο ζήτημα παρεμφερές εἶναι, ὅτι συνήθως στήν περίπτωση τῆς τεχνητῆς γονιμοποίησης ἐπιδιώκεται νά διατηρηθῆ ἡ ἀνωνυμία τοῦ δότη, γιά νά διασφαλισθῆ ἔτσι ἡ αὐτοτέλεια καί ἡ συνοχή τῆς οἰκογένειας πού ἀναγκάστηκε νά καταφύγη σ᾿ αὐτή τή λύση. Μέ τόν τρόπο ὅμως αὐτό δημιουργοῦνται ἄλλα προβλήματα πού ἔχουν σχέση μέ τήν ὑγεία τοῦ παιδιοῦ πού πρόκειται νά ἔλθη στόν κόσμο. ῞Οταν δέν εἶναι γνωστή ἡ προέλευση τοῦ σπέρματος δέν εἶναι γνωστές καί οἱ κληρονομικές καταβολές, μέ συνέπεια ἡ ὑγιεινή προστασία τοῦ παιδιοῦ νά μήν εἶναι ἐξασφαλισμένη.

Τά παραδείγματα αὐτά δέν κάνουν ἄλλο παρά νά καταγράφουν τά κρίσιμα προβλήματα πού δημιουργεῖ ἡ ἐπιστημονική ἐξέλιξη, καί εἰδικώτερα οἱ ἀνακαλύψεις στόν τομέα τῆς τεχνητῆς γονιμοποιήσεως. ᾿Ανάλογα προβλήματα ὑπάρχουν καί σέ ἄλλα ζητήματα πού προκύπτουν ἀπό τήν πρόοδο στήν Βιολογία καί στήν ᾿Ιατρική, πρόοδο πού καλύπτει ὅλο τό φάσμα τῆς ζωῆς, ἀπό τή σύλληψη ἤ καί τήν πρό τῆς συλλήψεως διαδικασία, μέχρι τό θάνατο. Τό καίριο ὅμως ἐρώτημα εἶναι, μποροῦν τά προβλήματα αὐτά νά ἀντιμετωπισθοῦν μέ ἁπλές νομικές ρυθμίσεις; Μποροῦν νά ἀντιμετωπισθοῦν μέ μιά «ἀνανεωμένη» καί προσαρμοσμένη στίς νέες ἀπαιτήσεις ἠθική διδασκαλία; Πολλοί κοινωνιολόγοι, ἰατροί, νομικοί ἤ καί θεολόγοι πιστεύουν πώς ναί. ῾Η ἄποψή τους εἶναι, ὅτι στά προβλήματα μπορεῖ νά δοθῆ ἀπάντηση ἄν ἀνανεώσουμε τήν ἠθική μας, ἄν προσαρμόσουμε στίς νέες ἀπαιτήσεις τῶν καιρῶν τίς ἠθικές μας ἀντιλήψεις. ᾿Αλλά καί πάλι προκύπτει ἕνα σοβαρό ἐρώτημα, εἶναι ἡ ἠθική ἕνα σύστημα ἀξιῶν πού διαμορφώνεται ἀπό τίς διάφορες περιστάσεις καί τίς «ἀνάγκες» πού ἐμφανίζονται κατά καιρούς ἤ μήπως ἔχει διαχρονική καί διαπροσωπική σημασία καί ἀξία;



(5). «Descriptive and prescriptive Bioethics».

῾Ο Δρ. Darryl Macer τοῦ ᾿Ινστιτούτου Βιολογικῶν ᾿Επιστημῶν τοῦ Πανεπιστημίου τῆς Tsukuba τῆς ᾿Ιαπωνίας θεωρεῖ, ὅτι ὑπάρχουν δύο τύποι Βιοηθικῆς. ῾Ο πρῶτος τύπος εἶναι ἡ «περιγραφική Βιοηθική» («descriptive bioethics»). ῾Ο τύπος αὐτός ἀφορᾶ στόν τρόπο μέ τόν ὁποῖο οἱ ἄνθρωποι βλέπουν τή ζωή καί τίς ἠθικές ἀλληλεπιδράσεις καί εὐθῦνες τους σέ σχέση μέ τούς ζωντανούς ὀργανισμούς τῆς ζωῆς. ῾Ο δεύτερος τύπος εἶναι ῾Η «συνταγογραφική βιοηθική» («prescriptive bioethics»). Μέ τόν τύπο αὐτό δηλώνεται στούς ἄλλους τί εἶναι καλό καί τί κακό, ποιές ἀρχές εἶναι μεγαλύτερης σημασίας, καί ὅτι ὡρισμένοι ἔχουν δικαίωματα καί γι' αὐτό ἄλλοι ἔχουν εὐθῦνες ἔναντί τους. Κατά τόν ἴδιο ἐπιστήμονα ἡ Βιοηθική ἀσχολεῖται μέ τή μελέτη ζητημάτων πού προκύπτουν ἀπό τή ζωή, εἶναι τό ἀποτέλεσμα αὐτοῦ πού ὀνομάζει «ἀγάπη τῆς ζωῆς». ῾Η ἀγάπη συνυπάρχει μέ τή διακινδύνευση, εἶναι μιά προσπάθεια ἰσορροπίας μεταξύ ρίσκου καί ὠφέλειας, μεταξύ ἐπιλογῶν καί ἀποφάσεων. ῾Η ἀγάπη στηρίζεται στή φιλαλληλία καί εἶναι ἀντίθετη πρός τήν ἐγωϊστική αὐτονομία. ῾Ο D. Macer πιστεύει, ὅτι στίς περισσότερες θρησκεῖες ἡ ἀγάπη θεωρεῖται ἀνώτερη ἀπό τή φιλαυτία, καί θεωρητικά οἱ περισσότεροι ἄνθρωποι συμφωνοῦν σ᾿ αὐτό χωρίς ὅμως νά τό ἀποδεικνύουν στήν πράξη. Τό συμπέρασμα εἶναι ὅτι μιά ἀληθινή Βιοηθική δέν μπορεῖ νά ὑπάρξη αὐτόνομα, ἔξω ἀπό τήν ἀγάπη.

Τό πρωτεῖο τῆς ἀγάπης ἀναμφίβολα προσδιορίζει ἕνα πλαίσιο Βιοηθικῆς, παρά ταῦτα εἶναι ἀπαραίτητο νά γίνουν μερικές ἐξηγήσεις, ἁπλούστατα γιατί μπορεῖ μέν ἡ ἀγάπη νά μή συμβιβάζεται μέ τή φιλαυτία καί τήν ἐγωϊστική αὐτάρκεια, ὡστόσο μπορεῖ νά ὑπηρετῆ μιά κοινωνία πού εἶναι ἐγωϊστικά καί ἀνθρωποκεντρικά δομημένη. Αὐτό πού θέλω νά πῶ εἶναι, ὅτι ἡ ἀγάπη γιά νά εἶναι αὐθεντική πρέπει νά βλέπη τό κάθε ἀνθρώπινο πρόσωπο ὄχι στά ὅρια μόνο τῆς βιολογικῆς του ζωῆς, ἀλλά στήν προοπτική τῆς αἰώνιας ὑπάρξεώς του.



(6) ῾Η ἐσχατολογική θεώρηση τῆς ζωῆς ἤ ἡ πρόταση τῆς ᾿Ορθόδοξης θεολογίας.

Στό σημεῖο αὐτό ἡ ᾿Ορθόδοξη θεολογία καί παράδοση ἔχει πολλά νά πῆ. ῾Η ᾿Ορθόδοξη ἀνθρωπολογία εἶναι ρεαλιστική, ἀλλά συγχρόνως καί ἔντονα ἀσκητική καί ἐσχατολογική. Αὐτό πού προσδιορίζει τόν ἀνθρώπινο βίο δέν εἶναι ἡ βιολογική συμπεριφορά καί ἡ βιολογική ἔκτασή του, ἀλλά αὐτό πού μπορεῖ ὁ ἄνθρωπος νά φθάση μέ τήν ἄσκησή του καί τήν ἀνάδειξή του στή χριστιανική κοινωνία. Στήν ᾿Ορθόδοξη παράδοση τό εἶναι τοῦ ἀνθρώπου φωτίζεται ἀπ᾿ αὐτό πού πρόκειται νά γίνη. ῎Ετσι, ἡ ἔσχατη ζωή βαρύνει περισσότερο ἀπό τήν παροῦσα. Στή συνείδηση τῆς ᾿Εκκλησίας ἀσφαλῶς μετράει αὐτό πού εἴμαστε, ὡστόσο ἔχει ἀνυπολόγιστη σημασία αὐτό γιά τό ὁποῖο ἔχουμε κληθῆ. «Οἴδαμεν γάρ ὅτι ἐάν ἡ ἐπίγειος ἡμῶν οἰκία τοῦ σκήνους καταλυθῇ, οἰκοδομήν ἐκ Θεοῦ ἔχομεν οἰκίαν ἀχειροποίητον αἰώνιον ἐν τοῖς οὐρανοῖς. Καί γάρ ἐν τούτῳ στενάζομεν, τό οἰκητήριον ἡμῶν τό ἐξ οὐρανοῦ ἐπενδύσασθαι ἐπιποθοῦντες» (2 Κορ. 5:1-2).

