Θὰ ἤθελα πρῶτα ἀπ' ὅλα νὰ σᾶς εὐχαριστήσω ποὺ εἶστε ἐδῶ. Δηλαδὴ νὰ σᾶς εὐχαριστήσω ποὺ ἀποδεχθήκατε νὰ μπεῖτε σὲ αὐτὴν τὴν ποιμαντικὴ διαδικασία μὲ τὴν ὁποία κανεὶς γίνεται συνεργὸς τοῦ Θεοῦ καὶ τοῦ Σώματος τῆς Ἐκκλησίας στὸ ἔργο τῆς διαμορφώσεως ἀνθρώπων ἐν Χριστῷ. Τὸ ὁποῖο εἶναι πάρα πολὺ μεγάλη τιμή, δὲν ξέρω ἂν τὴν ἔχουμε συνειδητοποιήσει, ὄχι μόνο ἐσεῖς ποὺ εἶστε νέοι ἄνθρωποι καὶ κατηχητές, καὶ ἐμεῖς οἱ κληρικοὶ κἄν. Καὶ ποὺ φαντάζομαι ὅτι ὅλη ἡ σειρὰ τῶν μαθημάτων ποὺ ἀκοῦτε φέτος ἀποβλέπει στὸ νὰ ἐμβαθύνετε σὲ αὐτὸ τὸ διακόνημα. Καὶ νὰ τὸ ἐπιτελέσετε ὅσο γίνεται μὲ μεγαλύτερη ἐπιμέλεια. Δὲν τολμῶ νὰ πῶ ἀποτελεσματικότητα, γιατί αὐτὸ εἶναι ἕνα μέγεθος διαφορετικὸ στὸ ὁποῖο σὲ τελευταία ἀνάλυση ἔχει τὸν λόγο ὁ Θεὸς καὶ ὄχι ἐμεῖς. Ἀλλὰ τουλάχιστον ἐπιμέλεια, τὸ ὁποῖο εἶναι ἡ δική μας συμμετοχή. Αὐτὸ ποὺ ἐμεῖς καταβάλλουμε σὰν προσωπικὸ κόπο. Ἐξίσου σημαντικὰ μὲ τὰ ὑπόλοιπα θεολογικὰ θέματα, μεθοδολογικά, διδακτικὰ κλπ. εἶναι ζητήματα ἀνθρωπογνωσίας. Δηλαδὴ πῶς θὰ γνωρίζουμε καλύτερα τὸν ἄνθρωπο ποὺ ἔχουμε μπροστά μας, καὶ συγκεκριμένα τὸ παιδὶ καὶ τὸν ἔφηβο στὸν ὁποῖον ἀπευθυνόμαστε. Καὶ στὸν τίτλο ποὺ ἔχετε πάρει, "Τὸ παιδὶ καὶ ὁ ἔφηβος ποὺ κατηχοῦμε σήμερα", ἡ ἔμφαση εἶναι στὸ σήμερα. Δηλαδὴ δὲν θὰ ἀναφερθοῦμε τόσο σὲ χαρακτηριστικά της παιδικῆς καὶ ἐφηβικῆς ψυχολογίας, ποὺ φαντάζομαι θὰ ἀκούσετε καὶ ἄλλες ὁμιλίες σχετικές, ἀλλὰ στὸ σήμερα.
Δηλαδὴ τί συμβαίνει, ποιὲς συγκεκριμένες ἰδιαιτερότητες ὑπάρχουν στὸ παιδὶ καὶ στὸν ἔφηβο στὴν ἐποχή μας. Θὰ μποροῦσε κανεὶς ἀπὸ ἐσᾶς νὰ φέρει τὸ ἐπιχείρημα ὅτι δὲν πέρασαν πολλὰ χρόνια ποὺ ἤσασταν παιδιὰ καὶ ἔφηβοι, καὶ ἑπομένως ἔχετε πρόσφατες αὐτὲς τὶς ἰδιαιτερότητες. Ὅμως ἐδῶ πρέπει νὰ ἔχουμε ὑπόψιν ὅτι, πρῶτον, δὲν εἴμαστε πάντα ὡς νέοι 20 χρονῶν ἄνθρωποι καὶ 25, δὲν εἴμαστε πάντα ἐνήμεροι τοῦ τί μᾶς συμβαίνει καὶ πρέπει νὰ τὸ ἀκούσουμε καὶ νὰ τὸ βάλουμε σὲ λόγια. Καὶ δεύτερον ὅτι τὰ πράγματα ἐξελίσσονται πολὺ γρήγορα καὶ μπορεῖ νὰ ὑπάρχουν καὶ ἀλλαγὲς ἀπὸ τὴν ἐποχὴ ποὺ ἐσεῖς ἤσασταν στὸ Δημοτικὸ Σχολεῖο ἢ στὸ Γυμνάσιο. Ζοῦμε σὲ μία ἐποχὴ ραγδαίων ἀλλαγῶν.
Θὰ κοιτάξω νὰ διαιρέσω αὐτὰ ποὺ ἔχω νὰ σᾶς πῶ σὲ δύο ὁμάδες, σὲ δύο μέρη. Στὸ πρῶτο νὰ δοῦμε κάποια γνωρίσματα τῆς σημερινῆς ἐποχῆς καὶ στὸ δεύτερο νὰ δοῦμε τὶς ἀναγκαῖες προσαρμογὲς ποὺ χρειάζονται ἀπὸ τὴν πλευρὰ τῆς κατήχησης γιὰ νὰ συναντήσουν τὸ παιδὶ ἐκεῖ ποὺ εἶναι.
Ὅλη ἡ φιλοσοφία αὐτῆς τῆς ἔννοιας τῆς προσαρμογῆς στὸ σημεῖο ποὺ βρίσκεται τὸ παιδὶ δὲν γίνεται γιὰ νὰ κατεβάσουμε τὸ μήνυμα τοῦ Εὐαγγελίου καὶ νὰ τὸ ἀλλοιώσουμε, ἀλλὰ γίνεται γιὰ νὰ μπορέσει τὸ παιδὶ νὰ μᾶς ἀκούσει. Νὰ μπορέσουμε νὰ τὸ συναντήσουμε. Διαφορετικὰ ὑπάρχει ὁ κίνδυνος νὰ λέμε ἀλήθειες οἱ ὁποῖες δὲν θὰ ἀγγίζουν τὸ παιδί.
Ἐγὼ θὰ ἔλεγα ὅτι τὸ παράδειγμα τὸ ἀντίστοιχό της Καινῆς Διαθήκης τὸ ὁποῖο ἔχουμε γι' αὐτὴ τὴν περίπτωση, εἶναι τὸ γεγονὸς τῆς Πεντηκοστῆς. Τὸ ὅτι δηλαδὴ ἔχουμε τὸ δῶρο τῆς ὁμιλίας ἄλλων γλωσσῶν στοὺς μαθητὲς τοῦ Χριστοῦ, τὸ δῶρο αὐτὸ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, τὸ γεγονὸς ὅτι καθιστᾶ ἱκανούς τοὺς μαθητὰς τὸ Ἅγιο Πνεῦμα νὰ μιλήσουν στὴ γλῶσσα τοῦ καθενὸς ἀπὸ τοὺς ἀκροατές, εἶναι ἕνας εἰκονισμὸς καὶ μία ὑπόδειξη ὅτι καλούμαστε νὰ μιλήσουμε στὴν γλῶσσα τοῦ κάθε ἀνθρώπου ποὺ ἔχουμε μπροστά μας. Στὴν γλῶσσα τοῦ σημερινοῦ ἀνθρώπου.
Καὶ ἔτσι πρέπει νὰ εἶναι μὲ ὅλες τὶς ἀλήθειες τῆς πίστης, ὅσο σημαντικὲς καὶ ἂν εἶναι ἢ δύσκολες μᾶς φαίνονται. Πρέπει νὰ μποροῦν νὰ εἰπωθοῦν μὲ τρόπο ποὺ θὰ συναντήσουν τὸν σημερινὸ ἄνθρωπο. Διαφορετικὰ ἂς ἀναρωτηθοῦμε μήπως κάτι δὲν πάει καλά. Μήπως ἐμεῖς δὲν τὶς ἔχουμε ἀφομοιώσει προηγουμένως.
Λοιπόν, γιὰ νὰ ξεκινήσουμε μὲ τὰ γνωρίσματα τῆς σημερινῆς ἐποχῆς. Πρῶτο γνώρισμα. Τὸ σημερινὸ παιδὶ καὶ ὁ ἔφηβος σημαδεύεται ἀπὸ ἀπουσία σχετικῶν παραστάσεων γύρω ἀπὸ τὸν Θεὸ καὶ τὴν Ἐκκλησία. Καὶ τίποτε δὲν εἶναι αὐτονόητο πιά. Αὐτὸ ποὺ στὴν παραδοσιακὴ κοινωνία ἦταν αὐτονόητο καὶ κατακτημένο, ὅτι κάθε παιδὶ θὰ εἶχε πάρει μερικὰ πράγματα ἀπὸ τὸ σπίτι του, λίγα ἢ πολλά, ἀλλὰ καὶ αὐτὰ ποὺ δὲν θὰ εἶχε πάρει ἀπὸ τὸ σπίτι του θὰ τὰ εἶχε ζήσει στὴν ζωὴ τῆς Κοινότητας, στὴν ζωὴ τοῦ χωριοῦ ἢ τῆς πόλης, τῆς ἐνοριακῆς πόλης, ἀλλὰ πάντως μία ζωὴ ἡ ὁποία χαρακτηριζόταν ἀπὸ ἐπικέντρωση γύρω ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία, σήμερα δὲν ὑπάρχει αὐτό. Καὶ ἑπομένως τίποτα δὲν εἶναι αὐτονόητο. Ὅταν λέμε τίποτε, ἐννοοῦμε τίποτε. Δηλαδὴ θὰ ἔχουμε παιδιὰ μπροστὰ μας τὰ ὁποία μόνο τυπικὰ εἶναι βαφτισμένα καὶ χρισμένα. Στὴν πραγματικότητα κάποια ἀπὸ αὐτὰ τὰ παιδιὰ βρίσκονται στὸ ἐπίπεδο ἀνθρώπων ποὺ δὲν ἄκουσαν ποτὲ γιὰ τὸ παραμικρό. Ὄχι μόνο αὐτό, ἀλλὰ μπορεῖ νὰ ἔχουν ἀκούσει καὶ λάθος αὐτὰ τὰ λίγα ποὺ ἄκουσαν.
Σημειῶστε ὅτι ὑπάρχουν παιδιὰ τὰ ὁποῖα δὲν μπῆκαν ποτὲ σὲ ἕναν ναὸ μέσα, παρὰ μόνο γιὰ βάφτιση ἢ γιὰ γάμο, γιὰ τέτοια γεγονότα, μὲ τοὺς γονεῖς τους, ὅμως ἔχουν ἀπὸ τὰ δελτία εἰδήσεων ἀκούσει τὴν ἐκδοχὴ τοῦ τάδε συντάκτη δημοσιογράφου γιὰ τὰ ἐκκλησιαστικὰ πράγματα.
