Η ΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΚΑΘΟΛΙΚΩΝ στην ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ του '21

Από το πόνημα του Τάκη Σταματόπουλου"Ο Εσωτερικός Αγώνας"

... Οι καθολικοί λοιπόν, και στον καιρό της Φραγκοκρατίας και της Τουρκοκρατίας ακόμα, καταπίεζαν σκληρά τούς Όρθόδοξους, για να τούς αναγκάσουν νά άλλαξοπιστήσουν. Ακόμα και κατά την επανάσταση, όπως θα δούμε παρακάτω, αν και λιγώτεροι, με την ενίσχυση πού τούς παρείχαν οι πρόξενοι των ξένων Δυνάμεων και η γαλλική προστασία, εξακολουθούσαν να κακομεταχειρίζουνται τούς Όρθόδοξους και νά αντιδρούν με πείσμα στον έθνικόν αγώνα.

Στα νησιά του Αιγαίου και πρό πάντων στίς Κυκλάδες, (όπου ήσαν πολλοί Καθολικοί), υπήρχε μια ιδιότυπη κατάσταση, πού παρόμοιο της δέ βρίσκουμε στην άλλην Ελλάδα, δηλ. ο μεγάλος διαχωρισμός και τό μίσος, ανάμεσα στους Ελληνες Καθολικούς και τούς Όρθόδοξους. Και τό βαθύ και αγεφύρωτο αυτό χάσμα, τό δημιούργησεν η Παπική προπαγάνδα. Κατάφερε τούς Καθολικούς, πού ήσαν και αυτοί Ελληνες και μιλούσαν τά ελληνικά (εξόν άπό τούς προύχοντες πού οι περσότεροι ήσαν απόγονοι των Φράγκων), νά μισούν τούς Όρθόδοξους περσότερο κι άπό τούς Τούρκους. Και τό θλιβερό αποτέλεσμα (πού είναι πολύ διδαχτικό και αξίζει ιδιαίτερα νά τονιστεί) είναι, ότι ό θρησκευτικός φανατισμός, έκαμε τούς Ελληνες Καθολικούς, νά γίνουν φιλότουρκοι. Κι' ακόμα τούς άλλαξε σέ τέτοιο βαθμό, τό εθνικό τους φρόνημα, ώστε όχι μόνο νά μή λάβουν μέρος στήν επανάσταση, αλλά νά καταντήσουν προδότες της ίδιας της πατρίδας. Κι' αυτό πιστοποιήθηκεν, όταν άρχισ’ η επανάσταση:
«Η υπέρ της ελευθερίας φωνή — γράφει ο Σ. Τρικούπης — αντήχησε καθ' όλας τάς Κυκλάδας και πολλάς τών Σποράδων. Μόναι αί καρδίαι των του δυτικού δόγματος Ελλήνων έκώφευσαν. Έφάνη κατά τήν περίπτωσιν ταύτην υπό τήν μορφήν του δόγματος τούτου όλη η άσχημοσύνη του φανατισμού προτιμήσαντος τήν ήμισέληνον του σταυρού και τήν δουλείαν της ελευθερίας. Ουδείς τών έν Πελοποννήσω και τη στερεή Ελλάδι Ελλήνων πρεσβεύει τό δυτικόν δόγμα. Ένδεκακισχιλίους του δόγματος τούτου περιείχαν αί τέσσαρες νήσοι του Αιγαίου, Σύρα, Τήνος, Νάξος και Σαντορίνη. Εξαιρουμένων δέ πολλά ολίγων φανέντων αληθών Ελλήνων έπί του αγώνος, οι λοιποί και αντείπαν και άντέπραξαν φανερά και κρυφ ί ω ς, και σχέσεις έλαβον μυστικάς π ρ ο ς τούς εχθρούς του Ε θ ν ο υ ς, και χ αρ α ν μεγάλην ασυστόλως έδειξαν έπί ταις άποτυχίαις τών ομογενών (π.χ. όταν έμαθαν τήν καταστροφή και τις σφαγές της Χίου έχόρευαν από τή χαρά τους!)...
Τόσην δέ κλίσιν έδειξαν προς τούς Τούρκους οι δυτικόφρονες έν γένει και κατ' εξοχήν οι της Σύρας, ους εύτύχησεν η Επανάστασις, και τόσον ολίγην πεποίθησιν είχον έπί τή εύοδώσει του εθνικού αγώνος, ώστε σ υ νεισέφερον διπλούς φόρους, τούς μέν έξ ανάγκης χάριν τών Ελλήνων, τούς δέ έκ προαιρέσεως χάριν τών Τούρκων».

Το πράγμα δέν επιδέχεται καμιάν αμφισβήτηση. Αλλος σύγχρονος ιστορικός, ο Φιλήμων, γράφει γιά τήν αντεθνική στάση τών Καθολικών: «Οι έτερόδοξοι άντεβοήθουν τοις Τούρκοι ς, εδώ μέν παρεμβάλλοντες μυρία προσκόμματα, εκεί δε σιτίζοντες φρούρια πολιορκούμενα, και πανταχού, όπου άν ήδύναντο, κατασκοπεύοντες και προδίδοντες π α ν Ε λ λ η ν ι κ ό ν κ ί ν η μ α... Κατά τόν αγώνα είδομεν Τούρκους στρατεύοντας μετά των Ελλήνων ουχί δέ και Λατινοδόξους Ελληνας του Αιγαίου οπλιζομένους υπέρ της κοινής πατρίδος». Ακόμα και μετά τόν αγώνα, ενώ οι Τούρκοι έπαψαν τά μίση, οι Καθολικοί Έλληνες, εξακολουθούσαν νά μισούν τούς ομοφύλους τους (Βλ. και Σπηλιάδη: «Έκ των τοιούτων Δυτικών Ελλήνων υπήρξαν και τίνες, οι οποιοι εστελλον τροφάς εις τούς Τούρκους τής Εύβοιας κα της Κρήτης και ώδήγουν ώς ναυαγοί τούς Τουρκικούς στόλους εις εκείνα τα μέρη», Απομνημονεύματα», τ. Α', α. 556).
Και ο Κυκλαδίτης ιστορικός Δ. Πασχάλης, είναι εξ ίσου κατηγορηματικός: «Οι Καθολικοι καίτοι πάντες σχεδόν Ελληνες τό γένος και τήν έλληνικήν γλώσσαν λαλούντες λόγω μόνον της διαφοράς του θρησκεύματος έκώφευσαν είς τήν φ ω ν η ν της πατρίδος και έ τ η ρ η σ α ν πράγματι άντεθνικήν στάσιν καθ’ όλην τήν διάρκειαν του άγώνο ς.
Αμέσως λοιπόν, μόλις άρχισ' η επανάσταση, εξεδήλωσαν οι Ελληνες Καθολικοί τήν αντίδραση, με τήν άρνηση τους νά αναγνωρίσουν την Ελληνική Διοίκηση και να της πληρώνουν φόρους, ενώ με προθυμία και χωρίς νά τούς αναγκάζει κανείς έπλήρωναν στους Τούρκους!


Άπό έγγραφο, πού εστειλ' ο έπαρχος Τήνου Σπυρίδων, γράφοντας στά 1822 στήν «Προσωρινήν Διοίκησιν Ελλάδος», βλέπουμε, ότι οι Καθολικοί «μή άναγνωρίζοντες τήν Έλληνικήν Διοίκησιν ουδέν άπέδιδον, καίτερ έχοντες τά πλέον εύκαρπα μέρη». Τό πράγμα επιβεβαιώνεται και άπό πίνακα, πού εύρήκε ο Ν. Άρμακόλλας, στ’ αρχεία της Επισκοπής των Καθολικών στήν Ξυνάρα της Τήνου, όπου φαίνεται, ότι υπήρχαν συνολικά 2.193 οικογένειες. Άπό αυτές οι 850 ήσαν Λατίνοι και οι 1343 Όρθόδοξοι. Και όλη η άξια των χτημάτων ήταν 412.523 άσπρα. Τά χτήματα τών Λατίνων είχαν αξία 220.000 άσπρα, ένώ σ' αναλογία με τους αριθμούς έπρεπε νά έχουν 159.893 άσπρα. Οι πλουσιότεροι λοιπόν ήσαν οι Καθολικοι, δπως έγραφε και ό Επαρχος και όμως δέν έδιναν τίποτε γιά τήν επανάσταση!
Με τήν προθυμία τους όμως νά πληρώνουν φόρο στους Τούρκους κι' όχι στήν Έλλ. Διοίκηση, παρουσίαζαν τά νησιά, ότι δέν ήθελαν τήν επανάσταση και αμφίβολη τήν ελληνικότητα τους, όπως τονίζει ο Δ. Κόκκινος: «...πλήν ελαχίστων, που έδείχθησαν πραγματικοί Έλληνες κατά τον αγώνα, οι άλλοι (Καθολικοί) αντέδρασαν όσον ημπόρεσαν και κρυφά και φανερά, προσεπάθησαν νά εμφανίσουν τάς νήσους των ώς άντιστρατευομένας εις τήν έπανάστασιν και πολλοι άπό αυτούς έδρασαν ώ ς πραγματικοί εχθροί, έφοδιάζοντες πολιορκούμενα τουρκικά φρούρια, κατασκοπεύοντες τούς Έλληνας, και εξακολουθούσαν νά καταβάλλουν τον πρός τούς Τούρκους φόρον και κατά τήν διάρκειαν της επαναστάσεως, παρουσιάζοντες κατ' αύτόν τον τρόπον άμφίβολον τήν ελληνικότητα τών νήσων των».
Αργότερα μάλιστα, οι Καθολικοί ξεθαρρεμένοι με τήν έξοδο του τούρκικου στόλου, δέν ήθελαν νά δώσουν με κανένα πλέον τρόπο τά εθνικά δικαιώματα ώς Έλληνες, ένώ με προθυμία μεγάλη εξακολουθούσαν νά πληρώνουν στούς Τούρκους.

Σ' αύτό τούς ενίσχυσαν και οι πλοίαρχοι της Γαλλίας και Αγγλίας. Ό Δεγρανμπρέ, διοικητής της φρεγάδας «-Σαλαμάνδρα», απαγόρευε «κατά διαταγήν άνωτέραν» στον έπαρχο της Νάξου, Φώτη Καραπάνου, νά εισπράξει τά δέκατα άπό τούς Γκραικολατίνους, γράφοντας του, κοντά στ' άλλα: «Οι καθολικοί Λατίνοι Ελληνες ή και άλλοι, προστατεύονται ύπό της Γαλλίας... Θά σας εμποδίσω διά της βίας,του νά φορολογήσετε οπωσδήποτε τά υπάρχοντά των». Και απειλούσε, ότι θα τον έδιωχνε στήν Υδρα. Και ο Άγγλος διοικητής της κοβέρτας «η Μεδίνα», απαγόρευε στόν έπαρχο Άξιώτη, στή Σύρα ν ά φορολογεί υπηκόους Άγγλους, πού έμπορευόντουσαν εκεί, «θά είσθε ατομικώς υπεύθυνος (του έγραφε στίς 22 του Όκτ. του 1823), και ύποκίνδυνος ίδίως».

Κι' επειδή οι Καθολικοί και με δική τους πρωτοβουλία και γιατί ακόμα τούς παρακινούσαν οι πρόξενοι και οι πλοίαρχοι τών ξένων δυνάμεων, άρνιόντουσαν νά πληρώσουν τούς φόρους, ο Παπαφλέσσας υπουργός τών Εσωτερικών, έστειλε (9 Ιούνη του 1823) προκήρυξη στους Έλληνες της Δυτικής Εκκλησίας, όπου τούς τόνιζε, ότι υπάρχουν «πολλά Έθνη, έκαστον τών οποίων συνίσταται άπό θρησκευτάς διαφόρων διδασκαλιών, οιτινες με όλον τούτο είναι είς εν Έθνος συνδεδεμένοι». Π.χ. η Γερμανία, η Όλλανδία, Γαλλία έχουν Ευαγγελικούς, Καθολικούς και άλλων διαφόρων διδασκαλιών χριστιανούς, και όμως αποτελούν εν και μόνον Εθνος» τό καθένα τους. «Και σεις λοιπόν — συνεχίζει — οι χριστιανοί της Δυτικής Εκκλησίας, οσοι είσθε γεννημένοι είς τήν Ελλάδα, είσθε αχώριστοι άπό τό Εθνος μας. Έάν έκατηχήθητε άπό ίερείς της Δυτικής Εκκλησίας έπαύσατε τάχα νά είσθε του αυτού Έθνους με τούς, όσοι έκατηχήθησαν άπό ιερείς τής Ανατολικής Εκκλησίας; Μή γένοιτο! Αλλο Εθνισμός, και άλλο θρησκεία. Και σεις είσθε Ελληνες, και ύπόκεισθε άπαρασάλευτα είς τά αυτά εθνικά χρέη, και έχετε τά αυτά εθνικά δικαιώματα, καθώς και οι τής Ανατολικής Εκκλησίας χριστιανοι. Οθεν σας συμβουλεύομεν πατρικώς νά γνωρίσετε τά όποια έχετε πρός τήν κοινήν Πατρίδα χρέη, νά ύπόκεισθε ευπειθώς είς τούς νόμους του Εθνους μας, νά πληρώνετε το δέκατον τών προϊόντων τής ιδιοκτήτου γης σας και τάς λοιπάς νομίμους συνεισφοράς, ώς και οι λοιποι Έλληνες».

Γιά τδν ίδιο λόγο, έγραφε και ο Δ. Υψηλάντης στον Επαρχο Εύάγ. Μαντζαράκη στην Θήρα: «Έκ του γράμματος τών εφόρων βλέπω, ότι οι Λατίνοι συμπατριώται σας ετόλμησαν νά άρνηθώσι το χρέος τής αναλόγου φορολογίας. Δέν τούς έπρεπε διά θρησκευτικάς διαφοράς νά άναισθητώσι εις τά πολιτικά χρέη των και νά φέρωνται είς τήν ίεράν πατρίδα ώς εχθροί. Πασχίσατε λοιπόν νά τούς δώσετε νά καταλάβουν ότι είναι συμπατριώται, ομογενείς και ότι είναι χρέος των και χριστιανικόν και πολιτικόν νά αγαπούν τήν πατρίδα, νά συνεισφέρουν είς τάς κοινάς χρήσεις της και ώς αδελφοί και τέκνα τής αυτής μητρός νά συναγωνίζωνται προθύμως υπέρ τής ελευθερίας της»
Στήν αντίδραση τών Καθολικών στήν επανάσταση και στήν άρνηση τους νά πληρώνουν φόρους, συντέλεσαν -πολύ και οι πρόξενοι τών ξένων δυνάμεων, τής Γαλλίας, τής Αυστρίας και τής Αγγλίας, πού ήσαν φανατικοι τουρκόφιλοι και αντιδρούσαν με πείσμα στήν επανάσταση. Οι Αγγλοι μάλιστα πρόξενοι στήν Ελλάδα, έλεγ' ο Π. Π. Γερμανός «ήσαν Τούρκοιαπέναντι τών Ελλήνων».
"Ολοι τους αυτοι οι πρόξενοι τών ξένων δυνάμεων «οι όποίοι — κατά τον Δ. Πασχάλη — όλοι σχεδόν ήσαν εντόπιοι του δυτικού δόγματος, λησμονούντες όμως τήν έλληνικήν καταγωγήν των και τυφλοί έκ τής μισαλλοδοξίας», κατάτρεχαν φανερά τήν επανάσταση, παρακινούσαν τδν πληθυσμό νά μήν πληρώνει φόρους στήν Έλλ. Διοίκηση, νά μήν υπηρετεί στο ελληνικό ναυτικό και στρατό και νά προσκυνήσει στους Τούρκους. Ακόμα κυκλοφορούσαν και κίβδηλα νομίσματα και έ'τσι «γινότουν παραχάραξη τών ελληνικών».
Στή Μύκονο και στή Σύρα, «ο Επαρχος δέν ύψωσε τήν Έλληνικήν σημαίαν, διότι οι πρόξενοι και οι πράκτορες τών ξένων δυνάμεων δέν επέτρεψαν».
Κι' όταν ο τούρκικος στόλος πλησίασε στή Σαντορίνη, οι Δυτικοί ύποπρόξενοι έκαμαν επίσκεψη στον ναύαρχο του Μεχμέτ 'Αλή «κομίσαντες αύτώ πλούσια δώρα». Και ο Αγγλος άντιπρόξενος στήν Πάρο, έτρεξε νά χαιρετίσει τον Καπετάν Πασα, όταν έφτασ' έκεί.