Μέσα ἀπ᾿ αὐτή τήν ἐσχατολογική θεώρηση τῆς ζωῆς τά βιοηθικά διλήμματα φωτίζονται διαφορετικά. Τό μεῖζον πρόβλημα τῆς Βιοηθικῆς σήμερα εἶναι, ὅτι προσπαθεῖ νά δώση ἀπαντήσεις σέ ἐρωτήματα τοῦ παρόντος, γιά ἕναν ἄνθρωπο πού θά πεθάνη, ἐγκλωβίζοντας ἔτσι τήν ἀνθρώπινη διάσταση στά ὅρια τῆς ἐγκόσμιας ὑλικῆς πραγματικότητας. ῾Η Βιοτεχνολογία καί κατ᾿ ἀκολουθία καί ἡ Βιοηθική, σ᾿ ἕνα μεγάλο βαθμό, ὑπηρετοῦν τίς ὑλικές, καί ἑπομένως τίς φθαρτές ἀνάγκες τοῦ ἀνθρώπου. Φιλοδοξοῦν νά ὑπηρετήσουν τίς ἀνάγκες τῆς βιολογικῆς ὑπάρξεως, συχνά ἀγνοῶντας τήν πνευματική διάσταση τοῦ ἀνθρώπου. Φαίνεται νά ἀγνοῆ ἡ σύγχρονη Βιοηθική τήν αἰώνια, δηλ. τή θεία προοπτική τοῦ ἀνθρώπου. Μποροῦμε συνεπῶς νά μιλᾶμε γιά ἐκκοσμικευμένη Βιοηθική πού ὑπηρετεῖ τίς ἀνάγκες ἑνός ἐκκοσμικευμένου κόσμου.

῎Αν ἀξιολογήση κανείς τή βιολογική ζωή στή βάση τοῦ θανάτου, θά καταλήξη σέ συμπεράσματα τελείως διαφορετικά ἀπ᾿ αὐτά πού θά τοῦ ὑπαγορεύη μιά ἐκτίμηση, ἡ ὁποία θά στηρίζεται στήν πίστη ὅτι ὁ ἄνθρωπος ὑπάρχει γιά νά μή πεθάνη. Αὐτό σημαίνει ὅτι ἡ βιολογική ὕπαρξη τοῦ ἀνθρώπου ἔχει μοναδική καί ἀνεκτίμητη ἀξία ὄχι γιατί εἶναι σύντομη καί τελειώνει μέ τό θάνατο, ἀλλά γιατί εἶναι μοναδική εὐκαιρία ἀθανασίας. ῎Αν δῆ κανείς τή βιολογική ζωή ὡς ἀνυπολόγιστη δωρεά τοῦ Θεοῦ γιά τήν προετοιμασία τῆς πνευματικῆς ζωῆς, τότε οἱ ἐκτιμήσεις του γιά τά πράγματα τοῦ κόσμου θά ἀξιολογοῦνται διαφορετικά. «Καί γάρ οἱ ὄντες ἐν τῷ σκήνει στενάζομεν βαρούμενοι, ἐφ᾿ ᾧ οὐ θέλομεν ἐκδύσασθαι ἀλλ᾿ ἐπενδύσασθαι, ἵνα καταποθῇ τό θνητόν ὑπό τῆς ζωῆς. ῾Ο δέ κατεργασάμενος ἡμᾶς εἰς αὐτό τοῦτο Θεός, ὁ δούς ἡμῖν τόν ἀρραβῶνα τοῦ Πνεύματος. Θαρροῦντες οὖν πάντοτε καί εἰδότες ὅτι ἐνδημοῦντες ἐν τῷ σώματι ἐκδημοῦμεν ὑπό τοῦ Κυρίου, διά πίστεως γάρ περιπατοῦμεν οὐ διά εἴδους· θαρροῦμεν δέ καί εὐδοκοῦμεν μᾶλλον ἐκδημῆσαι ἐκ τοῦ σώματος καί ἐνδημῆσαι πρός τόν Κύριον. Διό καί φιλοτιμούμεθα, εἴτε ἐνδημοῦντες εἴτε ἐκδημοῦντες, εὐάρεστοι αὐτῷ εἶναι» (2 Κορ. 5:4-9).



(7) Τό ἐκκλησιαστικό φρόνημα θεμέλιο γιά μιά αὐθεντική Βιοηθική.

῾Η Βιοηθική μπορεῖ νά λειτουργῆ λυτρωτικά πράγματι γιά τόν ἄνθρωπο, ὅταν θεμελιώνεται στό χριστιανικό φρόνημα καί δηλώνη τό ἦθος τῆς θεώσεως. Εἶναι λάθος νά πιστεύουμε ὅτι ἡ Βιοηθική, ὡς σύστημα κανόνων καί ἠθικῶν ἐπιταγῶν, θά μπορῆ νά ἐλευθερώση τόν ἄνθρωπο ἀπό τά διλήμματα, στά ὁποῖα τόν ὁδηγεῖ ἡ πρόοδος τῆς Βιοτεχνολογίας. ῾Ο κάθε ἄνθρωπος εἶναι ἐλεύθερο καί ἀνεπανάληπτο πρόσωπο, τό ὁποῖο μέσα στή δική του ἱστορία ἔρχεται νά ἀντιμετωπίση καταστάσεις πού ἀφοροῦν ἀποκλειστικά αὐτόν τόν ἴδιο. Καμμιά κωδικοποίηση κανόνων καί ἠθικῶν ἐντολῶν μπορεῖ νά ἐπιλύση τά προβλήματα πού ἀντιμετωπίζει ὁ ὅποιος συγκεκριμένος ἄνθρωπος. Τό ζήτημα εἶναι, ὁ ἄνθρωπος, ὁ ὁποῖος ζῆ στό φάσμα τῆς τεχνολογίας καί τῆς προόδου, νά ἔχη νοῦν Χριστοῦ, ὥστε νά διακρίνη τά πράγματα. ῎Αν συσχηματίζεται καί προσαρμόζεται ἄκριτα σέ ὅσα ὁ παρών αἰῶνας ἀναδεικνύει, τότε ὁ νοῦς του χάνει τή διαύγειά του. ῾Ο Παῦλος ἀναφέρεται στή μεταμόρφωση τοῦ νοῦ καί πιστεύουμε ὅτι ὁ λόγος του εἶναι ἰδιαίτερα ἐπίκαιρος σήμερα. «Καί μή συσχηματίζεσθε τῷ αἰῶνι τούτῳ, ἀλλά μεταμορφοῦσθαι τῇ ἀνακαινώσει τοῦ νοός ὑμῶν, εἰς τό δοκιμάζειν ὑμᾶς τί τό θέλημα τοῦ Θεοῦ, τό ἀγαθόν καί εὐάρεστον καί τέλειον» (Ρωμ. 12:2).

῾Η Βιοηθική, γιά νά εἶναι αὐθεντική ἀνθρώπινη ἐλπίδα καί γιά νά βοηθάη οὐσιαστικά στή λύση τῶν προβλημάτων καί στήν ὀρθή ἀντιμετώπιση τῶν διλημμάτων πού ἐγείρει ἡ πρόοδος τῆς ἐπιστήμης, θά πρέπει νά μή εἶναι ἁπλή θεραπενίδα τῆς εὐημερίας. Θά πρέπει νά δῆ τόν ἄνθρωπο στήν πραγματική του διάσταση καί ὄχι ἀποκλειστικά καί μονιστικά στή βιολογική του ὕπαρξη καί στήν ὑλική ἀνάπαυσή του. ῾Ο ἄνθρωπος δέν εἶναι μόνο ὑλικοσωματική ὀντότης. Τό πολυτιμώτερο πού ἔχει δέν εἶναι τό σῶμα, ἀλλά ἡ ἀθάνατη ψυχή του πού τόν καθιστᾶ ἐλεύθερο πρόσωπο, εἰκόνα τοῦ Θεοῦ, ἡ ὁποία μπορεῖ νά ἀξιολογῆ ὅσα ἀνήκουν στόν ἄνθρωπο καί ὅσα τόν περιβάλλουν. Εἶναι ἀνάγκη νά ὑπάρχη διαβάθμιση τῶν ἀξιῶν καί ἐκκλησιαστική ἀξιολόγηση τῆς ζωῆς. ῾Ο ἄνθρωπος εἶναι πάνω ἀπ᾿ ὅλα ἀθάνατη ψυχή γιά τήν ὁποία ἐπιφυλάσσεται αἰώνια θεία κοινωνία. ῾Ο Μ. Βασίλειος ὡραιότατα διευκρινίζει τό ζήτημα. «Πρόσεχε οὖν σεαυτῷ· τουτέστι, μήτε τοῖς σοῖς μήτε τοῖς περί σε, ἀλλά σεαυτῷ μόνῳ πρόσεχε. ῎Αλλο γάρ ἐσμέν ἡμεῖς αὐτοί, καί ἄλλο τά ἡμέτερα, καί ἄλλο τά περί ἡμᾶς. ῾Ημεῖς μέν οὖν ἐσμεν ἡ ψυχή καί ὁ νοῦς, καθό κατ᾿ εἰκόνα τοῦ κτίσαντος γεγενήμεθα· ἡμέτερον δέ τό σῶμα καί αἱ δι᾿ αὐτοῦ αἰσθήσεις· περί ἡμᾶς δέ χρήματα, τέχναι καί ἡ λοιπή τοῦ βίου κατασκευή. Τί οὖν φησιν ὁ λόγος; Μή τῇ σαρκί πρόσεχε, μηδέ τό ταύτης ἀγαθόν ἐκ παντώς τρόπου δίωκε· ὑγείαν καί κάλλος καί ἡδονῶν ἀπολαύσεις, καί μακροβίωσιν· μηδέ χρήματα καί δόξαν, καί δυναστείαν θαύμαζε· μηδέ ὅσα σοι τῆς προσκαίρου ζωῆς τῆς ὑπῆρεσίαν πληροῖ, ταῦτα μεγάλα νομίσας, τῇ περί ταῦτα σπουδῇ τῆς προηγουμένης σεαυτοῦ ζωῆς καταμέλει· ἀλλά πρόσεχε σεαυτῷ· τουτέστι, τῇ ψυχῇ σου. Ταύτην κατακόσμει, καί ταύτης ἐπιμελοῦ».