Ὑπάρχουν παιδιὰ ποὺ δὲν ἔχουν μπεῖ ποτὲ σὲ ἕνα μοναστήρι μέσα, ἀλλὰ ἀπὸ τὰ δελτία εἰδήσεων ἔχουν πάρει κάποια σπασμωδικὰ στιγμιότυπα γιὰ γεγονότα ἢ σκάνδαλα ἢ ὁ,τιδήποτε ἄλλο, πραγματικὰ ἢ ἀνύπαρκτα ἀπὸ κάποιο μοναστήρι.
Εἶναι παιδιὰ δηλαδὴ τὰ ὁποῖα ὅταν ἔχουν κάποιες ἐμπειρίες αὐτὲς ἀποτελοῦν θραύσματα στὴν πραγματικότητα. Θραύσματα ποὺ μπορεῖ νὰ παραμορφώνουν τὴν εἰκόνα.
Ὑπ' αὐτὴν τὴν ἔννοια, ὅταν ἕνα παιδὶ σήμερα ἀκούει τὴν λέξη "ἄγγελος", ἦταν καὶ ἡ γιορτὴ ἐχθές, εἶναι πολὺ πιθανὸν νὰ τοῦ ἀνακαλεῖ στὸ μυαλὸ κάποιο σήριαλ μὲ τὴν λέξη "Ἄγγελος" ποὺ ὑπῆρχε, ἕνα ἀμερικανικὸ σήριαλ, τὸ ὁποῖο μπορεῖ νὰ εἶχε δεῖ, παρὰ αὐτὸ ποὺ ἐμεῖς θέλουμε νὰ καταλάβει γιὰ τοὺς ἀγγέλους.
Ἕνα δεύτερο γνώρισμα καὶ συναφὲς μὲ αὐτὸ εἶναι ὅτι γλῶσσα καὶ σύμβολα ποὺ τὸ παιδὶ ἔχει ἀποκτήσει ὡς εἰκόνα καὶ ποὺ εἶναι κοινὰ φαινομενικὰ σὰν ὅροι μὲ αὐτὰ ποὺ ἐμεῖς δίνουμε, ἔχουν ἄλλο περιεχόμενο. Δηλαδή, θὰ πῶ ἕνα παράδειγμα ἀπὸ μικρὰ παιδιά, καὶ ἕνα παράδειγμα ἀπὸ μεγαλύτερα παιδιά. Κάποτε σὲ μιὰ γιορτὴ τοῦ κατηχητικοῦ μου ποὺ εἶχε ἔρθει καὶ ὁ Δεσπότης καὶ καθόταν στὴν πρώτη σειρὰ ἐκεῖ τῆς αἴθουσας, ἔβγαιναν τὰ παιδιά, ἔλεγαν ποιήματα, μετὰ ἀκολουθοῦσαν τραγούδια, ὕμνοι, ἐναλλὰξ κλπ. Κάποια στιγμὴ ἦταν ἡ ὥρα νὰ βγεῖ νὰ πεῖ τὸ ποίημα κάποιο κοριτσάκι. Καὶ τῆς λέω καὶ αὐτῆς, ὅπως ἔλεγα σὲ ὅλα τὰ παιδιά, θὰ πᾶς τώρα ἐκεῖ μπροστά, θὰ φιλήσεις τὸ χέρι τοῦ Δεσπότη καὶ θὰ ἀνέβεις στὴ σκηνή. Καὶ μὲ ρωτάει: Ποιὸς εἶναι ὁ Δεσπότης; Ἐκεῖνος μὲ τὸ σκῆπτρο; Ξέρετε, κρατοῦσε τὴν ράβδο. Ποιὰ εἶναι ἡ διαφορὰ σκήπτρου καὶ ράβδου; Τεράστια. Ἄβυσσος χωρίζει αὐτὰ τὰ δύο. Τὸ σκῆπτρο ἔρχεται ὡς εἰκόνα καὶ νόημα ἀπὸ τὰ παιδικὰ παραμύθια, καὶ τὸ κρατάει ὁ βασιλιάς, καὶ εἶναι σημάδι τῆς ἐξουσίας του. Ἡ ράβδος ἡ ποιμαντικὴ εἶναι σημάδι τῆς φροντίδας καὶ ἀγάπης τοῦ ποιμένα, ὥστε ἁπαλὰ νὰ μαζεύει τὰ πρόβατα νὰ μὴν πέσουν στὸν γκρεμό. Ἀνατολὴ μὲ δύση στὸ περιεχόμενο αὐτῶν τῶν δύο ἐννοιῶν. Καὶ ὅμως, τὸ μικρὸ παιδάκι τὸ εἰσέπραξε αὐτὸ ὡς σκῆπτρο. Ἐξουσίας δηλαδή, Δύναμης.
Τώρα θὰ μοῦ πεῖτε, γιατί; Καὶ ἐδῶ μπαίνει τὸ μεγάλο θέμα, τί εὐθύνη ἔχουμε ἐμεῖς ὡς Ἐκκλησία γιὰ τὸ ὅτι μερικοὶ ὅροι καὶ σύμβολα ἔχουν πάρει ἄλλο περιεχόμενο.
Πάω σὲ ἕνα ἄλλο, πιὸ ἀφηρημένης ἔννοιας πιὰ θέμα, παράδειγμα πού μοῦ ἔχει συμβεῖ σὲ παιδιὰ Λυκείου καὶ ἀπόφοιτους. Εἶχαν διαβάσει, ἕνα παιδὶ εἶχε διαβάσει ἕνα ἀπόσπασμα ἀπὸ ἕνα περιοδικὸ καὶ τὸ ἔφερε νὰ τὸ συζητήσουμε, καὶ τὸ ἀπόσπασμα αὐτὸ μέσα μιλοῦσε μὲ τὴν λέξη "Πνευματικότητα". Ἔλεγε χαρακτηριστικά, ὁ σύγχρονος ἄνθρωπος κουρασμένος ἀπὸ τὸ τρέξιμο, τὸ ἄγχος κλπ. ἀναζητάει μία πνευματικότητα. Καὶ ἐξηγοῦσε παρακάτω, ἀναζητάει νὰ μείνει μὲ τὸν ἑαυτό του, μόνος του, νὰ ἀνακαλύψει ἕνα βαθύτερο νόημα τῆς ζωῆς, νὰ αἰσθανθεῖ νὰ δονοῦνται οἱ βαθύτερες χορδὲς τῆς ψυχῆς του ἀπ' ὅτι αὐτὴ ἡ ἐπιφανειακὴ ζωὴ ποὺ κάνει. Καὶ οὐσιαστικὰ δὲν ἔλεγε τίποτε ἄλλο παρὰ αὐτὸ τὸ ὁποῖο θὰ τὸ συναντήσετε σιγὰ σιγά, θὰ τὸ δεῖτε, γιατί γενικεύεται ὅσο περνᾶ ὁ καιρός, εἰσήγαγε τὴν λέξη "πνευματικότητα" μὲ καθαρὰ ψυχολογικὸ περιεχόμενο. Ἀπογυμνωμένη ἀπὸ τὸ πραγματικὸ πνευματικὸ περιεχόμενο.
Τί ἦταν πνευματικότητα σύμφωνα μὲ αὐτὸ τὸ ἄρθρο; Ἦταν ἡ κατάσταση ἐκείνη ἡ ψυχολογικὴ ποὺ ἐπιτρέπει στὸν ἄνθρωπο νὰ σκύψει βαθύτερα μέσα του, νὰ γνωρίζει τὸν ἑαυτὸ του περισσότερο καὶ νὰ δονηθεῖ ἀπὸ κάποια συναισθήματα τὰ ὁποῖα δὲν μπορεῖ νὰ τὰ προσεγγίσει μέσα στὴ ρουτίνα τῆς καθημερινότητας ὅπου γίνεται ἐπιφανειακός.
Θὰ δεῖτε νὰ ὑπάρχουν βιβλία καὶ ἄρθρα καὶ βιβλιογραφία ὁλόκληρη γύρω ἀπὸ τὴν "πνευματικότητα" ὡς ἔννοια δῆθεν μιᾶς ἐσωτερικῆς ἑνότητας μὲ τὸ σύμπαν καὶ τοὺς ἄλλους ἀνθρώπους. Καὶ ὑπάρχουν καὶ τεχνικὲς πνευματικότητας κλπ. πράγματα τὰ ὁποῖα σὲ αἱρέσεις καὶ σέκτες πολὺ συχνὰ χρησιμοποιοῦνται. Εἶναι ἡ καθημερινή τους ὁρολογία. Ἡ ἴδια λέξη μὲ ἐντελῶς διαφορετικὸ περιεχόμενο.
Γιὰ μᾶς πνευματικότητα εἶναι αὐτὴ ἡ κατάσταση τῆς ψυχῆς ἡ ὁποία εἶναι ἀποτέλεσμα ἐνεργείας τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Μόνο ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι νοεῖται ἡ πνευματικότητα. Δὲν εἶναι ψυχολογικὸ μέγεθος. Εἶναι καθαρὰ ἕνα πνευματικὸ ὀντολογικὸ μέγεθος. Καὶ ἔπρεπε αὐτὸ νὰ ἀνασκευαστεῖ, ὄχι σὲ μιὰ συζήτηση, σὲ πολλὲς στὴν παρέα αὐτή.
Σᾶς φέρνω αὐτὰ τὰ παραδείγματα γιὰ νὰ καταλάβετε πόσο ἀσύμβατη εἶναι ἡ σημερινὴ γλῶσσα τοῦ κόσμου μὲ τὴν γλῶσσα τῆς ἐκκλησίας, καὶ πόση δουλειὰ χρειάζεται.
Ἕνα ἄλλο χαρακτηριστικὸ παράδειγμα, μοῦ ἔχει κάνει ἐντύπωση σὲ ἕνα ἀπὸ τὰ βιβλία Θρησκευτικῶν του Λυκείου νομίζω, ποὺ εἶχα δεῖ τὴν φράση "Ἡ ἐκκλησία εἶναι κοινωνία τῶν ἁγίων". Καὶ ἀναρωτιόμουνα, τώρα τί καταλαβαίνουν τὰ παιδιὰ ἀπὸ αὐτὴ τὴν φράση; Ποιὰ εἶναι ἡ κοινωνία τῶν ἁγίων; Ὅπως λέμε ἡ κοινωνία, ἡ ἑλληνική; Αὐτὴ εἶναι ἡ ἔννοια τῆς κοινωνίας ὡς sοciety, ἂν χρησιμοποιήσουμε ἀγγλικά. Ἐνῶ τὸ βιβλίο δὲν θέλει νὰ πεῖ αὐτό. Τὸ βιβλίο θέλει νὰ μιλήσει γιὰ τὴν κοινωνία τῶν ἁγίων ὡς cοmmuniοn. Αὐτὴ τὴν κοινωνία. Ποὺ σημαίνει ἐσωτερικὴ ὀργανικὴ σχέση, ὄχι ὁμάδα ὀργανωμένη. Καταλαβαίνετε τὴ διαφορὰ sοciety ἀπὸ cοmmuniοn, νομίζω.
