ΝΕΟΙ ΒΑΡΛΑΑΜΙΣΤΕΣ ΚΑΙ ΝΕΟΙ ΚΟΡΑΗΔΕΣ;

  

Γιάννη Κων. Νεονάκη MD, MSc, PhD

Κατ’ αρχάς θα ήθελα να σημειώσω ότι εκτιμώ και σέβομαι ιδιαίτερα τον γνωστό σύγχρονο λόγιο και στοχαστή, θέσεις του οποίου θα σχολιάσει το παρόν άρθρο. Η ευρυμάθεια, η ευγλωττία, η διεισδυτικότητα και η οξυδέρκεια είναι λίγα μόνο από τα πολλά του χαρίσματα.

Ο στοχαστής λοιπόν αυτός θεωρεί ότι ως λαός έχομε μια σοβαρή εγγενή αδυναμία να κινηθούμε προς την πρόοδο και αυτή η αδυναμία εντοπίζεται στις ισχυρές εσωτερικές μας συγκρούσεις, απότοκο πεπαλαιωμένων αντιλήψεων, οι οποίες μάς εγκλωβίζουν σε ένα φαντασιακό πόρρω απέχον της τρέχουσας πραγματικότητας και του σύγχρονου κόσμου. Με άλλα λόγια στην ψυχοσύνθεσή μας υπάρχουν «μεσαιωνικές» θεολογικές αγκυλώσεις και βαρίδια που εμποδίζουν την όποια εξέλιξή μας. Αντίθετα, η Δύση μετά το σχίσμα του 11^ου αιώνα, την εξατομίκευση, τη σχολαστική θεολόγηση και την πλήρη επικράτηση της λογικής στην ανάλυση των πάντων, εν πολλοίς κατάφερε να προοδεύσει, αφήνοντας εμάς καθηλωμένους στο 13^ο και 14^ο  αιώνα. Τότε δηλαδή που είχαμε την ολομέτωπη σύγκρουση των δύο αντιλήψεων, της Δύσης από τη μια μεριά και της καθ’ ημάς Ανατολής από την άλλη, με τις λεγόμενες «ησυχαστικές έριδες» και τις απαντήσεις που δόθηκαν στις συνόδους του 1341, 1347 με αποκορύφωμα φυσικά τη σύνοδο του 1351. Οι τρεις αυτές σύνοδοι συγκροτούν μιαν ενότητα, η οποία για τους Ορθοδόξους επέχει θέση Οικουμενικής Συνόδου, της Θ΄ Οικουμενικής Συνόδου.  

Σε πρόσφατη ομιλία του λοιπόν που οργανώθηκε από το πολιτικό κόμμα «Ποτάμι» ο στοχαστής αναφέρει επί λέξει (προφορικός λόγος): «Εκεί είναι το μεγάλο κώλυμα στο οποίο παίζει ρόλο μια παλιά κουλτούρα μεσαιωνική, η οποία δεν έκανε τον 10^ο, τον 11^ο αιώνα τα βήματα που έπρεπε να γίνουν, ενώ άρχιζε στη Δύση αυτή η κίνηση της ωριμάνσεως των συνειδήσεων, εδώ δεν έγινε ποτέ. Εδώ δογματικά απεκλείσθη η χρήση της λογικής το 1351 μετά τις ησυχαστικές έριδες. Έχει σημασία αυτό να το καταλάβουμε. Δογματικά. Δογματικά, ως δόγμα απεκλείσθη. Ως δόγμα θρησκευτικό, δηλαδή ως κομμάτι της ψυχής των ανθρώπων. Είναι πολύ σοβαρό αυτό το πράγμα να το σκεφτεί κανείς, υπάρχει μια ιστορία, ένα βάθος σε αυτά τα πράγματα. Και βεβαίως δε μιλήσαμε σήμερα τι θα έκανε ένα νεωτερικό Κόμμα με την Εκκλησία. Θα το πούμε άλλη φορά αυτό.»