Ό Παπαφλέσσας έχοντας ύπ' όψη του, ότι ο Γάλλος πρόξενος στήν Τήνο «παραβαίνει τά χρέη του και τολμά νά λάβη έπιρροήν είς τά πράγματα τοϋ Εθνους» κατάγγελνε στδ Εκτελεστικό Σώμα τις παραβάσεις του προσθέτοντας: «τής αυτής διαθέσεως είναι και οι λοιποί έν Ελλάδι πρόξενοι τών Ευρωπαϊκών Αυλών». Γι' αυτό, πρότεινε νά παρθούν μέτρα. Και ο Γεν. Γραμματέας του Εκτελεστικού κοινοποίησε σχετικήν εγκύκλιο, τονίζοντας ανάμεσα στ' άλλα: «...ότι ένώ αυτοί κυρίως πρόξενοι δέν είναι, η Ελληνική Διοίκησις, διά νά άποφύγη πάσαν δυσαρέσκειαν, απεφάσισε νά τούς αναγνώριση ώς τοιούτους... Και κυρίως πρόξενοι άν ήσαν πλειότερον έπρεπε νά περιορίζωνται είς τά του ύπουργήματός των και νά μή τολμούν παντάπασιν νά ανακατεύονται είς τά Ελληνικά πράγματα»

Oι Συριανοι και η επανάσταση
Τό δεύτερο επαναστατικό χρόνο, η έξοδος του τούρκικου στόλου με τόν Καρά-Άλή και η καταστροφή της Χίου, Εδωσαν τήν ευκαιρία νά φανούν τά άντιεπαναστατικά αισθήματα μερικών νησιωτών και η προθυμία τους νά προσκυνήσουν στους Τούρκους. Οι Συριανοί Καθολικοί προπάντων, περσότερο άπό τούς άλλους, αμέσως άπό τήν αρχή, είχαν δείξει τήν αντίδραση τους στήν επανάσταση κι' έχοντας τήν γαλλικήν υποστήριξη έρχονταν σέ συνεννόηση με τούς Τούρκους. Τούς έπλήρωναν τούς φόρους (ένω άρνιόντουσαν νά αναγνωρίσουν και νά πληρώσουν στήν ελληνική κυβέρνηση), τούς εφοδίαζαν με όλα κι' ετσι έπλούτισαν μάλιστα πολλοί, άπό αυτό και τήν μαύρη αγορά πού ασκούσαν. Γιά τήν ευημερία, τόν πλουτισμό και τήν αντεθνική τους δράση, οι Συριανοί ήσαν μισητοί στους άλλους Έλληνες. «Ιδίως η Σύρος —γράφει ο Ζουριέν ντε λα Γκραβιέρ—· έξήπτε τήν δργήν τών φιλοταράχων γειτόνων της... Τό μίσος, ο κακός ούτος σύμβουλος λαών και ατόμων, έξήγειρε μεθ' όλα ταύτα ζηλότυπον λύσσαν έπί τή παροδική τής Σύρου εύδαιμονία».
Μα εκείνο πού τούς έκαμε περσότερο μισητούς ήταν, όταν με τήν άφιξη του τούρκικου στόλου (τό Σεπτέμβρη τοϋ 1822), «οι φιλότουρκοι τής Σύρας έσπευσαν νά προσφέρωσι τήν βαθείαν ύπόκλισίν των τω Καπητάμπασα, άποστείλαντες τούς προεστώτάς των είς τήν ναυαρχίδα».

Αντίθετα, οι Μυκονιάτες με τήν ηρωίδα τους Μαντώ, όταν 100 Αλγερινοί, έβγήκαν άπό τόν τούρκικο στόλο στό νησί τους, τούς έπολέμησαν, έσκότωσαν 13 κι' ανάγκασαν τούς άλλους νά φύγουν. Ακόμα και οι Τηνιακοί, ήσαν συγκεντρωμένοι ένοπλοι στήν παραλία, έτοιμοι νά αντισταθούν, άλλά ο τούρκικος στόλος αποσύρθηκε χωρίς νά κάνει απόβαση.
Γιά τήν τόσο δουλόπρεπη αυτή στάση τών Συριανών οι Κεφαλλωνίτες, πού ήσαν έκεϊ, αγανάχτησαν κι' έγινε συμπλοκή με τούς Συριανούς κι' έσκοτώθηκαν μερικοί και άπό τά δύο μέρη.
Επίσης η καταστροφή τής Χίου, έδωσεν αφορμή νά φανούν τά πραγματικά αίσθήματα τών Συριανών. Οταν έμαθαν τις φοβερές σφαγές τής Χίου, εξεδήλωσαν τή χαρά τους «διά χορών και ασμάτων»! «Η άτοπος χαρά —τονίζει ο Χέρτσμπεργκ— μεθ' ής λέγεται ότι οι Λατίνοι κάτοικοι τής Σύρου (δηλ. οι Καθολικοί Έλληνες) έχαιρέτιζον τάς συμφοράς τών Ελλήνων, και ιδίως τήν πτώσιν τής Χίου, και άλλα δείγματα εχθρικών φρονημάτων έπήνεγκον εν Σύρω ήδη περί τά τέλη τοϋ 1822 πολλάς πολλάκις γενομένας συγκρούσεις προς τούς Ιονίους ναύτας και πρδς άλλους Ελληνας νησιώτας».
Ακόμα, όταν οι πρόσφυγες άπό τις Κυδωνίες, τή Σμύρνη, τή Χίο κι' άργότερ' άπό τά Ψαρά, έζήτησαν έκεΐ καταφύγιο, οι Συριανοί όχι μόνο δέν τούς είδαν «με καλόν όμμα», άλλά και «οι ελεεινότεροι αυτών (οι Λατινοέλληνες) Συριανοί —ίνα μή μιανθώσιν βεβαίως— άντέκρουσαν και δι’ όπλων τήν θρησκευτικήν λατρείαν τών έν τη νήσω καταφυγόντων ορθοδόξων τής Σμύρνης, τών Κυδωνιών και διαφόρων άλλων τόπων».
Μά δέν περιορίστηκαν μόνο νά τούς εμποδίζουν νά τελούν τις θρησκευτικές τους τελετές, άλλά έφτασαν νά απαγορέψουν στό λαό νά τούς πουλάει ψωμί και δέν τούς επέτρεπαν ακόμη νά παίρνουν και νερό!.
Ό Λουκάς Ράλλης στις αναμνήσεις του, γράφει γιά τή «γενική δυστυχία» τών προσφύγων και ότι «οι πλείστοι ήσαν με λευκούς σκούφους έπί τής κεφαλής, με μισά σανδάλια, πολλοί με έσχισμένα ρούχα, άλλ' όλοι ώς μέλισσαι περιτρέχοντες πρός έξοικονόμησιν τών αναγκαίων και περί τής επαναστάσεως, πάντες ούχ' ήττον φροντίζοντες κ α ι άνεξετάζοντες». Παρ' όλη τήν εξαθλίωση τους, όμως το νου τους τον είχαν πάντα στήν επανάσταση!

Οι Έλληνες πολεμιστές, ήσαν αντίθετοι γιά τήν εγκατάσταση τών προσφύγων (όταν μάλιστα τύχαινε νά είναι και εύποροι), ιδιαίτερα στή Σύρα, πού ήταν εχθρική γιά τήν επανάσταση. «Το μόνον άπευκταΐον και άτιμον —έγραφ' ο αντιπρόσωπος τοϋ Υψηλάντη Σάλλας «το νά καταφύγωσιν οι ομογενείς μας είς τούς μόνους άσπονδους εχθρούς μ α ς» (τούς Συριανούς).
Οπως ήταν φυσικό, οι εχθρικές αυτές εκδήλωσες τών Καθολικών, έδημιούργησαν καθημερινές προστριβές με τούς πρόσφυγες.

Η κατάσταση εκτραχύνθηκε περσότερο, όταν μάλιστα οι Κεφαλλωνίτες πού είχαν συμπλακεΐ με τούς Συριανούς (άγαναχτισμένοι πού οι προεστώτες τους είχαν προσκύνηση τον Καπετάν πασά), ξαναγύρισαν στίς 12 Δεκέμβρη του 1822, μαζί με τό Ζακυνθινό Νέστορα Φαζιόλη κι' άλλους εφτανησιώτες και νησιώτες νά πάρουν εκδίκηση και νά λαφυραγωγήσουν. Οι Συριανοι όμως με τή βοήθεια αύστρακού πολεμικού, κατόρθωσαν νά τούς αποκρούσουν.

Ώς τόσο, οι συγκρούσεις μεταξύ «Πάροικων» (όπως έλεγαν τούς πρόσφυγες), και τών Συριανών, συνεχίστηκαν και η κατάσταση είχε φτάσει σέ οξύτατο σημείο. Γι' αυτό αναγκάστηκεν η Διοίκηση νά στείλει τό Γενάρη του 1823 επίτηδες άνθρωπο στή Σύρα γιά «νά καθησυχάση τά διατεταραγμένα τών ανθρώπων εκείνων πνεύματα, και τάς δύο φατρίας νά συμβιβάση, όσον είναι δυνατόν νά γίνη τούτο με άπλούς λόγους και νουθεσίας».

Στό μεταξύ στίς 10 του Φλεβάρη του 1823, ξαναγύρισ’ ο Φαζιόλης με 2000 στή Σύρα και μ' αναφορά του, έξιστορούσε στή Διοίκηση, τήν έκρυθμη κατάσταση: «ών εις τήν Σύραν, έβιάσθην νά δεχθώ και νά προφυλάξω είς τό ίδιον (πλοίον) τούς κατατρεγμένους Ελληνας παρά τών Συριανών και διά περισσοτέραν άσφάλειάν των νά υψώσω και τήν έλληνικήν σημαίαν και με τά όπλα νά προφυλάξω τήν ζωήν πολλών οπού ήθελον αδίκως νά θυσιασθοΰν παρά τών ιδίων». Ό Φαζιόλης άφού έκαψε μερικές αποθήκες στήν παραλία, έτοιμαζότουν νά μπει στήν άνω πόλη, όπου έζούσαν κυρίως οι Καθολικοί (εξόν άπό 12 οικογένειες), πού τούς προστάτευαν ιδιαίτερα οι Γάλλοι, άλλά ό Γάλλος πλοίαρχος Άργκούς, με τό πολεμικό του «Estafette», με κανονιοβολισμούς ανάγκασε τούς οπαδούς του νά αποσυρθούν, ένώ οι Καθολικοί είχαν υψώσει τή γαλλική σημαία και εζητούσαν τή βοήθεια του βασιλιά της Γαλλίας!

Και στις 5 του Ιούλη του 1823, ο Ν. Φαζιόλης έφτανε με ένα μπρίκι και 12 κανόνια γιά τρίτη φορά στή Σύρα, με τή διαφορά, ότι τώρα έρχότουν όχι ώς ιδιώτης, άλλά ώς επίσημος πλέον και αναγνωρισμένος άπό τή Διοίκηση «πολιτάρχης» (αστυνόμος). Ομως οι Καθολικοί έσπευσαν αμέσως νά ειδοποιήσουν το Γάλλο πλοίαρχο Ντέ Ριγνύ, πού ήρθε τήν άλλη ήμερα με το πολεμικό του «Μήδεια» κι' έπιασε το βρίκι ώς πειρατικό, έστειλε τούς άντρες τής πολιταρχίας στήν Υδρα και τό Φαζιόλη «σιδηροδέσμιον» στή Ζάκυνθο και τον παράδωσε στους Αγγλους πού τον έφυλάκισαν.

Παρ' όλην όμως τήν αποτυχία τών επιδρομών και τήν σύλληψη του Φαζιόλη, η κατάσταση έξακολουθούσε νά είναι πολύ ανώμαλη και νά σημειώνουνται πολλές αυθαιρεσίες, ακόμη κι' εγκλήματα και κλοπές. Γιά τήν τόσο κρίσιμη αυτή κατάσταση ανάμεσα στους «πάροικους» πού τούς έδερνε «γενική δυστυχία» και τούς φανατισμένους Καθολικούς, ο Αλέξανδρος Άξιώτης, έπαρχος στή Σύρα και τή Μύκονο, άπηυδισμένος έστειλε τήν παραίτησή του. Άλλά το Βουλευτικό, πού κατάλαβε, ότι ό Άξιώτης «βιασθείς κατά το παρόν άπό τινα παρατράγωδα γεγονότα έκεί, τά οποία χρήζουσιν έπιδιορθώσεως», ήθελε νά παραιτηθεί, με έγγραφο του στο Ύπουργείο τών Εσωτερικών, υποδείκνυε νά του κάμουν σύσταση νά μείνει στή θέση του, καθώς και νά του προσφέρουν κάθε ενίσχυση. Και ο έπαρχος πού διαδέχτηκε αργότερα τόν Άξιώτη, ο γαμπρός τών Κουντουριωταίων Έλ. Δρίτσας, προσπάθησε με αυστηρά μέσα νά επιτύχει τήν ειρήνευση. Άλλά και αυτός δυσαρέστησε ιδιαίτερα τούς Καθολικούς (πού έπροστάτευαν οι Γάλλοι στήν άνω Σύρα), ώστε έκάλεσαν πάλι (όπως γράφει ό Λ. Ράλλης στίς αναμνήσεις του), τόν Ντέ Ριγνύ, πού έστειλε πολεμικό και οι ναύτες του επήγαν στό Διοικητήριο και άφού απήγαγαν τό Δρίτσα «διά τής βίας», τόν έφεραν «όπου έδρευεν, η Ελληνική Κυβέρνησις»!
Για τήν άντεθνικήν αυτή στάση τών Ελλήνων Καθολικών, και τις αυθαίρετες ενέργειες τών Γάλλων, η Ελληνική κυβέρνηση, άπό τις αρχές του 1823, έθεωρούσε τήν κοινότητα τών Συρίων, ότι βρισκότουν σέ κατάσταση «ά ν τ ιπραττούσης ούδετερότητος», άλλά γιά λόγους εξωτερικής πολιτικής, επειδή δέν ήθελε νά εκτραχύνει περσότερο τά πράγματα «τήν ανάγκην φιλοτιμίαν ποιούμενη ήπράκτει έναντι αυτής».