Δηλαδὴ πρέπει στοὺς ὅρους νὰ δώσουμε νέο περιεχόμενο πολλὲς φορές. Ἀλλὰ πρέπει νὰ συναντήσουμε τὸ παιδὶ στοὺς ὅρους ποὺ βρίσκεται, γιατί διαφορετικὰ θὰ λέμε ἄλλα ἐμεῖς καὶ ἄλλα τὸ παιδὶ θὰ καταλαβαίνει.
Ἕνα τρίτο γνώρισμα εἶναι ὅτι ἡ ἐποχὴ μας παρέχει σὲ ἀφθονία ἐξωτερικὰ ἐρεθίσματα ποὺ εἶναι πάρα πολὺ ἀντίθετα ἀπὸ αὐτὸ ποὺ ἡ ἐκκλησία κομίζει. Αὐτὸ δὲν συνέβαινε στὴν παραδοσιακὴ κοινωνία. Ἡ παραδοσιακὴ κοινωνία μὲ τοὺς ἀργοὺς ρυθμοὺς ποὺ εἶχε στὸ χωριὸ ἢ στὴ μικρὴ πόλη, δὲν ἐρχόταν αἰσθητὰ σὲ σύγκρουση μὲ αὐτὸ ποὺ ἡ ἐκκλησία ἔφερνε, διότι ἡ ἐκκλησία π.χ. μιλοῦσε γιὰ ἄσκηση, καὶ οἱ ἄνθρωποι κάνανε ἄσκηση ὁλοχρονίς. Ἄλλοτε ἀναγκαστικὴ ἄλλοτε ἑκούσια. Δὲν ὑπῆρχε ἀφθονία ἀγαθῶν.
Σήμερα ἔχουμε τὸ ἰδεῶδες τῆς σπατάλης. Τὰ πάντα καλοῦν τὸ παιδὶ νὰ σπαταλήσει χρήματα. Τὰ πάντα καλοῦν στὸ ἰδεῶδες τῆς ἀπόλαυσης. Ἡ λέξη "ἀπόλαυση" ὑπάρχει σχεδὸν σὲ κάθε διαφήμιση. Ὅ,τι καὶ νὰ διαφημίζει, ἀπὸ γιαούρτι, οὐίσκι, αὐτοκίνητο, ὁτιδήποτε, θὰ βάλει τὴν λέξη "ἀπόλαυση" μέσα, ἢ τὸ νόημα τῆς ἀπόλαυσης. Καὶ τὸ παιδὶ δέχεται χιλιάδες διαφημίσεις κάθε ἑβδομάδα καὶ κάθε μήνα μέσα ἀπὸ τὴν τηλεόραση καὶ ἀπὸ ἀφίσες κλπ.
Ἕνα ἄλλο ἐρέθισμα ποὺ ἔρχεται στὴν σημερινὴ κοινωνία ἀπέξω εἶναι ἡ ἐλευθεριότητα ποὺ ὑπάρχει. Τὸ γεγονὸς ὅτι τὸ ἀνθρώπινο σῶμα ἔχει γίνει ἀντικείμενο ἐμπορευματοποίησης καὶ χρησιμοποιεῖται μὲ μία προχειρότητα καὶ εὐκολία γιὰ σκοποὺς ἐμπορικούς. Τὸ γεγονὸς ὅτι θεωροῦνται αὐτονόητα πράγματα γύρω ἀπὸ τὴν σχέση τῶν δύο φύλων τὰ ὁποῖα δὲν τὰ δέχεται καὶ δὲν τὰ πιστεύει ἡ Ἐκκλησία.
Ἐπίσης, ἔρχεται ἀπέξω τὸ ἐρέθισμα τῆς ἐπιθετικότητας στὰ παιδιά, μέσα ἀπὸ ταινίες, μέσα καὶ αὐτὸ ἀπὸ διαφημίσεις ἐπίσης, μέσα ἀπὸ κόμικς.
Μὲ λίγα λόγια ἔχουμε μία κοινωνία ἡ ὁποία προσπαθεῖ νὰ πείσει τὸ παιδὶ καὶ τὸν ἔφηβο ἀκριβῶς γιὰ τὰ ἀντίθετα ἀπὸ αὐτὰ ποὺ προσπαθεῖ νὰ τὸν καλέσει ἡ Ἐκκλησία. Καὶ γι' αὐτὸν τὸν λόγο, ἐπειδὴ εἰδικὰ στὴν ἐφηβεία ὑπάρχουν καὶ ἐσωτερικὲς ἀλλαγὲς ἀρκετὰ δύσκολες, εἶναι πάρα πολὺ δύσκολο θεωρῶ νὰ εἶναι κάποιος ἔφηβος σήμερα. Εἶναι πάρα πολὺ δύσκολη ἡ θέση του. Ἀνέκαθεν ὑπῆρχε μία δυσκολία νὰ εἶναι κανεὶς ἔφηβος, ἀλλὰ στὴν σημερινὴ ἐποχὴ τὰ πράγματα εἶναι ἀκόμη πιὸ δύσκολα.
Καὶ ἔρχεται ἡ Ἐκκλησία τώρα μὲ τὸ δικό σας στόμα νὰ καλέσει σὲ μία ἄλλη πραγματικότητα. Καὶ μπαίνουν πολὺ βαθιὰ ἐρωτήματα καὶ ὁριακὰ ἐρωτήματα. Δηλαδή, γιατί νὰ καλέσω σὲ ἄλλη πραγματικότητα; Γιατί τὸ παιδὶ νὰ ἀκολουθήσει μία ἄλλη πραγματικότητα ἀπὸ αὐτὴ ποὺ ὅλοι τὸ καλοῦν τριγύρω; Θὰ τὸ δοῦμε στὴ συνέχεια.
Τέταρτο. Στὴν ἐποχὴ μας ἔχουμε ἔντονη τὴν κυριαρχία τῆς εἰκόνας μὲ τὴν μορφὴ τῆς πολύχρωμης καὶ κινούμενης εἰκόνας τῆς τηλεόρασης, καὶ μάλιστα μὲ τὴν δυνατότητα ἀπόλυτης ἐναλλαγῆς. Ἀκόμη καὶ τὰ μικρὰ παιδάκια ποὺ δὲν πηγαίνουν σχολεῖο ἀκόμη, ἔχουν τὴν δυνατότητα νὰ ἐπιλέγουν, ἐκτὸς ἂν οἱ γονεῖς τους βάλουν κάποιο ὅριο, νὰ ἐπιλέγουν ἀνάμεσα σὲ 10-15 κανάλια, καὶ ἀνὰ δευτερόλεπτα νὰ ἐναλλάσσουν τὶς ἐπιλογὲς τοὺς μέχρι νὰ βροῦν κάτι ποὺ νὰ τοὺς ἐνδιαφέρει.
Αὐτὴ ἡ κυριαρχία τῆς εἰκόνας ἀπὸ πολὺ νωρὶς στὴν ζωὴ τοῦ παιδιοῦ ἐπιδρᾶ ἐπάνω του μὲ τέτοιον τρόπο ὥστε νὰ ἐπιφέρει, θὰ τὶς ὀνόμαζα, δομικὲς ἀλλοιώσεις στὴν ψυχὴ τοῦ παιδιοῦ. Τί ἐννοῶ δομικὲς ἀλλοιώσεις. Ὅταν μία ἐπίδραση πάνω στὸν ἄνθρωπο ἀρχίζει ἀπὸ νωρὶς στὴν ζωή του, καὶ ταυτόχρονα εἶναι συχνὴ καὶ καθημερινή, εἶναι πάρα πολὺ πιθανὸ νὰ ἐνσωματωθεῖ αὐτὴ ἡ ἐπίδραση μέσα στὴν προσωπικότητα τοῦ ἐξελισσόμενου παιδιοῦ καὶ νὰ γίνει ἕνα μὲ αὐτήν. Καὶ νὰ ἐπηρεάσει, νὰ ἀλλοιώσει τὸν τρόπο ποὺ ἀναπτύσσεται ἡ προσωπικότητα.
Συγκεκριμένα στὸ θέμα μας κινδυνεύουμε ἀπὸ πολὺ νωρὶς τὸ παιδὶ νὰ ἀποκτήσει μία τόσο ἀλλοιωμένη προσωπικότητα ἐξαιτίας τῆς κυριαρχίας τῆς εἰκόνας.
Τί ἐννοῶ μὲ αὐτό; Θὰ σᾶς πῶ συγκεκριμένα. Δημιουργεῖται κατὰ τὴν γνώμη μου ἕνας νέος τύπος ἀνθρώπου ὁ ὁποῖος εἶναι δέσμιος τῶν ἐξωτερικῶν φαινομένων καὶ τῶν ἐξωτερικῶν παραστάσεων, κυρίως ὀπτικῶν παραστάσεων, γιατί ἡ ὅραση κυριαρχεῖ. Γενικὰ τῶν αἰσθήσεων ἀλλὰ κυρίως τῆς ὅρασης.
Δημιουργεῖται ἕνας τύπος ἀνθρώπου ὁ ὁποῖος τροφοδοτεῖται, τοῦ δίνουν ἕνα θραῦσμα τῆς πραγματικότητας σὲ ἕνα στιγμιότυπο ἀπὸ τὶς εἰδήσεις ἢ ὁτιδήποτε ἄλλο, καὶ πείθεται ὅτι αὐτὴ εἶναι ἡ πραγματικότητα. Ὁ μεγάλος κίνδυνος δηλαδὴ ἐδῶ εἶναι νὰ θεωρήσεις ὅτι ἡ πραγματικότητα εἶναι ἡ ἀναπαράστασή της. Ἐνῶ ὑπάρχει μεγάλη διαφορὰ ἀνάμεσα στὴν πραγματικότητα καὶ στὴν ἀναπαράστασή της. Ἡ ἀναπαράσταση τῆς πραγματικότητας περιλαμβάνει τὴν ἄποψη αὐτοῦ ποὺ τὴν δίνει τὴν ἀναπαράσταση. Εἶναι καὶ ὁ ἴδιος μέσα. Δὲν εἶναι ἀντικειμενικὰ ἡ πραγματικότητα.
Ἀντιλαμβάνεσθε, ἕνας ἄνθρωπος ποὺ ἔχει πειστεῖ ὅτι ἡ πραγματικότητα εἶναι ἰσοδύναμη μὲ τὴν ἀναπαράστασή της, πόσο εὔκολα μπορεῖ νὰ χειραγωγηθεῖ αὐτὸς ὁ ἄνθρωπος. Νὰ χειραγωγηθεῖ στὴν πολιτική, σὲ ἄλλες ἐπιλογὲς ζωῆς, καὶ τὸ συνηθέστερο, νὰ χειραγωγηθεῖ σὲ ἕναν καταναλωτισμό, δηλαδὴ σὲ ἕναν τρόπο ἐπιφανειακῆς ζωῆς ποὺ στηρίζεται κυρίως στὴν ἀπόλαυση.