Προφανώς και τα πράγματα δεν είναι έτσι. Καθώς προσεγγίζει τα θέματα με φιλοσοφικό στοχασμό, και έχοντας τρόπο ανάλυσης που δομείται με δυτικά κριτήρια οδηγείται σε απλουστεύσεις και αφορισμούς που συσκοτίζουν μάλλον αντί να αναδεικνύουν τα ζητήματα. Και είναι γεγονός ότι έχομε υποφέρει πολύ και για πολλούς αιώνες ως γένος από τη συνεχή πίεση μιας ευρείας χορείας, πολυμαθών κατά τα άλλα, προσώπων, με σκοπό την άρον άρον «μετακένωση» και σε μάς των λαμπρών αντιλήψεων των «πεφωτισμένων εθνών της Εσπερίας». Προεξάρχουσες φυσικά μορφές αυτής της χορείας ο Βαρλαάμ ο Καλαβρός και ο Αδαμάντιος Κοραής.

Στην περιορισμένη έκταση του παρόντος άρθρου ασφαλώς δεν μπορούν να ειπωθούν πολλά. Γνωρίζοντας όμως το θεμελιώδη ρόλο που παίζει η θεολογία στη διαμόρφωση του καθημερινού βίου, οφείλομε απλώς να υπενθυμίσομε κάποιες από τις θέσεις της Θ΄ Οικουμενικής Συνόδου, οι οποίες ουσιαστικά επικύρωσαν τις διδασκαλίες του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά. Σε αντίθεση με τη Φράγκικη θεολογία, στην Ορθοδοξία υπάρχει σαφής διάκριση Ακτίστου Ουσίας και Ακτίστων Ενεργειών του Θεού. Και μπορεί μεν η Ουσία να είναι αμέθεκτη, όμως μέσω των  Ακτίστων Ενεργειών του Θεού κοινωνούμε με το Θεό και θεούμεθα.  Με άλλα λόγια ο Θεός των Ορθοδόξων είναι κοντά μας, είναι δίπλα μας, είναι απολύτως μεθεκτός και καθώς οι Ενέργειες είναι Άκτιστες δυνάμεθα και εμείς οι κτιστοί της σωτηρίας και της μετοχής στη θεότητα.

Η μετοχή στις Άκτιστες Ενέργειες του Θεού, η θέα δηλαδή του Ακτίστου Φωτός μπορεί να γίνει από αυτήν εδώ τη ζωή. Όπως βεβαιώνουν όλοι οι Άγιοι, η Βασιλεία του Θεού  μπορεί να βιωθεί από τώρα. Ο Θεός από αγάπη επιτρέπει τη βίωση αυτή κατά τα μέτρα της αντοχής του κάθε ανθρώπου. Το Θαβώρειο Φώς δεν το είδαν όλοι οι μαθητές, παρά μονάχα τρεις, αυτοί που τη δεδομένη στιγμή ήταν πιο έτοιμοι να αντέξουν την αποκάλυψη. Και το κριτήριο της αντοχής είναι η καθαρότητα του νου. «Οι καθαροί τη καρδία τον Θεόν όψονται». Η δε καθαρότητα επιτυγχάνεται εν τη ησυχία και εν τη Λειτουργική Ζωή με συνεχή προσευχή και νήψη.