'Η ᾿Ορθοδοξία μέ τό ἀσκητικό της φρόνημα καί την ἡσυχαστική παράδοσή της βλέπει τόν ἄνθρωπο ὄχι στά στεγανά ὅρια τῆς ἐπίγειας ζωῆς του, ἀλλά στήν ἐσχατολογική του δόξα. ῞Οταν ὁ ἄνθρωπος ἀξιολογήση τή βιολογική μέ κριτήριο τήν ἐκκλησιολογική του ὕπαρξη, ἡ ὅλη συμπεριφορά του φωτίζεται καί ἀποκτᾶ νέο νόημα ἡ κάθε πράξη του. ῾Η ᾿Ορθόδοξη παράδοση σταθερά ἐπαγγέλλεται, ὅτι μεγαλύτερη ἀξία ἀπ᾿ ὅτι εἶναι, ἔχει γιά τόν ἄνθρωπο αὐτό πού μπορεῖ νά γίνη, θεός κατά χάρη. ῎Αν δοῦμε τή ζωή τοῦ ἀνθρώπου σ᾿ αὐτή της τή θεολογική καί ἐκκλησιοκεντρική ἔκταση, ἡ θεώρηση τῶν διλημμάτων πού δημιουργοῦν οἱ βιοϊατρικές μέθοδοι ἐκλαμβάνει ἄλλο χαρακτῆρα. Τότε μποροῦμε νά καταλάβουμε, ὅτι κάθε νέα μέθοδος τῆς ᾿Ιατρικῆς καί κάθε πρόοδος τῆς Βιολογίας εἶναι εὐλογημένη, ἄν ἀποβλέπη στόν ὅλο ἄνθρωπο, πού ζῆ μέν στόν παρόντα αἰῶνα πορεύεται ὅμως στόν αἰῶνα τόν μένοντα. ᾿Αντίθετα κάθε ἀνακάλυψη στόν τομέα τῆς Βιοτεχνολογίας πού ἐγκλωβίζει τόν ἄνθρωπο στά στεγανά ὅρια τῆς βιολογικῆς του ζωῆς, ὅσο καί ἄν διευκολύνει τή γήϊνη ζωή καί ἀναπαύει τό σῶμα τοῦ ἀνθρώπου, ὑποκρύπτει μιά τραγικότητα. Τό συμπέρασμα εἶναι, ὅτι τό ἐκκλησιαστικό φρόνημα εἶναι ἐκεῖνο πού μπορεῖ νά ξεπεράση τά ὅποια βιοηθικά διλήμματα. Δέν μπορῶ νά μή ἀναγνωρίσω τήν ἐπικαιρότητα τῶν λόγων τοῦ Παύλου. «Οἱ κατά σάρκα ὄντες τά τῆς σαρκός φρονοῦσιν, οἱ δέ κατά πνεῦμα τά τοῦ Πνεύματος. Τό γάρ φρόνημα τῆς σαρκός θάνατος, τό δέ φρόνημα τοῦ Πνεύματος ζωή καί εἰρήνη... ῾Υμεῖς δέ οὐκ ἐστέ ἐν σαρκί, ἀλλ᾿ ἐν Πνεύματι, εἴπερ Πνεῦμα Θεοῦ οἰκεῖ ἐν ὑμῖν» (Ρωμ. 8:5-9).




ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (Κατ᾿ ἐπιλογήν)

Beauchamp, Tom. L. - Walter, LeRoy, Contemporary Issues in Bioethics (3rd ed.), Belmont, California 1989

J. Bernard, Bioethics (Greek translation Eleni Spanou), Athens 1996

Breck, John, "Bioethical dilemmas and Orthodoxy", Sourozh, No 71

British Medical Association, Our Genetic Future: The Science and the Ethics of Genetic Technology, Oxford 1992

Egelhardt, H. Tristam, The Foundations of Bioethics, New York - Oxford 1986

Grigger, Bette-Jane (Ed.), Cases in Bioethics. Selection from the Hastings Center Report (2nd ed.), New York

Harakas Stanley Samuel, "Eastern Orthodox Bioethics", Theological Developments in Bioethics, 1989-1990, pp. 85-101

Harakas Stanley Samuel, Health and Medicine in the Eastern Orthodox Tradition, New York 1990

Hare, R.M., Essays in Bioethics, Oxford 1993

Jonsen, Albert R., The Birth of Bioethics, New York - Oxford 1998

Μαντζαρίδη, Γ.Ἰ., Χριστιανική Ἠθική (4η ἔκδοση) Θεσσαλονίκη 1995

Rifkin, Jeremy, The Age of Biothechnology. The genetic marketplace and the dawn of the wonderful new world (Μετ. Ἀ. Αλιβιζάτου), Athens 1998

Robb, M. "Bioethics and the Ethos of Orthodoxy", Youth Centre, Parish of St. Athanasios Polydroso, Polydroso - Athens 1999, pp.55-59

Walters, Le Roy - Palmer, Julie Gage, The Ethics of Human Gene Therapy, New York - Oxford 1997

Wertz, C. Dorothy - Fletscher, J.C. (Eds), Ethics and Human Genetics. A Cross - Cultural Perspective, Berlin - Heidelberg 1989.

πηγή

Η παρουσία του Θεού μέσα στο Σύμπαν

ΙΑΝ

 πηγή

Αρχιμ. Επιφανίου Χατζηγιάγκου
Φυσικού

Η ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΣΥΜΠΑΝ
Το πιο σημαντικό ερώτημα

Υπάρχει Θεός; Ένα ερώτημα που απασχόλησε τον άνθρωπο από τα πανάρχαια χρόνια μέχρι σήμερα. Η ύπαρξι του Θεού είναι το πιο βασικό θέμα της ζωής μας. Αν υπάρχει Θεός και μεταφυσικός κόσμος, η ζωή μας έχει νόημα και περιεχόμενο. Αν δεν υπάρχει Θεός, η ζωή μας είναι μια πορεία που ξεκινά από το μηδέν και καταλήγει στο μηδέν.

Γι’ αυτό, η πρώτη και βασική αλήθεια που ομολογούμε στο Σύμβολο της Πίστεως είναι η ύπαρξι του Θεού: «Πιστεύω εις ένα Θεόν». Και ο απόστολος Παύλος τονίζει: «Πιστεύσαι δει τον προσερχόμενον τω Θεώ ότι έστι και τοις εκξητούσιν αυτόν μισθαποδότης γίνεται» (Εβρ. 11, 6).

Δηλαδή, εκείνος που πλησιάζει το Θεό για να Τον λατρεύσει, θα πρέπει προηγουμένως να πιστέψει ότι υπάρχει Θεός και ότι θα αποδώσει στον καθένα κατά τα έργα του.
Αφού λοιπόν η ύπαρξι του Θεού είναι το θεμέλιο της πίστεως, γι’ αυτό και πολεμήθηκε όσο τίποτε άλλο από τους υλιστές και άθεους.

Ο Θεός μέσα από τα έργα Του

Πώς θα μπορούσε κάποιος να γνωρίσει τον Θεό και να πιστέψει στην ύπαρξί Του; Βεβαίως ο Θεός ως προς την ουσία Του είναι άυλος και αόρατος. «Θεόν ουδείς εώρακε πώποτε» (Ιω. 1, 18). Φανερώνεται όμως στον άνθρωπο και κάνει αισθητή την παρουσία Του μέσα από τις ενέργειές Του. Το πρώτο και βασικό μέσο με το οποίο ο Θεός φανερώθηκε στους ανθρώπους είναι ο φυσικός κόσμος. Αυτό το μεγαλειώδες Σύμπαν, το απέραντο ως προς το μέγεθος, το τέλειο ως προς την κατασκευή, το αρμονικό ως προς τη λειτουργία, το υπέροχο ως προς την ομορφιά, μαρτυρεί την ύπαρξι ενός απείρου, πανσόφου και παντοδυνάμου Θεού Δημιουργού.

Και όπως ένας ζωγραφικός πίνακας μας υποχρεώνει να δεχθούμε καλλιτέχνη που τον ζωγράφισε, ένα άγαλμα μας παραπέμπει στον γλύπτη που το δη μιούργησε και ένα ρολόι προϋποθέτει ένα ωρολογο ποιό που το κατασκεύασε, έτσι και ο φυσικός κόσμος που βλέπουμε γύρω μας, που είναι απείρως πιο τέλειος και ποικιλόμορφος και πολύπλοκος από κάθε ανθρώπινο κατασκεύασμα, μας υποχρεώνει να δεχθούμε ότι κάποιος τον έπλασε. «Πας οίκος κατα σκευάζεται υπό τινος, ο δε τα πάντα κατασκευάσας Θεός», όπως πολύ εύλογα αποφαίνεται ο απ. Παύλος (Εβρ. 3, 4). Δηλαδή, κάθε σπίτι φτιάχνεται από κά ποιον τεχνίτη και εκείνος που έφτιαξε τα πάντα είναι ο Θεός.

Ο έναστρος ουρανός

«Όλα μιλούν για το Θεό», έλεγε ο εθνικός μας ποιητής Διονύσιος Σολωμός. «Όπου κι αν στρέψω τη ματιά μου, παντού Εσέ, Θεέ, θα δω», ψάλλει ένας χριστιανός ποιητής. Παντού υπάρχει η παρουσία του Θεού μέσα στη φύσι.

Εκεί όμως που ο άνθρωπος κυριεύεται από θαυμασμό και δέος είναι ο έναστρος ουρανός. Τα αναρίθμητα άστρα με τα ποικίλα χρώματα και τη διαφορετική λαμπρότητα, που σαν διαμάντια στολίζουν τον ουράνιο θόλο, είναι ένα από τα πιο μαγευτικά θεάματα της φύσεως.