Ἄλλο ἀποτέλεσμα εἶναι ὅτι ἔχουμε παιδιὰ σήμερα τὰ ὁποῖα ἔχουν ξεχάσει νὰ διαβάζουν. Τὸ βιβλίο γιὰ πολλὰ παιδιὰ κοντεύει νὰ γίνει ἐχθρός. Δὲν ἔχει ἀλλάξει τὸ ποσοστὸ μαθησιακῶν δυσκολιῶν ἀπὸ παλαιότερα. Δὲν ἔχει ἀλλάξει τὸ ποσοστὸ δυσλεξίας ἢ ὁποιασδήποτε ἄλλης δυσκολίας ποὺ δυσκολεύει τὴν συγκέντρωση σὲ ἕνα γραπτὸ κείμενο. Τί ἔχει ἀλλάξει; Ἔχει ἐνσωματωθεῖ στὸν ψυχισμὸ τοῦ παιδιοῦ ἡ ἐνστικτώδης πλέον ἀναζήτηση τῆς εὐκολίας τοῦ χρώματος, τῆς ζωγραφιᾶς. Ἔτσι, γιὰ νὰ διαβάσει ἕνα παιδὶ σήμερα ἕνα ἐξωσχολικὸ βιβλίο, πρέπει κάθε σελίδα του νὰ εἶναι ἔγχρωμη καὶ οἱ παράγραφοι νὰ εἶναι πολὺ μικρές. Ἀλλιῶς ἀπογοητεύεται. Γιὰ νὰ μὴν πῶ ὅτι καὶ κάποιοι μεγαλύτεροι τὸ παθαίνουμε αὐτὸ καὶ ἀποθαρρυνόμαστε ἀπὸ τὰ μεγάλα κείμενα.
Ἐδῶ μπαίνει τὸ ἐρώτημα, πῶς θὰ προχωρήσει τὸ κατηχητικὸ καὶ ποιμαντικὸ ἔργο ἂν τὰ παιδιὰ δὲν διαβάζουν, ἀφοῦ ὁ θησαυρὸς τῆς ἐκκλησιαστικῆς παραδόσεως εἶναι ἀποθησαυρισμένος μέσα σὲ βιβλία; Εἶναι σχεδὸν ἀδύνατο. Δηλαδὴ πρέπει νὰ κάνουμε τὸ παιδὶ νὰ ἀγαπήσει τὸ βιβλίο. Δὲν μπορεῖ νὰ τὰ πάρει ὅλα ἀπὸ τὴν κατήχηση, εἶναι ἀδύνατον. Καὶ ἂν τὸ ἀγαπήσει ἀπὸ μικρὸ θὰ τὸ κρατήσει καὶ γιὰ τὴν ζωὴ του μετέπειτα.
Εἶναι τραγικὸ ὅτι ὑπάρχουν ἄνθρωποι οἱ ὁποῖοι τὸ μόνο γραπτὸ κείμενο ποὺ διαβάζουν στὴν ζωὴ τοὺς εἶναι ἐφημερίδα. Καὶ μερικοὶ ἀπὸ αὐτοὺς μόνο λεζάντες φωτογραφιῶν τῆς ἐφημερίδας ἢ τῶν περιοδικῶν. Αὐτὸ πρέπει πάρα πολὺ σοβαρὰ νὰ μᾶς ἀπασχολήσει, καὶ στὸν τομέα τῶν ἐκδόσεων τῶν παιδικῶν βιβλίων ἀλλὰ καὶ γιὰ τὰ παιδιὰ ποὺ ἔχουμε μπροστὰ μας τὴν κατήχηση.
Καὶ πέμπτον, ἕνα ἄλλο γνώρισμα τῆς σημερινῆς ἐποχῆς εἶναι ἡ πρόκληση τῶν ἄλλων θρησκειῶν. Θρησκειῶν καὶ σεκτῶν. Τὸ θέμα αὐτὸ ἀπαιτεῖ ξεχωριστὴ ἀνάλυση Ἀλλὰ ἐδῶ ἁπλῶς νὰ ἀναφέρω κάποια στοιχεῖα, καὶ ἀντιλαμβάνεσθε ὅτι μιλῶ κυρίως γιὰ Γυμνάσιο καὶ Λύκειο ἐδῶ, γιὰ τὴν ἐφηβεία. Ὑπάρχουν «ἀνταγωνιστὲς» θὰ λέγαμε τοῦ μηνύματος τῆς Ἐκκλησίας ποὺ εἶναι οἱ ἄλλες θρησκεῖες καὶ σέκτες καὶ οἱ ὁποῖες βασίζονται σὲ στοιχεῖα στὰ ὁποῖα ἡ Ἐκκλησία δὲν μπορεῖ νὰ βασιστεῖ, εἴτε ἀπὸ τὴν φύση της εἴτε ἀπὸ ἀδυναμία της.
Δηλαδὴ γιὰ παράδειγμα, πολὺ χαρακτηριστικὸ κίνητρο ποὺ στρέφει ἐφήβους σὲ αἱρέσεις καὶ σέκτες εἶναι ἡ ἔννοια τῆς δύναμης. Αἰσθάνονται ὅτι παίρνουν δύναμη μὲ συμμετοχὴ σὲ κάποιες ὁμαδικὲς διαδικασίες ἢ ἐκστάσεις ἢ τελετουργίες κλπ. Ἡ Ἐκκλησία δὲν μπορεῖ νὰ ἀκολουθήσει αὐτὸν τὸν δρόμο, γιατί δὲν εἶναι αὐτὴ ἡ ἔννοια τῆς δύναμης. Εἶναι ἄλλη ἐντελῶς ἡ ἔννοια τῆς δύναμης ποὺ δίνει ἡ ἐκκλησία. Ὑπάρχουν ὅμως ἄλλες περιπτώσεις ποὺ ἡ Ἐκκλησία θὰ ἔπρεπε, ἔχει τὴν ἱκανότητα δηλαδὴ νὰ ἀνταποκριθεῖ σὲ αὐτὸ τὸ αἴτημα ποὺ στέλνει τὸ παιδὶ ἀλλοῦ ἀλλὰ δὲν τὸ κάνει. Γιὰ παράδειγμα, ὑπάρχουν νέοι ποὺ χάνονται μέσα στὶς σέκτες λόγω τοῦ ὅτι τοὺς προσελκύει ἡ συμμετοχή. Ἐκεῖ ὑπάρχει τὸ ἰδεῶδες τῆς συμμετοχῆς. Ἀποκτοῦν μία ὀντότητα ἐκεῖ, ἔχουν λόγο, ἔχουν μία ὁμαδικὴ λατρεία στὴν ὁποία συμμετέχουν καὶ οἱ ἴδιοι, καὶ ἐμεῖς τοὺς καλοῦμε σὲ μία ὥρα λειτουργία ἢ δύο, ἂς ποῦμε τὴν Κυριακή, ὅπου κάθεται ἄπρακτος καὶ περιμένει νὰ τελειώσει ὁ τάδε ψάλτης ποὺ κάνει τὸ κομμάτι του, ἂς ποῦμε, καὶ ἐκτελεῖ τὸ καλλιτέχνημά του, ὅπως ἀντιλαμβάνεται ὁ ἴδιος.
Λοιπὸν ἐδῶ θὰ ἦταν πολὺ διαφορετικὴ ἡ εἰκόνα νομίζω μὲ τὶς αἱρέσεις καὶ τὶς σέκτες, θὰ εἴχαμε μία ἐντελῶς ἄλλη ἀντιαιρετικὴ ποιμαντικὴ καὶ στρατηγικὴ ἐὰν μπορούσαμε νὰ κάνουμε τοὺς ἐφήβους καὶ τὰ παιδιὰ τοῦ Δημοτικοῦ, γιατί ὄχι, συμμέτοχους στὴν διαδικασία τῆς λατρείας.
Τὸ περνάω πολὺ γρήγορα αὐτό. Ξέρω ὅτι ἀνοίγει μεγάλα θέματα, ἀλλὰ θέλω νὰ ἀφήσω χρόνο γιὰ συζήτηση.
Μετὰ τὰ γνωρίσματα τῆς σημερινῆς ἐποχῆς πᾶμε νὰ ποῦμε μερικὰ πράγματα γιὰ τὶς ἀναγκαῖες προσαρμογὲς τῆς κατήχησης. Πρώτη ἀναγκαία προσαρμογὴ, θεωρῶ, εἶναι τὰ μαθήματα ποὺ ἐπιλέγουμε νὰ ἔχουν τὴν ἰδιότητα νὰ μὴν ἀποχωρίζουν τὸν νέο καὶ τὸ παιδὶ ἀπὸ τὸ περιβάλλον του. Τί ἐννοῶ μὲ αὐτό. Ἰδιαίτερη ἔγνοια τοῦ ἐφήβου εἶναι νὰ ἀνήκει καὶ στὸν κόσμο ποὺ τὸ περιβάλλει. Στὴν παρέα του. Ἀλλὰ ὁ πιστὸς ἔφηβος θέλει νὰ ἀνήκει στὴν Ἐκκλησία. Πρέπει νὰ ἀνήκει καὶ στὰ δύο. Πῶς θὰ γίνει νὰ ἀνήκει καὶ στὰ δύο; Πάρα πολὺ δύσκολο. Μπορεῖ νὰ τὸ βιώσατε καὶ ἐσεῖς στὴν ἐφηβεία σας καὶ νὰ μὴν μπορέσατε νὰ δώσετε λύση γιὰ πολλὰ χρόνια.
Χρειαζόμαστε τέτοια ἐπιλογὴ μαθημάτων κατήχησης καὶ τέτοια ἐπιλογὴ τρόπου προσφορᾶς ποὺ νὰ μὴν αἰσθάνεται τὸ παιδὶ καὶ ὁ ἔφηβος ὅτι τὸ νὰ εἶναι στὴν Ἐκκλησία σημαίνει νὰ ξεκολλήσει ἀπὸ τὸν κόσμο. Διότι τότε ἢ δὲν θὰ ἔλθει στὴν Ἐκκλησία, θὰ πάψει νὰ τὸν ἐνδιαφέρει, ἢ ἂν ἔρθει θὰ γίνει προβληματικὴ καὶ νοσηρὴ προσωπικότητα ἡ ὁποία θὰ αἰσθάνεται πλέον τὸν κόσμο σὰν ἀπειλή, σὰν ἐχθρὸ καὶ δὲν θὰ περιβάλλει μὲ φιλάνθρωπη στάση τὸν κόσμο.
Συνεπῶς, χρειαζόμαστε τέτοιου τύπου κατήχηση ἡ ὁποία ἐνῶ θὰ βοηθάει τὸ παιδὶ νὰ ἐνταχθεῖ ὁμαλότερα στὸν κόσμο, γιατί ὑπάρχουν καὶ παιδιὰ ποὺ δὲν εἶναι καλὰ ἐνταγμένα στὸν κόσμο καὶ πρέπει νὰ μπορέσουν νὰ ἐνταχθοῦν μὲ τὴν βοήθεια τῆς Ἐκκλησίας, ταυτόχρονα θὰ τοὺς δίνουν τὴν ἔννοια τῆς χριστιανικῆς ταυτότητας. Τί θὰ πεῖ νὰ εἶναι κάποιος μέλος τοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ.