Τέλος, οφείλομε να υπενθυμίσουμε επ’ ολίγον τη λεπτότατη διάκριση που γίνεται στην Ορθόδοξη Πατερική μας θεολογία ανάμεσα στο λόγο και στο νου. Υπάρχουν δύο απολύτως διακριτές ενέργειες της ψυχής: η λογική ενέργεια (λόγος), η οποία τρόπον τινά σχετίζεται με τον εγκέφαλο και η νοερά ενέργεια (νους),  η οποία τρόπον τινά σχετίζεται με την καρδιά. Λόγω της έλλειψης εμπειρίας, οι περισσότεροι άνθρωποι αγνοούν πλήρως, ή  δυσκολεύονται να συνειδητοποιήσουν την ύπαρξη του νου. Όμως ο νους, η νοερά ενέργεια της ψυχής είναι, όπως μας παραδίδουν οι Πατέρες μας,  μια λεπτότατη προσοχή της ύπαρξης, όπου δρώντας οι Άκτιστες Ενέργειες αποκαλύπτεται ο Θεός, αλλοιώνοντας μετά τον όλο άνθρωπο. Ο Θεός εν τη προσωπική του σχέση με τον άνθρωπο αποκαλύπτεται, όπως Αυτός από αγάπη για τον κάθε άνθρωπο κρίνει ότι πρέπει να γίνει. Και η αποκάλυψη αυτή γίνεται στο νου. Κατόπιν ο άνθρωπος προσπαθεί από αγάπη προς τους άλλους με το λόγο και τα κτιστά μέσα να «περιγράψει» το βίωμα. Η ουσία όμως είναι η μέθεξη με το άκτιστο και όχι η περιγραφή με το κτιστό, η οποία είναι πάντα ελλειμματική. Για παράδειγμα, ακόμα και το «πνευματικότερο», όπως χαρακτηρίζεται, Ευαγγέλιο, αυτό του Ιωάννη είναι αδύνατον να περιγράψει την εμπειρία και τη μέθεξη του Ακτίστου Φωτός που είχε ο Ιωάννης. Η λογική προσπαθεί να δώσει μορφή, ή να περιγράψει τις εμπειρίες και φυσικά να προσεγγίσει και να αναλύσει τον κτιστό κόσμο. Όμως είναι απολύτως σαφές από τους Πατέρες ότι είναι αδύνατον να προσεγγίσει κανείς το  Θεό με τη σχολαστική λογική ανάλυση, τη φιλοσοφία ή το στοχασμό.

Βέβαια, για τον Βαρλαάμ και τους ομοϊδεάτες του, όλα αυτά αποτελούν αποκυήματα ζωηράς φαντασίας και οπισθοδρόμηση. Ευτυχώς που ο Θεός μάς προστατεύει από την πλάνη χαρίζοντας μας συνεχώς και μέχρι τις μέρες μας νέους Αγίους, οι οποίοι επιβεβαιώνουν πλήρως την Πατερική θεολογία. Να θυμηθούμε μεταξύ άλλων, τον Άγιο Πορφύριο,  τον Άγιο Παΐσιο,  και εξόχως τον Άγιο Σιλουανό τον Αθωνίτη.

πηγή

ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΔΙΚΕΦΑΛΟΥ ΑΕΤΟΥ

  Ιωάννης Κων. Νεονάκης  MD, MSc, PhD.

Μετά τη υιοθέτηση του ως αυτοκρατορικό έμβλημα από τον Ισαάκιο Κομνηνό (1057-1059) ο δικέφαλος αετός ταυτίστηκε πλήρως με τη Ρωμανία (Βυζαντινή Αυτοκρατορία) και το ρωμαίικο πολιτισμό. Κατά την Τουρκοκρατία, αλλά και μέχρι τις μέρες μας, η Εκκλησία θα προσλάβει το σύμβολο αυτό και σήμερα είναι από τα πλέον αναγνωρίσιμα σύμβολα στον τόπο μας. Εκφράζοντας όμως και την κοινή ρωμαίικη παράδοση των βαλκανικών και σλαβικών λαών ο δικέφαλος αετός απαντάται  σήμερα στα εθνόσημα κι στις σημαίες της Ρωσίας, της Σερβίας, της Αλβανίας και του Μαυροβουνίου.

Ανέκαθεν ο δικέφαλος αετός υπήρξε σύμβολο υπέρτατης δύναμης και κυριαρχίας. Κατά καιρούς εξέφρασε τα αυτοκρατορικά δικαιώματα της Ρωμανίας τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Ασία, αλλά και τη διαφοροποίηση και τους  συνεχείς αγώνες της Ρωμανίας τόσο με τη Δύση όσο και την Ανατολή αναδεικνύοντας έτσι και εκφράζοντας ζωντανά την ιδιοπροσωπία του γένους των Ρωμηών. Συχνά επίσης θέλησε να εκφράσει τη διπλή εξουσία του φέροντος το έμβλημα τόσο δηλαδή την πνευματική όσο και την κοσμική εξουσία. Βαθύτερα, θέλησε να εκφράσει το δισυπόστατο της Θεανθρωπότητας. Της νέας οντολογικής κατάστασης που ξεκίνησε ο Χριστός, της εν ταυτώ ενώσεως της ανθρωπίνης και θείας φύσεως. Αυτός, ο πρώτος Θεάνθρωπος ανοίγοντας και για μάς το δρόμο της Θεανθρωπίας ως δώρο, ως χάρη. Περαιτέρω, με την πάροδο του χρόνου και των αλλεπάλληλων πληγών που υπέστη το γένος ο δικέφαλος αετός εδραιώθηκε στις συνειδήσεις ως το αδιαμφισβήτητο σύμβολο της συνέχειας του γένους μας, της διατήρησης και πιστότητας των παραδόσεων του, της αγωνιστικότητας και αποφασιστικότητάς του, ενώ συνεχώς  υπομιμνήσκει και θέτει το αδιαπραγμάτευτο αίτημα βιώσεως του ρωμαίικου πολιτισμού στο τώρα.