•    Το πρώτο που θαυμάζει κανείς μελετώντας το αστρικό σύμπαν είναι ο αριθμός των αστέρων. Με γυμνό μάτι μπορεί κάποιος να δει περίπου 5.000 α στέρια. Αν όμως στρέψει στον ουρανό ενα ισχυρό τηλεσκόπιο, θα δει πολύ περισσότερα, εκατομμύρια.

Σύμφωνα με τις έρευνες και τις ανακαλύψεις των αστρονόμων, τα αστέρια μέσα στο σύμπαν είναι κατανεμημένα σε τεράστιες ομάδες που ονομάζονται γαλαξίες. Ο κάθε γαλαξίας αποτελείται από 100 έως 200 δισεκατομμύρια άστρα! Υπολογίζεται ότι μέσα στο σύμπαν υπάρχουν γύρω στο ένα τρισεκατομμύ ριο τέτοιοι γαλαξίες! Φανταστείτε λοιπόν πόσα άστρα υπάρχουν.

•    Το δεύτερο που θαυμάζει κανείς είναι οι τεράστιες αποστάσεις που χωρίζουν τα αστέρια μεταξύ τους. Όπως γνωρίζουμε από τα μαθητικά μας χρόνια, το φως τρέχει με μια ασύλληπτα μεγάλη ταχύτη τα, την μεγαλύτερη που υπάρχει μέσα στο Σύμπαν. Τρέχει με 300.000 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο! Δηλαδή σ’ ένα δευτερόλεπτο διανύει απόστασι σχεδόν από τη Γη μέχρι τη Σελήνη.
Η απόστασι από τη Γη μέχρι τον Ήλιο είναι 150 εκατομμύρια χιλιόμετρα. Ένα αεροπλάνο θα χρειαζόταν 20 χρόνια για να πάει στον Ήλιο. Το φως ό μως, με την ιλιγγιώδη ταχύτητά του, κάνει αυτό το ταξίδι μόλις σε 8 λεπτά.

Το πιο κοντινό αστέρι σε μας είναι ο «εγγύτατος του Κενταύρου». Ξέρετε πόσο χρόνο κάνει το φως για να έλθει από εκεί μέχρις εδώ; Το φως, με την ταχύτητα των 300.000 χιλιομέτρων το δευτερόλεπτο, χρειάζεται 4 ολόκληρα χρόνια να ταξιδεύει, για να φτάσει από τον εγγύτατο του Κενταύρου μέχρι τη Γη. Ένα αεροπλάνο θα χρειαζόταν 6 εκατομμύρια χρόνια! Και αυτό, όπως είπαμε, είναι το πιο κοντινό μας αστέρι. Υπάρχουν αστέρια που απέχουν 20, 30, 60 έτη φωτός και περισσότερο.

Η διάμετρος του γαλαξία μας είναι 100.000 ετη φωτός. Δηλαδή, για να πάει το φως από τη μια άκρη του γαλαξία μέχρι την άλλη χρειάζεται να ταξιδεύει 100.000 χρόνια! Δεν μπορεί ο άνθρωπος να συλλάβει τις αποστάσεις αυτές. Ας μην προχωρήσουμε στις αποστάσεις μεταξύ των γαλαξιών και στη διάμετρο του Σύμπαντος, γιατί θα μας καταλάβει ίλιγγος.

•    Ένα τρίτο θέμα που προκαλεί θαυμασμό είναι τα μεγέθη των άστρων. Για παράδειγμα ο Ήλιος, που είναι ένα αστέρι μέσου μεγέθους, είναι 1.300.000 φορές μεγαλύτερος από τη Γη. Αν θεωρήσουμε τον Ήλιο σαν ενα πορτοκάλι, η Γη θα είναι κοντά του σαν κόκκος άμμου! Και υπάρχουν αστέρια πολύ μεγαλύτερα από τον Ήλιο.

•    Άλλο σημαντικό χαρακτηριστικό του Σύμπαν τος είναι η κίνησι. Όλα τα ουράνια σώματα κινούν ται. Η Σελήνη κινείται γύρω από τη Γη. Η Γη και οι άλλοι πλανήτες κινούνται γύρω από τον Ήλιο. Ολόκληρο το ηλιακό σύστημα κινείται γύρω από το κέν τρο του γαλαξία κ.ο.κ.
Οι ταχύτητες των κινήσεων αυτών είναι τερά στιες. Η Γη περιστρέφεται γύρω από τον Ήλιο με ταχύτητα 110 χιλιάδες χιλιόμετρα την ώρα.
Άλλα και οι άλλοι πλανήτες περιστρέφονται με μεγάλες ταχύτητες γύρω από τον Ήλιο, σε αυστηρά καθορισμένες τροχιές, υπακούοντας σε θαυμάσιους νόμους (νόμοι του Κέπλερ).
Και όχι μόνο το δικό μας σύστημα, αλλά όλα τα άστρα, οι γαλαξίες, τα σμήνη των γαλαξιών, κινούν ται με απόλυτη τάξι και αρμονία. Ένας ουράνιος τροχονόμος, ενα αόρατο χέρι κατευθύνει τις τερά στιες ουράνιες σφαίρες, ώστε να ακολουθούν απαρασάλευτα και για αιώνες την πορεία τους μέσα στο α χανές Σύμπαν.

• Το πιο καταπληκτικό όμως είναι ότι όλα τα ουράνια σώματα έλκονται μεταξύ τους με μια αόρατη και μυστηριώδη δύναμι, που λέγεται παγκόσμια έλξι, ή βαρύτητα.

Αν υποθέσουμε ότι για μια στιγμή σταματούσε να υπάρχει η δύναμι αυτή της βαρύτητας, όλα τα ουράνια σώματα θα ξέφευγαν από τις τροχιές τους και το Σύμπαν θα διαλυόταν.

Ποιος έθεσε την θαυμαστή αυτή δύναμι που συ νέχει και περικρατεί το Σύμπαν; Ο μέγιστος των φυσικών όλων των αιώνων, που ανακάλυψε και το νόμο της παγκοσμίου έλξεως, ο βαθειά θρησκευόμενος επιστήμων και βαθύς μελετητής της Αγίας Γραφής, ο Ισαάκ Νεύτων, γράφει στο περίφημο έργο του «Principia»: «Ο μεγαλοπρεπής δεσμός που συνδέει τα άστρα μεταξύ τους είναι δυνατό να προέρχεται μόνο από τη σοφία και τη βούλησι ενός Όντος ισχυρού και λογικού. Και αυτό το ονομάζουμε Κύριο και Θεό Παντοδύναμο».

Και ο μεγάλος φιλόσοφος της αρχαίας Ελλάδος Αριστοτέλης λέει τα εξής:

«Όπως ο ναυτικός που βλέπει να προβάλλει από μακρυά κάποιο καράβι με ολάνοιχτα πανιά, σκέφτεται πως υπάρχει δίχως άλλο κάποιος κυβερνήτης του καραβιού που το κατευθύνει και το προσεγγίζει στο λιμάνι, έτσι και όσοι σήκωσαν για πρώτη φορά τα μάτια τους στον ουρανό και άντίκρυσαν τον ήλιο να διανύει την τροχιά του από την ανατολή μέχρι τη δύσι και είδαν τις καλοχαραγμένες γραμμές των ά στρων, αναζήτησαν τον Μεγάλο Δημιουργό του υπέροχου αυτού Σύμπαντος, γιατί ήταν αναγκασμένοι λογικά να παραδεχθούν, ότι αυτός ο θαυμάσιος για την αρμονία του κόσμος δεν μπορεί να έγινε στην τύχη, αλλά χρωστά την ύπαρξί του σε κάποιο Ον πανίσχυρο και άπειρο» (Σέξτος, Εμπειρ. Δογμ. III, 2)

Ο Ήλιος

Ας δούμε τώρα τον ήλιο, το λαμπρό αυτό άστρο που μας φωτίζει, μας θερμαίνει και μας ζωογονεί.

• Οι φυσικές ιδιότητες τον ήλιου
Ο ήλιος απέχει από τη γη, όπως έχουμε αναφέρει, 150 εκατομμύρια χιλιόμετρα και είναι ως προς το μέγεθος 1.300.000 φορές μεγαλύτερος από τη γη.

Γύρω απ’ αυτόν περιστρέφονται οι πλανήτες, τους οποίους έλκει με τη βαρύτητά του.
Η ύλη από την οποία αποτελείται (κυρίως τα αέρια υδρογόνο και ήλιο) βρίσκεται σε διάπυρη κατάστασι. Η θερμοκρασία στην επιφάνεια του είναι 6.000 βαθμοί Κελσίου, ενώ στο κέντρο του φτάνει τους 15 εκατομμύρια βαθμούς!

Ο ήλιος εκπέμπει τεράστια ποσά θερμότητας στο διάστημα. Ένα μέρος της θερμότητας αυτής δέχεται και η γη και έτσι υπάρχει και διατηρείται η ζωή.

Ένα μεγάλο ερώτημα που απασχόλησε τους επιστήμονες είναι το πώς παράγει τη θερμότητα του ο ήλιος. Μετά από πολλές μελέτες κατέληξαν στο συμπέρασμα, ότι η θερμότητα που εκπέμπει ο ήλιος οφείλεται στην πυρηνική ενέργεια. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι το φωτεινό αυτό άστρο, όπως και όλα τα άστρα του ουρανού, είναι ένα γιγαντιαίο πυρηνικό εργοστάσιο. Με θαυμαστούς μηχανισμούς «καίει» το καύσιμό του, που είναι το υδρογόνο και ακτινοβολεί σταθερά εδώ και 4,5 δισεκατομμύρια χρόνια. Με τον ίδιο σταθερό ρυθμό θα συνεχίσει να ακτινοβολεί για άλλα τόσα χρόνια. Η θαυμαστή αυτή σταθερότητα, με την οποία εκπέμπει την ακτινοβολία και τη θερμότητα, που είναι τόσο απαραίτητη για την ύπαρξι και την διατήρησι της ζωής, οφείλεται σ’ ένα ρυθμιστικό παράγοντα, κι αυτός είναι η βαρύτητα. Αυτή συγκρατεί τις τεράστιες δυνάμεις που προκαλούνται στο εσωτερικό του ήλιου και δεν τον αφήνει να εκραγεί.