Αὐτὸ τὸ διπλὸ γιὰ νὰ τὸ πετύχουμε πρέπει νὰ τὸ ἔχουμε ἐπιτύχει ἐμεῖς γιὰ τὸν ἑαυτό μας. Ἐὰν ἐμεῖς δὲν τὸ ἔχουμε πετύχει, εἶναι δύσκολο νὰ τὸ μεταδώσουμε.
Δεύτερη προσαρμογή. Ἡ παρουσίαση τοῦ ὑλικοῦ μας χρειάζεται νὰ εἶναι ζωντανή. Καὶ ἐννοῶ ἐδῶ ζωντανὴ ὅταν λέω, σὰν νὰ μποροῦσε νὰ γίνει σήμερα τὸ γεγονὸς ποὺ ἀφηγούμαστε. Μερικὲς φορὲς καὶ ὁ τρόπος ποὺ ἀφηγούμαστε, καὶ ὁ τρόπος καὶ τὸ ὕφος τῆς φωνῆς μας ἀκόμη ὑπονοοῦν στὰ παιδιὰ ὅτι αὐτὸ ἔγινε πάρα πολὺ παλιὰ τὸ γεγονὸς ποὺ σᾶς λέω καὶ δὲν ἔχει σχέση μὲ τὸ σήμερα. Φυσικὰ ἐμεῖς δὲν θέλουμε νὰ ποῦμε αὐτό, ἀλλὰ αὐτὸ μεταδίδουμε. Ἴσως νὰ ἔχετε διαβάσει τὴν φράση τοῦ πατρὸς Ἀλεξάνδρου Σμέμαν, ὅτι πολλοὶ ἄνθρωποι βλέπουν τὴν Ἐκκλησία μὲ τὸν ἴδιο τρόπο ποὺ βλέπουν τὰ νεκροταφεῖα. Τὰ σέβονται πολύ, εἶναι ἱερὰ ἀλλὰ εἶναι ἔξω ἀπὸ τὸν κόσμο.
Λοιπόν, ἐὰν ἐμεῖς πιστεύουμε ὅτι τὸ γεγονὸς ποὺ ἀφηγούμαστε τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, τῆς Καινῆς Διαθήκης, τῆς ζωῆς τῶν Ἁγίων, ὁτιδήποτε, ὅτι τὸ ζοῦμε ἔτσι, ὅτι θὰ μποροῦσε νὰ γινόταν σήμερα καὶ τὸ ζοῦμε ἔτσι, τότε θὰ τὸ μεταδώσουμε καὶ στὰ παιδιὰ μὲ τὸν τρόπο αὐτόν.
Ἐπειδὴ ὅμως πάντα δὲν τὸ καταφέρνουμε αὐτό, γι' αὐτὸ νομίζω ὅτι θὰ βοηθοῦσε τὸ νὰ ἐναλλάσσουμε τὴν θεματολογία μας πέρα ἀπὸ τὰ περιστατικά, ἀπὸ τὴν ζωὴ τῶν Ἁγίων καὶ τοῦ Χριστοῦ, νὰ ἐναλλάσσουμε πότε πότε καὶ νὰ βάζουμε καὶ σύγχρονα γεγονότα. Ὑπάρχει δυνατότητα, σὲ διάφορα βιβλία μπορεῖ νὰ βρεῖ κανεὶς σύγχρονα γεγονότα τὰ ὁποῖα ἔχουν παιδαγωγικὴ ἀξία ἐφάμιλλη γεροντικοῦ, θὰ ἔλεγε κανείς. Εἶναι τόσο συγκλονιστικά. Εἶναι γεγονότα ἀρετῆς ποὺ δείχνουν πραγματικὰ πῶς ὁ ἄνθρωπος ποὺ ἀγαπᾶ τὸν Θεὸ τί μπορεῖ νὰ κάνει. Λοιπόν, πρέπει νὰ βρίσκουμε νομίζω καὶ σύγχρονα γεγονότα καὶ νὰ τὰ βάζουμε πότε πότε μέσα στὸ μάθημα.
Θυμᾶμαι ἕνα βιβλιαράκι τοῦ Ἰωσὴφ Ἀγαπητοῦ τὸ "200 σ' ἀγαπῶ". Ἔτσι λέγεται. "200 σ' ἀγαπῶ". Ἔχει 200 μικρὲς ἱστορίες ἀγάπης, προσφορᾶς, θυσίας, σύγχρονες ὅλες. Μερικὲς ἀπὸ αὐτὲς εἶναι πραγματικὰ μαργαριτάρια, διαμάντια γιὰ νὰ τὰ χρησιμοποιήσει κανεὶς στὴν κατήχηση, γιατί εἶναι σύγχρονα.
Τρίτη προσαρμογή. Χρειάζεται προσοχὴ νὰ μὴν δίνουμε ἔμμεσα ἀντιφατικὰ μηνύματα. Τί ἐννοῶ λέγοντας ἀντιφατικὰ μηνύματα. Ὅτι μερικὲς φορὲς ἄλλα πράγματα λένε τὰ λόγιά μας καὶ ἄλλα λέει ἡ συμπεριφορά μας καὶ ἡ προσωπικότητά μας. Ὅσο ἄσχημο καὶ παράταιρο θὰ σᾶς φαινόταν νὰ βρεθεῖτε στὸ κήρυγμα ἂς ποῦμε ποὺ κάνω ἐγὼ καὶ νὰ μιλῶ γιὰ τὴν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ, καὶ νὰ μιλῶ ὀργισμένα γιὰ τὴν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ καὶ νὰ φωνάζω ὀργισμένος, ἢ γιὰ τὴν εἰρήνη, τὴν ἀξία τῆς εἰρήνης τῆς ψυχῆς καὶ νὰ μιλῶ μὲ ἄγχος, ἄλλο τόσο δημιουργεῖται σύγχυση στὴν ψυχὴ τῶν παιδιῶν ὅταν ὁ κατηχητὴς καὶ ἡ κατηχήτριά τους μιλάει καὶ ἀναλύει διεξοδικὰ πὼς ὅλοι εἴμαστε παιδιὰ τοῦ Θεοῦ ποὺ μᾶς ἀγαπάει ὁ Θεὸς καὶ δὲν μᾶς ξεχωρίζει καὶ δὲν κάνει διακρίσεις κλπ., ἀλλὰ ὁ κατηχητὴς ἢ ἡ κατηχήτρια δουλεύει μὲ 2-3 παιδιὰ μόνο, ὅπως στὸ σχολεῖο, καὶ οἱ ὑπόλοιποι εἶναι σὰν νὰ μὴν ὑπάρχουν.
Μία φορὰ μάλιστα τὴν ἔπαθα, σὲ μία συνάντηση παιδιῶν Λυκείου, αὐτὸ μὲ δίδαξε πολλά. Καὶ νὰ σᾶς πῶ κάτι; Πολὺ περισσότερα θὰ μάθετε ἀπὸ τὰ λάθη σας παρὰ ἀπὸ τὶς ἐπιτυχίες σας. Σὲ ὅ,τι τομέα καὶ νὰ ἀσκοῦμε, ὅ,τι καὶ νὰ κάνουμε στὴν ζωὴ μας μαθαίνουμε ἀπὸ τὰ λάθη μας περισσότερα. Ἦταν μία παρέα μαθητῶν Λυκείου ποὺ μιλούσαμε σὲ τακτὴ ἔτσι συνάντηση, καὶ κάποια στιγμὴ κάποια κοπέλα πῆγε κάτι νὰ πεῖ, δὲν εἶχε ξαναμιλήσει αὐτὴ ἄλλη φορά, ἀλλὰ ἀφοῦ ἄρχισε νὰ μιλάει μετὰ ἀπὸ λίγο πετάχτηκε μία ἄλλη κοπέλα καὶ εἶπε κάτι αὐτή, καὶ στράφηκε πρὸς τὰ ἐκεῖ ἡ συζήτηση μετά, καὶ φυσικὰ κόπηκε ὁ λόγος τῆς πρώτης κοπέλας καὶ δὲν συνέχισε ἄλλο.
Ἐγὼ ἀπασχολημένος ἐκείνη τὴν ὥρα μὲ τὸ τί συζητιόταν, ποιὸ ἦταν τὸ θέμα, τὸ περιεχόμενο καὶ ἡ ἐξέλιξη τῆς συζήτησης, δὲν πρόσεξα αὐτὸ ποὺ ἔγινε. Καὶ τὸ κατάλαβα ἐκ τῶν ὑστέρων, ὧρες μετά. Καὶ λέω: ἡ κοπέλα αὐτὴ ξεκίνησε νὰ μιλάει καὶ τὴν διέκοψε ἡ ἄλλη κοπέλα καὶ σταμάτησε νὰ μιλάει καὶ χάθηκε αὐτὸ ποὺ πῆγε νὰ πεῖ.
Στὴν συνέχεια θυμήθηκα ὅτι ἡ κοπέλα αὐτὴ ποὺ διακόπηκε ὁ λόγος της, ἦταν μία κοπέλα, τὸ τέταρτο παιδὶ καὶ τελευταῖο ἀπὸ μία οἰκογένεια ὅπου οὐσιαστικὰ ἦταν ἕνα παραμελημένο παιδί, στὸ σπίτι κανεὶς δὲν τῆς ἔδινε σημασία παρὰ μόνο τὴν εἴχανε γιὰ νὰ τοὺς κάνει δουλειὲς καὶ νὰ ἐξυπηρετεῖ τὰ μεγαλύτερα ἀδέλφια της καὶ τὶς οἰκογένειες τῶν μεγαλυτέρων παιδιῶν, καὶ οὐσιαστικὰ δὲν εἶχε ἀναγνωριστεῖ ἡ προσωπικότητά της ποτέ, καὶ τὸ ἴδιο ποὺ γινόταν στὸ σπίτι ξανάγινε ἐδῶ, σὲ μικρογραφία. Ἐνῶ εἶχε καταφέρει νὰ βρεῖ τὸ θάρρος νὰ πάρει τὸν λόγο, τὸ ὁποῖο δὲν τὸ ἔκανε στὸ σχολεῖο. Οὔτε στὸ σχολεῖο εἶχε τὸ κουράγιο νὰ πάρει τὸν λόγο. Καὶ ἐδῶ τῆς τὸ ἔκοψε κάποια ἄλλη κοπέλα ποὺ ἦταν πιὸ ἀεράτη, κλπ. Καὶ ἐγὼ δὲν τὸ κατάλαβα αὐτό. Καὶ φρόντισα βέβαια στὴν συνέχεια σὲ ἑπόμενες συναντήσεις νὰ τὴν βοηθήσω πάλι περισσότερο, νὰ τὴν ἐνθαρρύνω νὰ μιλήσει, καὶ πραγματικὰ συνέχισε νὰ μιλάει πιὰ ἀπὸ κεῖ καὶ πέρα.