Η αγαπητική σχέση των τριών προσώπων της Αγίας Τριάδος, των τριών υποστάσεων μεταξύ τους είναι ένα μέγα και ανερμήνευτο μυστήριο. Μόνο προσεγγίσεις μπορούν να γίνουν και μάλιστα από θεοφόρους πατέρες που έχουν τα εχέγγυα και φυσικά, πάντα μέχρι τα όρια της δικής τους χωρητικής, υπαρξιακής δυνατότητας αντοχής ως προς τη θεία αποκάλυψη. Από τις βασικές προσεγγίσεις που μάς έχουν δοθεί από τους Αγίους Πατέρες μας αναφορικά με τις σχέσεις των προσώπων στην Αγία Τριάδα είναι και η βασική θέση της Ορθοδοξίας του «ασυγχήτως και αδιαιρέτως». Δηλαδή τα πρόσωπα στην Αγία Τριάδα είναι εν ταυτώ ασύγχητα και αδιαίρετα. Το «αδιαιρέτως» εκφράζει τη συνεχή αγαπητική ενότητα, το ένα, ενώ το «ασυγχήτως» εκφράζει το ίδιο, την ετερότητα και την ελευθερία του κάθε προσώπου. Το «ασυγχήτως και αδιαιρέτως» παραδίδεται από την Εκκλησία μας σε όλους τους ανθρώπους ως ερμηνευτικό κλειδί και ανυπέρβλητο πρότυπο όλων των σχέσεων προσώπων, όλων των ανθρωπίνων σχέσεων.  Από τις σχέσεις των μελών μιας οικογένειας, από τις σχέσεις των αγαπημένων και των φίλων έως τις σχέσεις των κοινωνικών ομάδων ή ακόμα και των λαών.  Υπάρχουμε σε μια αγαπητική σχέση ως ενότητα, αλλά χωρίς να αφομοιωνόμαστε, διατηρώντας συνεχώς την ιδιοπροσωπία και ελευθερία μας. Αυτό είναι το πρότυπο του καθ’ ημάς τρόπου ζωής.

Και αυτό το πρότυπο νομίζω ότι το εκφράζει και το σχηματοποιεί με τον καλύτερο τρόπο το σύμβολο του δικέφαλου αετού. Υπάρχει το κοινό σώμα, η ενότητα, η αγαπητική σχέση που μετεξελίσσει τα άλλως διεστώτα μέρη στο οντολογικό (και όχι φανταζόμενο ή νοητό) υπαρξιακό ένα, ενώ από την άλλη υπάρχουν τα ρωμαλαία δύο πρόσωπα των αετών ως εκφραστές των προσώπων που τόλμησαν γενναίω το τρόπω τη σχέση. Πρόσωπα δύο, πρόσωπα διαφορετικά, πρόσωπα αδιαπραγμάτευτης ετερότητας και συνεχούς ελευθερίας. Η ενότητα και η ιδιοπροσωπία εν ταυτώ, σε μια ολότητα, σε μια νέα, καινή, εδραία, οντολογία πληρότητας, ολοκλήρωσης και τέλους. Με τα κεφάλια στραμμένα σε διαφορετικές κατευθύνσεις ένδειξη του ησυχασμού, αναστοχασμού και συνεχούς εσωτερικού αγώνα για τη διασφάλιση και πιστότητα της αγαπητικής σχέσης και της διατήρησης της ελευθερίας, αλλά ταυτοχρόνως και ως ένδειξη συνεχούς διεύρυνσης, αιώνιας κίνησης από δόξης εις δόξαν, πρόσληψης και συμπερίληψης του σύμπαντος κόσμου.