Και στήν Τήνο οι Καθολικοί, αν και λιγώτεροι (25 χωριά καθολικά, σέ 65 ορθόδοξα) , φανατισμένοι άπό τούς Παπικούς ιερωμένους και με τήν ανοχή και τήν ενίσχυση πού τούς παρείχαν οι Δυτικοί πρόξενοι, κατατυραννούσαν και έλήστευαν τούς Όρθόδοξους, όπως βλέπουμε σ' έγγραφο τους στόν έπαρχο Εμμανουήλ Σπυρίδωνος:
«...Ένώ φερόμεθα πρός αυτούς με τόσην πολιτικήν εύγένειαν ώστε ούτε εις αυτούς τούς ομοθρήσκους μας δέν φερόμεθα αυτοί όμως (οι Καθολικοί) δέν παύουν με όλους τούς τρόπους νά μας ενοχλούν, νά μας υβρίζουν, νά μας περιπαίζουν και νά μας καθυβρίζουν άναιδώς και ασεβώς τήν Διοίκησίν μας, τήν σημαίαν μας, τήν θρησκείαν μας, τήν ίεράν κοινωνίαν μας, τά ίερά έθιμα μας και όλας τάς έκκλησιαστικάς και πολιτικάς πράξεις μας, νά κλέπτουν τά ζώα μας και τούς καρπούς μας, νά μας υβρίζουν ν ά μ ά ς δ έ ρ ο υ ν, νά μας έπαπειλούν ότι όταν ήθελον έλθει οι Τούρκοι, θέλουν μας έβγάζει με τά λαγωνικά άπό τά σπήλαια διά νά μας παραδώσουν είς αυτούς, και άλλα μυρία αφόρητα κακά μάς κάνουν, τοσαύτα και τοιαύτα, ώστε σας διαμαρτυρόμεθα τον Θεόν και όρκιζόμεθα είς το ιερόν όνομα τής πατρίδος, ότι ούτε άπό αυτούς τούς εχθρούς μας έπί τής τυραννίας των ούτε έδοκιμάζομεν, ούτε ύπεφέρομεν έργα τοσούτον σκληρά και απάνθρωπα... Ηλθομεν πολλάκις άπό διάφορα χωρία δαρμένοι άπό τούς Δυτικούς... Πηγαίνομεν είς τον υποκονσολάτον (τον ύποπρόξενο), πολλάκις διά νά παραπονεθώμεν διά τά βάσανα μας, και αυτός όχι μόνον δέν δίδει άκρόασιν είς τάς δίκαια μας, άλλά μας υβρίζει, μας ξεκοντά και μάς διώχνει φοβερίζοντας μας». Και τον κόνσολο Μιχαήλ Σπαθάρη, τον κατηγορούσαν γιά δωροδοκίες και καταχρήσεις και ότι δέν έδειξε κανένα ενδιαφέρον. Γι' αύτό ζητούσαν άπο τον έπαρχο νά αντικαταστήσει τον κόνσολο, άλλως απειλούσαν ότι θά αναφερθούν στή Διοίκηση και ότι «θέλομεν εκδικηθεί με τάς χείρας μας εναντίον τών άδικούντων». Γιά τούς Δυτικούς γράφουν ακόμα, ότι «αυτοί όχι μόνον καμμίαν συνεισφοράν δέν έκαμαν άλλά ούτε τά εθνικά δικαιώματα, καθώς δέκατα τής ελληνικής γής και τελώνια... δέν έδωσαν, ένώ είς τον τύραννον έδιδον τά δεκαπλάσια».

πηγή

Ἡ Ἑλληνικὴ Ἐπανάσταση εἶναι ἡ πιὸ πνευματικὴ ἐπανάσταση ποὺ ἔγινε στὸ κόσμο. Εἶναι ἁγιασμένη!

Πηγή: Ρωμαίϊκο Οδοιπορικό 

Τοῦ Φώτη Κόντογλου  

Ἡ ἐπανάσταση γίνεται τις περισσότερες φορὲς ἀπὸ κάποιες ὑλικὲς αἰτίες, ποὺ εἶναι ἡ σκλαβιά, ἡ στέρηση, ἡ κακοπέραση, τὰ βασανιστήρια, ἡ περιφρόνηση. Ἡ λευτεριὰ εἶναι ἡ θεότητα ποὺ λατρεύει ὁ ἐπαναστάτης, καὶ γι’ αὐτὴ χύνει τὸ αἷμα του. Μὰ τὴ λευτεριά, πολλὲς φορές, σὰν τὴν ἀποχτήσει ὁ ἐπαναστάτης, δὲν τὴ μεταχειρίζεται γιὰ πνευματικοὺς σκοπούς, ἀλλὰ γιὰ νὰ χαρεῖ τὴν ὑλικὴ ζωὴ μονάχα. Κοντὰ στὴν ὑλικὴ ζωὴ ἔρχεται κ’ ἡ πνευματική, μὰ τὶς περισσότερες φορὲς γιὰ πνευματικὴ ζωὴ θεωροῦνε οἱ ἄνθρωποι κάποιες ἀπολαύσεις ποὺ εἶναι κι αὐτὲς ὑλικές, κι ἃς φαίνονται σὰν πνευματικές. Ἕνας ἐπαναστάτης τῆς γαλλικῆς ἐπανάστασης, νὰ ποῦμε, θεωροῦσε γιὰ πνευματικὰ κάποια πράγματα πού, στ’ ἀλήθεια, δὲν ἤτανε πνευματικά. Αὐτὸς ἤθελε ν’ ἀποχτήσει τὴ λευτεριά, γιὰ νὰ κάνει αὐτὰ ποὺ νόμιζε πὼς εἶναι σωστὰ καὶ δίκαια γιὰ τὴ ζωὴ τῶν ἀνθρώπων σὲ τοῦτο τὸν κόσμο μοναχά, δηλαδὴ γιὰ τὴν ὑλικὴ ζωή τους, μὴ πιστεύοντας πὼς ὑπάρχει τίποτ’ ἄλλο γιὰ νὰ τὸ ἐπιδιώξει ὁ ἄνθρωπος. Γι’ αὐτὸ λέγω πώς, γιὰ τὶς περισσότερες ἐπαναστάσεις, οἱ αἰτίες ποὺ τὶς κάνανε νὰ ξεσπάσουνε σταθήκανε ὑλικές, καὶ ἡ ἐλευθερία ποὺ ἐπιδιώξανε ἤτανε προορισμένη νὰ....

ἱκανοποιήσει μονάχα ὑλικὲς ἀνάγκες.

Ἡ ἑλληνικὴ ὅμως Ἐπανάσταση εἶχε μὲν γιὰ αἰτία καὶ τὶς ὑλικὲς στερήσεις καὶ τὴ κακοπάθηση τοῦ κορμιοῦ, ὅπως ἡ κάθε ἐπανάσταση, ἀλλά, ἀπάνω ἀπ’ αὐτὲς τὶς αἰτίες, εἶχε καὶ κάποιες ποὺ εἶναι καθαρὰ πνευματικές. Καὶ πνευματικό, κατὰ τὴ γνώμη μου, ἀληθινὰ πνευματικό, εἶναι ὅ,τι ἔχει σχέση μὲ τὸ πνευματικὸ μέρος τοῦ ἀνθρώπου, μὲ τὴ ψυχή του, δηλαδὴ μὲ τὴ θρησκεία.

Ἡ σκλαβιὰ ποὺ ἔσπρωξε τοὺς Ἕλληνες νὰ ξεσηκωθοῦνε καταπάνω στὸ Τοῦρκο δὲν ἤτανε μονάχα ἡ στέρηση καὶ ἡ κακοπάθηση τοῦ κορμιοῦ, ἀλλά,ἀπάνω ἀπ’ ὅλα, τὸ ὅτι ὁ τύραννος ἤθελε νὰ χαλάσει τὴ πίστη τους, μποδίζοντάς τους ἀπὸ τὰ θρησκευτικὰ χρέη τους, ἀλλαξοπιστίζοντάς τους καὶ σφάζοντας ἢ κρεμάζοντάς τους, ἐπειδὴ δὲν ἀρνιόντανε τὴ πίστη τους γιὰ νὰ γίνουνε μωχαμετάνοι. Γιὰ τοῦτο πίστη καὶ πατρίδα εἴχανε γίνει ἕνα καὶ τὸ ἴδιο πράγμα, καὶ ἡ λευτεριὰ ποὺ ποθούσανε δὲν ἤτανε μονάχα ἡ λευτεριὰ ποὺ ποθοῦνε ὅλοι οἱ ἐπαναστάτες, ἀλλὰ ἡ λευτεριὰ νὰ φυλάξουνε τὴν ἁγιασμένη πίστη τους, ποὺ μ’ αὐτὴν ἐλπίζανε νὰ σώσουνε τὴ ψυχή τους. Γιατί, γι’ αὐτούς, κοντὰ στὸ κορμί, ποὺ ἔχει τόσες ἀνάγκες καὶ ποὺ μὲ τόσα βάσανα γίνεται ἡ συντήρησή του, ὑπῆρχε καὶ ἡ ψυχή, ποὺ εἶπε ὁ Χριστὸς πὼς ἀξίζει περισσότερο ἀπὸ τὸ σῶμα, ὅσο περισσότερο ἀξίζει τὸ ροῦχο ἀπ’ αὐτό.

Ἐκεῖνες οἱ ἅπλες ψυχές, ποὺ ζούσανε στὰ βουνὰ καὶ στὰ ρημοτόπια, ἤτανε διδαγμένες ἀπὸ τοὺς πατεράδες τους στὴ πίστη τοῦ Χριστοῦ, καὶ γνωρίζανε, μ’ ὅλο ποὺ ἤτανε ἀγράμματες, κάποια ἀπὸ τὰ λόγια του, ὅπως εἶναι τοῦτα: «Τί θὰ ὠφελήσει ἄραγε τὸν ἄνθρωπο, ἂν κερδίσει τὸν κόσμον ὅλο, καὶ ζημιωθεῖ τὴ ψυχή του;» Ή: «Τί θὰ δώσει ἄνθρωπος γιὰ πληρωμὴ τῆς ψυχῆς του;» «Ἡ ψυχὴ εἶναι πιὸ πολύτιμη ἀπὸ τὴ τροφή, ὅπως τὸ κορμὶ ἀπὸ τὸ φόρεμα!»  κ.α.

Γιὰ τοῦτο, κατὰ τὰ χρόνια τῆς σκλαβιᾶς, χιλιάδες παλληκάρια σφαχτήκανε καὶ κρεμαστήκανε καὶ παλουκωθήκανε γιὰ τὴ πίστη τους, ἀψηφώντας τὴ νεότητά τους, καὶ μὴ δίνοντας σημασία στὸ κορμί τους καὶ σὲ τούτη τὴ πρόσκαιρη ζωή. Στράτευμα ὁλάκερο εἶναι οἱ ἅγιοι νεομάρτυρες, ποὺ δὲ θανατωθήκανε γιὰ τὰ ὑλικὰ ἀγαθὰ τούτης τῆς ζωῆς, ἀλλὰ γιὰ τὴ πολύτιμη ψυχή τους, ποὺ γνωρίζανε πὼς δὲ θὰ πεθάνει μαζὶ μὲ τὸ κορμί, ἀλλὰ θὰ ζήσει αἰώνια. Ἀκούγανε καὶ πιστεύανε ἀτράνταχτά τα λόγια τοῦ Χριστοῦ, ποὺ εἶπε: «Μὴ φοβηθεῖτε ἐκεῖνον ποὺ σκοτώνει τὸ σῶμα, καὶ ποὺ δὲν μπορεῖ νὰ κάνει τίποτα παραπάνω. Ἀλλὰ νὰ φοβηθεῖτε ἐκεῖνον ποὺ μπορεῖ νὰ θανατώσει καὶ τὸ σῶμα καὶ τὴ ψυχή».

Ἡ ἐλευθερία, ποὺ γι’ αὐτὴ θυσιάζονταν, δὲν ἤτανε κάποια ἀκαθόριστη θεότητα, ἀλλὰ ἤτανε ὁ ἴδιος ὁ Χριστός, ποὺ γι’ αὐτὸν εἶπε ὁ ἀπόστολος Παῦλος: «Ὅπου το Πνεῦμα τοῦ Κυρίου, ἐκεῖ εἶναι καὶ ἡ ἐλευθερία.» Κι ἀλλοῦ λέγει: «Σταθεῖτε στερεὰ στὴν ἐλευθερία ποὺ σᾶς χάρισε ὁ Χριστός, σταθεῖτε καὶ μὴν πέσετε πάλι στὸ ζυγὸ τῆς δουλείας. Γιατί γιὰ τὴν ἐλευθερία σᾶς κάλεσε. Ἀλλὰ τὴν ἐλευθερία μὴν τὴν παίρνετε μονάχα σὰν ἀφορμὴ γιὰ τὴ σάρκα σας».

Γιὰ τοῦτο εἶναι ἁγιασμένη ἡ ἑλληνικὴ Ἐπανάσταση, κι ἁγιασμένοι οἱ πολεμιστές της, ὅπως ἤτανε ἁγιασμένοι ὅσοι πολεμήσανε μαζὶ μὲ τὸν Κωνσταντῖνο Παλαιολόγο, πρὶν ἀπὸ τρακόσα ἐξηνταοχτῶ χρόνια, κατὰ τὸ πάρσιμο τῆς Πόλης, καταπάνω στὸν ἴδιο ὀχτρὸ τῆς πίστης τους.

Στὴν ἐπανάσταση τοῦ Εἴκοσι ἕνα, ὅπως καὶ στὴν πολιορκία τῆς Πόλης, μαζὶ μὲ τοὺς λαϊκοὺς πολεμούσανε πλῆθος ραφοφορεμένοι, καλόγεροι, παπάδες καὶ δεσποτάδες, καὶ τραβούσανε μπροστὰ μὲ τὸ σταυρὸ στὸ χέρι, κι ἀπὸ πίσω τους χίμιζε κλαίγοντας ὁ λαός, κ’ ἔψελνε:

Γιὰ τῆς πατρίδος τὴν ἐλευθερία, γιὰ τοῦ Χριστοῦ τὴν πίστη τὴν ἁγία, γι’ αὐτὰ τὰ δύο πολεμῶ, μ’ αὐτὰ νὰ ζήσω ἐπιθυμῶ, κι ἂν δὲν τὰ ἀποκτήσω, τί μ’ ὠφελεῖ νὰ ζήσω;

Στὴ Πόλη κρεμάστηκε ὁ πατριάρχης Γρηγόριος, ἀνοίγοντας πρῶτος το μαρτυρολόγιο τῆς Ἐπανάστασης. Ὁ Θανάσης Διάκος πολέμησε σὰν νέος Λεωνίδας, καὶ σουβλίστηκε γιὰ τὴ πίστη του. Ὁ Παλαιῶν Πατρὼν Γερμανός, ὁ Ἠσαΐας Σαλώνων, ὁ Ρωγῶν Ἰωσήφ, ὁ Παπαφλέσσας, ὁ Θύμιος Βλαχάβας, κι ἄλλοι πολλοί, πολεμήσανε γιὰ τὴν ἁγιασμένη πατρίδα τους.

Στὴ Τριπολιτσὰ κλειστήκανε στὴ φυλακὴ κατὰ τὴν Ἐπανάσταση οἱ δεσποτάδες τοῦ Μοριά, κ’ οἱ περισσότεροι πεθάνανε μὲ ἀβάσταχτα μαρτύρια. Τὸ ἴδιο καὶ στὴ Πόλη, φυλακωθήκανε καὶ κρεμαστήκανε πολλοὶ δεσποτάδες.

Παρακάτω βάζω λίγα λόγια ἀπὸ τὸ ἡμερολόγιο τοῦ ἀντιναύαρχου Γεωργίου Σαχτούρη:

«Παρασκευή, 25 Δεκεμβρίου. Ἑορτὴ τῶν Γενεθλίων τοῦ Κυρίου καὶ Θεοῦ καὶ Σωτῆρος ἠμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ. Ἀραγμένοι εἰς Ντάρδιζα μὲ ἥσυχον ἀέρα τῆς τραμουντάνας, πλὴν μὲ χιόνια. Αὐτὴν τὴν ἡμέρα, διὰ τὸ χαρμόσυνόν τῆς ἑορτῆς, τὸ πρωί, ὑψώνοντας τὴν σημαίαν μας, ἐρρίχθη καὶ μία κανονιά, καθὼς καὶ ὅλα τα ἑλληνικὰ ἐδῶ ἀραγμένα τὸ αὐτὸ ἔπραξαν.

Κυριακή, 15 Αὐγούστου. Ἑορτὴ τῆς Θεοτόκου. Ἐξημερώθημεν ἀραγμένοι. Ὑψώσαμεν τὰς σημαίας καὶ ἐρρίξαμεν καὶ ἀπὸ μίαν κανονιὰν διὰ τὸ χαρμόσυνόν τῆς ἡμέρας».

Ὁ ναύαρχος Κουντουριώτης ἔκανε τὴ προσευχή του, σὰν τοὺς παλιούς, νὰ τὸν βοηθήσει ἡ Παναγία στὴ ναυμαχία τῆς «Ἕλλης», κι ὅπου ἀλλοῦ τὸν καλοῦσε τὸ χρέος του. Τὸ ἴδιο κάνανε καὶ κάνουνε ὅλοι οἱ Ἕλληνες στὸ πόλεμο.