Ἀλλὰ ἐδῶ εἶναι καθαρὰ μία περίπτωση ἀντιφατικοῦ μηνύματος. Δηλαδή, μὴ νομίζετε ὅτι θὰ πάει ὁ ἔφηβος στὸ σπίτι του καὶ θὰ σκέφτεται τὰ σοφὰ πράγματα ποὺ ἄκουσε ἀπὸ τὸν κατηχητή του, ἐὰν ἔχει αἰσθανθεῖ ὅτι δὲν μετράει ἡ προσωπικότητά του. Ὅλα τὰ ἄλλα θὰ ἔχουν ἐξαφανιστεῖ ποὺ ἄκουσε. Πάνω ἀπ' ὅλα αὐτὸ ποὺ θὰ κυριαρχεῖ θὰ εἶναι πὼς ὁ ἴδιος ἔγινε δεκτὸς ὡς προσωπικότητα.
Καὶ ξέρετε ὅτι ὑπάρχουν παιδιὰ τὰ ὁποῖα δὲν ἔχουν καταφέρει νὰ νιώσουν ἀναγνώριση στὸ σχολεῖο, καὶ ἔρχονται στὶς ἐνοριακὲς συνάξεις, στὸ κατηχητικό, μὲ τὴν ἐλπίδα ὅτι ἔτσι θὰ βροῦν ἐκεῖ μία ἀναγνώριση, ποὺ δὲν τὴν βρῆκαν ἀλλοῦ. Θὰ βροῦν μία θέση ἀνάμεσα στοὺς ἄλλους. Ἡ γνώμη τους θὰ ἀκουστεῖ. Καὶ ὑπάρχουν παιδιὰ ποὺ ἔρχονται στὴν κατήχηση μόνο γι' αὐτὸν τὸν λόγο καὶ ὄχι γι' αὐτὰ ποὺ φαντάζονται ὅτι θὰ ποῦμε. Καὶ αὐτὸ εἶναι ἕνα ἄλλο μεγάλο θέμα γιὰ ποιὸ λόγο ἔρχονται τὰ παιδιὰ στὴν κατήχηση. Εἶναι τὰ κίνητρα πολυποίκιλα. Καὶ δὲν εἶναι ἁπλῶς ἔτσι γιὰ νὰ ἀκούσουν τὸν λόγο τοῦ Θεοῦ. Ἐπειδὴ ἔρχονται γιὰ πολλὰ ἄλλα κίνητρα, ἐξαιτίας αὐτῶν ἀκούγεται καὶ ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ, καὶ ὁ Θεὸς κάνει τὴν δουλειά του μὲ διάφορους τρόπους.
Ἔχει λοιπὸν πολλὴ σημασία, καὶ νομίζω ὅτι αὐτὰ ποὺ ἀκούστηκαν πρὶν, ἀπὸ τὰ λίγα ποὺ ἔπιασα στὸ τέλος ἀπὸ τὸν πατέρα Ἀδαμάντιο, κατάλαβα τί περίπου θὰ εἶπε, ὅτι ἔχει σημασία ἐμεῖς μέσα μας νὰ ἔχουμε τοποθετήσει μερικὰ θέματα σωστὰ ξέροντας νὰ ἀκοῦμε καλά τοὺς νέους, καὶ μετὰ θὰ κυλήσει ἡ κατήχηση πιὸ ὁμαλά.
Αὐτὸ τὸ ἀντίστοιχο συμβαίνει μὲ τοὺς γονεῖς. Πολλοὶ γονεῖς ἔρχονται καὶ λένε, μὰ μιλάω στὰ παιδιά μου, λέω πολλὰ γιὰ τὸν Θεὸ ἀλλὰ τίποτα. Μὲ γράφουν κανονικά. Ναί, ἀλλὰ λὲς πολλά, ἀλλὰ δὲν ἔχεις φτιάξει φυσικὴ ἐπαφὴ μὲ τὸ παιδί σου. Καὶ αὐτὰ τὰ λόγια ποὺ τοῦ λὲς γιὰ τὸν Θεὸ δὲν μποροῦν νὰ ταξιδέψουν νὰ μποῦν στὴν ψυχὴ τοῦ παιδιοῦ σου. Δὲν ὑπάρχει ὄχημα νὰ ταξιδέψουν. Τὸ ὄχημα εἶναι ἡ ψυχικὴ ἐπαφή. Ὅπου αὐτὸ ποὺ λὲς μπαίνει στὴν ψυχὴ τοῦ παιδιοῦ ταξιδεύοντας πάνω σ' αὐτὴ τὴ νοητὴ γραμμὴ τῆς ψυχικῆς ἐπαφῆς καὶ κάθεται ἐκεῖ καὶ πιάνει τόπο. Διαφορετικὰ μπαίνουν καὶ βγαίνουν ἀμέσως.
Λοιπόν, εἶναι ἡ ψυχικὴ ἐπαφὴ ποὺ θὰ ἐπιδιώξουμε, ἡ ὁποία θὰ ὑποστηρίξει τὰ λόγιά μας, μὲ τὴν συνέπεια, ὥστε τὰ μηνύματα νὰ ἔχουν συνέπεια, νὰ μὴν εἶναι ἀντιφατικά.
Τέταρτη προσαρμογή. Ἐπειδὴ ὅπως εἴπαμε ἡ ὑπόλοιπη ζωὴ τῶν παιδιῶν δὲν χαρακτηρίζεται ἀπὸ ἐκκλησιαστικότητα καὶ εἶναι ἀσύμβατη τὶς περισσότερες φορὲς ἀπὸ αὐτὰ ποὺ λέμε στὴν κατήχηση, πρέπει νὰ βρεθεῖ ἕνας τρόπος ἡ κατήχηση νὰ διευρυνθεῖ καὶ νὰ περιλάβει ἕνα μέρος τῆς ζωῆς τοῦ παιδιοῦ. Πῶς θὰ γίνει αὐτό;
Κατὰ τὴν γνώμη μου πρὸς αὐτὴ τὴν κατεύθυνση βοηθοῦν πολὺ τὰ ἐνοριακὰ κέντρα. Ἡ αἴθουσα. Τὰ πρόσωπα ποὺ εἶναι ἐκεῖ. Οἱ ἐκδηλώσεις. Τὸ γεγονὸς ὅτι τὸ παιδὶ μπορεῖ νὰ περνάει κάποιες ὧρες σὲ χῶρο ποὺ εἶναι ἐκκλησιαστικός, ὑπὸ τὴν προϋπόθεση ὅτι τὸ ἐκκλησιαστικὸ δὲν θὰ εἶναι μία τυπικὴ ἰδιότητα, ἄ, ἀνήκει στὴν ἐκκλησία τὸ κτίριο, τὰ ντουβάρια, ἀλλὰ ὅτι ὁ τρόπος ζωῆς ἐκεῖ εἶναι ἐκκλησιαστικός. Γι' αὐτὸ δὲν πιστεύω σὲ αὐτὸ ποὺ παλιὰ γινόταν, ὅτι ὁ κατηχητὴς πήγαινε μία ὥρα τὴν ἑβδομάδα ἔκανε τὸ κατηχητικό του καὶ ἔφευγε. Χρειαζόμαστε ἕναν νέο τρόπο ἐπαφῆς τοῦ κατηχητῆ μὲ τὰ παιδιὰ ποὺ θὰ προκαλεῖ μία ζύμωση. Ποὺ σημαίνει, χρειαζόμαστε τὸν κατηχητὴ περισσότερη ὥρα μὲ τὰ παιδιά, παρευρισκόμενο στὴν αἴθουσα ποὺ τὰ παιδιὰ μποροῦν νὰ ἐπισκεφθοῦν. Καλά, ξέρω βέβαια ὅτι ὑπάρχουν καὶ δεσμεύσεις χρόνου γιὰ τοὺς φοιτητὲς κλπ. Εἶναι ἕνα θέμα αὐτό. Ἀλλὰ ἐὰν θέλουμε μία ἀποτελεσματικότητα μεγαλύτερη στὸ ἔργο μας, νομίζω ὅτι πρέπει νὰ δουλέψουμε μὲ τὴν νοοτροπία ὅτι ἡ μία ὥρα τῆς κατήχησης εἶναι ἕνας πυρήνας, καὶ ἀπὸ κεῖ καὶ πέρα ἁπλώνεται ἕνα πλέγμα δραστηριοτήτων, ὅπου τὸ παιδὶ πέρα ἀπὸ τὴν ὑπόλοιπη ζωή του, δὲν κάνει τὰ πάντα μέσα στὴν ἐνορία ἀλλὰ πέρα ἀπὸ τὴν ὑπόλοιπη ζωὴ του ἔχει χώρους ἀναφορᾶς ἐνοριακούς, ἔχει πρόσωπα ποὺ βρίσκει ἐκεῖ τὰ ὁποῖα μποροῦν νὰ μεταφέρουν μία διαφορετικὴ αἴσθηση, δὲν εἶναι ἁπλὰ παιδονόμοι, ἁπλῶς παρευρίσκονται γιὰ νὰ μὴν γίνονται ζημιές, εἶναι πρόσωπα ποὺ ξέρουν νὰ χαμογελοῦν, ποὺ ξέρουν νὰ δέχονται τὸ παιδὶ μὲ ἀγάπη καὶ ξέρουν νὰ παίζουν μαζί του καὶ ξέρουν στὸ παιχνίδι νὰ ἐμπνέουν ἀρχὲς ἀγάπης, φιλαληλείας, ἀδελφοσύνης. Καὶ μαζὶ καὶ οἱ ἐκδηλώσεις οἱ διάφορες ποὺ θὰ γίνουν, καὶ οἱ ἐκδρομὲς κλπ.
Λοιπόν, ἡ ἐνορία ἐδῶ ἀποκτᾶ ὄχι μία νέα ἔννοια, γιατί ἔτσι πρέπει νὰ εἶναι ἡ ἐνορία. Μὴν κοιτᾶτε ποὺ ἐπὶ πάρα πολλὰ χρόνια συνηθίσαμε ἡ ἐνορία νὰ εἶναι ἁπλὰ ἕνα κέντρο διεκπεραίωσης θρησκευτικῶν ἀναγκῶν. Ἔτσι ἔπρεπε νὰ εἶναι ἡ ἐνορία, καὶ σιγὰ σιγὰ οἱ ἐξελίξεις τῆς ζωῆς μᾶς ἐπιβάλλουν πρὸς τὰ ἐκεῖ νὰ πᾶμε.