ΝΙΝΕΥΗ ΚΑΙ ΕΚΛΟΓΕΣ

Ιωάννης Κων. Νεονάκης
Η Ορθοδοξία δεν είναι θρησκεία. Δεν είναι ηθικό πλαίσιο, δεν έχει καμία σχέση με νοησιαρχικές δομές, φιλοσοφικές ερμηνείες, ανθρωπιστικά φληναφήματα, εκλεπτυσμένες εμβαθύνσεις. Η Ορθοδοξία δεν είναι λογική, είναι Λόγος. Ο Λόγος. Ο σαρκωμένος Λόγος. Ο σαρκωμένος Λόγος ο ενωμένος με μας. Εμείς ενωμένοι με τον σαρκωμένο Λόγο. Αεί. Θεανθρωπότητα, ασυγχήτως και αδιαιρέτως. Αεί. Οντολογικό σώμα πορευόμενο από δόξα είς δόξα. Σάρκα και οστά και πνοή και φώς. Φως διευρυνούμενο, περικλείον, θεραπεύον. Όλοι κλητοί. Όλοι προσκεκλημένοι. Χέρια ανοιχτά. Αγκαλιά σφικτή. Με τραύματα που αιμορραγούν. Οίνος και άρτος. Το απερινόητο. Εν σιγή βιούμενο. Η εμπειρία.
Ορθοδοξία το ζωντανό, ιστορικό Θεανθρώπινο σώμα, το μελιζόμενο και μη διαιρούμενο. Το μόνο καινό στην ιστορία. Ο νέος τρόπος ύπαρξης. Με αίτημα βίωσης εδώ και τώρα και παντού. Εν πλήρη ελευθερία. Αυτό ήταν οι πρώτες αγάπες, αυτό ήταν οι κοινότητες στις κατακόμβες, και μετά, όταν πλέον ο λαός ήταν έτοιμος να αντέξει την χαρά, ήρθε αναπάντεχα και το Έδικτο. Και οι ενορίες βγήκαν από τις σπηλιές, έχτισαν περικαλλείς ναούς, και σήμαναν δυνατά τις καμπάνες να ακούσει ο θάνατος να φοβηθεί, να ακούσουν και όλες οι ψυχές πως ήρθε η ανάσταση. Και έφτιαξε κι άλλες ενορίες ο λαός και έφτιαξε μοναστήρια. Το φώς παντού να απλωθεί, σκιά καμιά μη μείνει. Και το αίτημα της μέθεξης του φωτός φυσικά και αβίαστα μετετέθη ορθώς και ως όφειλε και στον επόμενο κύκλο, από την ολότητα της ενορίας, στην ολότητα της ευρύτερης θεσμισμένης πολιτειακής συλλογικότητας, σ’ αυτήν την όλη Ρωμανία. Από τη μεταμόρφωση του λαού στο θεσμό. Έχοντας πάντα στο βάθος ορατό τον ορίζοντα των δύο επόμενων κύκλων του τέλους, του σκοπού, της επαγγελίας: την ολότητα του οικουμενικού νυν και την από Αδάμ και Εύας ολότητα του σύμπαντος κόσμου εις το αεί.
Από την εποχή του Σαμουήλ του Προφήτου το πλαίσιο κληρονομείται στρεβλό και λίγο. Παρόλα αυτά ο Θεός και στην περίπτωση της Ρωμανίας συγκαταβαίνει στο αίτημα του λαού και επιτρέπει την εμπειρία. Και πάλι από αγάπη στα όρια της αντοχής του πεπτωκότος. Στα όρια της αντοχής που θεμελιώνει η άσκηση και ο ησυχασμός. Στα όρια που ο λαός νίπτει, στα όρια που ο κλήρος δεν εκκοσμικεύεται και στα όρια που ο αυτοκράτορας πλαγιάζει περιζωσμένος στο πάτωμα το βράδυ. Και παρά τα στίγματα, η εμπειρία υπήρξε. Προϊούσα και εκτυπώτερη. Και εγχαράχτηκε στο σώμα, τύπος ανεξίτηλος αναμένων να ψαυτεί.