Κατὰ τὴν καταστροφὴ τῆς Μικρᾶς Ἀσίας, πρῶτοι οἱ ἄνθρωποι τῆς θρησκείας πληρώσανε μὲ τὴ ζωὴ τοὺς τὸ καινούργιο χαράτσι στὸν ὀχτρὸ τῆς πίστης μας. Ὁ μητροπολίτης τῆς Σμύρνης Χρυσόστομος κρεμάστηκε, ὁ δεσπότης τῶν Κυδωνιῶν Γρηγόριος θάφτηκε ζωντανός, ὁ Μοσχονησίων Ἀμβρόσιος θανατώθηκε ἄσπλαχνα, κι ὅλοι οἱ παπάδες κ’ οἱ καλόγεροι περάσανε ἀπὸ τὸ σπαθί.

Οἱ Γερμανοὶ κ’ οἱ Ἰταλοὶ θανατώσανε κι αὐτοὶ τοὺς ρασοφορεμένους τῶν χωριῶν, γιὰ νὰ μὴν ἀπομείνουν παραπίσω ἀπὸ τοὺς ἄλλους θεομάχους.

Ναί! Πίστη καὶ πατρίδα εἶναι γιὰ μᾶς ἕνα πράγμα. Κι ὅπως πολεμᾶ τὸ ἕνα, πολεμᾶ καὶ τ’ ἄλλο, κι ἃς μὴν ξεγελιέται.

Ἡ μάννα μας ἡ πνευματικὴ εἶναι ἡ ὀρθόδοξη Ἐκκλησία μας, ποὺ ποτίστηκε μὲ πολὺ κι ἁγιασμένο αἷμα. Κανένας λαὸς δὲν ἔχυσε καὶ δὲν χύνει ὡς τὰ σήμερα τὸ αἷμα του γιὰ τὴ πίστη, ὅσο ὁ δικός μας. Ἡ ὀρθόδοξη πίστη εἶναι ὁ θησαυρὸς ὁ κρυμμένος κι ὁ πολύτιμος μαργαρίτης ποὺ λέγει ὁ Χριστός. 

το είδαμε εδώ

«Προειδοποίηση εις τας ευρωπαϊκάς αυλάς – Η ώρα του ξεσηκωμού»

Σαν Σήμερα το 1821,
 η Μεσσηνιακή Σύγκλητος εκδίδει την
 «προειδοποίηση εις τας ευρωπαϊκάς αυλάς», 
με την οποία γνωστοποιεί τον ξεσηκωμό 
του γένους των Ελλήνων.
γραφόμενα απ το χέρι 
του Στρατηγου Μακρυγιάννη :

“Του δίνω ένα φευγάκι και πάγω εις 
το κονάκι ενού ξαδέρφου του Αλήπασσα
,τον λέγαν Σμαήλμπεη Κόνιτζα,
 ο Θεός μακαρίσει την ψυχη του . 
Αφού μ’ είδε ,με λυπήθη πολύ.Του ειπα τι δοκίμασα και να μη με δώση πίσω…
 “Ντουφέκι , είπε , εχω με τους Κονιάρους ,εσένα δεν σε δίνω”.
 Ευτύς μόδωσε άρματα και με πήρε με τ’ασκέρι του και πήγαμε εις το Κομπότι.
 Ήταν το τούρκικο ορδί εκεί , είναι τρείς ώρες απο την Άρτα. 
Αφού πήγαμε μέσα εις την Άρτα , μια ημέρα ήρθαν οι πασσάδες 
εις το κονάκι του μπέγη και όλοι οι σερασκέρηδες 
οι Αρβανίτες να τον ιδούν. Μιλεί των πασσάδων κι’ αλλουνών ,
 οτζάκια της Αρβανιτιάς , τους λέγει :
__ “ Πασσάδες και μπέηδες , θα χαθούμε . Θα χαθούμε ! ” 
– ο μπέγης τους λέει οτι – : _ετούτος ο πόλεμος δεν είναι μήτε
 με τον Μόσκοβον , μήτε με τον Εγγλέζο , μήτε με τον Φραντζέζο .
 Αδικήσαμε τον ραγιά και απο πλούτη και απο τιμή και τον
 αφανίσαμε’ και μαυρίσαν τα μάτια του και μας σήκωσε ντουφέκι. 
Και ο Σουλτάνος το γομάρι δεν ξέρει τι του γίνεται’ τον γελάνε 
εκείνοι οπού τον τριγυρίζουν.Και η αρχή είναι τούτη , 
όπου θα χαθή το βασίλειόν μας.
 Πλερώνουμε βαριά να βρούμε προδότη και δεν στέκει τρόπος
 να μαρτυρήση κανένας το μυστικόν…να μάθωμε μόνος του 
ο ραγιάς μας πολεμεί ή και οι Δυνάμες. Δι’ αυτό πλερώνουμε 
και παλουκώνουμε και σκοτώνουμε και αλήθεια ποτέ δεν μάθαμε”.
Η παρακάτω επιστολή εστάλη την 23 Μαρτίου 1821 από
 τον αρχιστράτηγο των Σπαρτιατικών στρατευμάτων 
Πέτρο Μαυρομιχάλη και την Μεσσηνιακή Σύγκλητο και αποτελεί
 “Προειδοποίηση εις τας Ευρωπαϊκάς Αυλάς”.
Ο ανυπόφορος ζυγός της Οθωμανικής τυραννίας εις το διάστημα ενός
και απέκεινα αιώνος, κατήντησεν εις μίαν ακμήν, ώστε να μην μείνη
άλλο εις τους δυστυχείς Πελοποννησίους Γραικούς, ει μη μόνον πνοή
και αυτή δια να ωθή κυρίως τους εγκαρδίους των αναστεναγμούς.
Εις τοιαύτην όντες κατάστασιν στερημένοι από όλα τα δίκαιά μας,
με μίαν γνώμην ομοφώνως απεφασίσαμεν να λάβωμεν τα άρματα, και να
ορμήσωμεν κατά των τυράννων. Πάσα προς αλλήλους μας φατρία και
διχόνοια, ως καρποί της τυραννίας απερρίφθησαν εις τον βυθόν της
λήθης, και άπαντες πνέομεν πνοήν ελευθερίας.
Αι χείρες ημών αι δεδεμέναι μέχρι του νυν από τας σιδηράς
αλύσσους της βαρβαρικής τυραννίας, ελύθησαν ήδη, και υψώθηκαν
μεγαλοψύχως και έλαβον τα όπλα προς μηδενισμόν της βδελυράς
τυραννίας.
Οι πόδες ημών οι περιπατούντες εν νυκτί και ημέρα εις τας
εναγκαρεύσεις τας ασπλάγχνους τρέχουν εις απόκτησιν των δικαιωμάτων
μας. Η κεφαλή μας η κλίνουσα τον αυχένα υπό τον ζυγόν τον απετίναξε
και άλλο δεν φρονεί, ει μη την ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ.
Η γλώσσα μας η αδυνατούσα εις το να προφέρη λόγον, εκτός των
ανωφελών παρακλήσεων, προς εξιλέωσιν των βαρβάρων τυράννων, τώρα
μεγαλοφώνως φωνάζει και κάμνει να αντηχή ο αήρ το γλυκύτατον όνομα
της Ελευθερίας.
Εν ενί λόγω απεφασίσαμεν, ή να ελευθερωθώμεν, ή να αποθάνωμεν.
Τούτου ένεκεν προσκαλούμεν επιπόνως την συνδρομήν και βοήθειαν όλων
των εξευγενισμένων Ευρωπαίων γενών, ώστε να δυνηθώμεν να φθάσωμεν
ταχύτερον εις τον Ιερόν και δίκαιον σκοπόν μας και να λάβωμεν τα
δίκαιά μας.
Να αναστήσωμεν το τεταλαιπωρημένον Ελληνικόν γένος μας. Δικαίω
τω λόγω η μήτηρ μας Ελλάς, εκ της οποίας και υμείς εφωτίσθητε,
απαιτεί ως εν τάχει την φιλάνθρωπον συνδρομήν σας, και ευέλπιδες,
ότι θέλει αξιωθώμεν, και ημείς θέλομεν σας ομολογή άκραν υποχρέωσιν,
και εν καιρώ θέλομεν δείξη πραγματικώς την υπέρ της συνδρομής σας
ευγνωμοσύνην μας.
Εν Καλαμάτα: 23 Μαρτίου 1821
Εκ του Σπαρτιατικού Στρατοπέδου
Πέτρος Μαυρομιχάλης,
Αρχιστράτηγος Σπαρτιατικού και Μεσσηνιακού στρατού

ΠΗΓΗ

ΠΗΓΗ

ΕΝΑ ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΓΙΑ ΤΟ ' 21

Μια ανάγνωση προσευχής του Στρατηγού Μακρυγιάννη 

στα ῾Οράματα και Θάματα᾽ 

Τα λίγα λόγια που ακολουθούν δεν μπορούν να θεωρηθούν λόγια κάποιου ειδικού στο έργο του Μακρυγιάννη. Επομένως δεν μπορούν να έχουν χαρακτήρα ακφραιφνώς επιστημονικό. Περισσότερο συνιστούν τις πρώτες αποτιμήσεις μιας ανάγνωσης εκτενούς ασφαλώς προσευχής του στρατηγού, με κριτήριο το Σύμβολο της Πίστεως της Εκκλησίας μας, τη δομή των βασικών προσευχών της Ορθόδοξης Εκκλησίας, την αίσθηση του κατά πόσον η προσευχή του αυτή φανερώνει τυπική ή ζωντανή σχέση με τον εν Τριάδι Θεό. Παρ᾽ όλα αυτά έχουμε την πεποίθηση ότι αυτά που θα αναφερθούν δεν θα απέχουν πολύ από όσα θα λέγονταν από κάποιον  που ενδελεχώς έχει μελετήσει τον Μακρυγιάννη και έχει εντρυφήσει στα σωζόμενα γραπτά του.

Το θέμα μας είναι τέτοιο που δεν μας επιτρέπει να κάνουμε λόγο ουδ᾽ ἐπ᾽ ελάχιστον στη συγκλονιστική ζωή του ήρωα αυτού του ᾽21 ούτε και στον παραμικρό προβληματισμό για την αυθεντικότητα ιδίως των Απομνημονευμάτων του. Ξεκινάμε με δεδομένη την αυθεντικότητα όλων των κειμένων του Μακρυγιάννη, με δεδομένη τη βασική γνώση της πορείας της ζωής του και έχουμε μόνο να εξετάσουμε, με μία ανάγνωση, μία εκτενή προσευχή του, η οποία και θα μας δώσει τη δυνατότητα να κρίνουμε, έστω και ακροθιγώς, τη γνησιότητά του ως ορθοδόξου χριστιανού. Η εκτενής αυτή προσευχή του, εκτάσεως δέκα περίπου σελίδων στην έκδοση των Οραμάτων του από το Μορφωτικό ´Ιδρυμα της Εθνικής Τραπέζης, Αθήναι 1985, σελ. 154-164, χαρακτηρίζεται από τον ίδιο τον Μακρυγιάννη ως ῾αμαρτωλή και απλή και αγράμματη᾽. Η επιλογή της προσευχής  αυτής ως βάσης μας για το υπόψη θέμα μας στηρίχτηκε στο γεγονός ότι, ενώ όλο το κείμενο των Οραμάτων αποτελεί καταγραφή προσευχών, θαυμάτων, ονείρων του, σ᾽ αυτήν κυρίως την προσευχή αποκορυφώνονται τα συναισθήματα και οι θρησκευτικές πεποιθήσεις του, κάτι που το επισημαίνουν και οι ασχοληθέντες επισταμένως με αυτόν. Ο Λίνος Πολίτης για παράδειγμα, στον Πρόλογο της αναφερθείσης έκδοσης των Οραμάτων, σημειώνει: ῾Ιδιαίτερα μπορεί να ξεχωρίσει κανείς, ανάμεσα σε άλλα, τα εξομολογητικά λόγια που τα γράφει σαν είδος επίλογο, και προπάντων την αμαρτωλή και απλή και αγράμματη προσευχή του (σ. 154-164), μια φωνή εκ βαθέων, συγκλονιστική ακόμη και στην απίθανη έκτασή της και στην ορμητική και ασταμάτητη, συχνά ασυνάρτητη, ροή του λόγου᾽.

Θα πρέπει τέλος να υπενθυμίσουμε εισαγωγικά ότι τα Οράματα και Θάματα, όπως έτσι τα χαρακτήρισε ο ιδιαιτέρως ασχοληθείς και μεταγράψας αυτά ´Αγγελος Παπακώστας, είτε πρόκειται για το τελευταίο έργο του Στρατηγού Μακρυγιάννη, συμπληρωματικό των Απομνημονευμάτων του, εἴτε, κατ᾽ άλλους, για οργανικό τμήμα των Απομνημονευμάτων που απέσπασε ο ίδιος και το μετέγραψε εκτενέστερα, είναι κείμενο κατά την κρίση του διασώσαντος αυτό μεγάλου ιστορικού Ι. Βλαχογιάννη, ῾γέμον πάθους φλέγοντος και πνέον αίσθημά τι απελπισίας υπέροχον, ενιαχού δε εκφεύγον εις μονότον έκρηξιν ασυναρτήτων φράσεων᾽. Ο δε επίσης μελετητής των κειμένων του Μακρυγιάννη Γ. Θεοτοκάς επιλέγει σε αναφορά του προς αυτά: ῾Συμπεραίνω πως η μυστικιστική αυτή εξομολόγηση μπορεί να είναι κάτι καταπληκτικά ενδιαφέρον, ένα από τα γνήσια διαμάντια του νεοελληνικού λόγου. Ο Βλαχογιάννης, με το πνεύμα της εποχής του, δεν μπορούσε ίσως να συλλάβει όλη την ψυχολογική και λογοτεχνική σημασία ενός τέτοιου ῾τρελού᾽ έργου. Εμείς όμως, που τόσο ασχοληθήκαμε και εξοικειωθήκαμε με το στοιχείο ῾όνειρο᾽, είναι πιθανό να βρούμε σ᾽ αυτό το τετράδιο σελίδες συναρπαστικές᾽.

1. Ποιον Θεό επικαλείται ο Μακρυγιάννης στην προσευχή του και τι πιστεύει γι᾽ Αυτόν;

Ο Μακρυγιάννης αποκαλύπτεται με την προσευχή του ως ακραιφνώς ορθόδοξος χριστιανός. ´Ολα τα στοιχεία της προσευχής του προϋποθέτουν την πλήρη αποδοχή της πίστεως της Ορθοδόξου Εκκλησίας, μία βιωματική γνώση του Συμβόλου της Πίστεως.

Η επίκλησή του πάντοτε, και στην αρχή και στη μέση και στο τέλος της προσευχής, και σε κάθε σχεδόν στιγμή, είναι στην ῾άγια  Τριάδα᾽, στον εν Τριάδι Θεό, τον Πατέρα, τον Υιό και το ´Αγιον Πνεύμα, τον ῾Τρισυπόστατον Θεόν᾽, που τις περισσότερες φορές Τον προσφωνεί ως κύριο του παντός. ´Ηδη ξεκινά με την Τριαδική επίκληση του ελέους του Θεού: ῾´Αγιος ο Θεός, άγιος ισχυρός, άγιος αθάνατος, ελέησον ημάς᾽. Ακόμη και στη δοξολογία του Θεού που συχνά κάνει, τριττώς αναφέρεται σε αυτήν: ῾Δόξα, δόξα, δόξα της παντοδυναμίας σου και της βασιλείας σου, Κύριε᾽. ῾Η δόξα, η δόξα, η δόξα της παντοδυναμίας σου και της βασιλείας σου, Κύριε, μας ανάστησες...και μας λευτέρωσες᾽.