• Η χρησιμότητα του ήλιου

Ο ήλιος είναι η πηγή της ζωής στον πλανήτη μας. Ας δούμε μερικές από τις πολύτιμες προσφορές του.

1.    Με τη θερμότητα που εκπέμπει εξασφαλίζεται η κατάλληλη θερμοκρασία για να γίνουν οι βιοχημικές διαδικασίες μέσα στους ζωντανούς οργανισμούς, και να παραχθούν οι διάφορες ουσίες που είναι απαραίτητες για τη ζωή.
2.    Συντελεί σε μια θαυμαστή λειτουργία, τη φωτοσύνθεσι, χάρι στην οποία τα φυτά παίρνουν νερό από τη γη και διοξείδιο του άνθρακα από την ατμό σφαιρα και μας δίνουν οξυγόνο και τη γλυκόζη. Το οξυγόνο το αναπνέουμε και η γλυκόζη αποτελεί βα σικό συστατικό των τροφών μας.
3.    Μέ τη θερμότητά του ο ήλιος εξατμίζει το νε ρό της θάλασσας, το μετατρέπει σε υδρατμούς, που στη συνέχεια γίνονται βροχή για να ποτίσουν ολό κληρη τη γη.

Κάθε χρόνο εξατμίζονται από τη θάλασσα 400 τρισεκατομμύρια τόννοι νερού.
4.    Επίσης ο ήλιος προκαλεί τους ανέμους, οι οποίοι μεταφέρουν τους υδρατμούς σε όλη τη γη. Επι πλέον οι άνεμοι εξασφαλίζουν μια ομοιόμορφη κατανομή της θερμοκρασίας στον πλανήτη μας.
5.    Τέλος ο ήλιος είτε άμεσα είτε έμμεσα είναι η πηγή ενέργειας στη γη, αφού τα ξύλα, τα κάρβουνα, τα πετρέλαια και τα άλλα καύσιμα οφείλουν την προέλευσί τους στη φωτοσύνθεσι και συνεπώς στον ήλιο. Αλλά και οι τροφές που τρώμε είναι κι αυτές κονσέρβες ηλιακής ενέργειας.

«Οι ουρανοί διηγούνται δόξαν θεού»

Όλα αυτά και άλλα πολλά μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι υπάρχει ένας πάνσοφος και παντοδύναμος δημιουργός που τα σχεδίασε και τα έπλασε.
Το αχανές Σύμπαν με τα τρισεκατομμύρια άστρα, οι αρμονικές κινήσεις τους, η μυστηριώδης έλξι που τα συγκρατεί, ο θαυμαστός μηχανισμός με τον οποίο φωτοβολούν, η γενικότερη τάξι που επικρατεί στο Σύμπαν, οι τέλειοι νόμοι που το κυβερνούν, καθώς και ένας βαθύτερος σκοπός που κρύβεται σ’ αυτό, μας προκαλούν τον θαυμασμό και την έκπληξι. Δεν μπορεί όλα αυτά να έγιναν τυχαία. Όλα μαρτυρούν και φωνάζουν με μια σιωπηλή κραυγή, ότι υπάρχει Θεός, και όλα ψάλλουν και υμνούν με μια μυστική μελωδία τα μεγαλεία του Πλάστη. «Οι ουρανοί διη γούνται δόξαν Θεού, ποίησιν δε χειρών αυτού αναγ γέλλει το στερέωμα». (Ψαλμ. 18, 2).

Ένας μεγάλος φιλόσοφος, ο Καντ, έλεγε: «Δύο πράγματα γεμίζουν την ψυχή μου με θαυμασμό· ο έναστρος ουρανός που είναι πάνω μου και η φωνή της συνειδήσεως που είναι μέσα μου».

Ο πρώτος αστροναύτης Γιούρυ Γκαγκάριν είπε κάποτε: «Εκεί που πέταξα δεν είδα πουθενά τον Θεό». Πόσο επιπόλαια έβγαλε αυτό το συμπέρασμα! Απάντησι σ’ αυτό που είπε έδωσε ένας άλλος αστροναύτης, ο Γκόρτον Κούπερ, με δύο πτήσεις στο διάστημα: «Κατά τις πτήσεις μου στο διάστημα, ούτε κι εγώ είδα πουθενά το Θεό· είδα όμως μερικά από τα θαύματα που δημιούργησε». Τέλος, ο μεγάλος μουσουργός Haydn είπε: «Μ’ αυτό τον τρόπο πρέπει να εξοικειωθούμε προς τα θαύματα του ουρανού ώστε να γίνουν γέφυρα προς τον Θεό».

Η Γη, ένας μοναδικός πλανήτης 

• Γενικά στοιχεία
Η γη είναι ο τρίτος στη σειρά πλανήτης. Είναι μια τεράστια σφαίρα με διάμετρο 13.000 χιλιόμετρα και μάζα 6 εξάκις εκατομμύρια τόννους. Περιστρέφεται γύρω από τον ήλιο με ταχύτητα 110.000 χιλιόμετρα την ώρα σαν ένα τεράστιο διαστημόπλοιο με 6 δισεκατομμύρια επιβάτες. Κινείται με σταθερό χρόνο περιστροφής, σε αυστηρά καθορισμένη τροχιά, χωρίς τραντάγματα ή θορύβους. Και το κυριότερο δε στηρίζεται πουθενά. Κινείται στο κενό. Ο χρόνος περιστροφής της γης γύρω από τον ήλιο είναι 365 ήμερες και 6 ώρες περίπου. Η ακρίβεια στο χρόνο περιστροφής είναι καταπληκτική. Σε 1.800 χρόνια δεν άλλαξε ούτε κατά ένα εκατοστό του δευτερολέπτου. Γι’ αυτό μπορούμε να προβλέψουμε με ακρίβεια και τις εκλείψεις.
Εκτός από την κίνησι γύρω από τον ήλιο η γη περιστρέφεται και γύρω από τον εαυτό της σε 24 ώρες.

Αυτές είναι οι πιο γνωστές κινήσεις της γης. Υπάρχουν όμως και άλλες, δεκατέσσερις συνολικά.

•    Υπάρχουν εξωγήινοι;
Ένα πανάρχαιο ερώτημα που απασχόλησε τον άνθρωπο είναι το αν είμαστε μόνοι στο Σύμπαν. Πολύς λόγος γίνεται για εξωγήινους και για ζωή σε άλλους πλανήτες. Αφού υπάρχουν τόσα τρισεκατομμύρια άστρα και το καθένα έχει τους πλανήτες του, γιατί να θεωρείται απίθανο κάποιοι απ’ αυτούς να έ χουν τις συνθήκες που είναι απαραίτητες για τη ζωή; Αυτό υποστηρίζουν πολλοί, επιστήμονες και μη.

Ωστόσο, οι πιθανότητες για ύπαρξι ζωής σε άλλους πλανήτες όλο και μικραίνουν. Η γη, όπως θα δούμε στη συνέχεια, είναι ένας μοναδικός πλανήτης που συγκεντρώνει όλες τις προϋποθέσεις για την ύπαρξι της ζωής. Και αυτές οι προϋποθέσεις είναι πάρα πολλές, ώστε να είναι εντελώς απίθανο να συγκεντρώνονται όλες μαζί σε ένα πλανήτη.

•    Οι θαυμαστές ιδιαιτερότητες της γης

Θα δούμε τώρα κάποιες από τις πάμπολλες ιδιαιτερότητες της γης, που την καθιστούν ένα μοναδικό πλανήτη μέσα στο Σύμπαν.

1. Η θέσι της γης

α) Στον γαλαξία. Η γη βρίσκεται σ’ ένα «ήσυχο» σημείο του γαλαξία μας· στην «Γαλαξιακή Κατοική σιμη Ζώνη» (GHZ). Απέχει 25 χιλιάδες έτη φωτός από το κέντρο του. Αν ήταν πιο κοντά, θα βομβαρδιζόταν από την κοσμική ακτινοβολία η οποία παράγεται από τις εκρήξεις των supernova, που βρίθουν στο κέντρο του γαλαξία. Αυτό θα σήμαινε την καταστροφή της.

Αν αντιθέτως βρισκόταν πιο μακριά, στα όρια του γαλαξία, εκεί δεν υπάρχουν άφθονα μέταλλα απαραίτητα για τη ζωή.

β) Στο Ηλιακό Σύστημα. Η θέσι της γης στο Ηλιακό Σύστημα θεωρείται επίσης ιδανική. Βρίσκεται στην «Κατοικήσιμη Ζώνη» του Ηλιακού Συστήματος. Ούτε κοντά στον Ήλιο, οπότε θα είχαμε πολύ υψηλές θερμοκρασίες, όπως η Αφροδίτη, ούτε μακρυά, ο πότε θα είχαμε χαμηλές θερμοκρασίες, όπως ο Άρης.

Η «χρυσή απόστασι» Γης-Ηλίου εξασφαλίζει τη δυνατότητα σχηματισμού των βιομορίων (υδατανθράκων, πρωτεϊνών κ.λπ) τα οποία συνθέτουν τους ζωντανούς οργανισμούς.

Η θερμοκρασία της γης εξασφαλίζει επίσης την ύπαρξι του νερού σε υγρή φάσι. Το νερό σε υγρή μορφή διαλύει τις χημικές ουσίες, ώστε να μπορούν να ενωθούν μεταξύ τους και να συνθέσουν άλλες πιο πολύπλοκες απαραίτητες στη ζωή.
Ακόμα, αν βρισκόταν στα εξωτερικά όρια του Ηλιακού Συστήματος, θα βομβαρδιζόταν αδιάκοπα από αστεροειδείς και κομήτες.