Δεν ήταν εύκολο στον Πέτρο να περπατήσει στα κύματα. Τα κύματα πολλά κι η πίστη λίγη. Δεν ήταν εύκολο στη Ρωμανία να μείνει όρθια, δεν ήταν εύκολο στον λαό του Θεού να «σταθεί καλώς». Τα κύματα μεγάλα και αλλεπάλληλα. Τα πάθη, η δόξα, ο σκοτασμός, οι αιρέσεις, οι εισβολείς και αργότερα οι ξηροί, ψυχροί, εσπέριοι άνεμοι των «-ισμών» του ματαίου και της διαχείρισης της φθοράς με μόνη επιδίωξη και φυσικά ου πώποτε επιτευξόμενη τη διασφάλιση της ματαιότητας του σαρκίου.
Και σήμερα; Σήμερα η εποχή των παγετώνων. Οι ψυχροί εσπέριοι άνεμοι επικράτησαν παντού. Και ο νούς και η καρδιά όλων μας έχουν παγώσει πλήρως. Χάσαμε πλέον τα κλειδιά της ερμηνείας, αδυνατούμε έστω να διαισθανθούμε τις εστίν αλήθεια (sic). Εθιστήκαμε και ήδη ανεχόμαστε με αδημονία την επί 24ώρου βάσεως πανταχόθεν επιβαλλόμενη συνθήκη του σκότους. Νινευή. Παραδομένοι όλοι. Ο πλήρης κατακερματισμός κάθε συλλογικότητας και κάθε ατόμου, η ολοκληρωτική κυριαρχία του τεχνοσυστήματος, η ενσωμάτωση, το σαρκίο, το εφήμερο, η πλήρης χειραγώγηση, το ξεθώριασμα των γραμμών κάθε προσώπου, η ανυπαρξία. Και οι εκλογές; Πικρό αστείο σε μουδιασμένα χείλη. Παγετός παντού, σα σε άγρια νύχτα του Δεκέμβρη. Μόνο εδώ και κει σε κάποιες φάτνες των σπηλαίων, σε κάποιες μικρές παρέες, σε κάποιες αφανείς ενορίες και μοναστήρια να σιγοκαίει το καντηλάκι του εκκλησιαστικού γεγονότος.
Από τη σκληρή εκείνη νύκτα του Δεκέμβρη, τη νύχτα της Γεννήσεως μέχρι τη μέρα της Εδίκτου πέρασαν τρεις αιώνες. Όμως η ζύμωση έγινε. Η αλλαγή επήλθε. Ο λαός μετεμορφώθη και οι θεσμοί ακολούθησαν. Το κομβικό σημείο ήταν και είναι πάντα η αβίαστη μεταμόρφωση του λαού. Οι μαθητές μεταμορφώνονται, ο λαός μεταμορφώνεται. Και γεύεται την αναλλοίωτη δόξα του Ώντος κατά τα μέτρα της μεταμορφώσεως. Και αυτή η μεταμόρφωση έγινε και ήταν φυσικό να γίνει αφού τα στεγανά και τα θεμέλια του κόσμου τούτου είχαν πλέον θραυσθεί οριστικά από το φως του σπηλαίου.
Κάποτε πίστευα στα κόμματα (και δη με «χριστιανικές αρχές») ότι θα φέρουν την ανατροπή. Όμως είναι λίγο και εφήμερο. Κάποτε πίστευα πως αν άλλαζε το πλαίσιο εκπροσώπησης προς την κατεύθυνση της ανάδειξης του προσώπου, θα έρθει η σωτηρία. Όμως είναι απλώς ανθρώπινο και ανεπαρκές. Τώρα πιστεύω μόνο στα καντηλάκια. Εκείνα τα μικρά Τριαδολογικά και Χριστολογικά καντηλάκια που σιγοκαίνε σταθερά και αταλάντευτα. Και όταν τα δω ελπίζω. Κατά τα λοιπά, πάντες κλητοί και πάντες προσκεκλημένοι.
 πηγή