Χαρακτηριστικό της ιδιαίτερης αναφοράς του Μακρυγιάννη στον εν Τριάδι Θεό αποτελεί η προσφώνηση στον Θεό Πατέρα. Και σε άλλες σελίδες των έργων του και εδώ Τον ονομάζει συχνά ῾αφέντη᾽, για να φανερώσει τη διάκριση του προσώπου Του από τον Κύριο Ιησού Χριστό και ότι Αυτός είναι η πηγή της θεότητος - μολονότι υπάρχει η ένσταση από μελετητές του έργου του ότι κυρίως ῾ο αφέντης στα οράματα και ενύπνια του Μακρυγιάννη είναι ο διάβολος᾽, κάτι που προφανώς οφείλεται στο γεγονός ότι ο Στρατηγός ῾έδωσε μεγάλη βαρύτητα στα όνειρα᾽(βλ. πρωτ. π. Γ. Δ. Μεταλληνού, Παρεμβάσεις, Ιστορικές και Θεολογικές, εκδ. Διήγηση, Αθήνα 1998, σελ. 114).

 ῾´Ολα τ᾽ αθώα και αγαθά παιδάκια, οπού ᾽στε εις την βασιλείαν του Θεού, και προσκυνάτε και δοξολογάτε και ευκαριστάτε τον Θεόν του παντός, τον γενικόν Πατέρα, τον γενικόν αφέντη και προστάτη του παντός, τον Χριστόν, την Θεοτόκον και τους αγίους...᾽ (σελ. 159).

Μαζί με την επίκληση στον Τριαδικό Θεό επικαλείται και ξεχωριστά ο ήρωας Στρατηγός τον Κύριο Ιησού Χριστό, που είναι ο Εσταυρωμένος και Αναστάς Κύριος. ῾Δόξα σε, Κύριε Χριστέ, σταυρέ σταυρωμένε, λαμπρέ και αναστημένε᾽. Κι Αυτός ο Εσταυρωμένος και Αναστάς Χριστός είναι ο Σωτήρας του κόσμου, που μας έσωσε όμως με κοινή ενέργεια όλων των προσώπων της Τριαδικής θεότητος. Νομίζουμε ότι καθαρά φαίνεται η θεολογική αυτή αλήθεια της Εκκλησίας μας, την οποία διατυπώνει ο Μακρυγιάννης με τον δικό του απλό και βαθύ ταυτοχρόνως τρόπο: ῾Και να σώσεις, Σωτήρ, και να σώσεις, Σωτήρη, και να σώσεις, Σωτήρα, τη ματοκυλισμένη μας πατρίδα και θρησκεία᾽.

Ο Μακρυγιάννης βεβαίως, ως γνησίως ορθόδοξος όπως είπαμε, επικαλείται τον Τριαδικό Θεό, επικαλείται τον Ι. Χριστό, αλλά δεν παύει να επικαλείται και τους αγίους, με πρώτη την υπεραγία Θεοτόκο, οι οποίοι κατά την πίστη μας έχουν παρρησία ενώπιον του Θεού, ώστε να μεσιτεύουν και για τους υπολοίπους αμαρτωλούς πιστούς. Συχνότατη λοιπόν είναι η επίκλησή του και σ᾽αυτούς - ακόμη δε και στα κεκοιμημένα παιδιά που τα θεωρεί ότι έχουν ιδιαίτερη δύναμη προσευχής, λόγω προφανώς της ψυχικής καθαρότητάς τους, (είναι συγκινητική η αποστροφή της προσευχής του στο δικό του κεκοιμημένο παιδί Δημήτρη) – αλλά κατεξοχήν στη Μητέρα του Κυρίου που είναι ἡ ῾Θεοτόκος, η αγαθή μητέρα, η μητέρα του παντός, το καύκημα της παρθενίας, το καύκημα της αρετής, και τα πάντα της αγαθότης᾽.

Αυτή λοιπόν, επειδή εμείς δεν έχουμε θάρρος, γιατί ῾με τι πρόσωπον, Κύριέ μου, να παρουσιαστώμεν ομπρός σου, και με τι στόμα και γλώσσα να περικαλέσωμεν και εις το εξής, οπού κιντυνεύομεν, οι αχάριστοι, οι ιδιοτελείς, οι κακοί τεμπέληδες του κόσμου, οι προδότες και ασεβείς, αφού ό,τι ανταμοιβή ήβρες από τους Οβραίους, οπού ᾽ταν αλλόθρησκοι και σε σταύρωσαν, ήβρες και από τους ορθοδόξους χριστιανούς᾽, η Θεοτόκος λοιπόν μπορεί να ῾περικαλέσει᾽ ῾τον αφέντη μας και τον μονογενή του᾽, ῾να σηκώσει τη δικιά του οργή οπού ᾽χει σε μας τους αχάριστους᾽.

Η προσευχή του Μακρυγιάννη στον Τριαδικό Θεό και τον Σωτήρα Χριστό με τις πρεσβείες των αγίων και μάλιστα της Θεοτόκου, προϋποθέτει, όπως δείχνει, αφενός τη βαθιά του πίστη ότι Αυτός ο Θεός με τους αγίους Του είναι γεμάτος αγάπη και έλεος προς τους ανθρώπους και μάλιστα τους πιστούς Του, αφετέρου, ακριβώς για τον λόγο αυτόν, ότι πρόκειται για Θεό που δεν λειτουργεί κατά το πρότυπο των θεών των φιλοσόφων, των ευρισκομένων συνεπώς σ᾽ ένα επίπεδο απρόσωπο  και ακοινώνητο, αλλά που ενδιαφέρεται για τον κόσμο Του, μετέχει και επεμβαίνει σ᾽ αυτόν, όπως ακριβώς έκανε και παλαιότερα με όλους τους προφήτες Του, κατεξοχήν όμως με τη σάρκωση του Υιού Του. Εν αγνοία του ο ήρωας Στρατηγός με τη βαθειά και φωτισμένη πίστη του λόγω της αγιότητάς του, φανερώνει αυτό που η θεολογία της Εκκλησίας μας έχει αιώνες διατυπώσει περί της διακρίσεως ουσίας και ενεργείας στον Θεό. Ο Θεός μας είναι απρόσιτος και αμέθεκτος κατά την ουσία Του, αλλά προσιτός και μεθεκτός κατά την ενέργειά Του. Χωρίς λοιπόν ο απλός Μακρυγιάννης να γνωρίζει αυτές τις θεολογικές διακρίσεις, τις προϋποθέτει λόγω της γνήσιας εμπειρίας του Θεού του, βασισμένης ασφαλώς στην παιδιόθεν εκκλησιαστική αγωγή του, τις πολύωρες προσευχές και μετάνοιες του, την πορεία της ζωής του πάνω στις εντολές του Χριστού.

῾Μιλεούνια τούτα κακά, Κύριε, πανάγαθε Θεέ. Εγώ δεν έχω κανένα καπετάλι παστρικόν να σου προσφέρω...όλο κάλπικη μονέδα έχω, ότ᾽ είμαι τοιούτος. Η παντοδυναμία σου είσαι πολυέλεος, πολυέσπλαχνος, η αγαθότης σου είναι άβυσσος θαλάσσης. ´Ελεος ζητώ...Τρέχομεν εις το έλεός σου και εις την εσπλαχνίαν σου και της βασιλείας σου. Το έλεός σου ζητούμεν...Πού αλλού να τρέξω;...᾽.

Και βεβαίως είναι περιττό και να σημειώσουμε ότι αυτό το έλεος και η αγάπη του Θεού συνυπάρχει και με την άγια δικαιοσύνη Του, που Τον κάνει ακριβώς να στέκεται πάντοτε με το μέρος των φτωχών και καταπιεσμένων και ενάντια προς κάθε τύραννο: ῾Να σώσεις, Σωτήρα, τη ματοκυλισμένη μας πατρίδα και θρησκεία, γενικώς τη δυστυχισμένη ανθρωπότη, οπού την τρώνε οι ανθρωποφάγοι οι τύραγνοι, σαν σαλάτα᾽.

2. Το περιεχόμενο της προσευχής του Μακρυγιάννη.

Αν ο Θεός της προσευχής του Μακρυγιάννη είναι ακριβώς ο Θεός της Ορθόδοξης Εκκλησίας μας, αν προϋποθέτει  όλες τις διακρίσεις που οι πατέρες μας έχουν επισημάνει γι᾽ Αυτόν με βάση το έδαφος της εν Χριστώ αποκάλυψής Του, εκεί που πράγματι φανερώνει ο Μακρυγιάννης περισσότερο την αυθεντικότητα της ορθόδοξης πίστης του και του ακέραιου ήθους του είναι στο περιεχόμενο της προσευχής του. Η προσευχή του έχει όλα τα γνωρίσματα των προσευχών της Εκκλησίας μας και όλων των αγίων μας. Εκτός από την ορθή πίστη του, κινείται συνεχώς στην τριπλή διάσταση των προσευχών, δηλαδή τη δοξολογία, την ευχαριστία, την ικεσία-δέηση. Σε κάθε σχεδόν παράγραφο διαπιστώνουμε την αρχοντιά της καρδιάς του, η οποία διακαώς επιθυμεί να δοξολογεί τον Θεό, όπως και να Τον ευχαριστεί, γιατί βλέπει την αγάπη και το έλεος του Θεού να πλημμυρίζουν την πατρίδα του και γενικώς τον κόσμο, αλλά εξίσου διαπιστώνουμε και την αγωνία του για την αμετανοησία και την απιστία των ανθρώπων, που τη μετουσιώνει σε σπαρακτική δέηση και ικεσία.

Η διαπίστωση από τον Στρατηγό της απιστίας και της ανοησίας των Ελλήνων, σε βαθμό που παρομοιάζει τους ορθοδόξους χριστιανούς με τους Εβραίους που σταύρωσαν τον Χριστό, τον οδηγεί στο να επικεντρώνει την προσευχή του κυρίως στη δέηση, την ικεσία και την παράκληση. Με ποιό σκοπό; Να μετανοήσουν οι χριστιανοί, να αποκτήσουν καθαρή ψυχή για να φτάσουν να δοξολογήσουν τον Θεό και τη Βασιλεία Του. Αυτό ακριβώς είναι το διαρκώς ζητούμενο από τον άγιο ήρωα: να δοξολογούν οι ´Ελληνες και ο κόσμος όλος τον Θεό και τη Βασιλεία Του.

῾Προστρέχομεν οι αμαρτωλοί, οι ανάξιοι δούλοι σου και οι σκλάβοι σου εις το έλεός σου...έλεος ζητούμεν, να μας δώσεις καθαρά σπλάχνα και καθαρά ψυχή, να δυνηθώμεν να σε προσκυνήσουμε και να σε δοξολογήσουμε  εξ όλης καρδίας, ευεργέτη και προστάτη αληθινέ᾽.

Τη δέησή του αυτή την επαναλαμβάνει επίμονα και για τον εαυτό του, αλλά και για τον λαό και τους ηγέτες του. Μέσα στους ηγέτες δε, περιλαμβάνει όχι μόνο τους πολιτικούς, αλλά και τους στρατιωτικούς, ακόμη και τους εκκλησιαστικούς. Δυστυχώς, διαπιστώνει ο Μακρυγιάννης  ότι ῾πάντες εξέκλιναν, άμα ηχρειώθησαν᾽, ακόμη και οι ῾αρχιγερείς᾽, γι᾽ αυτό και δέεται στον Θεό ῾ν᾽ απλώσεις το λαμπρό σου χέρι να μας βγάλεις μέσα από το σκότος, οπού είμαστε τόσες αιώνες νεκροί και μολυσμένοι... οπού μας έχουν φυλακωμένους...και μας αστόχησαν, και οι βασιλείς σου και οι αρχιγερείς σου και οι κριτές σου᾽, φέροντας εδώ την προσευχή του στο υψηλό και δραματικό επίπεδο του ύφους των προφητών της Π. Διαθήκης.

Εκεί που ιδιαιτέρως στέκεται κανείς συγκλονισμένος και με δέος μπρος στις ικεσίες του αγίου αυτού άνδρα είναι όταν διαβάζει ότι αφενός ο ίδιος έχει χρέος και μάλιστα μεγάλο για να προσεύχεται για όλους, είτε ηγέτες, θρησκευτικούς, πολιτικούς, στρατιωτικούς, εἴτε συγγενείς είτε προσωπικούς ευεργέτες και την οικογένειά του - ῾δι᾽ όλους αυτούς έχω χρέος, Κύριέ μου, μεγάλο να σε περικαλώ, ο αμαρτωλός, ο ανάξιος σκλάβος σου᾽ - αφετέρου νιώθει την ανάγκη να δέεται και για τους εχθρούς του να τους συγχωρήσει ο Θεός. ῾Συχώρεσε, Κύριέ μου, σε περικαλώ, τους ατομικούς μου οχτρούς, ότι εγώ τους έφταιξα και τους φταίγω᾽.

Στο σημείο αυτό ο ορθόδοξος αναγνώστης  της προσευχής του Στρατηγού ψαύει κυριολεκτικά την παρουσία της χάρης του Θεού που επαναπαυόταν στην καρδιά του. Γιατί μόνον ένας που ᾽χει πλούσια την ένθεη χάρη, χάρη δηλαδή της αγάπης, μπορεί να νιώθει ως χρέος την προσευχή του για όλους, κι ακόμη περισσότερο να προσεύχεται για τους εχθρούς του. Το λιγότερο, πρόκειται για χαρισματική συνέχεια του παραδείγματος του ίδιου του Χριστού πάνω στον Σταυρό: ῾Πάτερ, άφες αυτοίς, ου γαρ οίδασι τι ποιούσι᾽!

Τι κι αν ο απλοϊκός Στρατηγός, λόγω της άγνοιας αλλά και των πολλαπλών τραυμάτων του στο κεφάλι, έπεσε θύμα μιας μάγισσας που συχνά τον παραπλανούσε με όνειρα και οράματα; ´Ανθρωπος ήταν, αμαρτωλός πολύ, όπως το πίστευε και το δήλωνε, και γι᾽ αυτό έπεσε σ᾽ αυτήν την παγίδα. Μα, πιστεύουμε ακράδαντα ότι δεν είναι αυτό στο οποίο θα σταθεί ο δίκαιος Κριτής. Εκεί που φανερώνεται το μεγαλείο του είναι η σταθερή κατά τα άλλα πίστη του, η ατσάλινη και γιγάντια θέλησή του, η γεμάτη αγάπη καρδιά του.

Αυτή η καρδιά φλεγόταν για όλους, κυρίως όμως για την πατρίδα και τη θρησκεία του. Κι εδώ επίσης πρέπει λίγο να σταθούμε. Ο άγιος Στρατηγός προσεύχεται, και μάλιστα ῾αδιαλείπτως᾽, για την πατρίδα και τη θρησκεία. Αυτές ήταν οι μεγάλες του αγάπες, οι οποίες τον κινούσαν όχι βεβαίως ιδεολογικά – έχουμε πολλά πάθει από τα ιδεολογήματα τέτοιου τύπου – αλλά βιωματικά, τόσο που και τη ζωή του ανά πάσα στιγμή έδινε γι᾽ αυτές. Μη ξεχνάμε εκτός από τις συνεχείς προσευχές, τις νηστείες και τις μετάνοιες του Στρατηγού, και τα επτά χαίνοντα τραύματά του και στο κεφάλι και στα πόδια και στα χέρια του και σ᾽ όλο του το σώμα.

Και πρέπει να σημειώσουμε ότι η αγάπη του για την πατρίδα προσδιοριζόταν απολύτως από την πίστη του στον Χριστό. Την πατρίδα την ήθελε ελεύθερη και αγωνίστηκε με πάθος γι᾽ αυτήν, προκειμένου οι ´Ελληνες να ζουν με πίστη στον Θεό, με τιμιότητα και δικαιοσύνη.

 ῾Περικαλέστε, (αθώα παιδιά), να σώσει την πατρίδα σας, την θρησκεία σας, τους γονέους σας και τους συγγενείς σας, γενικώς την ανθρωπότη, και να μας βγάλει από μέσα από το σκότος και από την τυραγνίαν... και να μας φέρει εις το φως το αληθινόν της παντοδυναμίας του και της βασιλείας του...και όποτε είναι η αγαθή του θέληση...να μας αξιώσει να τον προσκυνήσωμεν και να τον δοξολογήσωμεν με καθαρή καρδιά᾽.