2.    Ο ήλιος. Είναι τέτοιος ο αστρικός τύπος του ήλιου μας (μέγεθος, σταθερότητα ακτινοβολίας, φασματικός τύπος κ.ά.) που ευνοεί την ύπαρξι της ζωής.

3.   Λίγο πιο μακρυά από τη Γη περιστρέφονται δύο μεγάλοι πλανήτες· ο Δίας (318 φορές μεγαλύτε ρος της Γης) και ο Κρόνος (95 φορές μεγαλύτερος). Αυτοί λειτουργούν σαν παγίδες των μετεωριτών, κομητών κ.λπ., έλκοντάς τους με την ισχυρή βαρύτητα που έχουν. Είναι τα «αλεξικέραυνα» που προστατεύουν τη γη.

Αν ο Δίας δεν υπήρχε ή βρισκόταν σε εσωτερική τροχιά, η Γη θα δεχόταν μια βροχή από αστρικά αντικείμενα (10.000 φορές περισσότερα), γεγονός που θα εμπόδιζε την ύπαρξι της ζωής.

4.    Η κλίσι του άξονα της γης
Ένα άλλο θαυμαστό φαινόμενο που συναντούμε στη Γη είναι ότι ο άξονας περιστροφής της παρου σιάζει μια κλίσι 23,5 μοιρών. Αυτή η κλίσι, σε συν δυασμό με την κίνησι της Γης γύρω από τον Ήλιο ε ξασφαλίζει τις τέσσερις εποχές του έτους.

Αν δεν υπήρχε αυτή η κλίσι δεν θα είχαμε τις εναλλαγές των εποχών, αλλά κάθε περιοχή της Γης θα είχε μονίμως μια εποχή.

5.    Η περιστροφή της Γης
Η περιστροφή της Γης γύρω από τον εαυτό της σε 24 ώρες προκαλεί την ημέρα και τη νύκτα.
Αν δεν υπήρχε αυτή η περιστροφή, τότε η μια πλευρά της Γης θα είχε μονίμως ημέρα και η άλλη μονίμως νύκτα.

6.    Η ύπαρξι της Σελήνης
Η Γη έχει και ένα δορυφόρο, τη Σελήνη, που περιστρέφεται γύρω απ’ αυτήν. Πέρα από την ομορφιά και τη γοητεία που προκαλεί με το γλυκό της φως, εκπληρώνει και άλλους, ουσιαστικότερους σκοπούς.

Κατ’ αρχήν, η ύπαρξι της Σελήνης με τη σχετικά μεγάλη μάζα της, εξασφαλίζει τη σταθερότητα του άξονα περιστροφής της Γης. Αν η Σελήνη δεν υπήρχε, και μάλιστα στην κατάλληλη θέσι, ή αν ήταν μικρότερη, όπως οι δορυφόροι άλλων πλανητών, ο άξονας της Γης θα άλλαζε διαρκώς διεύθυνσι, με αποτέλεσμα την αστάθεια στο κλίμα, που θα καθιστούσε δύσκολη ή και αδύνατη την ύπαρξι ζωής. Σύμφωνα με τους υπολογισμούς κάποιου αστροφυσικού, αν δεν υπήρχε η Σελήνη, η θερμοκρασία στη γη θα κατέβαινε στους -100° C το χειμώνα και θα ανέβαινε στους + 150° C το καλοκαίρι!

Μια άλλη συμβολή της Σελήνης είναι οι παλίρροιες που προκαλεί. Όπως γνωρίζουμε τα νερά των θαλασσών ανεβαίνουν και κατεβαίνουν δύο φορές το εικοσιτετράωρο. Αυτό οφείλεται κυρίως στην έλξι της Σελήνης. Με τις παλίρροιες γίνεται ανάδευσι (ανακάτεμα) του νερού της θαλάσσης, γεγονός που αποτρέπει την αποσύνθεσι.

7. Η μάζα της Γης

Ένα άλλο σημαντικό δεδομένο που ευνοεί την ύπαρξι ζωής στον πλανήτη μας είναι η μάζα της Γης. Η Γη διαθέτει την ακριβώς απαιτούμενη μάζα. Αν η μάζα της ήταν μικρότερη, θα είχε μικρότερη βαρυτική έλξι, οπότε δεν θα μπορούσε να συγκρατήσει την ατμόσφαιρα (όπως η Σελήνη). Αν η μάζα της ήταν μεγαλύτερη, θα είλκυε περισσότερους μετεωρίτες που θα προκαλούσαν καταστροφές.

Ερωτήματα
Πώς έτυχαν όλες αυτές οι θαυμαστές συμπτώσεις σ’ ένα και μόνο πλανήτη;
•    Πώς έτυχε η Γη να βρίσκεται στην κατάλληλη θέσι μέσα στον γαλαξία;
•   Πώς έτυχε να είναι και πλανήτης σ’ ένα αστέρι σαν τον Ήλιο, που είναι κατάλληλος για να συντη ρήσει τη ζωή;
•    Πώς έτυχε να βρίσκεται και στην κατάλληλη απόστασι από τον Ήλιο (ούτε πολύ κοντά, ούτε πολύ μακρυά) ώστε να έχει την απαιτούμενη θερμοκρασία για να μπορεί να αναπτυχθεί η ζωή;
•   Πώς έτυχε να την περιβάλλουν και δύο μεγάλοι πλανήτες (ο Δίας και ο Κρόνος) που σαν αλεξικέραυνο την προστατεύουν από τους μετεωρίτες και τα άλλα ουράνια αντικείμενα που θα την απειλούσαν;
•    Πώς έτυχε ο άξονας της Γης να έχει και την κατάλληλη κλίσι (23,5°), ώστε να υπάρχουν οι εποχές;
•    Πώς έτυχε να έχει και ένα δορυφόρο (τη Σελήνη) που να έχει το κατάλληλο μέγεθος ώστε να κρατά σταθερό τον άξονα της για να εναλλάσσονται ομαλά οι τέσσερις εποχές;
•    Πώς έτυχε να έχει και την κατάλληλη μάζα ώστε να συγκρατεί την ατμόσφαιρα;

Όλα αυτά και άλλα πολλά ερωτήματα μαρτυ ρούν ένα σοφό σχέδιο, που το επεξεργάσθηκε ένας τέλειος Νους και το πραγματοποίησε μια άπειρη Δύναμι, με σκοπό να κάνει αυτό τον πλανήτη, τη Γη μας, ένα ξεχωριστό δημιούργημα που θα φιλοξενούσε το θαυμαστό φαινόμενο που λέγεται ζωή.

Αν προχωρήσει κανείς περισσότερο, θ’ ανακαλύψει και άλλες συμπτώσεις μέσα στο Σύμπαν και ιδιαιτέρως στη Γη. Όλη αυτή η έρευνα οδηγεί τελικά σ’ ένα συγκλονιστικό συμπέρασμα: Όλο το Σύμπαν, όλος ο φυσικός κόσμος και η Γη ξεχωριστά, έγιναν για τον άνθρωπο. Μη βιαστείτε να πείτε ότι είναι υπερβολή που διακηρύττουν θεολόγοι ή θρησκόληπτοι άνθρωποι. Το συμπέρασμα αυτό είναι μια άποψι στην οποία κατέληξαν στις μέρες μας οι επιστήμονες και ονομάζεται ανθρωπική αρχή.

Η ατμόσφαιρα

Αφού είδαμε μερικές από τις ιδιαιτερότητες που παρουσιάζει ο πλανήτης μας μέσα στο αστρικό σύμπαν, ας πούμε λίγα λόγια και για την ατμόσφαιρα που την καλύπτει.

Ατμόσφαιρα ονομάζεται το στρώμα του αέρα που περιβάλλει τη γη. Είναι μια αέρια θάλασσα, μέ σα στην οποία κολυμπάνε όλοι οι χερσαίοι οργανι σμοί. Συγκρατείται, όπως είπαμε, από την βαρύτητα και φθάνει πρακτικά σε ύψος 3.500 χιλιομέτρων.

Η ατμόσφαιρα είναι μίγμα πολλών αερίων, το καθένα από τα οποία εξυπηρετεί και ένα σκοπό. Τα κυριότερα αέρια είναι τα εξής:

α) Το Οξυγόνο. Βρίσκεται σε ποσοστό 21%. Είναι απαραίτητο για τη ζωή, διότι προκαλεί τις καύσεις μέσα στους οργανισμούς, από τις οποίες παρά γεται κίνησι και κάθε είδους ενέργεια.

Το ποσοστό, στο οποίο το συναντούμε, είναι το ιδανικό για την ομαλή λειτουργία της ζωής. Αν ήταν μικρότερο, θα είχαμε δύσπνοιες. Αν ήταν μεγαλύτερο, θα είχαμε καταστρεπτικές συνέπειες, διότι το oξυγόνο σε μεγάλες ποσότητες είναι τοξικό (δηλητηριώδες) για τους οργανισμούς. Επίσης θα προκαλούνταν εύκολα πυρκαγιές.

β) Το Άζωτο. Βρίσκεται σε ποσοστό 78%. Παίζει κι αυτό σημαντικό ρόλο στο περιβάλλον και στη ζωή. Αφ’ ενός αραιώνει το οξυγόνο. Αφ’ ετέρου με τις αστραπές και τους κεραυνούς ενώνεται με το οξυγόνο, και στη συνέχεια πέφτοντας στη γη με τη βροχή, γίνεται λίπασμα για τα φυτά (αζωτούχα λιπάσματα).