Καὶ πέμπτο καὶ τελευταῖο, γιὰ νὰ κλείσω, σὲ αὐτὴ τὴν σημερινὴ κατάσταση τῶν παιδιῶν ὁ κατηχητὴς πάρα πολὺ συχνὰ καλεῖται νὰ εἶναι σύμβουλος. Τὰ παιδιὰ τὸν ρωτοῦν γιὰ θέματα ὄχι μόνο σχετικὰ μὲ τὴν κατήχηση, ἀλλὰ καὶ γιὰ τὸν ἑαυτό τους καὶ γιὰ τὴν οἰκογένειά τους. Ὑπάρχουν πάρα πολλὰ προσωπικὰ ἀδιέξοδα. Ὑπάρχουν παιδιὰ καὶ ἔφηβοι τὰ ὁποία νιώθουν νὰ πνίγονται, διότι ἡ ἀντίληψη τοῦ χρόνου στὴν ἐφηβεία καὶ στὴν παιδικὴ ἡλικία εἶναι διαφορετικὴ ἀπὸ τὴν ἐνήλικη ζωή. Ὁ χρόνος κυλάει πιὸ ἀργά. Δὲν μποροῦν νὰ φανταστοῦν τὸ μέλλον ὥστε νὰ κάνουν ὑπομονὴ ὅτι τὰ πράγματα θὰ ἀλλάξουν καὶ ὅλα γίνονται ἕνα τεράστιο παρόν, ὅπου τὸ παιδὶ ἐὰν δὲν ἔχει μάθει νὰ σκέφτεται, νὰ βρίσκει λύσεις ἢ πραγματικὰ οἱ συνθῆκες ζωῆς εἶναι ἀποπνικτικὲς στὴν οἰκογένειά του, τότε πραγματικὰ μπορεῖ κανεὶς νὰ ἀπελπιστεῖ, καὶ νὰ φτάσει καὶ μέχρι ἀπόπειρες αὐτοκτονίας καὶ τέτοια.
Πολὺ συχνὰ ἀπευθύνονται τὰ παιδιὰ στὸν κατηχητὴ καὶ τὴν κατηχήτρια, ἀλλὰ ἐδῶ χρειάζεται πάρα πολλὴ προσοχή. Δὲν μπορεῖ νὰ μετατραποῦμε σὲ συμβούλους ἐπαγγελματίες, οὔτε ψυχολόγοι, οὔτε ψυχίατροι οὔτε πνευματικοὶ μποροῦμε νὰ γίνουμε. Μποροῦμε ὅμως νὰ ἀποτελέσουμε μία ἀκτίνα ἐλπίδας στὴν ζωὴ τῶν παιδιῶν. Αὐτὸ μπορεῖ νὰ γίνει καὶ χωρὶς λόγια πολλὲς φορές. Δηλαδή, ὅταν τὸ παιδὶ διαισθάνεται ὅτι ὁ κατηχητής του, ἡ κατηχήτριά του εἶναι ἄνθρωποι χαρᾶς καὶ ἐλπίδας, ὄχι παίζοντας θέατρο, φορώντας ἕνα χαμόγελο, αὐτὸ δὲν πείθει, ἀλλὰ ὅταν πραγματικὰ ἀντανακλοῦμε χαρὰ καὶ ἐλπίδα, εἶναι ἄμεση βοήθεια γιὰ τὸ παιδὶ αὐτό.
Ὅταν βοηθήσουμε τὸ παιδὶ νὰ μάθει νὰ προσεύχεται περισσότερο, ὅταν τοῦ ὑποδείξουμε τὴν ἐξομολόγηση, ὅταν συστήσουμε ἕνα βιβλίο τὸ ὁποῖο πιστεύουμε ὅτι θὰ τὸ βοηθοῦσε, ἢ ὅταν ἁπλὰ κρατᾶμε τὴν ἐπαφὴ καὶ μιλᾶμε.
Ὑπάρχουν παιδιὰ τὰ ὁποία ἔχουν σωθεῖ ἀπὸ τὸ ἀδιέξοδό τους ὄχι γιατί ἄκουσαν κάποια ἀπάντηση συγκεκριμένη, ἀλλὰ γιατί κρατήθηκε ἡ ἐπαφὴ μὲ ἕνα πρόσωπο μεγαλύτερο ποὺ ἀγαποῦσαν καὶ τὰ ἀγαποῦσε. Αὐτὸ καὶ μόνο τοὺς ἔδωσε ἐλπίδα καὶ ἕνα αἴσθημα ὅτι μποροῦν νὰ τὰ καταφέρουν σιγὰ σιγὰ μὲ τὴν βοήθεια τοῦ Θεοῦ. Καὶ κάποια στιγμὴ ἀφοῦ κρατήθηκε τὸ νῆμα, βγῆκαν ἀπὸ τὸ ἀδιέξοδο. Ἀλλὰ κρατοῦσαν αὐτὸ τὸ σκοινί. Σὰν νὰ κρατᾶς ἕνα σκοινὶ μέσα στὴν ὁμίχλη γιὰ νὰ μὴν χαθεῖς, μέχρι νὰ φύγει ἡ ὁμίχλη καὶ νὰ δεῖς ποῦ εἶσαι.
Ἔχω τὴν αἴσθηση ὅτι ἴσως ἀδίκησα τὰ θέματα αὐτά, γιατί τὸ καθένα ἀπὸ μόνο του θὰ ἀπαιτοῦσε ξεχωριστὴ ὁμιλία καὶ τὰ πέρασα πάρα πολὺ γρήγορα, ἀλλὰ φαντάζομαι ὅτι ἀκούγοντας καὶ πολλὰ ἄλλα φέτος καὶ τοῦ χρόνου, θὰ μπορέσετε ἔτσι νὰ τὰ συνθέσετε.
Τί ἀφορμὲς δόθηκαν γιὰ νὰ κάνουμε συζήτηση γιὰ ἐρωτήματα ἢ γιὰ ὁτιδήποτε. Μερικὲς φορὲς ἡ συνάντηση τοῦ παιδιοῦ μὲ τὸν κόσμο τὸν ἐξωτερικό, ὅταν γίνει κάπως ὄψιμα ἡ συνάντηση αὐτή, ἐπειδὴ πρωτύτερα εἶχε παραμείνει προφυλαγμένο ἀπὸ αὐτὴ τὴν τακτικὴ τῶν γονέων καὶ δὲν ἔβλεπε τηλεόραση, γιὰ μερικὰ παιδιὰ εἶναι καταστροφική. Ὅμως, ἔχω συναντήσει καὶ περιπτώσεις ποὺ ἄλλα παιδιὰ καταφέρνουν αὐτὸ τὸ κλίμα ποὺ ἡ οἰκογένεια προσπάθησε νὰ δώσει, νὰ τὸ κρατήσουν μὲ κάποιον ἐνθουσιασμό. Καὶ βλέπεις ὅτι περνᾶνε τὴν ἐφηβεία, φτάνουν στὴν νεανικὴ ἡλικία, στὴν ἐνήλικη ζωὴ καὶ κρατοῦν τὸ κλίμα τῆς ἐφηβείας. Δὲν τοὺς νοιάζει πιὰ νὰ συναντηθοῦν μὲ τὸν κόσμο. Δὲν εἶναι τόσο συνηθισμένο ὅμως αὐτό, φοβᾶμαι. Καὶ δὲν μπορεῖς νὰ ξέρεις ἐκ τῶν προτέρων πῶς θὰ ἀντιδράσει κάθε παιδί. Δηλαδή, ἔχει τρία παιδιὰ μία οἰκογένεια καὶ θὰ ἀντιδράσουν μὲ διαφορετικὸ τρόπο τὸ καθένα.
Ἔχω τὴν γνώμη ὅτι γι' αὐτὸν τὸν λόγο ἴσως θὰ πρέπει νὰ ἀποφύγουμε τὰ παιδιὰ νὰ ἀναπτυχθοῦν σὲ νοοτροπία θερμοκηπίου, σὲ πλήρη ἀπομόνωση. Φυσικὰ καὶ πρέπει νὰ ὑπάρχει ἔλεγχος ἀπὸ τοὺς γονεῖς γιὰ τὸ τί τηλεόραση θὰ δοῦν κλπ. Δὲν εἶναι αὐτονόητο. Οὔτε κἄν τὰ παιδικὰ δὲν εἶναι αὐτονόητα στὴν τηλεόραση, τὰ κινούμενα σχέδια. Ἀλλὰ ἐπειδὴ ἔτσι καὶ ἀλλιῶς τὸ παιδὶ ἀπὸ νωρὶς θὰ ἐκτεθεῖ σὲ τέτοια θέματα, στὸ σχολεῖο θὰ συζητοῦν τὰ ἄλλα παιδιά, σκοπὸς εἶναι πῶς θὰ βάλουμε ἀντισώματα μέσα στὴν ψυχὴ του τέτοια ὥστε μ' αὐτὲς τὶς ἐμπειρίες στὶς ὁποῖες θὰ ἐκτίθεται, νὰ μὴν βλαφθεῖ. Γιατί μικρόβια γύρω μας ὑπάρχουν δισεκατομμύρια. Αὐτὴ τὴ στιγμὴ τὰ ἀναπνέουμε, ὑπάρχουν ἐπάνω μας. Ἀλλὰ δὲν ἀρρωσταίνουμε, γιατί ἔχουμε κάποια ἐσωτερικὴ ἀντίσταση.
Δηλαδὴ τὸ ἔργο τῆς Ἐκκλησίας γενικότερα εἶναι καὶ ἀποφυγή... Ἡ ἄσκηση παίρνει τὴν μορφὴ τῆς ἀποφυγῆς κάποιων καταστάσεων. Ἀλλὰ δὲν μπορεῖ νὰ δουλέψεις μόνο μὲ τὴν ἀποφυγή. Δὲν μπορεῖ νὰ στηριχθεῖ ἐκεῖ ἡ πνευματικὴ ζωή. Ἡ πνευματικὴ ζωὴ πρέπει νὰ στηριχθεῖ κυρίως στὴν ἀγάπη πρὸς τὸν Θεὸ ἡ ὁποία θὰ δώσει τὴν δυνατότητα νὰ κάνεις καὶ ἄσκηση ἀποφυγῆς κάποιων ἐρεθισμάτων. Γιατί ὅταν ἀγαπᾶς μπορεῖς νὰ κάνεις καὶ ἄσκηση.
Συνεπῶς πρέπει νὰ γίνει ἐργασία στὴν ψυχὴ τοῦ παιδιοῦ ἀπὸ νωρὶς καὶ ὅσο τὸ παιδὶ ἐκτίθεται κάποια στιγμὴ σὲ ἄλλα ἐρεθίσματα, αὐτὰ τὰ ἐρεθίσματα νὰ γίνουν ἀντικείμενο συζήτησης. Αὐτὰ ποὺ λέω τώρα ἰσχύουν περισσότερο γιὰ σᾶς ὅταν θὰ γίνετε γονεῖς, ἀλλὰ ἰσχύουν καὶ γιὰ τὴν κατήχηση.
Δηλαδὴ τὸ παιδὶ ποὺ ἔρχεται στὴν κατήχηση καὶ τὸ ὁποῖο ἐξομολογεῖται καὶ κοινωνεῖ, ἔχει δεῖ καὶ σήριαλ πολλὰ καὶ ταινίες ποὺ δὲν θὰ ἔπρεπε νὰ δεῖ, καὶ συζητάει μὲ τὰ ἄλλα παιδιὰ καὶ πρὶν ἀρχίσει τὸ κατηχητικὸ γι' αὐτὰ ποὺ εἶδαν στὴν τηλεόραση, δηλαδὴ αὐτὰ συμβαίνουν διαρκῶς καὶ μεγαλώνοντας σιγὰ σιγὰ θὰ πρέπει νὰ εἴμαστε σὲ θέση καὶ αὐτὰ νὰ τὰ συζητήσουμε. Ὄχι νὰ παρακολουθοῦμε κατ' ἀνάγκην καὶ ἐμεῖς τὰ σήριαλ, γιὰ νὰ ξέρουμε τί παίζεται, ἀλλὰ νὰ μποροῦμε νὰ βοηθήσουμε τὸ παιδὶ νὰ στέκεται κριτικὰ σὲ αὐτὰ ἀπὸ τὰ ὁποῖα βομβαρδίζεται.