Χωρίς την κατανόηση αυτής της σχέσεως πατρίδας και θρησκείας στον Μακρυγιάννη, αδυνατεί κανείς να κατανοήσει και τα προκλητικά ακουσμένα λόγια του μετά την απελευθέρωση από τους Τούρκους, όταν έβλεπε ότι οι ελευθερωμένοι πια ´Ελληνες απεμπολούσαν την πίστη τους και τά δίκια του Θεού τους. Λέει με απελπισία: ῾...σιχάθηκα τέτοια ᾽λευθερία. Αν μας έλεγε κανένας αυτή την ελευθερία οπού θα γευόμαστε, θα περικαλούσαμε τον Θεό να μας αφήση εις τους Τούρκους άλλα τόσα χρόνια, όσο να γνωρίσουν οι άνθρωποι τι θα είπη πατρίδα, τι θα είπη θρησκεία, τι θα είπη φιλοτιμία, αρετή και τιμιότη. Αυτά λείπουν απ᾽ όλους εμάς, στρατιωτικούς και πολιτικούς...᾽

Ας επιτραπεί ένας παραλληλισμός με τον άγιο Κοσμά τον Αιτωλό. ´Οπως ο άγιος Κοσμάς ήθελε την παιδεία και αγωνιζόταν με πάθος γι᾽ αυτήν, αλλά με σκοπό ν᾽ ανοίξει τα μάτια των ανθρώπων για να γνωρίσουν τον Θεό, τον Χριστό, την Εκκλησία, τους αγίους, έτσι κι ο στρατηγός Μακρυγιάννης. Θέλει ελεύθερη την πατρίδα, αλλά με σκοπό να ζουν ένθεα και τίμια οι άνθρωποι μέσα σ᾽ αυτήν. Διαφορετικά, η ελευθερία από μόνη της, ως ῾επικάλυμμα της κακίας᾽, γίνεται καταστροφική.

Ο Μακρυγιάννης αποκαλύπτεται ως κατεξοχήν άνθρωπος της προσευχής. Η προσευχή γι᾽ αυτόν δεν ήταν περιθωριακό γεγονός της ζωής του, δηλαδή ένα τυπικό θρησκευτικό καθήκον. Η προσευχή γι᾽ αυτόν ήταν ζυμωμένη με την ύπαρξή του, ήδη από βρεφικής σχεδόν ηλικίας, κάτι που αποκορυφώθηκε σ᾽  αυτόν τότε που τα προβλήματα της ζωής, προσωπικά, οικογενειακά, εθνικά, τον κυρίευσαν. Ο Μακρυγιάννης φαίνεται να ακολουθεί με πιστότητα την προτροπή του αποστόλου Παύλου ῾αδιαλείπτως προσεύχεσθε᾽, κατεξοχήν δε την εντολή του Κυρίου που επιτάσσει ῾δει πάντοτε προσεύχεσθαι και μη εκκακείν᾽. Αιτία γι᾽ αυτό η απόλυτη πεποίθησή του ότι ο Θεός είναι η πηγή της ζωής του. Ο στρατηγός βιώνει την προσευχή ως πιστός μέλος του σώματος του Χριστού: ως ζωή δηλαδή και αναπνοή. Ως μέλος του Χριστού και της Εκκλησίας νιώθει ενωμένος με Εκείνον και με τον Θεό, κατά συνέπεια θεωρεί ότι η προσευχή είναι η φυσική κίνηση της ύπαρξής του. Γι᾽ αυτό και χαρακτηρίζεται η προσευχή του αυτή από ένταση, από θερμότητα, από την αίσθηση της παρουσίας του Θεού, από την πεποίθησή του ότι τα πάντα εξαρτώνται από Αυτόν. Η προσευχή του Μακρυγιάννη κινείται σχεδόν στο επίπεδο των προσευχών των αγίων μας, γι᾽ αυτό και μεταδίδει τη συγκίνηση και τη χάρη που μεταδίδουν και εκείνες.

Τελειώνουμε με την αναφορά του μακαριστού Γέροντος και λογιωτάτου μοναχού του αγίου ´Ορους π. Θεοκλήτου Διονυσιάτου, ο οποίος πολλές μελέτες και άρθρα έγραψε γι᾽ αυτόν. Νομίζουμε ότι οι χαρακτηρισμοί του είναι από τους πιο επιτυχημένους που έχουν ποτέ γραφεί για τον ήρωα.

῾῾Στρατηγέ Μακρυγιάννη, με όλας τας ατελείας σου ως ανθρώπου, υπήρξες ο ηρωϊκώτερος χριστιανός αγωνιστής του ᾽21 και ο χριστιανικώτερος ήρως εις την ελεύθερον Ελλάδα και είθε να σε εννοούσαν και να σε εμιμούντο οι πολιτικοί άνδρες της μεγάλης, αλλ᾽ ατυχούς Πατρίδος σου, η οποία διέρχεται την μεγαλυτέραν κρίσιν της ιστορίας της να φθαρή η Ελληνοχριστιανική ταυτότης καί η Ορθόδοξος ιδιομορφία της, υπέρ των οποίων εθυσιάσθης και απέβης αληθής Διδάσκαλος και Πατήρ του Γένους...αλλά και πραγματικός εθνομάρτυς, ῾τάσι φαρφουρένιον αμόλυντον᾽᾽᾽.

πηγή

Ἀθάνατα λόγια τῶν ἀγωνιστῶν τοῦ ‘21

Γράφει ὁ Δημήτριος Νατσιός, Δάσκαλος
«Πῆραν φῶς ἀπ’ τὰ καντήλια κι ἄστραψαν τὰ καριοφίλια»

«Πᾶμε νὰ ἰδοῦμεν τοὺς παλιοὺς Ἕλληνες», νὰ ἀκούσουμε τοὺς πολέμαρχους τοῦ ’21, μᾶς ἔπνιξαν οἱ ἀναθυμιάσεις τῶν τωρινῶν δημοπιθήκων. Διαβάζεις τὰ ἀπομνημονεύματα καὶ τὶς φυλλάδες γιὰ τὴν Ἐθνεγερσία καὶ νομίζεις ὅτι ἀνοίγεις ἕνα «μυρογιάλι», ἐκεῖνα τὰ μικρὰ φιαλίδια ποὺ περιέχουν ἀρώματα ἐξαίσια. Ὀσμὴ εὐωδίας πνευματικὴ ἀναδίδεται, παρ’ ὅλα τα πάθια καὶ τοὺς καημοὺς ἐκείνης τῆς περιόδου. Ἔχω τὸ συνήθειο, ὅταν συναντῶ στὰ ἀναγνώσματά μου, λόγια καὶ ἐπεισόδια, ποὺ στέκεσαι καὶ τὰ ξαναδιαβάζεις, ποὺ κρύβουν στὰ φυλλώματά τους πετράδια, νὰ τὰ καταγράφω, γιὰ νὰ μὴν λησμονηθοῦν. Σκοπός μου νὰ τὰ μοιραστῶ μὲ τοὺς μαθητές μου. Σ’ αὐτὲς τὶς ἐξοπλιστικὲς ἡλικίες, τὰ παιδιὰ δὲν θέλουν περισπούδαστες ἀναλύσεις καὶ κενόλογες φλυαρίες.
Μαθαίνουν μὲ τὸ παράδειγμα, μὲ τὸ παραμύθι, μὲ τὴν ἀξία καὶ τὴν ἀρετὴ σαρκωμένες σὲ πρόσωπα. Παράδειγμα. Μάχη τῆς Γράνας, 10 Αὐγούστου τοῦ 1821. Βγῆκαν οἱ πολιορκημένοι στὴν Τριπολιτσὰ Τοῦρκοι νὰ χτυπήσουν τοὺς Ἕλληνες. Ὁ Κολοκοτρώνης εἶχε διατάξει νὰ ἀνοιχθεῖ τάφρος (γράνα) 700 μέτρων, βάθους ἑνὸς καὶ πλάτους δύο μέτρων. Κάποια στιγμὴ οἱ Τοῦρκοι ἐπιτίθενται στὴ γράνα καὶ....ἀπὸ τὶς δύο μεριές. Ἔπρεπε ὁ Γέρος τοῦ Μοριὰ νὰ διατάξει τὰ παλληκάρια του νὰ χωριστοῦν, νὰ μοιραστοῦν τὰ καριοφίλια, νὰ «χτυποῦν» οἱ μισοὶ πρὸς τὴν μία πλευρὰ καὶ οἱ ἄλλοι μισοὶ πρὸς τὴν ἄλλη. Ἐρωτῶ τοὺς μαθητές μου πῶς τὸ ἔκανε πάνω στὴν ἀντάρα τῆς μάχης: Τοὺς βασάνισα κανένα πεντάλεπτο καὶ ἄκουσα ἀπίθανες ἀπαντήσεις. Τί εἶπε ὁ Κολοκοτρώνης καὶ ἀμέσως χωρίστηκαν τὰ ντουφέκια; «Κῶλο μὲ κῶλο ὠρὲ Ἕλληνες!». «Χαμὸς» στὴν τάξη, γέλια καὶ θαυμασμὸς γιὰ τὴν μεγαλοφυία τοῦ Γέρου.