γ) Τρίτο βασικό συστατικό της ατμόσφαιρας είναι το διοξείδιο του άνθρακα. Βρίσκεται γενικά σε πολύ μικρό ποσοστό (μικρότερο του 1%). Όμως η παρουσία του είναι απαραίτητη, όσο και του οξυγό νου. Διότι το διοξείδιο του άνθρακα είναι αναγκαίο για τη φωτοσύνθεσι, κατά την οποία τα φυτά το χρησιμοποιούν μαζί με το νερό για να παρασκευάσουν τη γλυκόζη και στη συνέχεια τους καρπούς, το ξύλο και όλα τα φυτικά παράγωγα. Συνεπώς, χωρίς διοξείδιο του άνθρακα δε θα υπήρχε φυτική ζωή και α σφαλώς ούτε ζωική.

Και εδώ υπάρχουν λεπτές ισορροπίες. Αν το πο σοστό του διοξειδίου του άνθρακα αυξηθεί, τότε έχουμε το φαινόμενο του θερμοκηπίου, που συνεπάγεται αύξησι της θερμοκρασίας της γης. Επίσης η αύξησι θα επέφερε βλαβερές συνέπειες στα ζώα, δύσ πνοια και θάνατο. Αντίθετα, αν το ποσοστό μειωθεί, αυτό θα επηρέαζε τα φυτά και θα είχαμε ελάττωσι του οξυγόνου της ατμόσφαιρας.

δ) Όζον. Είναι ένα αέριο που το συναντούμε στην ανώτερη ατμόσφαιρα σε ύψος 24 χιλιομέτρων. Έχει πάχος μόλις μισό εκατοστό του μέτρου. Και όμως, αυτό το λεπτότατο στρώμα του όζοντος μας προστατεύει σαν μια ομπρέλα από τις βλαβερές υπεριώδεις ακτινοβολίες του ήλιου, που είναι καρκινογόνες!

Όλοι έχουμε ακούσει για την τρύπα του όζοντος και γενικά για την καταστροφή του χρησίμου αυτού αερίου, που έχει ως αποτέλεσμα ο ήλιος να έχει γίνει 500 φορές πιο επικίνδυνος απ’ ό,τι πριν από μερικές δεκαετίες.

ε) Τέλος, βασικό αέριο είναι και οι υδρατμοί, οι οποίοι προέρχονται από την εξάτμισι του νερού των θαλασσών και των λιμνών. Αυτοί οι υδρατμοί γίνονται σύννεφα και στη συνέχεια πέφτουν σαν βροχή στη γη για να καλύψουν τις ανάγκες σε νερό όλων των ζωντανών οργανισμών.

Εκτός όμως από την προμήθεια νερού την οποία εξασφαλίζουν, οι υδρατμοί συντελούν και σε κάτι άλλο πολύ σπουδαίο. Μειώνουν τη μεγάλη διαφορά θερμοκρασιών που θα υπήρχε μεταξύ ημέρας και νύκτας. Αν δεν υπήρχαν υδρατμοί στην ατμόσφαιρα, την ημέρα η γη θα καιγόταν από την υψηλή θερμοκρασία, ενώ την νύκτα θα υπήρχε πολικό ψύχος. Επομένως, ζωή δεν θα μπορούσε εύκολα να υπάρξει.

Πέρα απ’ αυτά που αναφέραμε για τη χρησιμότη τα του κάθε αερίου ξεχωριστά, θα πρέπει να συμπληρώσουμε και κάποιες άλλες σημαντικές ωφέλειες που μας προσφέρει η ατμόσφαιρα.

•    Κατ’ αρχήν αποτελεί το μέσο της διαδόσεως του ήχου. Ο κάθε ήχος (ομιλία, μουσική, θόρυβος κ.λπ.) ταξιδεύει και φτάνει στο αυτί μας μέσω του ατμοσφαιρικού αέρα.
•    Επίσης η ατμόσφαιρα μας προστατεύει από τους μετεωρίτες, οι οποίοι όταν μπουν στην ατμόσφαιρα, λόγω της μεγάλης ταχύτητας που έχουν, υπερθερμαίνονται εξ αιτίας της τριβής τους με τον αέρα, αναφλέγονται και διαλύονται. Είναι τα «αστέρια» που βλέπουμε να πέφτουν τις νύκτες. Σπάνια φτάνουν στη γη. Ενώ στη Σελήνη, που δεν υπάρχει ατμόσφαιρα, πέφτουν πολύ περισσότεροι μετεωρίτες και δημιουργούν τους γνωστούς κρατήρες που βλέπουμε στην επιφάνειά της.

Γι’ αυτή τη λεπτομέρεια ο μεγάλος Άγγλος φυσικός Joule (Τζάουλ) αναφωνεί:
«Η ψυχή μου ξεχειλίζει από θαυμασμό και ευγνωμοσύνη, όταν σκέφτομαι τη θαυμάσια οργάνωσι, που επενόησε ο Δημιουργός της Φύσεως, για να προστατεύσει τα πλάσματά Του. Χωρίς την ατμόσφαιρα, που μας καλύπτει σαν μια ασπίδα, θα ήμασταν εκτεθειμένοι συχνά σε βομβαρδισμό αναπόφευκτο».

Οι θάλασσες (υδρόσφαιρα)

Μετά από την ατμόσφαιρα και όλα τα θαυμαστά που γνωρίσαμε γι’ αυτήν, ας στρέψουμε την προσοχή μας στις θάλασσες, τις απέραντες αυτές δεξαμενές του νερού.

• Το νερό και οι θαυμαστές ιδιότητές του

Το νερό είναι η πιο πολύτιμη ουσία στο σύμπαν. Και οι λόγοι είναι κυρίως οι εξής:
α) Αποτελεί βασικό στοιχείο στη φωτοσύνθεσι. Όπως αναφέραμε και πιο πάνω, κατά τη φωτοσύνθεσι τα φυτά παίρνουν νερό από τη γη με τις ρίζες τους και διοξείδιο του άνθρακα από την ατμόσφαιρα και μετά από πολύπλοκες χημικές διαδικασίες παρά γουν οξυγόνο και γλυκόζη. Συνεπώς το οξυγόνο που αναπνέουμε προέρχεται από το νερό που απορροφούν τα φυτά.

β) Είναι άριστος διαλύτης. Το νερό που περιέχε ται στο σάλιο και στα υγρά του στομάχου διαλύει τις θρεπτικές ουσίες που βρίσκονται στις τροφές και έ τσι μπορεί ο οργανισμός να τις απορροφήσει και να τις αφομοιώσει.

γ) Διατηρεί σταθερή τη θερμοκρασία των οργανισμών. Κι αυτό διότι το νερό δεν αλλάζει εύκολα τη θερμοκρασία του. Αυτή η ιδιότητα εξασφαλίζει στους οργανισμούς, που αποτελούνται κατά 70% από νερό, μια θερμική σταθερότητα στις αυξομειώσεις της θερμοκρασίας του περιβάλλοντος.
Για τους πιο πάνω λόγους, και για πολλούς άλλους, το νερό είναι περισσότερο αναγκαίο από την τροφή. Χωρίς τροφή μπορεί να ζήσει κάποιος για μερικές εβδομάδες. Χωρίς νερό όμως δεν μπορεί να ζήσει ούτε μια εβδομάδα.

•    Η προμήθεια του νερού

Αφού λοιπόν το νερό είναι τόσο πολύτιμο και αναγκαίο, θα πρέπει με κάποιο τρόπο να το προμηθεύονται όλοι οι ζωντανοί οργανισμοί.

Όλοι γνωρίζουμε τον καταπληκτικό τρόπο με τον οποίο προμηθεύεται η γη το πολύτιμο αυτό αγαθό. Υπάρχουν οι τεράστιες αποθήκες νερού· οι θάλασσες και οι λίμνες. Με τη θερμότητα του ήλιου εξατμίζονται μεγάλες ποσότητες νερού.
Όπως ήδη αναφέραμε, κάθε χρόνο εξατμίζονται από τις θάλασσες και τις λίμνες 400 τρισεκατομμύρια τόννοι νερού.

Με τους άνεμους οι υδρατμοί αυτοί μεταφέρονται παντού, σε όλη τη γη.

Εκεί, γίνεται το αντίθετο φαινόμενο. Οι υδρατμοί ψύχονται, υγροποιούνται, γίνονται σύννεφα και μετά βροχή, η οποία πέφτει και ποτίζει όλη τη γη.
Όσον αφορά τη βροχή, πρέπει να πούμε ότι ο τρόπος δημιουργίας της είναι ακόμα άγνωστος. Μόνο θεωρίες υπάρχουν. Επίσης είναι θαυμαστό το γεγονός ότι οι σταγόνες της βροχής έχουν κάποιο όριο ως προς το μέγεθος. Διαφορετικά, αν ήταν μεγαλύτερες, θα σκορπούσαν θάνατο και όχι ζωή.

•    Όλοκληρώνοντας την αναφορά μας αυτή για τη θάλασσα αξίζει να πούμε ότι:

α) Οι θάλασσες καλύπτουν το 70% της επιφα νείας της γης. Αν κάλυπταν μεγαλύτερη έκτασι, θα είχαμε πλημμύρες, υγρασία και άλλα ανεπιθύμητα φαινόμενα που θα δυσκόλευαν τη ζωή. Αν κάλυπταν μικρότερη έκτασι, θα υπήρχε ξηρασία και λιγότερη βλάστησι, που κι αυτό θα είχε αρνητικές συνέπειες στους ζωντανούς οργανισμούς.

β) Μέσα στις θάλασσες υπάρχει αλάτι. Έχει κι αυτό τον λόγο του. Το άλας, όπως γνωρίζουμε, είναι αντισηπτικό· εμποδίζει την σήψι και την αποσύνθεσι μέσα στο θαλάσσιο οικοσύστημα.