Εἰδικὰ αὐτὰ ποὺ σᾶς εἶπα γιὰ τὰ ἐνάντια ἐρεθίσματα μὲ τὴν διαφήμιση κλπ., ὁπωσδήποτε κατὰ τὴν γνώμη μου πρέπει νὰ γίνουν ἀντικείμενο κατήχησης στὴν ἡλικία τοῦ Γυμνασίου καὶ τοῦ Λυκείου. Ὁπωσδήποτε. Δηλαδὴ πρέπει τὸ παιδὶ νὰ μάθει νὰ σκέφτεται πάνω σ' αὐτὰ τὰ θέματα, Δὲν θὰ τὸ πάρει ἀπὸ πουθενὰ ἀλλοῦ αὐτό.
Αὐτὸ εἶναι ἕνα πρακτικὸ ζήτημα, δηλαδὴ πῶς θὰ ξεκινήσουμε, ὥστε νὰ κληθοῦν ὅσο γίνεται περισσότερα παιδιά. Καὶ μακάρι ἐκεῖ νὰ ὑπάρχει συνεργασία μὲ τὸ σχολεῖο. Μερικὲς φορὲς ὅμως τὰ παιδιὰ εἶναι λίγα, ἐπειδὴ εἶναι πολὺ πρόσφατη ἡ προσπάθεια ποὺ γίνεται μὲ αὐτὴ τὴν ἡλικία, καὶ εἶναι στὴν ἀρχὴ ἀκόμη.
Ὅταν ἐγὼ πῆγα στὴν ἐνορία μου, σὲ μία κωμόπολη, πῆγα στὰ σχολεῖα ὅλα, ὅλων τῶν βαθμίδων, μίλησα στὰ παιδιά, τὰ κάλεσα συγκεκριμένη ἡμέρα, ὥρα κλπ., καὶ ὅταν πῆγα ἐκεῖ λοιπὸν τὴν πρώτη πρώτη φορά, βρῆκα 10 παιδιὰ Δημοτικοῦ, 2 παιδιὰ Γυμνασίου καὶ κανένα Λυκείου στὶς ἀντίστοιχες ὧρες. Ἔ, τί νὰ κάνουμε, λέω, πρώτη χρονιὰ εἶναι, αὐτά. Τὴν ἑπόμενη χρονιὰ ἦρθαν 25 παιδιὰ Δημοτικοῦ, 10 παιδιὰ Γυμνασίου καὶ κανένα Λυκείου. Τὴν τρίτη χρονιὰ εἶχαν μεγαλώσει τὰ νούμερα πάλι, κανένα Λυκείου. Ἔ, τὴν τέταρτη χρονιά, τὰ παιδιὰ τοῦ Γυμνασίου ποὺ ἦταν στὸ Λύκειο, κάναμε ἕναν πρῶτο πυρήνα καὶ ξεκινήσαμε. Καὶ μετὰ γίνανε περισσότερα.
Δηλαδὴ χρειάζεται... Ὁ παράγων χρόνος εἶναι κάτι διαφορετικό. Μετράει πολύ.
Τὸ πρόβλημα εἶναι ὅμως ὅταν μένουμε μόνο σ' αὐτά, ἐξαντλεῖται ἐκεῖ ὅλη ἡ προσπάθεια, καὶ τὰ παιδιὰ ἔρχονται μόνο γι' αὐτό. Μερικὰ βέβαια θὰ ἔρθουν γιὰ πάντα, μόνο γι' αὐτό. Αὐτὸ δὲν μποροῦμε νὰ τὸ ἀποφύγουμε.
Οἱ ὁμιλίες αὐτὲς λειτουργοῦν σὰν μία Σχολὴ Γονέων. Τὸ ἔργο τοῦ κατηχητῆ εἶναι ἀνάλογο μὲ τοῦ γονιοῦ. Μοιάζει πάρα πολύ. Τὸ ποιμαντικὸ ἔργο τί εἶναι; Πατρότητας καὶ μητρότητας ἔργο εἶναι.
Κοιτάξτε, θὰ σᾶς πῶ. Πολλοὶ γονεῖς, ὅταν μιλάω σὲ γονεῖς, λένε, μὰ τί θὰ κάνουμε τώρα ἐμεῖς; Πρέπει νὰ πάρουμε πτυχίο παιδαγωγικῶν γιὰ νὰ γίνουνε γονεῖς; Πρέπει νὰ ξέρουμε πάρα πολλά. Δὲν εἶναι ἔτσι. Καὶ ἔχουμε γονεῖς μὲ πτυχίο παιδαγωγικῶν καὶ πάρα πολλὲς γνώσεις οἱ ὁποῖοι τὰ κάνουν θάλασσα, καὶ ἔχουμε γονεῖς ὀλιγογράμματους οἱ ὁποῖοι ἐνεργοῦν καίρια καὶ ἐπιτυχημένα. Γιατί, ποιὰ εἶναι ἡ διαφορά; Ἡ διαφορὰ νομίζω βρίσκεται στὸ ὅτι οἱ ἄνθρωποι ποὺ ἐπιτυγχάνουν ὡς γονεῖς ξέρουν νὰ σχετίζονται. Ἡ τέχνη τοῦ ἀνατρέφειν παιδιὰ οὐσιαστικὰ εἶναι ἡ τέχνη τοῦ σχετίζεσθαι. Ἡ τέχνη τῆς ποιμαντικῆς εἶναι τέχνη τοῦ σχετίζεσθαι. Ἡ σχέση μὲ τὸν Θεὸ εἶναι τέχνη τοῦ σχετίζεσθαι. Καὶ ὁ ἄνθρωπος δὲν μερίζεται, διότι μὲ τὴν προσωπικότητά του αὐτὴ τὴ μία καὶ ἑνιαία συνδέεται καὶ μὲ τὸν Θεὸ καὶ μὲ τοὺς ἀνθρώπους καὶ μὲ ὅλα. Ὅσο ξέρει νὰ σχετίζεται ὑγιῶς σὲ ὅλα τὰ ἐπίπεδα, τόσο ἐπιτυγχάνει. Βοηθητικὸ ρόλο στὸ νὰ σχετίζεσαι παίζουν οἱ γνώσεις, καὶ εἶναι ἀπαραίτητες. Διορθώνουν λάθη, κοιτᾶς στὸν καθρέφτη τὸν ἑαυτό σου, σοῦ βάζει ἰδέες διάφορες, ἀνοίγουν οἱ ὁρίζοντές σου καὶ διορθώνεσαι.
Ἀλλὰ αὐτὸ ποὺ θὰ κρίνει τὴν ἐπιτυχία ἢ ὄχι τοῦ κατηχητῆ εἶναι ἡ τέχνη του νὰ σχετίζεται οὐσιαστικὰ μὲ τὸν Θεὸ καὶ τοὺς ἀνθρώπους. Γι' αὐτὸ καὶ πολλὲς φορὲς ἡ ἔλλειψη γνώσεων ἀλλὰ ἡ πραγματικὴ ἀγάπη, ἡ πηγαία, ἡ γνήσια ἀγάπη, τὸ ὅτι ἔχω ἕναν συνομήλικό μου, φίλο μου ὁ ὁποῖος θυμᾶται ὅτι στὸ κατηχητικὸ εἶχε κάποιον ποὺ ὅταν τελείωναν τὴ μπάλα, τὸ παιγνίδι, ὁ κατηχητὴς του πήγαινε κοντά, καθόταν μὲ τὰ παιδιὰ ἔτσι, στεκότανε, καὶ τοὺς ἔριχνε ἕνα ζακετάκι ἀπὸ πάνω, ἔτσι, μὲ στοργή, ἂς ποῦμε, ποὺ ἦταν ἱδρωμένοι. Αὐτὸ θυμᾶται ἀπὸ τότε. Δὲν τὸ ἔκανε μὲ σκοπὸ νὰ κερδίσει κάποιους. Δὲν εἶναι ὁ σκοπὸς κάποιο ἀντάλλαγμα ἐξαργυρώσιμο, δηλαδή.
Λοιπόν, αὐτὴ ἡ τέχνη τοῦ σχετίζεσθαι, σὲ μερικοὺς ἀνθρώπους εἶναι πηγαία. Τὴν κατέχουν ἀπὸ μόνοι τους. Καὶ χρειάζεται βέβαια μία βελτίωση μὲ τὸν καιρό. Ἄλλοι δυσκολεύονται πάρα πολὺ ὡς προσωπικότητες, ἐπειδὴ στὴν οἰκογένειά τους δὲν τὸ πῆραν αὐτό.
Ἡ ἐπίπονη ἐργασία καὶ ἐπιμέλεια τοῦ ἑαυτοῦ αὐτῶν τῶν ἀνθρώπων μὲ διαβάσματα, μὲ ἀκούσματα, μπορεῖ καὶ αὐτὴ νὰ διορθώσει πάρα πολλά. Γι' αὐτὸ πιστεύω ὅτι δὲν εἶναι θέμα τεχνικῆς. Θὰ ἴσχυε αὐτὸ ποὺ λέτε ἂν ἦταν θέμα τεχνικῆς κυρίως. Δηλαδή, νὰ μάθουμε ὁρισμένα κλειδιὰ γιὰ νὰ μποροῦμε νὰ ἀνοίξουμε τὴν ψυχὴ τῶν παιδιῶν. Δὲν συμβαίνει αὐτό. Ἡ κατήχηση εἶναι διαπροσωπικὴ σχέση. Καὶ αὐτὸ προϋποθέτει μία προσωπικότητα ποὺ ἔρχεται νὰ συναντήσει μία ἄλλη προσωπικότητα.
Προτιμῶ τὴν καρδιά, παρὰ τὸ ἔνστικτο. Τὸ ἔνστικτο ἔχει ἕναν αὐθορμητισμὸ ποὺ δὲν εἶναι πάντα ἀξιόπιστος. Ἀλλὰ ἡ καρδιὰ μὲ τὴν πατερικὴ ἔννοια "καὶ ἂν ἔχεις καρδίαν δύνασαι σωθῆναι", ἁπλῶς νὰ μὴν χάσουμε τὴν ὡριμότητα. Μὴν περάσουμε σὲ μονομέρεια. Οὔτε μόνο τὸ συναίσθημα ἀκατέργαστου οὔτε μόνο ἡ λογικὴ ποὺ εἶναι ξερή. Πρέπει νὰ μπορέσουμε νὰ γίνουμε ἄνθρωποι ἁρμονικοί.