«Ὁ Μιαούλης ἦταν γνωστὸς γιὰ τὴν παλληκαριά του καὶ τὴν ἀφοβία τοῦ ἐμπρὸς στὸν θάνατο. Μιὰ φορά, στὰ νεανικά του χρόνια, ὁ Ἄγγλος ναύαρχος Νέλσων τὸν ἐπίασε νὰ προσπαθεῖ νὰ σπάσει μὲ τὸ καράβι τοῦ ἕναν ἀποκλεισμό του. Ὅταν τὸν ἔφεραν μπροστά του τὸν ρώτησε: - Ἂν ἤσουν ἐσὺ στὴν θέση μου τί θὰ μ’ ἔκανες; Θὰ σὲ κρεμοῦσα στὸ πιὸ ψηλὸ κατάρτι, τοῦ ἀπάντησε ὁ Μιαούλης. Καὶ ὁ Νέλσων κατάπληκτος ἀπὸ τὸ θάρρος τοῦ τὸν ἄφησε ἐλεύθερο». (πέρ. «Γνώσεις», σέλ. 66, 1958).
Πήγαινε στὴν κρεμάλα, τὸν ἀγωνιστὴ Θεόδωρο Γρίβα, ὁ Ἀλὴ πασάς. Ὁ Γρίβας ὅταν πλησίασε ὁ δήμιος κάλυψε τὸ κεφάλι του μὲ τὸ ἔνδυμά του. Τὸν ρωτᾶ τὸ θηρίο τῶν Ἰωαννίνων: «Γιατί σκέπασες τὸ κεφάλι σου; Φοβήθηκες τὸν θάνατο; Δὲν ἤξερες ὅτι ἀφοῦ ἀκολούθησες τὴν δουλειὰ τοῦ πατέρα σου αὐτὴ θὰ ἦταν ἡ τύχη σου; Δὲν φοβήθηκα τὸν θάνατο, ἀπεκρίθη ὁ Θεόδωρος, τὸν φόβο τὸν ἄφησα στὴν κοιλιὰ τῆς μάνας μου οὔτε θὰ μείνω χωρὶς ἐκδίκηση. Καὶ πατέρα ἔχω καὶ τέσσερις ἀδελφούς, μὰ ντρέπομαι τὸν κόσμο ποὺ θὰ ἰδῆ νὰ πεθάνω ἔτσι καὶ ἀπὸ τὰ χέρια τέτοιων παλιανθρώπων (καὶ ἔδειξε τοὺς Γύφτους οἵτινες μετήρχοντο τὸ ἐπάγγελμα τοῦ δημίου). Ἐζήτησα τὸ θάνατο ὅπου ἔπρεπε, ἀλλ’ αὐτὸς μὲ ἀρνήθηκε. Καὶ ὁ Ἀλὴς τοῦ χάρισε τὴν ζωή». (Δ. Καμπούρογλου «Θ. Γρίβας», ἔκδ. «Βεργίνα», σέλ. 18).
Στὶς 14 Φεβρουαρίου ὁ Ὀδυσσέας Ἀνδροῦτσος γράφει σὲ ἐπιστολή του πρὸς τὸν Ἀναστάσιο Λόντο τοῦτα τὰ ἀθάνατα λόγια: «Τὸν περισσότερο καιρὸ τῆς ζωῆς μου ποῦ τὸν ἐπέρασα; Τὸν ἐπέρασα σκοτώνοντας Τούρκους. Τὸν ἐπέρασα εἰς τὰ σπήλαια καὶ εἰς τὰ βουνά, τὰ καρτέρια τῶν δρόμων οἱ λόγγοι καὶ τὰ ἄγρια θηρία εἶναι μάρτυρες ὅτι δυσκόλως ἔφευγε Τοῦρκος ἀπὸ τὰ χέρια μου ἂν ζύγωνε καμμιὰ πενηνταριὰ ὀργιές». (Κάρπου Παπαδόπουλου, «Ὀδυσσεὺς Ἀνδροῦτσος καὶ Γ.Βαρνακιώτης», ἔκδ. «Πρωτοψάλτης», σέλ. 65).
Τὸ 1859 μία Σουηδή, ἡ Φρεντρίκα Μπρέμερ, ἐπισκέπτεται τὸν Κανάρη στὸ σπίτι του γιὰ νὰ ἐκφράσει τὸν θαυμασμό της στὸν «γηραιὸ ἄνδρα τῆς ἐλευθερίας», ὅπως τὸν ὀνομάζει. Ὁ Κανάρης ἀπάντησε ὅτι «εὐχαριστεῖ τὸν Θεὸ ποὺ ἐπέτρεψε σ’ ἕνα μικρὸ ναυτικὸ ἑνὸς ἑλληνικοῦ νησιοῦ, ἀπὸ τὰ πιὸ μικρά, νὰ κάμη γιὰ τὴν πατρίδα τοῦ κάτι ποὺ ἔκαμε τὸν ἀπελευθερωτικό της ἀγώνα συμπαθῆ σὲ χῶρες τόσος μακρινές». Ἦταν ἀληθινὰ μία ὡραῖα ἀπάντηση, γράφει ἡ Φρεντρίκα. Καὶ ὅταν τὸν ρώτησε, ἂν αἰσθάνθηκε σὲ κάποια στιγμὴ τῆς ζωῆς του φόβο, ὁ Κανάρης ἀποκρίθηκε: «Ἕνα τέτοιο πράγμα δὲν μπαίνει ποτὲ στὸ νοῦ μας. Ὁ κίνδυνος μᾶς διεγείρει. Τὸ ντουφεκίδι καὶ ἡ μάχη μοιάζουν μὲ μουσική». («Τὸ Εἰκοσιένα, πανηγυρικοὶ λόγοι ἀκαδημαϊκῶν», λόγος Πάν. Κανελλόπουλου, 1963, σέλ. 658).
Ὁ Ἠλίας Φλέσσας καὶ ὁ Παναγιώτης Κεφάλας προτείνουν στὸν «μπουρλοτιέρη τῶν ψυχῶν» Παπαφλέσσα, νὰ ἀφήσει τοὺς λόφους στὸ Μανιάκι καὶ νὰ ταμπουρωθεῖ ψηλότερα, στὸ βουνό, γιὰ νὰ ὑπάρχει ὁδὸς διαφυγῆς. Ἀπαντᾶ: «Ἐγὼ δὲν ἦρθα ἐδῶ νὰ μετρήσω τὸ στρατὸ τοῦ Μπραϊμη, πόσος εἶναι, ἀπὸ τὰ ψηλώματα. Ἦρθα νὰ πολεμήσω. Οὔτε τρελλάθηκε ὁ Μπραϊμης νὰ χασομεράει ἐκεῖ ποὺ ἐλπίζει νὰ κερδίσει νίκη, μὰ θὰ τραβήξει ἴσα κατὰ τὴν Τριπολιτσά, κι ἐγὼ τότε θὰ μείνω νὰ μαζεύω ἀπὸ πίσω τα καρφοπέταλά του. Ἂν ὅμως τὸν κρατήσω ἐδῶ στὸ Μανιάκι, γλιτώνω τὸν Μωριά, γιατί θὰ τὸν κάμω νὰ πισωγυρίσει ὅπως ὁ Δράμαλης, εἰτεμὴ θὰ πληρώσει ἀκριβά το αἷμα μου καὶ θὰ συλλογιστῆ καλὰ ὕστερα νὰ μπῆ στὴν καρδιὰ τοῦ Μωριά. Καθίστε ἐδῶ νὰ πεθάνουμε σὰν ἀρχαῖοι Ἕλληνες». (Κ. Παπαδημητρίου, «Τελεταῖες ὧρες, τελευταία λόγια τῶν Ἀγωνιστῶν τοῦ ‘21», σέλ. 159).
Πρὶν ὁδηγήσουν τὸ νεκρὸ σῶμα τοῦ Μάρκου Μπότσαρη στὸ Μεσολόγγι στάθηκαν οἱ Σουλιῶτες γιὰ λίγο στὸ μοναστήρι τῆς Παναγίας τῆς Προυσιώτισσας. Ἐκεῖ γιατροπορευόταν ὁ Καραϊσκάκης. Ὅταν τὸ ἔμαθε σύρθηκε στὴν ἐκκλησιά, φίλησε τὸν νεκρὸ κλαίγοντας καὶ εἶπε: «-Ἄμποτες, ἀδελφέ μου, Μάρκο, ἀπὸ τέτοιο θάνατο νὰ πάω κι ἐγώ». Καὶ ὅταν ἀπομακρύνθηκε ἀπὸ τὸ λείψανο, πρόσθεσε: «Μάνα δὲν γέννησε στὴν Ἑλλάδα δεύτερο Μάρκο... Οὔτε εἶδα οὔτε θὰ ἰδῶ τέτοιον πολεμάρχη». («Τελευταῖες ὧρες», σέλ. 132).
«Ὅταν ἀποφυλακίστηκε ὁ Νικηταρᾶς ὁ Τουρκοφάγος (Καταγόταν ἡ οἰκογένειά του ἀπὸ τὸ Τουρκολέκα τῆς Μεγαλόπολης γι’ αὐτὸ τὸν ἀποκαλοῦσαν καὶ Τουρκοπελέκα), τὸ 1841, ἦταν τόσο φτωχὸς ποὺ κατάντησε ζητιάνος στὰ σοκάκια τοῦ Πειραιᾶ. Ἡ ἁρμόδια ἀρχή, ἡ ὁποία χορηγοῦσε θέσεις ἐπαιτείας, τὸν ἐπέτρεπε νὰ ἐπαιτεῖ, κοντὰ στὴν ἐκκλησία τῆς Εὐαγγελίστριας, κάθε Παρασκευή! Ὅταν αὐτὰ ἔφτασαν στὰ αὐτιὰ τοῦ πρέσβη τῆς Γαλλίας, αὐτὸς ἀπεστάλη ἀπὸ τὴν κυβέρνησή του, στὸ σημεῖο ὅπου ζητιάνευε ὁ μεγάλος ὁπλαρχηγός. Μόλις ὁ Νικηταρᾶς ἀντελήφθη τὸν ξένο, μάζεψε ἀμέσως τὸ ἁπλωμένο χέρι του.
- Τι κάνετε στρατηγέ μου; ρώτησε ὁ ξένος.
- Απολαμβάνω ἐλεύθερη πατρίδα, ἀπάντησε ὑπερήφανα ὁ ἥρωας.
- Μα ἐδῶ τὴν ἀπολαμβάνετε, καθισμένος στὸν δρόμο; Ἐπέμενε ὁ ξένος.
- Η πατρίδα μου ἔχει χορηγήσει σύνταξη γιὰ νὰ ζῶ καλά, ἀλλὰ ἔρχομαι ἐδῶ γιὰ νὰ παίρνω μιὰ ἰδέα πῶς περνάει ὁ κόσμος, ἀπάντησε περήφανα ὁ Νικηταρᾶς.
- Ο ξένος κατάλαβε καὶ διακριτικά, φεύγοντας ,ἄφησε νὰ τοῦ πέσει ἕνα πουγκὶ μὲ χρυσὲς λίρες. Ὁ σχεδὸν τυφλὸς Νικηταρᾶς ἄκουσε τὸν ἦχο, ἐπίασε τὸ πουγκὶ καὶ φώναξε στὸν ξένο: «Σοῦ ἔπεσε τὸ πουγκί σου. Πάρε το μὴν τὸ βρεῖ κανένας καὶ τὸ χάσεις!». Στὶς 25 Σεπτεμβρίου τοῦ 1849, ὁ γενναῖος καὶ ἔντιμος ἥρωας, πεθαίνει πάμφτωχος».
Καὶ μιὰ καὶ σήμερα τὸ ἔνδοξο τοῦτο ἁλωνάκι, ἡ κατασυκοφαντημένη πατρίδα μας, εἶναι ζωσμένη ἀπὸ «τὶς ἀλώπεκες τοῦ σκότους» (Ε.Βούλγαρης) τοὺς Φράγκους καὶ τὸ ἐξ ἀνατολῶν θηρίο, πάλιν μαίνεται, νὰ κλείσω μὲ τὸ ἠρωικότερο ἐπεισόδιο τοῦ Ἀγώνα, τὴν Ἔξοδο τοῦ Μεσσολογγίου, ποὺ μᾶς διδάσκει πῶς σώζονται τὰ ἔθνη. (Τὸ κείμενο δημοσιεύτηκε πέρυσι στὸ θαυμάσιο περιοδικὸ «Χριστιανικὴ Βιβλιογραφία», τοῦ πολυσέβαστου Στέλιου Λαγουροῦ. Εἶναι ἀπόσπασμα ἀπὸ τὸ βιβλίο τοῦ Ν. Βούλγαρη «Τὸ Μεσσολόγγι τῶν Ἰδεῶν, ἑρμηνεία τῆς ἀπόφασης τῆς ἐξόδου»).
«Ἦταν πρωί, Σάββατο τοῦ Λαζάρου, 10 Ἀπριλίου τοῦ 1826, ὅταν συγκροτήθηκε τὸ νεκροδόξαστο ἐκεῖνο συμβούλιο ἀποφάσεως. Ἦταν ἕνα συμβούλιο θανάτου. Οἱ καπεταναῖοι εἶχαν ἀναλάβει νὰ διερευνήσουν, μὲ ἀνιχνευτὲς τὴν ὕπαρξη μυστικοῦ δρόμου-διόδων γιὰ ἀκίνδυνο πέρασμα τῶν Ἐλεύθερων Πολιορκημένων στὴν ἐλευθερία. Κανένας ὅμως δὲν ἔφερε ἐλπιδοφόρα πληροφορία. Οἱ λόγχες καὶ οἱ στενωποὶ φυλάγονταν ἄγρυπνα ἀπὸ τοὺς πολιορκητὲς σὲ βάθος χώρου καὶ τόπου. Γενικὴ ἦταν ἡ κατήφεια καὶ ἡ σιωπηλὴ θλίψη. Τὴν σιωπὴ τῆς στιγμῆς ἔσπασε ἡ βροντώδης καὶ σταθερὴ ἔκρηξη τοῦ τρανοδύναμου ἀρχηγοῦ τῆς Φρουρᾶς, τοῦ Θανάση Ραζη-Κότσικα.
- Υπάρχει δρόμος ὠρέ!
- Ποιος εἶναι, στρατηγέ, καὶ δὲν τὸν λὲς τόση ὥρα; Διαμαρτυρήθηκαν ὅλοι οἱ παριστάμενοι.
- Είναι ὁ δρόμος τοῦ Θεοῦ, φωνάζει».
Μόνο ἂν βαδίσουμε τὸν δρόμο τοῦ Θεοῦ, θὰ ἀναστηθοῦμε ὡς λαὸς καὶ ὡς κράτος...
πηγή

Το κρυφό Σχολειό, και η δράση του τα χρόνια της Τουρκοκρατίας, ο ρόλος του στον απελευθερωτικό αγώνα

Ήλθε φαίνεται και η σειρά του «Κρυφού Σχολειού»! Να το απομυθοποιήσωμε και αυτό. Γιατί, όπως είναι γνωστό, στα «Κρυφά Σχολειά», δηλ. στα κοινά σχολειά της Τουρκοκρατίας, γραμματοδιδάσκαλοι γίνονταν πάντοτε ρασοφόροι και μάλιστα ταπεινοί μοναχοί που κράτησαν την εθνική συνείδηση και διέδιδαν την ελληνική γλώσσα και τα ελληνικά Γράμματα. Σε κάποιο πρόχειρο συνήθως χώρο, στα κελλιά ενός μοναστηριού, μέσα σε ένα ξωκκλήσι ή εκκλησιά. Παράλληλα προς τα μεγάλα επίσημα σχολεία που κι αυτά η Ορθόδοξη Εκκλησία ίδρυσε και διατήρησε, εκεί όπου οι συνθήκες δεν ήταν πρόσφορες, στις ορεινές π.χ. και απομακρυσμένες περιοχές, που ήταν τα δημοτικά σχολειά της εποχής εκείνης. Άλλωστε στους περιβόλους των μοναστηριών, όπου άκμασε η βυζαντινή τέχνη, συντηρήθηκε η πνευματική παράδοση του Έθνους και λειτουργούσαν βιβλιογραφικά εργαστήρια, υπήρχαν εσωτερικά σχολειά για τις ανάγκες των ίδιων των κοινοβίων. Σε πρόσφατη επίσκεψή του στο Άγιον Όρος, σε ένα από τα καλύτερα σύγχρονα κοινόβιά του, διαπίστωσα ότι είχε οργανωθή φροντιστήριο ελληνικών γραμμάτων, για να μπορούν οι μοναχοί (και οι νέοι και οι γεροντότεροι) να παρακολουθούνε το περιεχόμενο των βυζαντινών ύμνων που ακούνε στο ναό. Να, λοιπόν, ένα σύγχρονο «Κρυφό Σχολειό», όχι φανερό, όχι επίσημο, αλλά δημιουργημένο από συγκεκριμένη ανάγκη.

Στην περίοδο της Τουρκοκρατίας τα μοναστήρια δεν ήταν μόνο θρησκευτικά και πνευματικά κέντρα, αλλά και φιλανθρωπικά ταμεία, εστίες νοσοκομειακής περιθάλψεως όποιου προσέφευγε σ’ αυτά κ.λ.π. Οι μοναχοί ήταν περίφημοι «βοτανολόγοι». Το «Γεωπονικόν» του Αγαπίου Λάνδου θαυμάζεται και από τους σύγχρονούς μας επιστήμονες. Ήταν δηλαδή τα μοναστήρια καταφύγια του Ελληνισμού στην περίοδο της σκλαβιάς. Μέσα στους ναούς τους μάθαιναν οι ραγιάδες γράμματα, κοντά σε κάποιο μοναχό έβαζαν τα παιδιά τους να διδαχθούν το αλφαβητάρι.

«Οι διδάσκαλοι ήταν κατά κανόνα καλόγηροι…»

Θα αναφέρωμε και άλλο παράδειγμα. Σε τουρκοπατημένη σήμερα ελληνική περιοχή (για ευνόητους λόγους δεν σημειώνομε ποια είναι), μετά το κλείσιμο του ελληνικού σχολείου, που λειτουργούσε εκεί, από τον κατακτητή, ο παπάς συγκεντρώνει τα Ελληνόπουλα στην εκκλησιά και τους διδάσκει την ελληνική γλώσσα και παιδεία. Όπως και άλλοτε έχω παρατηρήσει (βλ. το βιβλίο μου «Βυζάντιο και Εκκλησία», έκδοση Αποστολικής Διακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος, Αθήνα 1978), οι ίδιοι οι ορθόδοξοι ναοί τι άλλο ήταν παρά «Κρυφά Σχολειά», αφού εκεί εκτός από την ελληνική γλώσσα, οι υπόδουλοι διδάσκονταν έμμεσα και την ελληνική ιστορία ακούγοντας τα πολυπληθή κοντάκια, απολυτίκια κ.λ.π. που συνδέονται μ’ αυτήν: «Τη Υπερμάχω Στρατηγώ τα νικητήρια…», τα ειρηνικά, την «εκτενή» κ.λ.π. Η Ορθοδοξία κράτησε το Γένος στα δύσκολα χρόνια της δουλείας και το κράτησε με τους ολιγογράμματους παπάδες και τα «κρυφά» σχολειά της.

Έπρεπε, λοιπόν, να αμφισβητηθεί η ύπαρξή τους. Και δυστυχώς αυτό έγινε από τις σελίδες της «Ιστορίας του Ελληνικού Έθνους», που εκδίδει η «Εκδοτική Αθηνών», έργου κατά τα άλλα σοβαρού, με αποτέλεσμα να περάσει και στα σχολικά εγχειρίδια. Έτσι η όλη υπόθεση έφθασε στη δημοσιότητα. Η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος διαμαρτυρήθηκε στον υπουργό Παιδείας Ιωάννη Βαρβιτσιώτη κι εκείνος, προς τιμήν του, όπως αναφέρεται σε έγγραφο των Τμημάτων Δημοτικής και Μέσης Εκπαιδεύσεως του ΚΕΜΕ προς αθηναϊκή εφημερίδα της 21.5.1978, έδωσε αμέσως εντολή, από τα υπό εκτύπωση νέα σχολικά βιβλία να απαλειφθεί η φράση: «Σύμφωνα με τα τελευταία πορίσματα της ιστορικής επιστήμης το Κρυφό Σχολειό είναι ένας μύθος και δεν υπήρξε στην πραγματικότητα», από τη σελ. 173 της «Ιστορίας» της Γ’ Λυκείου. Αλλά αυτό δεν αρκεί. Πρέπει να αποκατασταθεί και η αλήθεια για το «Κρυφό Σχολειό». Η ίδια η «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους» πρέπει να πάρει υπ’ όψη της σε μια προσεχή επανέκδοσή της αυτό που γράφει ο Γεν. Γραμματεύς της Ακαδημίας Αθηνών, που φέρεται και ως μέλος του Εποπτικού της Συμβουλίου. Γράφει, λοιπόν, ο διακεκριμένος πανεπιστημιακός δάσκαλος Ι. Ν. Θεοδωρακόπουλος στο βιβλίο του «Το Εικοσιένα και ο Σύγχρονος Ελληνισμός» (Αθήναι 1972, σελ. 57):

«Το 1821 απετέλεσε την απαρχήν της καθάρσεως των Ελλήνων από την δευτέραν ιστορικήν των τραγωδίαν, η οποία διήρκεσε τετρακόσια χρόνια. Ο Δούρειος Ίππος δια την κάθαρσιν αυτήν ήτο η Ορθοδοξία, οι Κοινότητες, το Κρυφό Σχολειό και ο εμπορικός στόλος των υποδούλων Ελλήνων».

Είναι σαφές ότι ο ιστορικός αναφέρεται σε ανεπίσημα σχολεία. Ο ίδιος θεωρεί το έτος 1593, στον 16ο δηλ. αιώνα, οπότε τοποθετείται το «Κρυφό Σχολειό», «ορόσημο» για την ανάπτυξη της ελληνικής παιδείας. Και το ορόσημο αυτό οφείλεται στην Εκκλησία. Ο εθνικός μας ιστορικός Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος γράφει σχετικά στην «Ιστορία» του «του Ελληνικού Έθνους»:

«Κατά τον πρώτον αιώνα της δουλείας οι πεπαιδευμένοι Έλληνες εις όλον το Έθνος ανήρχοντο εις 230. Την έλλειψιν της μορφώσεως του Έθνους ησθάνθησαν πάντες αλλά περισσότερον όλων το Πατριαρχείον. Ένεκα τούτου ο Πατριάρχης Ιερεμίας ο μεγαλοπρεπής (ο Τρανός) το έτος 1593 συνεκάλεσεν Ιεράν Σύνοδον εις το μετόχιον του Παναγίου Τάφου και έλαβεν την εξής απόφασιν: «Έκαστον επίσκοπον εν τη εαυτού παροικία φροντίδα και δαπάνην των δυναμένων ποιείν, ώστε δε κατά δύναμιν τοις εθέλουσιν διδάσκειν και τοις μαθείν προαιρουμένοις εάν των επιτηδείων χρείαν έχωσιν».