γ) Τέλος, μέσα στις θάλασσες ζουν αναρίθμητα είδη ψαριών και άλλων θαλασσίων οργανισμών, με τους οποίους τρέφεται ο άνθρωπος, και που προσθέτουν μια τεράστια ποικιλία μέσα στον κόσμο των έμ βιων όντων που προκαλεί θαυμασμό.

«Ως εμεγαλύνθη τα έργα σου, Κύριε, πάντα εν σοφία εποίησας»

Από τη σύντομη μελέτη που κάναμε στα δύο αυτά συστήματα, την ατμόσφαιρα και τις θάλασσες, βρήκαμε και πάλι αφορμές να θαυμάσουμε τη σοφία και την πρόνοια που υπάρχει στο καθετί.

•    Το πολύτιμο οξυγόνο βρίσκεται στην ακριβή αναλογία, ώστε να λειτουργεί ομαλά η ζωή στους οργανισμούς. Χρήσιμο επίσης είναι και το άζωτο.

•    Το διοξείδιο του άνθρακα συνεισφέρει κι αυτό τα μέγιστα, διότι αποτελεί βασική πρώτη ύλη όλων των τροφών που καταναλώνουμε, αλλά και των καυσίμων που παράγουν την κίνησι και τη θέρμανσι.

•    Το όζον αποτελεί την ασπίδα που μας προστατεύει από τις βλαβερές ακτίνες του ήλιου.

•  Οι υδρατμοί μας προμηθεύουν το νερό και αποτρέπουν τις μεγάλες διακυμάνσεις της θερμοκρασίας.

•    Θαυμάσαμε επίσης τις καταπληκτικές ιδιότητες του νερού αλλά και την αναγκαιότητά του στο φαι νόμενο της ζωής.

• Είδαμε τέλος με τι σοφό τρόπο μεταφέρεται το νερό από τις θάλασσες, όπου βρίσκεται αποθηκευμένο, σε όλη τη γη για να ποτίσει κάθε ζωντανό οργανισμό και να «αρδεύση  άπασαν την κτίσιν προς ζωογονίαν».

Θα μπορούσαμε να συνεχίσουμε τη μελέτη μας αυτή με αναφορά στον αόρατο κόσμο του ατόμου, στα στοιχειώδη σωματίδια από τα οποία αποτελείται το σύμπαν και στις θεμελιώδεις δυνάμεις που τα συγκρατούν.

Πολύ μεγαλύτερο ενδιαφέρον θα παρουσίαζε η μελέτη του κυττάρου, που είναι η μικρότερη μονάδα ζωής με την εξαιρετικά πολύπλοκη κατασκευή του, το πλήθος των οργανιδίων που βρίσκονται σ’ αυτό και ιδιαιτέρως το DNA πάνω στο οποίο βρίσκονται κωδικοποιημένες όλες οι ιδιότητες και τα χαρακτηριστικά του οργανισμού.

Θαυμασμό προκαλεί και ο κόσμος των φυτών, των ψαριών, των πουλιών και των ζώων. Για ένα έντομο, τη μέλισσα, έχουν γραφεί τόμοι ολόκληροι βιβλίων.
Εκεί όμως που μένει κανείς κατάπληκτος και ο θαυμασμός φτάνει στο αποκορύφωμα, είναι το αν θρώπινο σώμα, το τέλειο αυτό καλλιτέχνημα, που αποτελεί την κορωνίδα της δημιουργίας.
Τι να πει κανείς για την καρδιά, που σαν μια αντλία δουλεύει ασταμάτητα στέλλοντας το αίμα σ’ όλο το σώμα;

Τι να πει κανείς για το πεπτικό σύστημα, με το οποίο οι τροφές διαλύονται και στη συνέχεια ξανασυναρμολογούνται από τον οργανισμό για να γίνουν κόκκαλα, κρέας, νεύρα, λίπος κ.λπ.;

•    Τι να πει κανείς για το αίμα, που μεταφέρει τις θρεπτικές ουσίες και το οξυγόνο στα 100 τρισεκατομμύρια κύτταρα του σώματός μας, ώστε όλα ανεξαιρέ τως να τραφούν και να παράγουν την ενέργεια που τους χρειάζεται;

Τι να πει κανείς για το μάτι, που είναι μια τέλεια φωτογραφική μηχανή; Ή για το αυτί, που σαν ραντάρ συλλαμβάνει και επεξεργάζεται τους ήχους;

Τέλος, τι να πει κανείς για τον εγκέφαλο του ανθρώπου, που θεωρείται το τελειότερο δημιούργημα σ’ όλο το σύμπαν;

Για όλα αυτά ο κάθε καλοπροαίρετος ερευνητής αναφωνεί με δέος:
«Μέγας ει, Κύριε, και θαυμαστά τα έργα σου και ου δείς λόγος εξαρκέσει προς ύμνον των θαυμάσιων σου».

Θα χρειάζονταν τόμοι χιλιάδων σελίδων για να περιγράψουν τα θαύματα της φύσεως. Όλα μαρτυρούν την ύπαρξι Θεού Δημιουργού. Μέσα απ’ αυτά φαίνεται η παντοδυναμία, η πανσοφία αλλά και η α γαθότητα του Θεού.

Ο φυσικός κόσμος, όπως λέει ο Μέγας Βασίλειος, αποτελεί «διδασκαλείον και παιδευτήριον θεογνωσίας των ανθρωπίνων ψυχών, διά των δρωμένων και αισθητών χειραγωγίαν τω νω παρεχόμενος, προς την θεωρίαν των αοράτων». Δηλαδή, ο φυσικός κόσμος εκτός από κατοικία του ανθρώπου είναι και σχολείο για να γνωρίσει τον Θεό. Και μέσα από αυ τά που βλέπουμε και αντιλαμβανόμαστε να οδηγεί ται ο νους μας στη θεωρία των αοράτων.

Είναι ένα βιβλίο του Θεού, ένα άλλο Ευαγγέλιο, γραμμένο σε γλώσσα που όλοι οι άνθρωποι μπορούν να την διαβάσουν, ακόμα και οι αγράμματοι, και μέ σα απ’ αυτό να εννοήσουν όχι βέβαια την ουσία Του, αλλά τα ιδιώματά Του.

«Ουκ εκ της ουσίας αυτού τον Θεόν γνωρίζομεν», παρατηρεί ο αγ. Μάξιμος ο ομολογητής, «αλλ’ εκ της μεγαλουργίας αυτού και προνοίας των όντων. Διά τούτων γαρ, ως δι’ εσόπτρων, την άπειρον αγαθότη τα και σοφίαν και δύναμιν κατανοούμεν». Δεν γνωρί ζουμε, λέει, τον Θεό από την ουσία Του, αλλά από τα μεγαλειώδη έργα Του και την πρόνοια που δεί χνει στα δημιουργήματά Του. Μέσα απ’ αυτά, σαν από καθρέφτη, κατανοούμε την άπειρη αγαθότητα και σοφία και δύναμί Του.

Κάποτε περπατούσαν στους αγρούς ο μεγάλος φυσικός Κέλβιν με τον διαπρεπή χημικό Λίμπιχ. Τότε ο Κέλβιν τον ρώτησε αν τα άνθη που απλώνονταν μπροστά τους προήλθαν από τυχαία ένωσι των στοιχείων, οπότε ο Λίμπιχ απάντησε: «Θα μου ήταν πολύ πιο εύκολο να δεχθώ ότι ένα βιβλίο Βοτανικής γράφτηκε με τυχαίο ανακάτεμα των τυπογραφικών στοιχείων που το αποτελούν, παρά ότι τα άνθη αυτά έγιναν από τυφλό συνδυασμό των χημικών στοιχείων που τα αποτελούν».

Θα ήθελα να κλείσουμε τη φτωχή αυτή αναφορά μας στην φυσική αποκάλυψι με λόγια όχι της Αγίας Γραφής ή κάποιου πατέρα της Εκκλησίας αλλά ενός μεγάλου και σεμνού επιστήμονα, του κορυφαίου αστρονόμου όλων των αιώνων, του Κέπλερ. Αυτού που ανακάλυψε τους τρεις υπέροχους νόμους της κινήσεως των πλανητών. Εκστατικός, μπροστά στο θείο μεγαλείο που αντίκρυσε στον έναστρο ουρανό, αφήνει την ψυχή του ελεύθερη να πετάξει στους υπερουράνιους θόλους.
Λέει λοιπόν σε κάποια μελέτη του:

«Πριν απομακρυνθώ από το τραπέζι των επιστημονικών μου ερευνών, θέλω να σηκώσω τα μάτια μου και τα χέρια μου στον ουρανό και ν’ αφήσω την ταπεινή μου προσευχή θερμή να υψωθεί προς αυτόν που δημιούργησε το φως.

Κύριε και δημιουργέ μου. Θερμά σ’ ευχαριστώ που με τα δημιουργήματά σου μου έδωσες τόση χαρά. Σ’ ευχαριστώ που με τα έργα των χειρών σου μου χάρισες αληθινή απόλαυσι. Όσο μπόρεσα με το μικρό μου μυαλό ν’ αντιληφθώ το άπειρο μεγαλείο Σου, φανέρωσα στους ανθρώπους το ασύλληπτο κάλλος της δημιουργίας Σου. Κύριε, συγχώρεσέ με, αν είπα κάτι ανάξιο της μεγαλωσύνης Σου, ή κάτι που δεν αποδίδει ολόκληρο τον απέραντο σεβασμό που οφείλουμε στο άγιο Όνομά Σου…

Ουρανέ, Γη, Ήλιε, Σελήνη, Άστρα, δοξολογείστε Τον.

Και συ, ψυχή μου, ψάλλε στον Κύριο και Δη μιουργό Σου ακατάπαυστο αίνο μέχρι την τελευταία σου πνοή!
Τιμή και δόξα ανήκει σ’ Αυτόν εις τους αιώνας. Αμήν».

Εκδόσεις “Ορθόδοξος Κυψέλη”