Τα περί «μύθου» για το «Κρυφό Σχολειό» τα υποστήριξε στον Ι’ τόμο της νεώτερης «Ιστορίας του Ελληνικού Έθνους» (1974), ο Καθηγητής σήμερα της Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Άλκης Αγγέλου. Ο μελετητής αυτός, που είναι και μέλος του Ομίλου Μελέτης του Ελληνικού Διαφωτισμού, αρνείται με απόλυτο και κατηγορηματικό τρόπο την ύπαρξη του «Κρυφού Σχολειού», χωρίς όμως να πείθει με τα γραφόμενά του αλλά κάνοντας διάφορες υποθέσεις, που δεν τεκμηριώνει. Ο Αγγέλου συγκεντρώνει όσες αρνητικές θέσεις έχουν κατά καιρούς γραφή, αλλά δεν αναφέρει τις υπόλοιπες, όπως επιβάλλεται για ένα έργο όχι «προσωπικό», αλλά «συλλογικό», καθώς είναι η «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους», μιλώντας περί «ευφαντάστων καλοπροαιρέτων ιστορικών της εθνικής σκοπιμότητος» οι οποίοι κατά την άποψη του παρασύρθηκαν «από την χιονοστιβάδα του μύθου».

Ας δούμε, λοιπόν, στη συνέχεια τι αναφέρουν πάνω στο θέμα πολύ σοβαρές ιστορικές πηγές και έγκυροι συγγραφείς. Ο Αναστάσιος Ν. Γούδας, «διδάκτωρ της ιατρικής, ιππότης του τάγματος του αγίου Στανισλάου, μέλος διαφόρων επιστημονικών και φιλανθρωπικών εταιριών», στον β’ τόμο του περίφημου έργου του «Βίοι παράλληλοι των επί της Αναγεννήσεως της Ελλάδος διαπρεψάντων ανδρών», όπου πραγματεύεται περί «Παιδείας» (εν Αθήναις 1870, σελ. κε’ κ.εξ.) γράφει:

«Σμικρόν κατά σμικρόν η διδασκαλία μετεφέρθη από των σκητών και των σπηλαίων εις τους νάρθηκας των εκκλησιών, ένθα και σήμερον έτι διδάσκουσιν εν τισι των υπό την Τουρκία ελληνικών χωρών. Τα δημόσια σχολεία τότε ήσαν παντελώς κατηργημένα• μόνον εν τοις Πατριαρχείοις της Κωνσταντινουπόλεως και εν αποκέντρω τινί πόλει διετηρήθησαν, ως λέγεται, ατελείς τινες σχολαί• ανώτερα δε εκπαιδευτήρια δεν εδύναντο να συστηθώσι, λέγει ο Γιακωβάκης Ρίζος Νερουλός «ειμή υπό τον τίτλον επανορθωτικά καταστήματα MAISON DE CORRECTION». Ούτω δε μόλις εδυνήθησαν οι άνδρες εκείνοι να διατηρήσωσιν εν τη Ανατολή άσβεστον τον λύχνον της παιδείας… «Παναγιώτης δε ο Νικούσης και ο διάδοχος αυτού Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, λέγει Γιακωβάκης Ρίζος ο Νερουλός, κατώρθουν να λαμβάνωσιν άδειαν συστάσεως σχολείων εις διαφόρους πόλεις της τε Ευρωπαϊκής Τουρκίας και της Μικράς Ασίας και απεστόμουν τους κατά τόπους διοικητάς Τούρκους οτέ μεν δια δώρων, οτέ δε δια της ισχύος των παρά τοις υπουργοίς του Σουλτάνου». Αλλά σχολεία διατηρούμενα μόλις δια δωροδοκίας και δια της εμπνεύσεως φόβου, δεν ήτο δυνατόν να παρέξωσιν εις το έθνος και μεγάλους άνδρας• άπορον μάλιστα είναι πως εμορφώθησαν και τινες, ικανοί να διδάσκωσι τα καλά γραμματικά, και να διατηρώσιν ούτως άσβεστον τουλάχιστον την λυχνίαν της παιδείας».

«Το Κρυφό Σχολειό δεν είναι θρύλος…»Για διώξεις μιλάει και ο ιστορικός της Επαναστάσεως του Εικοσιένα Ακαδημαϊκός Διονύσιος Κόκκινος αναφέροντας το «Κρυφό Σχολειό»:

«Ο παπάς κάτω από τα ράκη του ράσου του κρατεί το ψαλτήρι και πηγαίνει να μάθη τα παιδιά, που τον περιμένουν, να διαβάζουν. Ομιλεί ακόμη εις τα παιδιά και δια τους μεγάλους ανθρώπους που εδόξασαν άλλοτε αυτόν τον τόπον. Διδάσκει την ολίγην ιστορίαν που γνωρίζει και αυτός. Το κρυφό σχολειό δεν είναι θρύλος. Το συνετήρησε παρά τας διώξεις, παρά την αξιοθρήνητον έλλειψιν παντός μέσου, παρά την φοβεράν πίεσι τόσων αμέσων αναγκών που θα ήτο φυσικόν να οδηγήσουν προς τον εξισλαμισμόν, ο βαθύτατος πόθος του τυραννουμένου έθνους να υπάρξη». (Η Ελληνική Επανάστασις, βραβείον Ακαδημίας Αθηνών, ε’ έκδοση, τόμ α’, «Μέλισσα» , σελ. 21).

Ο Αγγέλου παρακάμπτει τελείως τις διώξεις και ούτε λίγο ούτε πολύ παρατηρεί: «Αν το Κρυφό Σχολειό είχε γίνει για κάποια περίοδο πραγματικότητα σε περιορισμένη έστω έκταση, δεν συνέτρεχε κανένας λόγος η σχετική μαρτυρία ή μαρτυρίες να μείνουν σκόπιμα στην αφάνεια. Θα έπρεπε, αντίθετα ένα τέτοιο τεκμήριο ζωτικότητος της φυλής και της εθνικής συνειδήσεως σύμφωνα με την ερμηνεία που θα του δώσουν κατά κανόνα οι μεταγενέστεροι, να εξαρθή με κάθε τρόπο. Αφού, λοιπόν, η απλή λογική μας οδηγεί να αποκλείσουμε παρόμοιο ενδεχόμενο, εκείνο που απομένει να δεχθούμε είναι ότι πιθανόν να βρισκόμαστε σε μια εξαιρετική – μοναδική ίσως – συμπτωματική εξαφάνιση κάθε σχετικής γραπτής μαρτυρίας. Την έσχατη όμως αυτή υπόθεση έρχεται να αναιρέση μια άλλη αδιαφιλονίκητη λογική παρατήρηση: Για ποιο λόγο ο Τούρκος να ενοχληθή από την ύπαρξη των σχολείων; Τι είναι εκείνο που θα μπορούσε να τον ανησυχήση από την ενασχόληση ενός μικρού σχετικά μέρους του πληθυσμού με τα γράμματα; Ασφαλώς η περιορισμένη έκταση που μπορούσε να έχη την εποχή εκείνη η καλλιέργεια των γραμμάτων δεν θα πρέπει να είχε ως ενδεχόμενο την παραμέληση της καλλιεργείας της γης. Άλλωστε τα γράμματα ήταν απαραίτητα για ένα μόνο μέρος του πληθυσμού για όσους δηλαδή ασχολούνταν με το εμπόριο, με το οποίο δεν ασχολείτο συστηματικά ο δυνάστης ή για όσους είχαν σχέση με τον κλήρο». Απόκρυφον έργον συνετελείτο…»

Ασφαλώς ένας δυνάστης, σαν κι αυτόν θα ήταν τέλεια ιδανικός, όμως οι μαρτυρίες κάθε άλλο παρά αθώο τον εμφανίζουν. Από τη μια μεριά έδινε προνόμια κι από την άλλη, όπου μπορούσε, προέβαινε σε εξισλαμισμούς του πληθυσμού. Πώς θα άφηνε στην περίπτωση αυτή να λειτουργήσουν ομαλά τα σχολεία; Ο γνωστός ιστοριοδίφης Τάσος Γριτσόπουλος γράφει πάνω σ’ αυτό: «Πρέπει αναμφισβητήτως να τονισθή ότι παρά το δοθέν προνόμιον και παρά τας πολιτικάς αρετάς του Πορθητού, θηριώδης παρέμεινε και αμετάβλητος η ασιατική φυσιογνωμία αυτού του ιδίου και των διαδόχων του. Παρά το ανενόχλητον του Πατριάρχου ο Πατριάρχης ουχί σπανίως κατεβιβάσθη από τον θρόνον και ωδηγηθή εις τον θάνατον παρά δε τας χορηγηθείσας θρησκευτικάς ελευθερίας υπήρχον δεσμεύσεις και επί των απλουστέρων ζητημάτων, αύται δε συνήθως ήροντο δια της καταβολής χρημάτων. Γεμάτη από αντιφάσεις εξεδηλώνετο η τουρκική πολιτική έναντι των χριστιανών, πάντοτε όμως ρυθμιστής των σχέσεων ήτο η σκοπιμότης και χρυσούς κανών η εξαγορά, ποτέ η αρετή και το δίκαιον».

Ο ίδιος μελετητής έχει ασχοληθή ιδιαίτερα με την παιδεία στα χρόνια της Τουρκοκρατίας και έχει αφιερώσει στο «Κρυφό Σχολειό» μελέτημα που είδε το φως το 1962 στον δ’ τόμο του επιστημονικού φιλολογικού περιοδικού «Παρνασσός». Ο Γριτσόπουλος κατέγινε και με την ιστορία της Μεγάλης του Γένους Πατριαρχικής Σχολής, που την ίδρυσή της τοποθετεί αμέσως μετά την Άλωση:

«Βεβαίως, γράφει, δεν γνωρίζομεν πότε ακριβώς η Μ. Εκκλησία γενικώς και επισήμως επέβαλε εαυτήν ως την κατ’ εξοχήν επόπτριαν της διακανονιστικής κινήσεως διότι δεν έχομεν σαφή μαρτυρίαν αυθεντικήν. Αλλ’ είναι δυνατόν να υποθέσωμεν ότι επί του Γενναδίου και ζώντος του Πορθητού συνετελέσθη το μέγα γεγονός εις την Κωνσταντινούπολιν τουλάχιστον. Εις τας επαρχίας ωργανώθη μεν υπό την αιγίδα της Εκκλησίας η Παιδεία, τούτο όμως έγινε πολύ αργότερα, όταν οι καιροί ήσαν περισσότερον πρόσφοροι. Πάντως οφείλομεν να δεχθώμεν ότι απόκρυφον έργον συνετελείτο από της πρώτης στιγμής της συμφοράς εις τα μοναστήρια, όπου πρέπει να τοποθετήσωμεν τα θρυλικά Κρυφά Σχολειά» (Πατριαρχική Μεγάλη του Γένους Σχολή, τόμ. α’, σσ. 70-71).

Κρυπτοχριστιανοί – Κρυφά Σχολειά .Η ύπαρξη επισήμων σχολείων, εξ άλλου, δεν αποκλείει τα κρυφά. Όπως και η διατήρηση του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως δεν αποκλείει την ύπαρξη κρυπτοχριστιανών, εξισλαμισθέντων δηλ. χριστιανών, που λάτρευαν στα κρυφά τον αληθινό Θεό. Ο ίδιος δυνάστης, που ενώ αναγνώριζε το Πατριαρχείο, κυνηγούσε την ορθόδοξη χριστιανική θρησκεία με πραγματική μανία, όποτε του δινόταν η ευκαιρία, όπως θα δούμε παρακάτω, έκλεινε τα ελληνικά σχολεία. Για τις ανάγκες των κρυπτοχριστιανών η Εκκλησία χρησιμοποιούσε και κρυφούς παπάδες. Ο Νίκος Ε. Μηλιώρης, που ασχολήθηκε συστηματικά με το αδιαμφισβήτητο τούτο γεγονός προσκομίζοντας σπουδαίες μαρτυρίες στο βιβλίο του «Οι Κρυπτοχριστιανοί» (Εκδόσεις Ενώσεως Σμυρναίων, σ. 47-48) γράφει: «Κρυφοί παπάδες ήσαν ακόμη δερβίσηδες – ιεραπόστολοι μυστικοί – που περιοδεύανε στα κέντρα των κρυπτοχριστιανών και τελούσαν τα χριστιανικά μυστήρια. Ήσαν απεσταλμένοι κάποιων μοναστηριών. Ειδική και επιμελημένη ήταν η επιλογή και η προετοιμασία από τα μεγάλα μοναστήρια του Πόντου των περιοδευόντων αυτών μυστικών ιεραποστόλων και μακροχρόνια και γεμάτη από απρόοπτους και θανάσιμους συχνά κινδύνους η αποστολή τους. Διαλέγανε όσους από τους καλογέρους παρουσιάζανε τα περισσότερα για τον προορισμό, που θα αναλαμβάνανε προσόντα. Τους διδάσκανε τα τούρκικα, τους μυούσαν στους τύπους της μουσουλμανικής λατρείας και στις θρησκευτικές τελετές της κι ύστερα τους ντύνανε ντερβίσηδες και τους εξαποστέλνανε στον Πόντο. Μπαίνανε στα χωριά των Κρυπτοχριστιανών σαν κήρυκες του Μωάμεθ. Τη νύκτα λειτουργούσανε (σ.σ. τα ελληνικά) μέσα σε κατακόμβες και κρύπτες. Μήνες ολόκληρους οδοιπορούσανε και χρόνια ολόκληρα πολλές φορές, ταλαιπωρούμενοι και αντιμετωπίζοντας τον κίνδυνο σε κάθε τους βήμα. Πολλοί υποκύπτανε στις κακουχίες• άλλοι αναγνωρίζονταν και τότε τελειώνανε με μαρτυρικό θάνατο. μερικοί είχανε την καλή τύχη να γυρίσουν πίσω στο μοναστήρι τους• αλλά και πάλιν αφού κάνανε εκεί την αναφορά τους, σύντομα ξαναφεύγανε σε καινούρια αποστολή. Σε τέτοια μοναστήρια του Πόντου κρατούσαν και κρυπτογραφικούς κώδικες• καταγράφανε σ’ αυτούς συνθηματικά την κίνηση των κρυπτοχριστιανών της δικαιοδοσίας ή της περιοχής των.

Οι αρνητές του «Κρυφού Σχολειού» σε κανένα τεκμήριο δεν βασίζονται παρά μόνο σε εικασίες. «Ένας αιώνας και πλέον μετά την Άλωση λένε, είναι το διάστημα που καλύπτεται λίγο πολύ από τους υπέρμαχους της μυθολογίας του Κρυφού Σχολειού. Το χρονικό όμως αυτό διάστημα μπορεί να δικαιολογήση με τον αργό ρυθμό που έχει η ζωή εκείνη την εποχή και με την επιβράδυνση την οποία προκάλεσε η τουρκική κατάκτηση το γενικό μούδιασμα που έχει καταλάβει όλες τις δυνάμεις του έθνους». Αυτό όμως έρχεται σε αντίθεση με όσα οι ίδιοι γράφουν για την ουδέτερη πολιτική του Τούρκου δυνάστη απέναντι στα σχολεία. Και σχολεία δεν δημιουργήθηκαν μόνο μετά τον 16ο αιώνα αλλά αμέσως μετά την Άλωση ιδρύθηκε η Μεγάλη του Γένους Πατριαρχική Σχολή. Αντίθετα αν υπήρξε μούδιασμα αυτό θα ήταν αποτέλεσμα των τουρκικών πιέσεων. Το ακριβές, όπως ήδη σημειώθηκε, είναι ότι ο κατακτητής επίσημα έδωσε προνόμια και ανεπίσημα επιδίωκε τον αφελληνισμό των υποδούλων, όπως έκανε με τη στρατολογία γενιτσάρων. «Το ελληνικό έθνος, γράφει ο Βλαχογιάννης, πλήρωσε με εκατομμύρια ζωντανές ψυχές τη δίψα του μουσουλμανικού φανατισμού» (Πρωία 5 Ιουνίου 1932).

εκδοση της Αποστολικής Διακονίας της Ελλαδικής Εκκλησίας